Kapitulo 10

Kamatuoran ug Pagkamatarung

Gigunitan ni George Q. Cannon ang iyang bag nga pangbiyahe sa iyang pagtunob diha sa agus sa tubig hangtud na sa labong nga Walog sa ‘lao sa Maui. Marso 8, 1851 kadto, sa naghinapos na ang ting-uwan sa Hawaii. Sa nag-unang upat ka adlaw, mibiya siya sa iyang panimalay sa Lahaina ug misugod sa paglakaw nga namaybay paingon sa amihan. “Kinahanglan moadto ko sa mga Lumad ug sugdan ang pagsangyaw ngadto kanila,” iyang gisultihan ang iyang isig ka misyonaryo. Matinguhaon kaayo siya nga mopalambo sa iyang Hawaiian ug mohatag sa iyang pagpamatuod. Ang Ginoo mipadayag ngadto kaniya nga adunay mga tawo sa Maui nga andam na sa pagdawat sa kamatuoran. Wala makahibalo si George kon si kinsa sila, apan naglaum siya sa pag-ila kanila sa higayon nga makit-an niya sila.

Nakabiyahe na siya karon og dul-an sa kwarenta ka milya [64.3 kilometros] nga walay kalampusan. Ang nagdagom nga mga panganod ug ang pagbunok sa ulan nakapahunahuna niya kon nasayop ba kaha siya og pili sa panahon sa tuig sa iyang pagbiyahe.

Samtang nagpadayon si George nga miubog sa agus sa tubig, nadalipsang ug natislaob siya ngadto sa tubig. Mibangon siya, nangapa-kapa sa pagkawas sa tubig ug misaka sa duol nga bungtod paingon sa Wailuku, usa ka gamayng lungsod nga dunay gamay ra nga mga balay, usa ka eskwelahan sa mga babaye, ug usa ka taas nga simbahan nga hinimo sa mga bato gikan sa lava.¹

Dihay pipila ka mga Protestanting mga misyonaryo nga nagpuyo sa lungsod ug gusto ni George nga mopamatuod ngadto kanila. Apan gikapoy siya ug naulaw sa iyang nabasa, bulingit nga sinina. Siguro mas maayo nga mobalik ngadto sa Lahaina, gisulti niya sa iyang kaugalingon, kay sa mosulay sa pagpaambit sa ebanghelyo nga ang panahon ngil-ad kaayo.

Nakaplagan ni George ang karsada pagawas sa lungsod ug mipadulong sa pagpauli. Sa gawas lang gyud sa Wailuku, samtang mihunong siya aron mag-ilis sa iyang kamisin ug mamalbas, kalit lang siyang mibati nga mobalik ngadto sa lungsod. Dali siya nga mibalik, ug samtang milabay siya sa nataran sa simbahan, duha ka babaye ang migawas gikan sa duol nga balay. “E ka haole!” ang mga tawo sa sulod sa balay mitawag. Oh, ang puti nga tawo!²

Tulo ka lalaki mitunga diha sa pultahan sa ilang luyo ug miduol sa ganghaan sa dihang miagi si George. Usa nila nangutana kon asa siya padulong. Mipasabut si George nga naghunahuna siya nga mobalik ngadto sa Lahaina tungod sa panahon. Ang tawo miingon nga mas maayo pa nga mohulat og pipila ka adlaw ug midapit ni George sa pag-istar sa iyang balay.

Ang ngalan niining tawo mao si Jonathan Napela. Usa siya ka respetado nga huwes diha sa dapit ug usa sa aliʻi, o talahuron diha sa isla. Siya ug ang laing duha ka lalaki, si William Uaua ug H. K. Kaleohano, naedukar sa kinamaayohan nga eskwelahan diha sa isla. Sa dihang namulong si George kanila, nasayud dayon siya nga iyang nakit-an ang mga tawo nga giandam sa Dios.³

Pagkasunod adlaw, si George nagtudlo ni Napela mahitungod sa Basahon ni Mormon ug ni propeta Joseph Smith. “Dili kami mogamit sa Basahon ni Mormon puli sa Biblia,” mipasabut siya, “apan dunganon kini paggamit.” Si Napela nainteresado sa mensahe ni George, apan miingon siya nga gusto siya nga masayud mismo sa iyang kaugaling kon kini tinuod.⁴

Sa wala madugay si George kinahanglang mobalik na sa Lahaina. Misaad siya nga mobalik sa Wailuku, bisan pa man, aron sa pagtudlo kang Napela ug sa iyang mga higala. Siya mipamatuod nga iyang nasulti ngadto kanila ang kamatuoran ug midapit kanila nga ipadayon ang pagtuon sa gipahiuli nga ebanghelyo.

“Hinunua sulayi ninyo ang tanang butang,” miingon si George, nagkutlo sa Biblia, “ug sagupa ninyo ang maayo.”⁵

---

Samtang si George padulong nang mobalik sa Lahaina, si Brigham Young nangandam sa iyang kaugalingon alang sa mga kausaban sa Walog sa Salt Lake. Human mipetisyon ang mga Santos sa Kongreso alang sa usa ka teritoryal nga pangagamhanan, si Thomas Kane, kinsa sa bag-ohay lang nakighigala sa mga Santos ug mitabang nila sa pagpasiugda sa Mormon Batalyon, mitambag ni Brigham diha sa usa ka sulat sa pagpetisyon hinoon alang sa pagka-estado nga kahimtang. Dili sama sa mga teritoryo, nga nagsalig sa presidente sa Estados Unidos sa pagpili sa ilang labaw nga mga opisyal, ang mga estado mitugot sa mga botante sa pagpili sa ilang kaugalingong lider, naghatag sa mga tawo og dugang nga pagkontrolar diha sa gobyerno.⁶

Ang lehislatura dali kaayong nakahimo og usa ka petisyon sa pagka-estado. Aron masiguro nga ang petisyon makaabut sa kongreso sa tukmang panahon, ang lehislatura mihimo og rekord alang sa usa ka konstitusyunal nga panagtigum nga wala pa gayud nahitabo ug gipadala kini uban sa laing mga dokumento ngadto sa ilang mga delegado sa Washington, DC.⁷ Ang Unang Kapangulohan nanghinaut sa pagpadala kang Oliver Cowdery ngadto sa Washington aron makasuportar alang sa pagka-estado, apan si Oliver nagmasakiton samtang nagpuyo uban sa pamilya sa iyang asawa didto sa Missouri ug namatay niadtong Marso 1850. Si Phineas Young diha sa iyang kiliran sa dihang namatay siya.

“Ang iyang katapusang pagpamatuod dili gayud mahikalimtan,” si Phineas misulat kang Brigham sa wala madugay. “Miingon siya ngadto sa iyang higala nga walay kaluwasan gawas lang diha sa walog ug pinaagi sa pagkapari diha.”⁸

Sa dihang ang petisyon sa pagka-estado miabut sa Washington, ang Kongreso nalambigit sa taas ug init nga panagsumpaki batok sa pagpangulipon ug ang paglugway niini ngadto sa kayutaan sa kasadpan nga naangkon human sa gubat sa Mexico. Ang debate mipatigbabaw sa petisyon sa pagka-estado, ug sa katapusan ang Kongreso miorganisar og usa ka teritoryo diha sa Great Basin isip parte sa usa ka mas halapad nga pakigsabut aron makab-ot ang kalinaw sa nagkasumpaki nga mga pundok sulod sa gobyerno.

