Chexwanq jo’ jun eetalil ut jo’ jun saqen
Xb’aan li Awa’b’ej Thomas S. Monson
Naq yooko chixtaaqenkil li kixk’ut chiqu li Kolonel, taaruuq chiqu li wank jo’ jun saqen sa’ xyu’ameb’ li jun ch’ol chik.
Ex was wiitz’in, k’a’jo’ xchaab’ilal li wank sa’ eeyanq wi’chik. Jo’ ak nekenaw, chalen chaq naq ch’utub’anb’ilo sa’ abril, ke’raho’ qach’ool rik’in xkamikeb’ oxib’ reheb’ li qaraarookil apostol—li Awa’b’ej Boyd K. Packer, li Elder L. Tom Perry, ut li Elder Richard G. Scott. Ke’sutq’i sa’ lix choxahil ochoch. Toj yooko chixk’oxlankileb’. Q’axal naqab’antioxi reheb’ naq ke’wan jo’ reetalil li rahok li narahok wi’ li Kristo, ut naqab’antioxi reheb’ lix musiq’anb’il tzol’leb’ ke’xkanab’ qik’in.
Rik’in rahok, naqak’e jun sahil k’ulunik reheb’ li apostol toj ak’eb’, li Elder Ronald A. Rasband, li Elder Gary E. Stevenson, ut li Elder Dale G. Renlund. Eb’ li winq a’in k’eek’ookeb’ xch’ool sa’ xk’anjel li Qaawa’. Kawresinb’ileb’ chi us re k’anjelak sa’ li opiis b’oqb’ileb’ wi’.
Toje’, naq yookin chirilb’al ru ut chixtz’ilb’al rix sa’ inch’ool li loq’laj hu, wiib’ li raqal neke’kana wik’in. Xkab’ichaleb’ nawb’ileb’ qab’aan. Li xb’een natawman sa’ li Jultikahom chiru Tzuul: “Jo’ka’in naq chilemtz’unq lee saqenkil chiruheb’ li tenamit, re naq te’ril lee chaab’il b’aanuhom ut te’xnima xloq’al lee Choxahil Yuwa’ ”.1 Li xkab’il raqal a’an kichal sa’ ink’a’uxl naq yookin chixtz’ilb’al rix li naraj naxye li xb’een. A’an natawman sa’ li hu kixtz’iib’a laj Pablo re laj Timoteo: “Chayal b’an aaq’e chixk’amb’al xb’eheb’ laj paab’anel rik’in aatinak, rik’in laa yu’am, sa’ li rahok, sa’ laa paab’aal jo’ ajwi’ rik’in xsaqal ru laa ch’ool”.2
Ninpaab’ naq li xkab’ raqal naxch’olob’ naab’al chirix chanru tooruuq chixtz’aqob’resinkil li xb’een. Noko’ok choq’ eetalil chiruheb’ laj paab’anel rik’in xyu’aminkil lix evangelio li Jesukristo sa’ li aatin, sa’ raatinankil li qas qiitz’in, sa’ li rahok, sa’ musiq’ej, sa’ li paab’aal, ut rik’in xsaqal ru li qach’ool. Naq naqab’aanu a’in, li qasaqen taalemtz’unq re te’ile’q xb’aaneb’ li jun ch’ol chik.
Ak k’eeb’il lix saqen li Kristo re li junjunq qe naq koochal sa’ ruchich’och’. Naq naqataaqe li kixb’aanu li Kolonel ut naq naqayu’ami li qayu’am jo’ chanru kixb’aanu ut jo’ chanru kixk’ut, li saqen a’an taaxamamnaq sa’ li qaam ut tixkutanob’resi xb’eheb’ jalaneb’.
Li Apostol aj Pablo na’aatinak chirix waqib’ li na’leb’ chirix chan ru jun laj paab’anel, na’leb’ li te’xk’e chi lemtz’unk li qasaqen. Taqatz’il rix li junjunq.
Sa’ xkab’ichaleb’ tin’aatinaq chirix li xb’een ut li xkab’—li wank jo’ eetalil sa’ li aatin ut sa’ raatinakil li qas qiitz’in. Li aatin naqoksi neke’ru chi waklesink ch’oolej ut kutanob’resink k’a’uxlej, malaj ut neke’ru chi rahob’tesink ut sachok wankil. Sa’ ruchich’och’ anajwan wan xnumtajik li yib’ ruhil aatin li naxsuti qix yalaq ta b’ar naqak’e qilob’aal. Ch’a’aj xkolb’al qib’ chiru raab’inkil lix k’ab’a’ li Dios yeeb’il chi maak’a’ rajb’al. Li yib’ ruhil aatin rajlal natawman sa’ li television, li kaxlan mu, li jar paay chi hu, ut li b’ich. Oksinb’ileb’ chi jo’maajo’ li aatin re hob’ok ut re li josq’il aatinak. Chiqaatina li qas qiitz’in rik’in rahok ut tihok, rik’in li aatin saq ru, ut rik’in maajo’q’e’ xyeeb’al li k’a’ru nak’ob’ok malaj nach’a’ajkilank ch’oolej. Chiqataaqe li kixk’ut li Jesukristo, li junelik ki’aatinak rik’in q’unil aatin ut chaab’il ch’oolej sa’ xk’anjel.
