Mrs. Patton—Tomani na iTalanoa
Au sa vakadeitaka ni sa kila vakavinaka tu na Tamada Vakalomalagi na veika sa gadreva tu o koya ka vinakata me rogoca na dina veivakacegui ni kosipeli.
Nikua au vakananuma na noqu itokani o James E. Faust kau vakaraitaka talega na noqu lomana na watina lomani vakakina na nona lewe ni matavuvale kau vakadeitaka ni sa qarava tiko na Turaga o koya mai na dua tale na vanua. Au kidavaki ira na Vakaitutu Raraba ka qai tokoni, Peresitedi Eyring, Elder Cook kei Elder Gonzalez kau vakadeitaka tale na taucoko ni noqu veitokoni vei iratou.
Ena tolusagavulu-kawalu na yabaki sa oti, ena dua na koniferedi raraba ka a vakayacori ena Valecavu ena Lomanibai ni Valetabu, au a talanoataki Arthur Patton kina ka a mate ni se gone, ka dua vei ira o koya na noqu itokani ena gauna au se gone kina. Na vosa o ya e kena iulutaga na “Mrs. Patton, E Bula Tiko O Arthur.”1 Au a vagolea tiko na noqu vosa kivei Mrs. Patton, na tinai Arthur, e sega ni lewe ni Lotu. E dina ga niu sega sara ni vakabauta me na rogoca o Mrs. Patton na noqu vosa, au gadreva kina meu wasea kivei kemuni kece ko ni rawa ni rogoca na noqu vosa na itukutuku lagilagi ni kosipeli ni inuinui kei na loloma. Ena dua na gauna sa oti au a vakauqeti sara meu raica tale mada na veika baleti Arthur ka meu tukuna vei kemuni na veika a yaco ni oti ga na imatai ni noqu vosa taumada.
iMatai, au kerea meu vakatakilaitaki koya mada. E uludamu o koya, ka ulu qaliqalica ka dau matadredredre tu ga. E balavu duadua o koya vei ira na gonetagane ena nona kalasi. Au vakabauta ni sa vakaoqo, ena yabaki 1940, ka yaco kina na lomolomora ni vanua ka a tekivu kina na iKarua ni iValu Levu ka sa roboti Iurope taucoko yani, ka rawa kina vei Arthur ni se qai yabaki 15 walega me lasutaki ira na sotia ka ra veivakacurumi tiko ki na mataivalu e wai. Kivei Arthur kei na vuqa vei ira na gonetagane, na ivalu oqo e dua na gauna ni cakava na veika lelevu. Au se nanuma tiko oqo na totoka ni kena irairai ni dara tu na isulu ni mataivalu e wai. Keimami a diva me keimami a se bau qase toka, se balavu cake vakalailai, me keimami rawa talega ni curu.
Na itabagone sa dua na gauna lagilagi ni bula. Me vaka a vola o Longfellow:
Sa totoka na itabagone! ka makualiliva na matadra,
Ni sa veivukiyaki, nuinui, ka tatadra!
iTekivu ni noda Bula, iTalanoa sega ni Oti yani,
Yalewa yadua sa ranadi, na tagane yadua sa itokani!2
E doka vakalevu o tinai Arthur na metali karakarawa ka tiko ena yasa ni katubaleka ni nona rumu levu. E vakatakilakilataka tiko kivei ira era lako mai ni lewena ka veiqaravi tiko o luvena tagane ena mataivalu ni nona vanua. Ena gauna au dau lako sivita kina na nona vale e dau dolava ka sureti au meu laki wilika na ivola nei Arthur e se qai yaco ga mai. E dau tonawanawa na wai ni matana, ka dau kerei au o koya meu wilika e cake. Sa ka talei o Arthur mai na veika kece sara vei tinana yada.
E vaka meu raica sara toka ga oqo na ligai Mrs. Patton salulu ni dau vakacuruma lesu tale vakavinaka na ivola ki na kena waqa. O ya na liga dau cakacaka; e dau sasamaki tu o Mrs. Patton ena dua na valenivolavola e taoni e kea. Ena veisiga ni nona bula vakavo ga ena Sigatabu e dau laurai ni taubale tiko e yasa ni gaunisala, ka taura tiko e dua na vokete kei na barasi, ka buki vinaka toka na uluna sikoa, ka wawale na tabana ena cakacaka ka vakalairoro baleta ni sa qase sara.
Ena Maji ni 1944, ka sa katuvu tiko na ivalu, sa laki lesi mai o Arthur mai na USS Dorsey, na manua veivakarusai me dewa ki na USS White Plains, na manua ni vakau waqavuka. Ni veiqaravi tiko mai Saipan ena Ceva ni Pasivika, a valuti kina na nodratou manua. E a dua o Arthur vei ira era mate e wai.
E sa laki vakatikitikitaki na metali karakarawa mai na vanua lagilagi a toka kina ena katubaleka e liu ni nodratou vale na Patton. E a sosomitaki ena dua na metali koula, ka vakatakilakilataka tiko na itaukei ni metali karakarawa sa mai vakaleqai ena ivalu. Sa yali yani e dua na rarama mai na bula nei Mrs. Patton. E sa solegi koya tu e dua na butobuto levu kei na rarawa dina.