Gisalikway sa Kongreso ang ngalan nga Deseret ug gitawag ang bag-ong teritoryo og Utah, pinasikad sa Ute nga mga Indian. Ang Utah mas gamay kaayo kay sa unsay gisugyot sa mga Santos, ug kulang pa kini og pantalan, apan ang teritoryo naglakip gihapon og dagko kaayong dapit sa kayutaan. Alang sa dakong katagbawan sa mga Santos, gipili sa presidente ang mga miyembro sa Simbahan labaw sa katunga sa taas nga mga posisyon sa gobyerno, lakip ni Brigham Young isip gobernador. Ang nahabilin nga mga posisyon naadto sa mga opisyal gikan sa gawas sa teritoryo kinsa dili mga miyembro sa Simbahan.⁹ Kini nga mga opisyal naglakip sa duha sa tulo ka mga sakop sa bag-ong gimugna nga teritoryal nga korte suprema, nagpugong sa gahum sa mga Santos sa pagpatuman sa ilang kaugalingong mga balaod.

Si Brigham ug ang mga Santos maampingong miabi-abi sa mga opisyal ngadto sa Utah niadtong ting-init sa 1851. Sila mga kalalakin-an sa silangan nga tag-as og mga ambisyon apan hinoon nagmaduha-duhaon sa pagbalhin ngadto sa layo kaayong teritoryo. Ang ilang unang mga panagtigum uban sa mga Santos dili komportable ug salikwaot. Ang nangagi nga mga pagpanggukod nakapahimo sa mga Santos nga matahapon sa mga taga-gawas, ug ang mga opisyal mibati nga gibaliwala ug wala respetuhi sa dihang sila miabut. Gamay ra usab ang ilang nahibaloan mahitungod sa mga Santos ug sa ilang mga gituohan gawas sa mga tabi-tabi nga ilang nadunggan mahitungod sa dinaghan nga kaminyoon diha sa Simbahan.¹⁰

Nianang panahona, ang mga Santos wala pa mopahibalo sa publiko sa ilang gituohan nga dinaghan nga kaminyoon. Sa dihang gisugo sa Ginoo si Joseph Smith sa pagbuhat sa baruganan, usa ka anghel ang mimando kaniya sa pagpabilin niining pribado ug sa pagtudlo lamang niini ngadto sa mga Santos nga dili mapaling-paling ang kaligdong. Ang unang mga miyembro sa Simbahan mipasidungog sa pagbaton og usa ka kapikas [monogamy] isip mao lamang nga matang sa kaminyoon nga subay sa balaod, ug ang bisan unsang alternatibo ngadto niini makapakurat gayud. Apan ang Ginoo misaad sa paghimaya niining mga Santos tungod sa ilang pagkamasulundon ug pagsakripisyo.

Sa panahon sa iyang kamatayon, si Joseph dihay mga asawa sa dinaghan nga kaminyoon alang sa karon ug sa kahangturan. Siya nasilyo sa uban alang sa kahangturan lamang, nga nagpasabut nga ang ilang relasyon sa kaminyoon magsugod sa sunod kinabuhi. Siya usab mitudlo og dinaghang kaminyoon ngadto sa iyang labing suod nga mga kauban, ug sila mipadayon sa pagsunod sa maong buhat nga pribado human siya namatay. Alang ni Joseph ug sa unang mga Santos, ang dinaghan nga kaminyoon usa ka solemne nga relihiyusong baruganan, dili pamaagi sa pagtagbaw sa kahigal.¹¹

Sa pag-abut sa federal nga mga opisyal diha sa dapit niadtong ting-init sa 1851, ang dinaghan nga mga kaminyoon nahimong mas komon sa Simbahan, nga naghimo nga mas lisod alang sa mga Santos sa pagtago sa buhat gikan sa mga bisita. Gani sa pagkatinuod, sa mga salo-salo ug sa uban nga sosyal nga mga panagpundok, nahimamat sa mga opisyal ang mga asawa ni Brigham Young ug ni Heber Kimball, kinsa wala mihimo og paningkamot sa pagtago sa ilang relasyon ngadto sa ilang mga bana.¹²

Pagka Hulyo 24, 1851, ang mga opisyal miapil sa mga Santos diha sa pagsaulog sa ikaupat nga anibersaryo sa pag-abut sa mga pioneer diha sa walog. Ang selebrasyon gisugdan sa pagpabuto og kanyon, bayanihong musika, ug usa ka parada. Si Heneral Daniel Wells, usa ka prominente nga miyembro sa Simbahan ug usa ka magmamando sa militia sa teritoryo, namulong dayon mahitungod sa nangagi nga mga pagsulay ug mitagna sa panahon nga ang Estados Unidos makasinati og pag-antos tungod sa pagka-dili andam nga motabang sa Simbahan.¹³ Ang mga Santos nakagusto sa pamulong, apan nakapasuko kini sa mga opisyal.

Pipila ka semana ang milabay, laing opisyal, si Huwes Perry Brocchsu, miabut gikan sa silangang mga estado. Si Brocchus midawat sa iyang pagkatudlo ngadto sa Utah sa panghinaut nga ang mga Santos mopili kaniya aron morepresentar kanila diha sa Kongreso sa U.S. Sa dihang miadto siya sa teritoryo, hinoon, siya nasagmuyo sa pagkahibalo nga ang usa ka miyembro sa Simbahan nga si John Bernhisel napili na ngadto sa katungdanan. Nabalaka usab siya ug nahasol sa unsay mga taho sa ubang mga opisyal mahitungod sa pakigpulong ni Daniel Wells sa ika-24 sa Hulyo.

Niadtong Septyembre, si Brocchus mihangyo og pagtugot sa pagpakighinabi diha sa usa ka espesyal nga komperensya sa Simbahan. Miangkon siya nga gusto niyang mangolekta og pundo alang sa monumento ni George Washington, ang unang presidente sa Estados Unidos. Si Brigham natahap sa maong hangyo, apan mitugot sa huwes sa pagpamulong.¹⁴

Gisugdan ni Brocchus pinaagi sa pagdayeg sa kamanggihatagon sa mga Santos. Mikutlo siya sa Basahon ni Mormon ug misulti sa iyang tinguha sa pagserbisyo ug sa pagpakighigala kanila. Apan dugay kaayo siya nga miabut sa iyang tinuod nga tumong. Ug dihang sa katapusan iyang gidapit ang mga Santos sa pagtampo sa monumento, misugyot siya nga ang mga asawa sa dinaghan nga kaminyoon kinahanglan mobiya sa ilang mga kaminyoon sa dili pa motampo ngadto sa pundo.¹⁵ “Kinahanglan kamo nga magmahiyason ug itudlo sa inyong mga anak nga babaye nga mamahimong mahiyason,” matud pa niya.¹⁶

Nainsulto, ang kongregasyon mimando nga molingkod si Brocchus. Apan ang huwes mipadayon sa pagpamulong. Iyang gipanghimaraut si Daniel Wells sa pakigpulong sa ika-24 sa Hulyo ug mipasangil sa mga Santos sa pagkadili maunungon. “Ang gobyerno sa Estados Unidos wala mopasipala ninyo,” matud pa niya. “Ang Missouri mao ang dapit nga gibayad, ug ingon usab ang Illionois.”¹⁷

Ang iyang mga gipanulti nakapungot og maayo sa mga Santos. Unsay iyang nahibaloan mahitungod sa ilang nangagi nga pag-antus? Ang pagpadayag og kasuko ug pagsinggit miulbo gikan sa kongregasyon samtang ang mga Santos mitawag kang Brigham sa pagtubag sa mga pagpanginsulto.

Sa higayon nga nahuman si Brocchus sa iyang pakigpulong, mibarug si Brigham ug milakaw-lakaw ngadto-nganhi sa entablado.¹⁸ “Si Huwes Brocchus mahimong hilabihan ka ignorante o hilabihan ka dautan,” siya nangisug. “Kami nagpangga sa gobyerno ug sa Konstitusyon, apan wala kami nagpangga sa mga tawong samokan nga tigdumala sa gobyerno.”¹⁹

---

Sa layong bahin nga layo sa kasamok sa Teritoryo sa Utah, ang Simbahan mipadayon sa paglambo didto sa Habagatang Pasipiko. Human gitanggong sulod sa pila ka semana, si Addison Pratt ug ang iyang kauban, si James Brown, sa katapusan nakadawat og pagtugot gikan sa French nga gobernador sa Tahiti nga makapuyo diha sa mga isla hangtud nga sila mosunod sa piho nga mga restriksyon nga nagpugong kon sa unsang paagi nga sila mopaambit sa ebanghelyo ug modumala sa Simbahan.

