Maajun wa ta jwal eq’la ut maajun wa ta jwal ewu
Xb’aan li Elder Bradley D. Foster
Re li Setenta
Maajun wa ta jwal eq’la ut maajun wa ta jwal ewu re xb’eresinkil, xk’amb’al xb’e, ut b’eel chixk’atqeb’ li qalal qak’ajol, xb’aan naq li junkab’al ink’a’ na’oso’.
Ex was wiitz’in, wanko sa’ pleet rik’in li ruchich’och’. Junxilaj, li ruchich’och’ naxyal xwankil re xchapb’aleb’ xmetz’ew ut xhoonal li qalal qak’ajol. Anajwan, yoo chi pleetik re xchapb’al ajwi’ aniheb’ a’an ut xk’a’uxleb’. Naab’aleb’ li kawil xyaab’ kuxej yookeb’ chixyalb’al xq’e chixyeeb’al aniheb’ li qalal qak’ajol ut li k’a’ru tento raj te’xpaab’. Moko naru ta taqakanab’ naq li jar kristiaan te’xjal li qajunkab’al jo’ chanru naraj li ruchich’och’. Tento naq too’elq chi ub’ej sa’ li pleet a’in. Chixjunil chapcho chiru a’an.
Eb’ li kok’al sa’ li Iglees neke’xb’icha jun li b’ich li nak’utuk chirix xyaalil aniheb’ chi tz’aqal: “Laa’in jun ralal li Dios. … Ut xinixtaqla arin. Kixk’e lin na’ ut lin yuwa’ ”. Toja’ naq, eb’ li kok’al neke’xtz’aama qe: “Chinaatenq’a, chinaatzol, chatb’eeq laa’at wik’in. … K’ut chiwu li tinb’aanu re tinsutq’iiq rik’in”.1
Li Awa’b’ej Russel M. Nelson kixk’ut qe sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’ toje’ xnume’ naq chalen chaq anajwan, tento taqaq’axtesi qib’ chi “k’iresink rik’in rajb’al”.2 Wanko sa’ xuwajel kutan. A’b’an li chaab’il esil a’an naq li Dios ak kixnaw naq chi jo’kan taak’ulmanq, ut kixk’e qe li na’leb’ sa’eb’ li loq’laj hu re naq taqanaw chan ru taqatenq’aheb’ li qalal k’ajolb’ej ut eb’ li qimam.
Sa’ lix Hu laj Mormon, li Kolonel kixk’ut rib’ chiruheb’ laj Nefita. Kixch’utub’eb’ lix kok’al chixsutam. Kirosob’tesiheb’, kitijok choq’ reheb’ ut kiyaab’ak chirixeb’.3 Toja’ ut naq kixye reheb’ xna’ xyuwa’eb’: “K’ehomaq reetal lee kok’al”.4
Li aatin k’ehok reetal naraj naxye ilok. K’a’ru kiraj li Jesus naq eb’ li na’b’ej yuwa’b’ej te’ril rik’in lix kok’al? Ma rajom naq te’ril li choxahil xwankilal lix kok’al?
Naq naqileb’ li qalal qak’ajol ut li qimam anajwan, k’a’ru naraj li Kolonel naq taqil rik’ineb’? Ma naqak’e reetal naq li qalal qak’ajol a’aneb’ li xnimal ch’uut aj tz’ilol rix li Iglees? K’a’ru tento taqab’aanu re xk’amb’al xjalajikeb’ xch’ool li ink’a’ na’oso’?
Sa’ lix Hu laj Mateo, li Kolonel naxk’ut chiqu li jalok ch’oolej li ink’a’ na’oso’. Jun nimla ch’uut ke’xch’utub’ rib’ chire li palaw Galilea re rab’inkil lix k’utum.
Sa’ li hoonal a’an, li Jesus kixwotz jun esil chirix rawb’al li iyaj—li jaljookil ru aatin chirix laj awinel.5. Naq kixch’olob’ a’in reheb’ lix tzolom, qe ajwi’ laa’o sa’ xraqik, kixye: “Chixjunileb’ li neke’rab’i li aatin chirix li xnimajwal awa’b’ejihom li Dios ut ink’a’ neke’xtaw ru, nachal li maa’us rik’ineb’ ut nokolxsaapu li awb’il sa’ xch’ooleb’ ”.6 Li esil choq reheb’ li na’b’ej yuwa’b’ej saqen ru: wan xjalanil li ab’ink rik’in li tawok-u. Wi eb’ li qalal qak’ajol yal neke’rab’i a’b’an ink’a’ neke’xtaw ru li evangelio, rik’in a’an li okeb’aal nakana chi teeto re naq laj tza taarisiheb’ li yaal a’in sa’ xch’ooleb’.