Jun chik li na’leb’ yeeb’il resil xb’aan laj Pablo, a’an li tz’aqal rahok, nawb’il ajwi’ ru jo’ “li saq ruhil rahok narahok wi’ li Kristo”.3 Ch’olch’o inch’ool naq wankeb’ li ani naqanaweb’ ru li wankeb’ sa’ junaatal, li yajeb’ wan, malaj ut li neke’ka’ch’ino’ sa’ xch’ool. Taaruuq chiqu chixtenq’ankileb’ ut chixwaklesinkileb’ xmusiq’. Li Kolonel kixk’am li yo’onihom rik’ineb’ li ani maak’a’eb’ xyo’onihom ut li metz’ew rik’ineb’ li q’uneb’ xmetz’ew. A’an kixk’irtesiheb’ li yaj; kixk’eheb’ li yeeq roq chi b’eek, li mutz’ chi ilok, li tz’ap xik chi ab’ink. A’an ajwi’ kixwaklesi chi yo’yo li kamenaq. Sa’ lix k’anjel sa’ ruchich’och’ a’an kixye’ li ruq rik’in tz’aqal rahok choq’ re yalaq ani na’ajok ru. Naq naqasik’ xtaaqenkil li kixk’ut, taqosob’tesi xyu’ameb’ li jun ch’ok chik, jo’wi’ li qe.
Toja’ ut naq tento toowanq jo’ jun eetalil sa’ musiq’ej. Sa’ ink’a’uxl, a’an naraj naxye naq naqayal qaq’e re te’wanq li chaab’il ch’oolej, li b’antioxink, li kuyuk maak, ut li rahok sa’ li qayu’am. Eb’ li na’leb’ a’in texk’am qik’in jun li musiq’ej li tixtoch’eb’ xyu’am li ani wankeb’ chiqasutam. Chiruheb’ xchihab’ inyu’am, osob’tesinb’ilin chixnawb’aleb’ ru li kristiaan maak’a’ rajlankileb’ li neke’wan xmusiq’ jo’ a’in. Chaq’al ru li naqeek’a’ naq wanko rik’ineb’, ut li eek’ahom a’in nokoxk’e chirajb’al li wank rik’ineb’ ut xtaaqenkil li k’a’ru neke’xb’aanu. Lemtz’unb’ileb’ rik’in lix saqen li Kristo ut nokohe’xtenq’a chireek’ankil lix rahom choq’ qe.
Re xk’utb’al naq li jun ch’ol chik neke’xk’e reetal li saqen li chalenaq sa’ jun saq ruhil musiq’ej aj rahonel, laa’in tinwotz eerik’in resil li kik’ulman k’iila chihab’ chaq anajwan.
Sa’ xq’ehil a’an, eb’ laj jolominel re li Iglees ke’xch’utub’ rib’ rik’ineb’ laj jolominel sa’ Jerusalen re xk’ulb’al xliceens chixto’oninkil li ch’och’ taakab’lamanq wi’ li Centro Jerusalen re li Iglees. Re xk’ulb’al li liceens na’ajman, li Iglees kixk’e rib’ sa’ aatin naq eb’ li komon li te’wulaq sa’ li Centro ink’a’ te’xjultika li evangelio sa’ li tenamit a’an. Chirix naq k’ulub’anb’il chixjunil, jun reheb’ laj jolominel aj Israel li kixnaw ru chi us li Iglees ut lix komon, kixye naq a’an kixnaw naq li Iglees tixb’aanu jo’ k’ulub’anb’il. “A’ut”, chan, yoo chi aatinak chirixeb’ li tzolom te’chalq aran, “k’a’ru taqab’aanu chirix li saqen li wan sa’ xnaq’eb’ ru?”4 Chilemtz’unq li xnimal ru saqen a’an chi junelik sa’ li qaam, re naq taak’ehe’q reetal xb’aan li jun ch’ol chik ut te’saho’q xch’ool chirix.