Ubos sa bag-ong mga restriksyon, ang mga misyonaryo nga Santos sa Ulahing mga Adlaw dili mahimong magsangyaw batok sa relihiyon nga naestablisar sa nasud o moapil-apil sa politikanhon o kalabut sa sibil nga mga butang. Ang mga restriksyon nakapugong usab kon sa unsang paagi nga maayudahan sila sa ilang kaugalingon, makakorihir sa mga badlungon nga mga miyembro sa Simbahan, pag-angkon og yuta alang sa Simbahan, ug sa pagpahigayon og mga panagtigum. Kon mapakyas sila sa pagtuman niining mga lagda, ang mga misyonaryo mahimong palayason gikan sa nasud.²⁰

Gitahasan ni Addison si James nga trabahoon ang duol nga branch samtang mibalik siya ngadto sa Tubuai aron makauban pag-usab ang iyang pamilya ug panguluhan ang misyon. Ang paglawig ngadto sa Tubuai milanat og pito ka adlaw. Sa dihang nakita na ang isla gikan sa iyang barko, migamit siya og teleskopyo ug nakita ang iyang mga anak diha sa baybayon nga mahinangpon nga nagtan-aw usab niya gamit sa ilang kaugalingong teleskopyo. Wala madugay dihay mga aso nga nakita ibabaw sa isla samtang ang mga Santos sa Tubuai misugod na sa pagpangandam sa usa ka piyesta alang sa iyang paghiabut.

Sa nagkaduol na ang barko sa isla, usa ka sakayan ang mitagbo aron sa pagkuha kang Addison ngadto sa baybayon. Naghinam-hinam nang mahiusa pag-usab sa iyang pamilya, si Addison andam nang motapon ngadto sa sakayan, apan gipugngan siya sa chaplain sa barko. “Walay mokanaug sa barko hangtud nga kita makahatag og pasalamat ngadto sa Ginoo,” matud pa niya.

Miluhod si Addison uban sa lain pang mga pasahero, ug ang chaplain mihalad og usa ka pag-ampo. Pagkadungog gayud dayon niya og “Amen,” milayat si Addison ngadto sa sakayan ug wala madugay nahatud ngadto sa mga bukton sa iyang pamilya ug mga higala. Sa makausa pa nahingangha na usab si Addison kon unsa na ka dagko sa iyang mga anak. Ang tanan maayong tan-awon ug andam na sa pagsaulog sa iyang luwas nga pag-abut. Ug si Louisa nahupay nga makauban siya pag-usab.

“Grabe kaayo ang akong nahiaguman nga kalipong sa akong paglawig gikan sa California,” yano siyang gisultihan ni Louisa, “apan karon piskay na akong panglawas ug malipayon na.”

Midayon si Addison sa panimalay sa iyang pamilya, nga dunay kural ug gamay nga tanaman. Si Benjamin Grouard ug ang ubang mga elder naghimo og usa ka barko, ang Ravaai, diha sa duol nga lungsod aron sila makabisita sa lagyong mga isla sa misyon. Wala madugay gisugdan dayon ni Addison ang paghimo og mga layag ang barko.²¹

Si Louisa, sa kasamtangan, nagtudlo sa eskwelahan uban sa iyang igsoon nga si Caroline diha sa balay tigumanan sa mga Santos, usa ka tun-og nga kwarto nga dunay unom ka dagkong bintana sa kada bungbong. Ang mga klase nagsugod sa buntag, ug si Louisa nagtudlo sa mga batang lalaki ug mga babaye sa pinulongang Ingles, nagtudlo kanila sa numero, tanang adlaw sa semana ug sa tanang bulan sa tuig. Ang mga Santos nga taga Tubuai, agig balos, mogahin sa ilang mga gabii sa pagtudlo ni Louisa ug sa ubang mga misyonaryo diha sa pinulongan nga Tahitian.²²

Ang hugot nga pagtuo sa mga Santos nga taga Tubuai nakapabilib ni Louisa. Nagmalipayon sila diha sa pag-ampo ug sa pagbasa sa ilang mga Biblia. Kasagaran silang mangmata sayo sa kaadlawon, tawagon ang ilang mga pamilya sa pagpundok alang sa mga debosyon sa buntag. Usa ka kampana mobagting kada buntag sa Igpapahulay sa alas siete, ug anaa sa usa ka gatus ka mga Santos ang magpundok diha sa balay tigumanan dala ang mga Biblia nga gisipitan sa ilang mga bukton. Alang sa sakramento, usahay mogamit sila og prutas ug tubig sa lubi.²³

Daghang mga Santos nga taga-Tubuai ang gustong makapundok kauban sa mga Santos didto sa Estados Unidos, apan walay usa nga makasarang sa mahal kaayo nga paglawig. Sa dihang ang usa ka pamilya nga misyonaryo, ang mga Tompkinses, mihukom sa pagpamauli human sa walo ka bulan diha sa isla, gihangyo sila ni Addison sa pagpamundo og kwarta aron pundukon ang mga Santos sa isla ngadto sa habagatang bahin sa California.²⁴

Sa diha nga nakompleto na sa mga Santos ang Ravaai, ang mga misyonaryo gikatag-katag sa tibuok isla. Si Ellen mikuyog ni Addison sa iyang paglawig samtang si Louisa nagpabilin aron sa pagpadayon sa eskwelahan. Si Addison ug si Ellen namalik paglabay sa unom ka mga semana, ug si Louisa kanunayng mouban sa iyang bana sa pagpangalagad diha sa isla, nakahatag niya og mga oportunidad nga mabansay ang pinulongan ug makapamalandong kabahin sa buhat sa Ginoo.

Usahay makahunahuna siya kon nakahimo ba kaha siya og kalainan. “Nanghinaut ko nga daghang kaayuhan ang mahitabo gikan sa akong pag-anhi dinhi, bisan og dili kini maamguhan sa pagkakaron,” misulat si Louisa. “Naningkamot ko sa pagpugas og maayong mga binhi; magbunga ra tingali kini human sa daghang mga adlaw.”²⁵

---

Balik sa silangang bahin sa Estados Unidos, ang mga balita sa lanog nga masuk-anong tubag ni Brigham Young ngadto ni Huwes Brocchus nakapasuko sa mga tawo. Ang mga pamantalaan mipasangil sa Simbahan sa dayag nga pagsukol batok sa nasud. Usa ka editor mirekomendar sa pagpadala og militar aron sa pag-okupar sa Utah ug mapadayon ang kalinaw.²⁶

Ang tinubdan sa balita mao si Brocchus mismo. Bisan og si Brigham naningkamot sa pakig-uli sa maayong buot uban kaniya human sa komperensya, mibalibad si Brocchus sa pagpangayo og pasaylo ngadto sa mga Santos ug misulat og mahait nga paghulagway sa reaksyon ni Brigham ngadto sa iyang pakigpulong. “Ang pag-ukyab nga namugna sa iyang mga gipamulong tinuod gyud nga makahadlok,” misulat si Brocchus. “Mura na gyud og ang mga tawo nga (nagpasabut ko sa kadaghanan nila) andam na sa paghasmag nako sama sa mga hayena ug mokunis-kunis nako.”²⁷