A’b’anan, wi nokoru chixtenq’ankileb’ chirawb’al xxe’il li tz’aqal xjalajik xch’ooleb’, toja’ ut naq sa’ xtikwal li kutan, naq nawulak li ch’a’ajkilal sa’ li yu’amej—ut taawulaq chi yaal—lix evangelio li Jesukristo naru tixk’e k’a’ruhaq sa’ xch’ooleb’ li ink’a’ taarruuq taak’anjelaaq xb’aan k’a’ruhaq wan chirix. Chan ru naq tooruuq xnawb’al naq eb’ li xninqal ru yaal a’in ink’a’ yal taa’oq sa’ jun xikej ut taa’elq sa’ li jun chik? Maare tz’aqal rab’inkil li aatin.
Chiqajunilo naqanaw naq timil timil eb’ li aatin neke’jala. Wan naq naqaye li qaatin, ut eb’ a’an neke’rab’i li raatin. Maare teeye reheb’ lee saaj alal k’ajol, “Naqatinwab’i jo’ jun disco ak juch’ju ru”. Maare texxsume chi jo’ka’in, “At inYuwa’, k’a’ru jun li disco?”
Li qaChoxahil Yuwa’ naraj naq too’elq chi ub’ej, xb’aan naq chi yaal, chirix chijxunil, eb’ a’an ke’wan jo’ ralal xk’ajol A’an rub’elaj naq ke’ok choq’ qalal qak’ajol laa’o. Jo’ na’b’ej yuwa’b’ej sa’ Sion, ak xek’ul li maatan re li Santil Musiq’ej. Naq textijoq re xk’ulb’al xb’eresihom, “a’an tixk’ut cheru chixjunil li k’a’aq re ru [tento] teeb’aanu”7 sa’ xtzolb’aleb’ lee ralal eek’ajol. Naq yooqex chixchaab’ilob’resinkil chanru nekextzolok, “lix wankil li Santil Musiq’ej naxk’am sa’ xch’ooleb’ li ralal xk’ajoleb’ li winq”.8
Moko nachal ta sa’ lin k’a’uxl junaq chik chaab’il k’utb’esihom chanru xtenq’ankil anihaq chixk’ulb’al xnawom chiru li esil re li xHelen Keller. A’an aj mutz’ ut tz’ap xik ut naxnumsi xkutan sa’ jun ruchich’och’ q’ojyin ru ut ch’anch’o. Jun aj tzolonel, xAnne Sullivan xk’ab’a’, kichal re xtenq’ankil. Chan ta b’i’ ru teek’ut raj jun ch’ina al li ink’a’ naru eerilb’al chi moko eerab’inkil?
Chiru naab’al chihab’, li xAnne kixnumsi naab’al ch’a’ajkilal chanru taa’aatinaq rik’in li xHelen. Sa’ jun kutan, maare ak kiwulak li waaleb’, kixk’am sa’ li na’ajej wan wi’ jun li ch’iich’ narisi chaq li ha’ chirub’el li ch’och’. Kixk’e jun li ruq’ chirub’el li xna’aj nanume’ wi’ li ha’ ut ki’ok chirisinkil li ha’. Toja’ naq, li xAnne kixye chi junjunq chi tz’iib’ re li aatin H-A’ ut kixtz’iib’a sa’ li jun chik li ruq’ li xHelen. Maak’a’ ki’uxk. Jo’kan naq kixyal wi’chik. H-A’. Li xHelen kixchap chi kaw li ruq’ li xAnne xb’aan naq ki’ok chixtawb’al ru k’a’ru naraj xyeeb’al re. Naq kiwulak li q’ojyin, ak naxnaw 30 aatin. Chiru wiib’ oxib’ po, ak naxnaw chik 600 aatin ut naru chi tzolok sa’ jun tz’iib’ reheb’ li ink’a’ neke’ilok (braille xk’ab’a’). Li xHellen Keller kiwulak chixkulb’al jun lix hu sa’ jun nimla tzoleb’aal ut kitenq’ank chixjalb’al li ruchich’och’ choq’ reheb’ laj mutz’ ut li tz’apeb’ xxik.9 Li k’a’ru kik’ulman aran a’an jun sachb’a-ch’oolej, ut aj tzolol re kixb’aanu a’an, jo’ chanru teeb’aanu, ex na’b’ej yuwa’b’ej.