Mai na masu e vuni yaloqu, au a butuka yani na gaunisala lakovi wasoma ki na nodratou vale na Patton, ka vakasamataka tiko se na vosa cava me na cavuta e dua na gonetagane wale.
E a dola mai na katuba ka mokoti au sara o Mrs. Patton me vaka ga niu luvena dina. Sa yaco na vale o ya me dua na valenilotu ni rau sa tekiduru ena masu e dua na tina e rarawa tu na yalona kei na dua na gonetagane lailai ga.
Ni keirau sa tucake, a raici au vakamatua o Mrs. Patton ka kaya mai: “Tommy, au sega ni lewena e dua na lotu, ia o iko ga. Tukuna mada vei au, ena bula tale beka o Arthur?” Ena noqu maqosa taucoko, au a vakadinadinataka vua ni na bula tale vakaidina o Arthur.
Ena koniferedi raraba ni veiyabaki sa sivi yani o ya, niu sa mai tukuna tiko kina na italanoa oqo, au a vakamacalataka niu sa sega tale ni kila na vanua sa tiko kina o Mrs. Patton ia kau sa gadreva sara meu sauma tale mada vakadua na nona taro o ya “Ena bula tale beka o Arthur?”
Au a tukuna tiko na iVakabula kei vuravura, ka lako voli ena veigaunisala kuvu ni veikorokoro ka da sa doka tu oqo me Vanua Tabu; ka a vakabulai ira na mataboko me ra rai, me ra rogo na didivara, ka ra tucake na gera, ka ra vakabulai na mate; kivei Koya e sa vakadeitaka vei keda ena yalomalua kei na yalololoma, “Oi au na sala, kei na vu-ni-dina kei na vu-ni-bula.”3
Au a vakamacalataka ni iyavu ni bula kei na dua na kena ivakamacala me baleta na kena salatu tawamudu ena yaco mai vua na iVakavuvuli ni lomalagi kei vuravura, sai Jisu Karisito na Turaga. Me da kila vakavinaka na ibalebale ni mate, e dodonu me da vakavinavinakataka na inaki ni bula.
Au a vakaraitaka ni itabagauna oqo, a vakaraitaka kina na Turaga: “Ia au sa kaya vakaidina vei kemudou, au a tiko vata kei Tamaqu mai na ivakatekivu io sai au na Ulumatua.”4 “Raica sa bula vata kei na Kalou na tamata mai na ivakatekivu.”5
A vola vakaoqo o Jeremaia na parofita:
“Sa qai yaco vei au na vosa i Jiova, ka vaka,
“Niu bera ni buli iko … kau sa kilai iko; ia ni ko bera ni ko sucu mai … kau sa vakatabui iko, ka lesi iko mo nodra parofita na veimatanitu.”6
Mai na vuravura ni yalo lagilagi o ya eda curuma mai na buturara levu ni bula oqo me da mai vakadinadinataka ni da sa rawa ni talairawarawa ki na ivakaro kecega ni Kalou. Ena bula oqo eda na sucu dramidrami mai ki na gauna ni gone dau vakatataro, yaco sara me da tamata uabula. Eda na sotava na reki kei na rarawa, yalo vakacegu kei na luluqa, rawa ka kei na liga lala. Eda na tovolea na veika kamikamica, ia ka tovolea talega na veika gaga. Oqo na bula eke.
Ka yaco ki na bula ni tamata yadua me na mate. E sega ni dua e vakuwai kina. Na tamata kece ena curuma.
Kivei ira na vuqa, e vaka me dua toka na ka vakatani ka sega ni kilai na ituvatuva sega ni namaki oqo ka vakatokai me ko mate. E rairai beka na kena rerevaki na veika sega ni kilai tu sa vakavuna me ra rerevaka kina na kena yaco mai.
E a mate dole o Arthur Patton. Eso e berabera. Eda kila, mai na vosa ni Kalou sa vakatakilai mai, ni “ena gauna sa veibiu kina na yago kei na yalo … sa kau na yalo ni tamata kecega… . ki na vanua sa vakarautaka vei ira na Kalou, o koya ka buli ira.”7
Au a vakadeitaka vei Mrs. Patton kei ira kece era a vakarorogo tiko ni na sega vakadua ni biuti ira na Kalou—ni sa tala mai o Koya na Luvena Duabauga ki vuravura me mai vakatavulica vei keda na ivakarau ni bula me da bula voli kina. Sa mai mate na Luvena ena kauveilatai me ra vakabulai kina na kawatamata kecega. Na nona vosa vei Marica ka rarawa voli kei iratou na Nona tisaipeli e solia vei keda na vakacegu ni yalo:
“Oi au na vu-ni-tucaketale, kei na vu- ni-bula: ko koya sa vakabauti au, kevaka sa mate, ena bula ga:
“Ia ko koya yadua sa bula ka vakabauti au ena sega sara ni mate.”8
“Sa vuqa na tikina ena vale nei Tamaqu: kevaka sa sega, au sa tukuna vei kemudou. Ni kau sa lako ka vakarautaka na tikina me nomudou.