Ang Deseret News, ang bag-ong pamantalaan sa Simbahan, mipahayag nga ang mga pasangil walay basihanan. Nakaamgo sa kadaut nga mahimo sa istorya ni Brocchus ngadto sa Simbahan, bisan pa man, ang Unang Kapangulohan mihangyo ni Thomas Kane sa pagtabang, sa panghinaut nga ang iyang mga abilidad isip usa ka tawo nga may dakong impluwensya ug manunulat makasanta sa eskandalo.²⁸ Si Brocchus ug ang duha ka mga opisyal, sa kasamtangan, mibiya sa Utah ug daling misabwag sa ilang mga istorya, nga nakapahimo sa publiko nga magbaton og ubos nga pagtan-aw sa mga Santos.²⁹

Si Thomas Kane miuyon sa pagtabang, ug nagkigtambayayong siya ni John Bernhisel, ang representante sa Utah diha sa Kongreso, aron ipaambit ang istorya sa habig sa mga Santos uban sa presidente sa Estados Unidos ug sa mga opisyal sa gobyerno. Gipadala usab ni Brigham si Jedediah Grant, ang matinuoron nga mayor sa Siyudad sa Salt Lake ug usa ka sinaligan nga Santos sa Ulahing mga Adlaw, aron motabang ni Thomas didto sa Washington, DC.³⁰

Miabut si Jedediah nga andam nang molaban sa Simbahan. Uban sa publiko nga desididong makigbatok sa mga Santos, daghang mga tawo ang nagtawag sa presidente sa pagtangtang kang Brigham sa buhatan sa gobernador. Si Brocchus ug ang ubang mga opisyal, dugang pa, misulat ngadto sa presidente og detalyadong taho kabahin sa ilang seguridad sa Utah. Giangkon diha sa taho nga si Brigham ug ang Simbahan midominar sa rehiyon, mikontrolar sa mga hunahuna ug kabtangan sa mga miyembro sa Simbahan, ug naghimo og poligamiya.³¹

Human namantala ang taho, si Jedediah midala og kopya ngadto kang Thomas ug dungan nila kining giribyu. Gibasa ni Thomas ang mga pangangkon mahitungod sa poligamiya ug gibalewala kini diha-diha dayon. Pulos kini mga walay hinungdan nga mga hungihong, siya nagtuo.

Si Jedediah dili na komportable. Ang mga hungihong dili tanan bakak, misulti siya ni Thomas. Sa pagkatinuod, ang mga Santos naghimo na og dinaghan nga kaminyoon sukad sa pagkaila ni Thomas kanila.³²

Nakuratan si Thomas. Sulod sa lima ka tuig, gimahal ug gilabanan niya ang mga Santos, sa kanunay mabutang sa apiki ang iyang reputasyon alang kanila. Ngano nga wala gayud sila misulti kaniya nga gibuhat nila ang dinaghan nga kaminyoon? Gibati niya nga giluiban ug gipakaulawan.³³

Giantus ni Thomas ang pagkahibalo sulod sa pila ka adlaw, dili na sigurado kon magpadayon ba siya sa pagtabang sa mga Santos. Siya miasumer nga ang poligamiya dili kaayohan sa kababayen-an ug nakahulga sa panaghiusa sa pamilya. Nabalaka siya nga ang paglaban sa mga Santos lagmit molambigit sa iyang ngalan uban sa maong buhat.³⁴

Apan nakadayeg usab siya sa mga Santos ug mihatag og bili sa ilang panaghigalaay. Gusto siya nga motabang sa gidaug-daug ug gisayop sa pagsabut nga mga tawo sa ilang panahon sa kalisdanan, ug dili siya mahimong mobiya sa mga Santos karon.³⁵

Niadtong Disyembre 29, si Thomas misulat ngadto kang John Bernhisel lakip ang usa ka plano alang sa pagbalos sa taho sa mga opisyal. “Samtang ako pa gihapon nga giila ang mga relasyon sa personal nga pakighigala diha kanimo,” pamahayag niya, “andam ko sa pagtabang nimo kon gusto nimo.”

Apan miawhag siya sa mga Santos sa pagbuhat og duha ka butang: mohunong sa pagtago sa dinaghan nga kaminyoon ug ipasabut ang maong buhat ngadto sa publiko.³⁶

---

Human sa usa ka tuig didto sa Tubuai, si Louisa Pratt ug Caroline Crosby mibati og igo nga kahupay sa pinulongan sa taga-Tahiti sa pagpahigayon og regular nga mga panagtigum sa pag-ampo uban sa kababayen-an sa Simbahan. Diha niining mga panagtigum, ang kababayen-an dungan nga manganta og himno ug maghisgut sa ebanghelyo. Si Louisa ug Caroline nagkamapinanggaon sa kababayen-an sa Simbahan, ilabina ni Rayna Pitomai, ang asawa ni Haring Tamatoa sa Tubuai.

Tungod kay dali kaayong nahanas si Ellen Pratt sa pinulongan, ang iyang inahan ug iyaan kanunayng nagsalig kaniya sa paghubad alang kanila atol sa mga panagtigum sa pag-ampo. Sa panagtigum sa Oktubre 30, hinoon, si Caroline mikanta sa pangbukas nga himno sa Tahitian uban sa duha ka taga-Tubuai nga mga babaye, ug si Louisa nagwali diha sa pinulongan.

Ang panaghisgutan ni Louisa mao ang Basahon ni Mormon. Sa wala pa ang panagtigum, gisulat niya ang iyang pakigpulong ug si Benjamin Grouard mihubad niini ngadto sa taga Tahiti. Samtang gibasa ni Louisa ang pakigpulong, ang mga babaye diha sa lawak ingon og nakasabut kaniya, ug pagkahuman mihangyo sila nga sultihan pa sila og dugang mahitungod sa karaang mga Nephite.

Samtang nagkadako ang iyang kompyansa sa mga taga Tahiti, nagkadako ang tinguha ni Louisa sa pagpaambit sa ebanghelyo. Usa ka adlaw, human lang gyud sa iyang ikakwarentay nuebe nga adlawng natawhan, nagtudlo siya og usa ka grupo sa kababayen-an mahitungod sa bunyag alang sa mga patay, nahingangha sa iyang kaugalingon kon unsa siya ka maayo nga mibuhat niini. “Gamay ra gyud ang atong nahibaloan kon unsa atong mahimo hangtud nga atong mahimo ang tanang paningkamot,” namalandong siya. “Ulahi na sa kinabuhi sa tunga-tungang bahin, nga nakat-on ko og bag-ong pinulongan.”³⁷

Paglabay sa pipila ka semana, niadtong Nobyembre 29, ang Ravaai mihapit sa Tubuai padulong sa pagbisita sa ubang mga isla. Usa sa mga misyonaryo nga sakay mao si James Brown, kinsa binilanggo usab sa gobyerno sa French sa Tahiti. Gidakop didto sa Anaa atoll human nga ang mga pari nga French nakadungog kaniya nga nag-awhag sa mga Santos didto sa pagpundok ngadto sa Estados Unidos. Giisip ang iyang mga pulong nga pamulitika, ang French nga mga opisyal miaresto kaniya tungod sa pagpang-agni ug gidid-an siya sa nasud.

Naghunahuna si James nga kinahanglan siyang magpabilin diha sa Ravaai, nga molahutay lang sa pan ug tubig, hangtud nga ang mga pahinante mopakanaog niya sa usa ka isla nga gawas na sa hurisdiksyon sa French. Apan si Rayna Pitomai misakay sa barko ug midapit kaniya sa pagkanaug. “Ako kining isla,” miingon siya. “Ako ang responsable sa tanang kasamok nga mahimong motumaw.”