Kiwil li k’a’ru xb’aanu jun chik aj tzolonel naq yookin chaq chi k’anjelak choq’ awa’b’ej sa’ jun oqech reheb’ li saaj maji’ neke’sumla aran BYU-Idaho. Li k’a’ru kiwil aran kixjal lin yu’am. Sa’ jun martes chiru li ewu, kin’aatinak rik’in jun li saaj winq, laj Pablo xk’ab’a’, re li tenamit Mexico, li naraj chi k’anjelak sa’ jun mision. Kinpatz’ re chirix xnawom xch’ool ut li rajom chi k’anjelak. Li k’a’ru kixsume chaq chirix lin patzom a’an tz’aqal re ru. Toja’ naq kinpatz’ ajwi’ re chirix lix k’ulub’ejil. Li k’a’ru kixsume a’an tz’aqal re ru. Relik chi yaal, k’a’jo’ xchaab’ilal jo’kan naq kinpatz’ we: “Maare ink’a’ naxtaw ru li k’a’ru yookin chixpatz’b’al re”. Jo’kan naq kinpatz’ wi’chik re ut kinnaw naq naxtaw ru li k’a’ru ninye ut naq a’an tz’aqal x’anchalil xch’ool.
K’a’jo’ naq kitoch’e’ inch’ool xb’aan li saaj winq a’in jo’kan naq kinpatz’ re, “Pablo, ani kixtenq’a aawe chi wulak sa’ lix teram laa yu’am, b’ar wi’ k’’ajo’ aatiikilal chiru li Qaawa’?”
A’an kichaq’b’e: “Lin yuwa’ ”.
Toja’ naq kinye re: “Pablo, wotz we li resil laa yu’am”.
Laj Pablo ki’ok chixyeeb’al: “Naq wan chaq we b’eleeb’ chihab’, lin yuwa’ xinixk’am sa’ jun na’ajej ut kixye we: “Pablo, sa’ jun kutan laa’in ajwi’ kiwan we b’eleeb’ chihab’. A’an a’in li junjunq chi k’a’aq re ru naru naq taak’ul. Taawileb’ li neke’xb’aanu li ra’al sa’ li tzoleb’aal. Naru ajwi’ naq tate’xsuti li neke’xye li yib’ aj aatin. Maare taawanq li kutan b’ar wi’ ink’a’ nakawaj chi xik sa’ li Iglees. Jo’kan b’i’, naq taak’ul a’in—malaj k’a’ruhaq chik li nach’a’ajkilank aawe—nawaj naq tatchalq chi aatinak wik’in ut tatintenq’a chi elk chi ub’ej. Ut moqon chik tinye aawe li k’a’ru chik taak’ulmanq’ ”.
“Jo’kan, Pablo, k’a’ru kixye naq wan chik aawe lajeeb’ chihab?”
“Us b’i’, kinixchaq’rab’i chirix li rilb’al li hu malaj li jalam-uuch t’ust’uukeb’ wi’ li ixq ut li yib’ aj se’ek aatin”.
“Ut naq wan aawe junlaju chihab’?”, kinpatz’ re.
“Kinixchaq’rab’i chirix li k’a’aq re ru ink’a’ us ut naru naq tink’ay chixb’aanunkil ut kixjultika we naq tento naq tinwoksi xtaql inch’ool”.
A’an a’in jun li yuwa’b’ej, chihab’ rajlal chihab’, “chi junjunqil li raqal, b’ab’ay arin ut b’ab’ay aran”,10 naq naxtenq’a li ralal moko ka’aj ta wi’ chi ab’ink, naxk’e b’an ajwi’ xch’ool chixtawb’al ru li na’leb’. Lix yuwa’ laj Pablo naxnaw nak neke’tzolok li kok’al naq ak kawresinb’ileb’ chi tzolok, moko ka’aj ta wi’ naq wan qahoonal re xtzolb’aleb’. Kisaho’ inch’ool xb’aan laj Pablo naq xqataqla lix huhil re li mision sa’ li ewu a’an, a’b’an kinumta chik xsahil inch’ool xb’aan lix yuwa’.
Naq yookin chaq chi sutq’iik rik’in lin b’eleb’al ch’iich’ sa’ li wochoch sa’ li q’ojyin a’an, kinpatz’ chaq we, “K’a’ru chi yuwa’b’ej a’anaq laj Pablo?” Li sumehom kichal saqen ru: a’an chanchanaq ajwi’ lix yuwa’. Li Jesus kixye, “Li K’ajolb’ej maak’a’ naru tixb’aanu xjunes rib’; ka’ajwi’ li naril chixb’aanunkil li Yuwa’b’ej”.11 A’an a’in li k’utb’il eetalil jo’ chanru li qaChoxahil Yuwa’ narosob’tesiheb’ li ralal xk’ajol sa’ li junjunq chi tasal tenamit.