Li wank jo’ reetalil li paab’aal naraj naxye naq naqakanab’ qib’ chiru li Qaawa’ ut li raatin. Naraj naxye naq wan qik’in ut naqach’olani li paab’ahom li tixk’ameb’ xb’e li qak’oxlahom ut li qab’aanuhom. Sa’ xyi li sahok ch’oolej re li qakutan, li pleetik-ib’ nek’exb’aanu li us ut li ink’a’ us sa’ li qach’ool, ut li choqink nujob’resinb’il wi’ li qayu’am wulaj wulaj, li xaqxookil paab’aal na’ok choq’ xxaqleb’ li qayu’am. Chijultiko’q eere naq li paab’aal ut li wiib’ank ch’oolej moko te’ruuq ta te’wanq xkab’ichal sa’ li qak’a’uxl, xb’aan naq li jun taasachoq re li jun chik. Ninye wi’chik li ak yeeb’il qe chi k’iilasutinb’il—naq re xtawb’al ut xk’uulankil li paab’aal na’ajman chiqu, aajel ru naq taqatzoleb’ ut taqatz’ileb’ rix sa’ qak’a’uxl li loq’laj hu. Aajel ru li aatinak rik’in li qaChoxahil Yuwa’ rik’in tijok. Ink’a’ naru taasachq sa’ qach’ool xb’aanunkil li k’a’aq re ru a’in, xb’aan naq li xik’ na’ilok qe ut lix jar teep yookeb’ chixyalb’al xq’e chixtawb’al xq’unal li qakolb’a-ib’ aq’ej, jun xlajik li qapaab’aal. Kixye li Qaawa, “Chexsikʼoq chi yalbʼil eeqʼe, chextijoq junelik, ut chexwanq chi paabʼank, ut chixjunil li kʼaʼaq re ru taakʼanjelaq saʼ junajil choqʼ re lee chaabʼilal”.5
Li roso’jik na’leb’, a’an naq tento naq saq ru qach’ool. A’in naraj naxye naq ch’ajb’ilo sa’ tib’elej, sa’ k’a’uxlej, ut sa’ musiq’ej. Naqanaw naq li qatib’el a’an jun santil ochoch, ut tento taqak’e xloq’al ut too’oxloq’inq re. Tento naq nujob’resinb’il li qak’a’uxl rik’in li musiq’anb’il ut chaab’il na’leb’ ut naq k’aak’alenb’il chiru li na’leb’ li taatz’ajninq raj re. Re tooruuq chixk’ulb’al li Santil Musiq’ej jo’ li qochb’een rajlal, tento naq k’ulub’ejo. Ex was wiitz’in, li saq ru ch’oolej tixk’am xtuqtuukilal qach’ool ut tixk’e qak’ulub’ chixk’ulb’al lix yeech’ihom li Kolonel. A’an kixye, “Us xaq reheb’ li saqeb’ ru xch’ool, xb’aan naq te’ril ru li Dios”.6
Naq taqak’ut xyaalal naq laa’o aj paab’anel sa’ li aatin, sa’ raatinankil li qas qiitz’in, sa’ li rahok, sa’ musiq’ej, sa’ li paab’aal, ut rik’in xsaqal ru li qach’ool, k’ulub’ejaqo chi wank choq’ saqen re xkutanob’resinkil li ruchich’och’.
Ma taaruuq tinye eere chejunilex, ut q’axal wi’chik reheb’ li ch’ajom, naq rik’in naq li ruchich’och’ yoo chixnajtob’resinkil rik’in li xb’eenil na’leb’ ut li chaq’rab’ k’eeb’ileb’ qe xb’aan li qaChoxahil Yuwa’ aj rahonel, too’isiiq ut too’ile’q sa’ xyanq li jun ch’ol chik li kristiaan xb’aan naq jalano. Too’ile’q xb’aan naq naqatiqib’ qib’ chi tiik. Jalano xb’aan naq ink’a’ naqaye li yib’ ruhil aatin ut xb’aan naq ink’a’ naqoksi li k’a’ru naxsach li qatib’el. Jalano xb’aan naq ink’a’ noko’se’ek chirix li yib’ ru na’leb’ ut ink’a’ noko’hob’ok. Jalano xb’aan naq ink’a’ naqanujob’resi qak’a’uxl rik’in li jar paay chi kaxlan mu ut hu li yib’eb’ ru ut li neke’risi li Musiq’ej sa’ li qochoch ut sa’ li qayu’am. Chi yaal taa’ilmanq naq jalano rik’in li qana’leb’ chirix li saq ru ch’oolejil—naq yooko chixsik’b’al xpaab’ankil li naxye lix xb’eenil na’leb’ ut xchaq’rab’ li evangelio. Li k’a’aq re ru li neke’xk’e naq jalano rik’in lix k’ihaleb’ li ruchich’och’, eb’ a’an ajwi’ neke’xk’e qe li saqen ut li musiq’ej li te’lemtz’unq sa’ jun ruchich’och’ t’anenaq sa’ li aak’ab’.