Mipabilin si James sa Tubuai sulod sa napulo ka adlaw, unya mibiya aron moserbisyo sa usa ka isla nga gawas lang gayud sa hurisdiksyon sa French. Ang pagdili kaniya maoy ebidensya nga ang French nga gobyerno mas nagka-istrikto, nakapahimo niining hapit imposible alang sa langyaw nga mga misyonaryo gikan sa daghang mga tinuohan sa paghimo sa ilang buhat. Pagkawala sa kadasig ug kahigawad, pun-an pa sa kamingaw, sa wala madugay nakahasol sa mga Santos nga gikan sa Estados Unidos, ug mihukom sila nga panahon na para mamauli.³⁸

Nasayud si Louisa nga daghang matinud-anong mga Santos sa Tubuai nga gustong mouban kanila ngadto sa Estados Unidos. Si Telii, ang kinasuoran nga higala sa mga Pratts, nagplano sa paghimo sa biyahe, apan ang mga responsibilidad sa pamilya diha sa isla ang nakapugong kaniya sa pag-uban. Gusto usab ni Louisa nga madala ang pipila sa iyang mga estudyante ngadto sa Siyudad sa Salt Lake, apan ang ilang mga ginikanan wala motugot nila sa paglakaw. Ang uban nga kinsa nangandoy nga moadto nagkulang sa kwarta nga ikabayad sa biyahe.

“Magpatabang kami nga makabalhin mo sa Simbahan kon makauli na kami,” gisultihan ni Louisa ang kababayen-an atol sa ilang panagtigum sa pag-ampo niadtong Marso 11. “Mentras tanto, kinahanglan gayud kamong mag-ampo alang sa inyong kaugalingon ug alang kanamo.”³⁹

Paglabay sa tulo ka semana, ang kababayen-an nga taga-Tubuai mipundok alang sa ilang katapusan nga panagtigum sa pag-ampo uban nilang Louisa ug Caroline. Nasayud nga mao na kadto ang ilang katapusang panagtigum nakaapekto kaayo ni Caroline. Makita niya nga ang ubang kababayen-an naguol nga magtan-aw nilang molakaw. Apan napuno sa Espiritu ang panagtigum, ug ang kababayen-an namulong ug nag-ampo hangtud sa lawom na ang kagabhion. Nanamilit si Louisa sa iyang mga estudyante ug mibilin kang Telii nga maoy magdumala kanila. Si Caroline mihatag og usa ka quilt nga iyang hinimo ngadto kang Rayna Pitomai, kinsa mibalos sa paghatag kaniya og sinina.⁴⁰

Niadtong Abril 6, 1852, ang mga misyonaryo sa Tubuai misakay sa Ravaai. Ang mga Santos sa isla miadto sa baybay aron manamilit kanila, nanagdala og mga pagkaon alang sa biyahe. “Ayaw og kaguol,” gisultihan sila ni Louisa. “Mag-ampo ko nga sa umaabut nga panahon kamo unta makaabut ngadto sa Simbahan ni Kristo sa Amerika, gani ngadto sa Zion sa walog sa Rocky Mountains.” Nanghilak ang tanan, ug sa katapusang higayon naglamanuhay sa mga kamot.

Ang Ravaai milawig mga alas kwatro sa hapon. Ang mga Santos sa Tubuai miubog sa dagat subay sa barko kutob sa mahimo, nagpanalangin sa mga misyonaryo. Samtang hilom nga nag-abante ang barko sa linaw kaayo nga tubig, ug ang isla nagkagamay tan-awon, ang mga misyonaryo makadungog sa nagkagamay nga tingog sa panamilit sa mga Santos diha sa baybayon.

“‘Ia ora na ‘outou.” Ang kalinaw magauban kaninyo.⁴¹

---

Pipila ka bulan ang milabay, si Brigham nakigkita sa iyang suod nga mga tigtambag sa Siyudad sa Salt Lake. Salamat nilang Thomas Kane, John Bernhisel, ug Jedediah Grant, ang kontrobersya sa mga opisyal sa teritoryo nahuman sa pagkakaron. Nagpabilin si Brigham nga gobernador, ug ang bag-ong mga opisyal sa federal gipadala aron mailisan si Brocchus ug ang uban kinsa mibiya sa Utah. Apan ang mga lider sa Simbahan wala gihapon mihimo og opisyal nga pamahayag mahitungod sa dinaghan nga kaminyoon, sumala sa giawhag ni Thomas nga ilang buhaton.

Gipamalandungan ni Brigham ang labing maayong paagi sa pagpahibalo sa maong buhat. Uban sa punuang buhatan niini sa Utah nga lig-on nang natukod, ang Simbahan nalig-on na gyud. Usab, ang dinaghan nga kaminyoon karon aduna nay mahinungdanong bahin sa kinabuhi sa daghang mga Santos, nakaapekto og dako kon unsa ang ilang nasabtan sa ilang pakigrelasyon ngadto sa Dios pinaagi sa pakigsaad ug sa ilang mga pamilya. Ang pagpabilin nga itago ang buhat sa mas taas pa nga higayon ingon og imposible ug dili na kinahanglan. Ang panahon husto na aron ipahibalo sa publiko ang paghimo sa dinaghan nga kaminyoon, ug nakahukom sila nga mas hingpit nga ipasabut ang maong buhat ngadto sa mga Santos ug sa mas daghang mga tawo sa kalibutan sa umaabut nga duha ka adlaw nga komperensya bahin sa misyonaryo nga buhat.⁴²

Ang komperensya nagsugod niadtong Agosto 28, 1852. Nianang adlawa, ang Unang Kapangulohan mitawag og 107 ka kalalakin-an ngadto sa mga misyon sa India, Siam, China, South Africa, Australia, Jamaica, Barbados, ug sa ubang dapit sa tibuok kalibutan. “Ang mga misyon nga atong itawag atol niining komperensya, sa kinatibuk-an, dili kadtong dugay kaayo,” mipasiaw si George A. Smith. “Tingali gikan sa tulo ngadto sa pito ka tuig lang maoy labing dugay nga ang tawo mahilayo gikan sa iyang pamilya.”⁴³

Isip mga misyonaryo, gilauman sila sa pagdala sa ebanghelyo ni Jesukristo ngadto sa katawhan sa kalibutan. “Tuguti nga ang kamatuoran ug pagkamatarung maoy inyong panultihon [motto],” tambag ni Heber Kimball, “ug ayaw pag-adto sa kalibutan gawas sa bisan unsang rason kon dili ang pagsangyaw sa ebanghelyo, pagpalig-on sa gingharian sa Dios, ug pundukon ang mga karnero ngadto sa panon.”⁴⁴

Pagkasunod adlaw, si Orson Pratt mibarug aron sa paghatag og wali kabahin sa dinaghan nga kaminyoon ngadto sa mga Santos. Ang iyang mga pulong imantala diha sa Deseret News, ug ang ubang mga pamantalaan sa tibuok kalibutan dali kaayong makapakopya niining taho. Tuyo ni Orson nga ang wali makatudlo sa mga misyonaryo sa doktrinal nga mga sukaranan sa dinaghan nga kaminyoon aron sila makatudlo ug makapanalipod sa maong buhat samtang nagserbisyo diha sa natad sa misyon.⁴⁵

“Ang mga Santos sa Ulahing mga Adlaw midawat sa doktrina sa dinaghan nga mga asawa isip kabahin sa ilang relihiyuso nga pagtuo,” pamahayag ni Orson gikan sa pulpito. “Maningkamot kita nga mapahigayon ang paglamdag niining kahugpungan sa pipila ka mga hinungdan ug mga rason.”⁴⁶

Namulong siya sulod sa duha ka oras, namulong mahitungod sa iyang kaugalingong pagsabut sa maong buhat. Ang mga kasulatan nagtanyag og pipila ka doktrinal nga mga pamahayag sa dinaghan nga kaminyoon. Ang Biblia naghisgot og matarung nga mga lalaki ug mga babaye, sama nila ni Abraham ug Sara, kinsa nagsunod sa baruganan apan mipadayag og diyutay lang mahitungod kon ngano nga sila nagbuhat sa ingon. Ang Basahon ni Mormon, hinoon, mipasabut nga ang Dios usahay nagmando sa mga tawo sa paghimo og dinaghan nga kaminyoon aron sa pagpasanay og mga anak ngadto Kaniya.⁴⁷