Naq toj yookin chixk’oxlankil li k’a’ru kinnumsi rik’in laj Pablo, kichal xrahil inch’ool xb’aan naq eb’ lin kaahib’ rab’in ak ninqeb’ chik, ut lin b’eleeb’ chi wimam najt wankeb’ rik’in li wochoch. Jo’kan naq kink’oxla: “Chan ta ru tinruuq chixtenq’ankileb’ jo’ chanru kixb’aanu lix yuwa’ laj Pablo choq’ re a’an? Ma ak kinume’ naab’al chihab’?” Naq kintijok sa’ lin ch’ool, li Musiq’ej kihasb’ak we li chamal yaal a’in: “Maajun wa ta jwal junpaat ut maajun wa ta jwal ewu re xtikib’ankil li xnimal ru k’anjel a’in”. Kinnaw sa’ junpaat li k’a’ru naraj xyeeb’al a’an. K’a’jo’ naq kichal ink’a’uxl chi wulak sa’ wochoch. Kinpatz’ re li wixaqil, li xSharol, naq tixb’oqeb’ chixjunileb’ li qalal qak’ajol ut naq tixye reheb’ naq na’ajman qe chi aatinak rik’ineb’; wan we jun li esil jwal nim ru chixyeeb’al reheb’. Rik’in lix aajelil ru lin b’oqom kisach b’ayaq xch’ooleb’.
Kootikla rik’in li qako’ asb’ej ut lix b’eelom. Kinye reheb’: “Laa na’ ut laa’in naqaj naq teenaw naq sa’ jun kutan kiwan li qachihab’ jo’ laa’ex. Kiwan qe 31 chihab’, rik’in jun junkab’al ka’ch’in. Wan qe li na’leb’ chirix li k’a’ru teenumsi. Maare taawanq eech’a’ajkilal rik’in li tumin malaj xkawilal eeroq eeruq’. Maare a’anaq naq taasachq lee paab’aal. Maare yal jwal ch’a’aj li k’a’ru neke’numsi sa’ lee yu’am. Naq teek’ul li k’a’aq re ru a’in, nawaj naq tolexaatinaq qik’in ut laa’o tootenq’anq eere chixnumsinkil li k’a’ru teek’ul. Moko naqaj ta xnawb’al chixjunil li k’a’ru nekeb’aanu, a’b’an naqaj naq teenaw naq junelik wanko sa’ eek’atq. Naq toj ch’utch’uuko, nawaj xyeeb’al eere chirix jun li tz’ilok aatin kinb’aanu rik’in jun li saaj winq, laj Pablo xk’ab’a’ ”.
Chirix naq kinye li k’a’ru kink’ul, kinye reheb’: “Ink’a’ naqaj xsachb’al li hoonal re xtenq’ankileb’ lee ralal ut eb’ li qimam chixtawb’al ru li xninqaleb’ ru yaal a’in”.
Ex was wiitz’in, anajwan nintaw ru chi saqen ru li k’a’ru naroyb’eni li Qaawa’ chiwix jo’ yuwa’b’ej ut yuwa’chinb’ej sa’ xk’ojob’ankil chanru tintenq’a lin junkab’al ut moko ka’aj ta wi’ chirab’inkileb’, chixtawb’aleb’ aj b’an wi’ ru.
Naq yookin chi tixk, wankin chixtz’ilb’al rix sa’ inch’ool li aatin a’in:
At hoonal, at hoonal, sutq’in chi ixb’ej,
Ut b’aanu naq te’kok’alo’q wi’chik yal jun sut chik!12
Maajun wa ta jwal eq’la ut maajun wa ta jwal ewu re xb’eresinkil, xk’amb’al xb’e, ut b’eel chixk’atqeb’ li qalal qak’ajol, xb’aan naq li junkab’al ink’a’ na’oso’.
A’an a’in xnawom inch’ool naq li qaChoxahil Yuwa’ q’axal nokoxra jo’kan naq kixtaqla li Ralal Junaj Yo’lajenaq chiru re xnumsinkil xyu’am li winq re naq li Jesus taaruuq raj chixyeeb’al qe, “Kinwan b’ar wi’ wankat laa’at, ninnaw k’a’ru taak’ul, ut tatintenq’a chixnumsinkil”. Ninnaw naq A’an tixb’aanu. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.