Rajlal ch’a’aj naq jalano ut qajunes wanko sa’ xyanqeb’ li jun ch’ol chik. Naru naq naqaxuwa ru li te’xye malaj te’xk’oxla li jun ch’ol chik. Li aatin natawman sa’ li hu Salmos naxk’ojob’ qach’ool: “Li Qaawa’ a’an lin kutan saqenk ut laj kolol we: ani tinxuwa ru? Li Qaawa’ a’an lix kawilal lin yu’am: k’a’ naq siksootqin?”7 Naq naqak’e li Jesukristo jo’ li k’a’ru q’axal nim xwankil sa’ li qayu’am, taa’isiiq qaxiw ut reeqaj taak’ehe’q xkawilal qach’ool rik’in li naqapaab’.
Moko tz’aqal ta re ru li yu’amej choq’ qe chiqajunjunqal, ut wan naq te’naab’alo’q li qach’a’ajkilal chi numtajenaq, ut a’an naxchup b’ayaq li qasaqen. A’b’anan, rik’in xtenq’ankil li qaChoxahil Yuwa’, junajinb’il rik’in xtenq’ankil li qas qiitz’in, naru taqak’ul wi’chik li saqen a’an li tixkutanob’resi wi’chik li qab’e ut tixkutanob’resi ajwi’ li saqen choq’ re jalaneb’ li neke’ajok ru.
Re xk’utb’al li na’leb’ a’in, tinwotz eerik’in jun li ch’ina-usil tz’iib’anb’il aatin li xb’een kiwil ru junxil:
Xinnaw ru junaq aj jalanil tenamit sa’ li q’ojyin
Chupb’il chik xxamlel lix xam.
Xinxaqli ut xinkanab’ chixlochb’al
Lix xam rik’in xya’al li we.
Moqon xwakli jun nimla kaq-sut-iq’
Ut a’an xk’e chi chiiq’ank li ruchich’och.
Ut naq xikenaq li kawil iq’
Chupb’il chik xxamlel lin xam laa’in!
A’ut xsutq’i wik’in laj jalanil tenamit—
Yoo xxamlel lix xam chi us!
A’an xchap lix xam
Ut xloch li we.8
Ex was wiitz’in, wulaj wulaj tooruuq chi lemtz’unk ut chixkutanob’resinkil li qasutam, maak’a’ naxye b’ar ta wi’ wanko. Naq yooko chixtaaqenkil li kixk’ut chiqu li Kolonel, taaruuq chiqu li wank jo’ jun saqen sa’ xyu’ameb’ li jun ch’ol chik, maak’a’ naxye ma junkab’aleb’ ut ramiiweb’, li qech aj k’anjeleb’, li ani yal b’ayaq naqanaweb’ ru, malaj ut laj jalanil tenamit.
Eere chejunjunqalex, ninye naq laa’ex jun ralal malaj xrab’in li qaChoxahil Yuwa’. Elenaqex chiru rilob’aal A’an re texwanq sa’ li ruchich’och’ a’in chiru jarub’aq kutan, re xk’utb’al lix rahom ut lix k’utum li Kolonel, ut rik’in xkawilal eech’ool xk’eeb’al chi k’utmank lee saqen re taa’ile’q xb’aan chixjunil. Naq osoj’enaq lee kutan sa’ ruchich’och’, wi eeb’aanuhom li teneb’anb’il sa’ eeb’een, choq’ eere taawanq li osob’tesink re li sutq’iik ut li wank rik’in li qaChoxahil Yuwa’ chi junelik q’e kutan.
K’a’jo’ naq nak’ojob’aak qach’ool rik’in li raatin li Kolonel: “Laa’in lix saqenk li ruchich’och’. Li taataaqenq we, ink’a’ taab’eeq sa’ li aak’ab’, wanq b’an lix saqenk li yu’am rik’in”.9 Chirix A’an ninch’olob’ xyaalal. A’an laj Kolol qe ut aj Tojol qix, laj Aatinanel chiqix chiru li Yuwa’b’ej. A’an laj K’amol qab’e ut li qakawilal. A’an li “saqen li nalemtz’un sa’ q’ojyin”.10 Naq yalaq ani li narab’i xyaab’ inkux chixk’ehaq xch’ool chixtaaqenkil A’an, ut chi jo’kan taa’ok choq’ lemtz’unkil saqen chiru li ruchich’och’, a’an li nintijok wi’ sa’ lix loq’laj k’ab’a’, a’ li Jesukristo li Qaawa’, amen.