Gitudlo ni Orson sa kongregasyon nga ang dinaghan nga kaminyon dili mahitungod sa lawasnong kahigal, sumala sa pangagpas sa daghang mga tawo sa gawas sa Simbahan, apan mahitungod kini sa pagtabang sa pagpatuman sa malungtaron nga buhat sa Dios dinhi sa yuta. Dunay mga higayon, si Orson miingon, ang Ginoo nagsugo sa Iyang katawhan sa paghimo og dinaghan nga kaminyoon aron sa pagsanay ug pagpuno sa yuta, ipaambit ang mga saad ug mga panalangin sa pakigsaad ni Abraham, ug sa pagpadala og mas daghang espiritu nga mga anak sa Langitnong Amahan nganhi sa kalibutan. Niini nga mga pamilya, ang ingon nga mga anak mahimong makakat-on sa ebanghelyo gikan sa matarung nga mga ginikanan ug magdako sa pagtabang sa pagpalig-on sa gingharian sa Dios.⁴⁸

Gisulti usab ni Orson nga ang Ginoo nagdumala sa buhat inubanan sa istrikto nga mga balaod. Ang propeta lamang ang naghupot sa mga yawe sa pakigsaad sa kaminyoon, ug walay laing makapahigayon og dinaghan nga kaminyoon kon walay pagtugot kaniya. Kadtong nagbuhat sa dinaghan nga kaminyoon, dugang pa, gilauman sa pagtuman sa ilang mga pakigsaad ug magpakabuhi sa pagkamatarung.⁴⁹

“Igo lang ang atong pagsabut ug ikasulti kabahin niining talagsaon nga butang,” namahayag si Orson samtang iyang gitapos ang iyang pakigpulong. Ang matinud-anon nga mga Santos mga tigpanunod sa tanang gipanag-iya sa Dios, namahayag siya. Pinaagi sa paghimo ug pagtuman sa mahangturon nga mga pakigsaad sa kaminyoon, ilang maamumahan ang mga pamilya sama ka daghan sa mga balas diha sa baybayon.

“Gibati nako nga moingon og alleluia sa Iyang halangdon ug balaan nga ngalan,” miingon si Orson, “tungod kay Siya naghari sa kalangitan, ug Siya mohimaya sa Iyang katawhan aron molingkod uban Kaniya diha sa mga trono sa gahum, aron maghari hangtud sa kahangturan.”⁵⁰

---

Sa ulahing bahin nianang adlawa, si Brigham namulong ngadto sa mga Santos mahitungod sa pagpadayag. Miingon siya nga ang pipila sa mga pagpadayag sa Ginoo malisud sa pagdawat sa dihang gipadayag kini sa unang higayon. Subli niyang gisaysay ang iyang kaugalingong panglimbasog, sa baynte ka tuig nang milabay, sa pagdawat sa panan-awon ni Joseph Smith human sa kinabuhi ug sa tulo ka gingharian sa himaya.⁵¹

“Sa dihang miabut kana diri nako sa unang higayon, supak kaayo ko ug sukwahi ngadto sa akong edukasyon ug mga tradisyon,” miangkon siya. “Wala ko mosalikway niini, apan wala ako makasabut niini.” Ang iyang pagtuo diha sa pagpadayag nagkadako samtang nagtinguha siya og katin-awan gikan sa Ginoo. “Gihunahuna nako ug nag-ampo, nagbasa ug naghunahuna, nag-ampo ug namalandong,” misulti siya sa mga Santos, “hangtud nahibaloan ko kini ug nasayran pag-ayo sa akong kaugalingon, pinaagi sa panan-awon sa Balaang Espiritu.”⁵²

Dayon mihatag si Brigham og pagsaksi sa pagpadayag sa Ginoo ngadto ni Joseph Smith kabahin sa mahangturon nga kaminyoon, ug nagpamatuod nga ang Dios mipadayag pa gihapon sa Iyang mga pulong ngadto sa Simbahan. “Kon kini gikinahanglan nga isulat, kami mosulat sa tanang panahon,” miingon siya. “Mas palabihon namo nga ang mga tawo, hinoon, magpakabuhi aron maangkon ang mga pagpadayag alang sa ilang mga kaugalingon, ug dayon mohimo sa buhat nga kita gitawag sa pagbuhat. Igo na kana alang kanamo.”⁵³

Human niana, ang klerk ni Brigham, si Thomas Bullock, mibasa sa pagpadayag sa Ginoo kabahin sa dinaghan nga kaminyoon ngadto sa nagsugwak nga kongregasyon. Kadaghanan sa mga Santos, lakip niadtong naghimo sa dinaghan nga kaminyoon, wala pa gyud sukad nakabasa sa pagpadayag. Ang pipila nalipay sa pagkasayud nga sa katapusan gawasnon na nilang masangyaw ang baruganan ngadto sa kalibutan.⁵⁴

Diha-diha dayon human sa komperensya, ang bag-ong gitawag nga mga misyonaryo nagkatigum aron sa pagdawat og instruksyon sa dili pa sila molakaw sa pagsangyaw sa matag lumulupyo sa kontinente. Ang kadasig milukop diha sa lawak samtang ang kalalakin-an naghunahuna sa buhat sa Ginoo nga mokaylap inubanan sa bag-ong gikusgon. Ang ting-init hapit nang matapos, kinahanglan na silang molihok dayon.

“Gusto ko nga molakaw na kamo sa labing dali nga panahon,” gisultihan ni Brigham ang mga misyonaryo, “ug malabyan na ninyo ang kapatagan sa dili pa mangatagak ang niebe [snow].”⁵⁵

1. George Q. Cannon, Journal, Mar. 2–8, 1851; Cannon, My First Mission, 23, 26; A Häolé, Sandwich Island Notes, 310.

2. George Q. Cannon, Journal, Mar. 8, 1851; Cannon, My First Mission, 26–27.

3. George Q. Cannon, Journal, Mar. 8, 1851; Cannon, My First Mission, 26–27; “Napela, Jonathan (Ionatana) Hawaii,” Biographical Entry, Journal of George Q. Cannon website, churchhistorianspress.org; tan-awa usab sa A Häolé, Sandwich Island Notes, 303–6. Sa bag-o nga mga tinubdan, si Jonathan Napela sagad gipasabut pinaagi sa iyang apelyido. Hilisgutan: Jonathan Napela

4. George Q. Cannon, Journal, Mar. 9, 1851. Ang kinutlo gi-edit aron sayon sa pagbasa; ang orihinal nga tinubdan nag-ingon “Ako siyang gisultihan [nga] misulti ko kang Mr. Conde [usa ka Protestante nga misyonaryo] nga wala namo giisip ang Basahon ni M. nga Biblia, apan nagprubar sa usag usa.”

5. George Q. Cannon, Journal, Mar. 9–10, 1851; Cannon, My First Mission, 28–29; tan-awa usab sa 1 Mga Taga-Tesalonica 5:21.

6. Brigham Young ngadto ni John Bernhisel ug Almon Babbitt, Sept. 10, 1850, Brigham Young Office Files, CHL; Grow, Liberty to the Downtrodden, 54, 81.

7. Constitution of the State of Deseret (Siyudad sa Salt Lake: wala hiilhi nga Tigmantala, 1850); Crawley, “Constitution of the State of Deseret,” 11–17; Walker, “Thomas L. Kane and Utah’s Quest for Self-Government,” 111–14.

8. Oliver Cowdery ngadto ni Phineas H. Young, Sept. 1849, Oliver Cowdery, Mga Sulat ngadto ni Phineas H. Young, CHL; Phineas H. Young ngadto ni Brigham Young, Abr. 25, 1850, Brigham Young Office Files, CHL; tan-awa usab sa Faulring, “Return of Oliver Cowdery,” 152–53.

9. An Act to Establish a Territorial Government for Utah [Sept. 9, 1850], Acts, Resolutions, and Memorials … of the Territory of Utah, 27–36; John Bernhisel ngadto ni Brigham Young, Ago. 9, 1850; Sept. 12, 1850; Okt. 2, 1850; Nov. 9, 1850, Brigham Young Office Files, CHL; Whitney, History of Utah, 1:442–51; tan-awa usab sa “An Act,” Deseret News, Nob. 30, 1850, [1]–[4]; ug John Bernhisel ngadto sa Unang Kapangulohan, Mar. 21, 1850, Brigham Young Office Files, CHL. Mga Hilisgutan: Utah; American Legal and Political Institutions

10. Tulo ka Sulat ngadto sa New York Herald, gikan ni J. M. Grant, 3–9; Harris, Unwritten Chapter of Salt Lake, 13–15, 30–31.

11. Mga Santos, volume 1, mga kapitulo 25 ug 36; Doktrina ug mga Pakigsaad 132:30–31, 55, 63 (Revelation, Hulyo 12, 1843, sa josephsmithpapers.org); “Plural Marriage in Kirtland and Nauvoo,” Gospel Topics, topics.ChurchofJesusChrist.org. Hisgutanan: Si Joseph Smith ug ang Dinaghan nga Kaminyoon

12. Tan-awa sa Utah Message from the President of the United States, 5; Harris, Unwritten Chapter of Salt Lake, 34–40; ug Walker, “Affair of the ‘Runaways,’” 15–18.

13. “Celebration of the Twenty-Fourth of July, 1851,” Deseret News, Ago. 19, 1851, 305–6; “Report of Messrs. Brandebury, Brocchus, and Harris,” Mensahe gikan sa Presidente sa Estados Unidos, H.R. Ex. Doc. 25, 32nd Cong., 1st Sess., 10–11 (1852).

14. “Report of Messrs. Brandebury, Brocchus, and Harris,” Message from the President of the United States, H.R. Ex. Doc. 25, 32nd Cong., 1st Sess., 10–11 (1852); Brigham Young, “Beating against the Air,” Report to Millard Fillmore, Hunyo 11, 1852, 25–26, Brigham Young Office Files, CHL; Three Letters to the New York Herald, from J. M. Grant, 8; Minutes, Sept. 14, 1851, Communications with Perry E. Brocchus, 1851–52, Brigham Young Office Files, CHL; Historian’s Office, Journal, Ago. 17, 1851.

15. Judge Perry Brocchus ug Brigham Young, Remarks, Sept. 8, 1851, Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL; Woodruff, Journal, Sept. 8, 1851; Jedediah M. Grant, “Defence of the Mormons,” Deseret News, Mayo 15, 1852, [4].

16. Jedediah M. Grant, “Defence of the Mormons,” Deseret News, Mayo 15, 1852, [4].

17. Woodruff, Journal, Sept. 8, 1851; Jedediah M. Grant, “Defence of the Mormons,” Deseret News, Mayo 15, 1852, [4]; Judge Perry Brocchus and Brigham Young, Remarks, Sept. 8, 1851, Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL. Unang kapahayag sa kinutlo nga gi-edit aron mabasa; “wala mopasakit kanimo” sa orihinal giusab ngadto sa “wala mipasakit kanimo.”

18. Jedediah M. Grant, “Defence of the Mormons,” Deseret News, Mayo 15, 1852, [4]; “Report of Messrs. Brandebury, Brocchus, and Harris,” Mensahe gikan sa Presidente sa Estados Unidos, H.R. Ex. Doc. 25, 32nd Cong., 1st Sess., 15 (1852).

19. Jedediah M. Grant, “Defence of the Mormons,” Deseret News, Mayo 15, 1852, [4]; Judge Perry Brocchus and Brigham Young, Remarks, Sept. 8, 1851, Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL; tan-awa usab sa Woodruff, Journal, Sept. 8, 1851.

20. Addison Pratt, Journal, Sept. 10 ug Nob. 11, 1850. Hilisgutan: French Polynesia

21. Addison Pratt, Journal, Nob. 11, 1850, ug Ene. 28–Peb. 3, 1851; Louisa Barnes Pratt, Journal ug Autobiography, [Dis. 1850] ug Ene. 1851, 194–95. Kinutlo ni Louisa Pratt gi-edit aron mabasa; ang orihinal nga tinubdan nag-ingon “ang akong asawa misulti nako nga siya giganoy ngadto sa bung-aw sa kamatayon diha sa biyahe gikan sa California, apan karon anaa na sa maayo nga panglawas.”

22. Louisa Barnes Pratt, Journal ug Autobiography, 222; [Dis. 1850]; Mar. 1, 1851; Caroline Barnes Crosby, Journal, Hulyo 20, 1851.

23. Louisa Barnes Pratt, Journal ug Autobiography, [Dis. 1850] ug Sept. 6, 1851; Caroline Barnes Crosby, Journal, [Okt. 1850]; Doktrina ug mga Pakigsaad 27:2.

24. Louisa Barnes Pratt, Journal ug Autobiography, 261; Caroline Barnes Crosby, Journal, Mayo 1851; Addison Pratt, Journal, Mayo 4 ug Hunyo 21, 1851.

25. Louisa Barnes Pratt, Journal ug Autobiography, Sept. 8 ug 15, 1851; Addison Pratt, Journal, Mayo 4, 1851.

26. John Bernhisel ngadto ni Brigham Young, Dis. 5, 1851, Brigham Young Office Files, CHL; “Latter Day Saints and the Government—Practical Nullification,” New York Herald, Nob. 8, 1851, [4]; “Mormon Difficulties,” New York Herald, Nob. 14, 1851, [2]; “Outrages at the Salt Lake,” Burlington Hawk-Eye, Nob. 27, 1851, [3]; “Report of Messrs. Brandebury, Brocchus, and Harris,” Mensahe gikan sa Presidente sa Estados Unidos, H.R. Ex. Doc. 25, 32nd Cong., 1st Sess., 5 (1852); tan-awa usab sa Walker ug Grow, “National Reaction to Utah’s ‘Runaway’ Officers,” 1–52; ug Walker, “Affair of the ‘Runaways,’” 35–43.

27. Harris, Unwritten Chapter of Salt Lake, 55–56; Brigham Young ngadto ni Perry Brocchus, Sept. 19, 1851, draft; Perry Brocchus to Brigham Young, Sept. 19, 1851, Brigham Young Office Files, CHL; “Extract of a Letter,” Mensahe gikan sa Presidente sa Estados Unidos, H.R. Ex. Doc. 25, 32nd Cong., 1st Sess., 5–6 (1852); tan-awa usab sa Brigham Young to Perry Brocchus, Sept. 20, 1851, draft, Brigham Young Office Files, CHL.

28. News item, Deseret News, Peb. 7, 1852, [3]; Historical Department, Office Journal, Sept. 13, 1851, 309; Unang Kapangulohan ngadto ni Thomas Kane, Sept. 15, 1851, Brigham Young Office Files, CHL; Willard Richards to Thomas Kane, Sept. 30, 1851, Thomas L. Kane Personal Papers, Kane Family Papers, Brigham Young University; tan-awa usab sa Walker, “Affair of the ‘Runaways,’” 37. Hilisgutan: Thomas L. ug Elizabeth Kane

29. Historical Department, Office Journal, Sept. 28, 1851, 324; “From the Territory of Utah,” Daily Union, Nob. 16, 1851, [3]; “Latter Day Saints and the Government—Practical Nullification,” New York Herald, Nob. 8, 1851, [4]; John Bernhisel to Brigham Young, Mar. 10, 1852, Brigham Young Office Files, CHL; tan-awa usab sa “Movements at Washington,” Vermont Watchman ug State Journal, Dis. 4, 1851, 1; ug Walker ug Grow, “National Reaction to Utah’s ‘Runaway’ Officers,” 2–5.

30. John Bernhisel ngadto ni Millard Fillmore, Dis. 1, 1851; John Bernhisel ngadto ni Brigham Young, Dis. 8, 1851, Brigham Young Office Files, CHL; Walker ug Grow, “National Reaction to Utah’s ‘Runaway’ Officers,” 15–18.

31. Jedediah Grant ngadto ni Susan Noble Grant, Mar. 7, 1852, Susan N. Grant Correspondence, CHL; John Bernhisel to Brigham Young, Mar. 10, 1852; John Bernhisel to Brigham Young, Abr. 9, 1852; John Bernhisel to Brigham Young, Ene. 10, 1852, Brigham Young Office Files, CHL; “Report of Messrs. Brandebury, Brocchus, ug Harris,” Message from the President of the United States, H.R. Ex. Doc. 25, 32nd Cong., 1st Sess., 8–9 (1852).

32. Jedediah Grant ngadto ni Brigham Young, Dis. 30, 1851, Brigham Young Office Files, CHL; tan-awa usab sa Jedediah Grant ngadto ni Thomas Kane, Dis. 29, 1851, Thomas L. Kane Personal Papers, Kane Family Papers, Brigham Young University; tan-awa usab sa Walker and Grow, “National Reaction to Utah’s ‘Runaway’ Officers,” 22–23.

33. Thomas Kane, Journal, Dis. 27–28, 1851; Thomas Kane ngadto ni John Bernhisel, Dis. 29, 1851, draft, Thomas L. Kane Personal Papers, Kane Family Papers, Brigham Young University; tan-awa usab sa Thomas Kane to Brigham Young, Hulyo 11, 1850, Brigham Young Office Files, CHL; “An Interesting Statement—the Mormons,” Frontier Guardian, Sept. 5, 1851, [1]; ug Walker ug Grow, “National Reaction to Utah’s ‘Runaway’ Officers,” 23–24.

34. Walker ug Grow, “National Reaction to Utah’s ‘Runaway’ Officers,” 22–25; Kane, Journal, Dis. 29, 1851; Thomas Kane to Brigham Young, Okt. 17, 1852; Jedediah Grant to Brigham Young, Dis. 30, 1851, Brigham Young Office Files, CHL.

35. Thomas Kane ngadto ni Brigham Young, Okt. 17, 1852, Brigham Young Office Files, CHL; Thomas Kane ngadto ni John Bernhisel, Dis. 29, 1851, draft, Thomas L. Kane Personal Papers, Kane Family Papers, Brigham Young University.

36. Thomas Kane ngadto ni John Bernhisel, Dis. 29, 1851, draft, Thomas L. Kane Personal Papers, Kane Family Papers, Brigham Young University. Hilisgutan: Plural Marriage in Utah

37. Louisa Barnes Pratt, Journal ug Autobiography, 212–14, 218, 220; Caroline Barnes Crosby, Journal, Okt. 21 ug 30, 1851; Ene. 1, 1852.

38. Louisa Barnes Pratt, Journal ug Autobiography, 223–37; Caroline Barnes Crosby, Journal, Nob. 30 ug Dis. 10, 1851; Brown, Life of a Pioneer, 225–39; Addison Pratt, Journal, Dis. 19, 1851, ug Ene. 9, 1852.

39. Louisa Barnes Pratt, Journal ug Autobiography, 261–63, 266–67.

40. Louisa Barnes Pratt, Journal ug Autobiography, 266; Caroline Barnes Crosby, Journal, Mar. 9–Abr. 1, 1852.

41. Louisa Barnes Pratt, Journal ug Autobiography, 267–68; Caroline Barnes Crosby, Journal, Abr. 6, 1852; Addison Pratt, Journal, Abr. 1852. Kinutlo ni Louisa Pratt gi-edit aron mabasa; ang orihinal nga tinubdan nag-ingon “Ako misutli kanila nga dili maguol, ako mag-ampo nga sa umaabut nga panahon sila mahimong moabut sa simbahan ni Kristo sa Amerika. Gani ngadto sa Zion diha sa walog sa Rocky Mountains!”

42. Historical Department, Office Journal, Ago. 8 ug 15, 1852; Grow, Liberty to the Downtrodden, 89–91; tan-awa usab sa Minutes, Deseret News, Extra, Sept. 14, 1852, 25; ug “A Brief History of the Federal Courts and Judges,” Deseret News, Mayo 27, 1863, [4].

43. Minutes, Deseret News, Extra, Sept. 14, 1852, 2, 10; tan-awa usab sa Aaron F. Farr ngadto ni George A. Smith, Hunyo 2, 1865, Missionary Reports, CHL; Robert Harrison ngadto ni John Bernhisel, Peb. 3, 1853, Utah Delegate Files, Brigham Young Office Files, CHL. Hilisgutan: Early Missionaries

44. Minutes, Deseret News, Extra, Sept. 14, 1852, 2.

45. Minutes, Deseret News, Extra, Sept. 14, 1852, 14–22, 25; Whittaker, “Bone in the Throat,” 303–4. Hilisgutan: Plural Marriage in Utah

46. Orson Pratt, Discourse, Ago. 29, 1852, [1], Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL; Minutes, Deseret News, Extra, Sept. 14, 1852, 14–15.

47. Orson Pratt, Discourse, Ago. 29, 1852, [1]–[34], especially [19]–[28], Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL; tan-awa usab sa Minutes, Deseret News, Extra, Sept. 14, 1852, 14–22; Jacob 2:30; Genesis 16:1–3; ug “Plural Marriage in The Church of Jesus Christ of Latter-day Saints,” ug “Plural Marriage in Kirtland and Nauvoo,” Gospel Topics, hilisgutan.ChurchofJesusChrist.org.

48. Orson Pratt, Discourse, Ago. 29, 1852, [1], [16]–[27], Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL; tan-awa usab sa Minutes, Deseret News, Extra, Sept. 14, 1852, 14, 18–21.

49. Orson Pratt, Discourse, Ago. 29, 1852, [27]–[33], Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL; Doctrine and Covenants 132:7, 45–48 (Pinadayag, Hulyo 12, 1843, at josephsmithpapers.org); tan-awa usab sa Minutes, Deseret News, Extra, Sept. 14, 1852, 20–22.

50. Orson Pratt, Discourse, Ago. 29, 1852, [33]–[34], Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL; Minutes, Deseret News, Extra, Sept. 14, 1852, 22.

51. Brigham Young, Discourse, Ago. 29, 1852, Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL; Minutes, Deseret News, Extra, Sept. 14, 1852, 22–25; tan-awa usab sa Mga Santos, volume 1, chapter 14; ug Doktrina ug mga Pakigsaad 76 (Vision, Peb. 16, 1832, sa josephsmithpapers.org). Hilisgutan: The Vision (D&C 76)

52. Brigham Young, Discourse, Ago. 29, 1852, Church History Department Pitman Shorthand Transcriptions, CHL; Minutes, Deseret News, Extra, Sept. 14, 1852, 22–25.

53. Minutes, Deseret News, Extra, Sept. 14, 1852, 25.

54. Minutes, Deseret News, Extra, Sept. 14, 1852, 25–28; Doktrina ug mga Pakigsaad 132 (Pinadayag, Hulyo 12, 1843, sa josephsmithpapers.org); Stout, Journal, Ago 29, 1852; Woolley, Diary, Ago. 29, 1852.

55. Stout, Journal, Ago. 29, 1852; Historian’s Office, General Church Minutes, Ago. 29, 1852, 9. Hilisgutan: Growth of Missionary Work