“ … Au na lako tale mai, ka kauti kemudou vei au; mo dou tiko talega ena vanua au sa tiko kina.”9
Meu tokaruataka mada na ivakadinadina nei Joni na Daunivakatakila kei Paula na iApositolo. A vola vakaoqo o Joni:
“Ia kau a raici ira era a mate, na tamata lalai kei na turaga, era sa tu ena mata ni Kalou; …
“Ia na wasawasa sa soli ira na mate era sa tiko kina.”10
E kaya o Paula: “Ni sa qai mate kecega ena vuku i Atama, ena vakabulai kece talega ena vuku i Karisito.”11
Au vakamacalataka ni dodonu me da bula voli ena vakabauta me yacova sara na mataka lagilagi ni tucaketale. “Io edaidai eda sa raica me vaka na titiro ena iloilo buwawa; ia mai muri ena vaka na veirai ena matanavotu.”12
Au a vakadeitaka vei Mrs. Patton ni ko Jisu sa sureti koya kei keda kece.
“Dou lako mai vei au, koi kemudou vakaaduaga sa oca ka colata na icolacola bibi, ia kau na vakacegui kemudou.
“Vakataqara vei kemudou na noqu ivua, ka vuli vei au, niu sa yalomalua ka yalomalumalumu: dou na kunea kina na vakacegu ni yalomudou.”13
Me tiki ni noqu itukutuku, au a vakamacalataka vei Mrs. Patton ni veika vuku vakaoqo ena vakatataki koya cake ena gauna ni nona rarawa—me na kakua tale ni laki vakaleqai tu me vaka e dua sa sega ni vakabauta, ka sa yali na luvena tagane, ka a rogoci ni a kaya ni sa biu sobu na kisi ni mate ki na ibulubulu: “Moce luvequ. Moce vakadua yani.” Ia me sa vakaoqo, laveta cake na uluna, ka yaloqaqa dina, ka vakabauta sega ni yavalati rawa, ka rawa vua me rai cake ka sarava yani na veibiau se vulavula ni wasa Pasivika ka kaya, “Moce mada, Arthur, na luvequ lomani. Moce mada—me yacova ni daru sota tale.”
Au a cavuta na vosa nei Tennyson, me vaka ga ni vosa vei koya o Arthur:
Dromu ni siga kei na kalokalo ni yakavi,
Kaci mai meu sa lako yani!
Ka sega me dua sa tagici au kina,
Ni sa dromu na noqu matanisiga.
Dre ko malolo na lali sa rogo,
Na veika kece sa tabogo!
Me kakua ni dua na rogo ni tagi,
Niu sa na sere dali;
E dina meu sa biuta na Vanua au Sucu kina
Meu soko ki vanua yawa dina,
Meu laki tu e matai noqu Kalou
Mai na mate ki na bula vou.14
Ena noqu sa mai tinia na noqu vosa ena vica vata na yabaki sa sivi yani, au a vakaraitaka vei Mrs. Patton na noqu ivakadinadina niu sa dua na tamata sa ivakadinadina bula, niu sa tukuna vua ni Kalou na Tamada e lomani koya tikoga—ni sa rawa me veivosaki vata kei Koya ke masu vua ena yalodina; ni o Koya talega, a mate na Luvena, sai Jisu Karisito na Turaga; ni sai koya na noda dauveivakameautaki vata kei Tamana, sai koya na Tui ni Sautu, na noda iVakabula ka Dauveivueti vakalou, ka sa tiko na siga eda na veiraici kei Koya e matanavotu.
Au sa nuitaka ni noqu itukutuku vei Mrs. Patton ena yaco yani ka laki tara na yalodra o ira sa rarawataka na yali ni nodra daulomani.
Ia oqo, kemuni na taciqu kei na ganequ, meu sa na wasea vei kemuni na vo ni italanoa oqo. Au a cauraka tiko na noqu vosa ena ika 6 ni Epereli, 1969. Eke tale, sa lailai sara se sa sega niu vakabauta ni na rogoca o Mrs. Patton na noqu vosa. Sa sega tale niu kila e dua na vuna me na via vakarorogo o koya ki na koniferedi raraba. Me vaka au sa vakamacalataka, ni sega ni lewe ni Lotu o koya. Au a qai kila ni a yaco e dua na ka vaka cakamana. Ena nodra sega tu ni kila taumada o cei era na vosa tiko ena koniferedi, se na iulutaga era na vosa kina, era a sureti Mrs. Patton ki na nodra vale o ira na Yalododonu Edaidai era toka tikivi koya mai California na vanua sa toki kina o koya me laki vakarorogo vata kei ira ki na dua na soqoni ni koniferedi. A ciqoma o koya na nodra veisureti ka mani vakarorogo sara ki na soqoni au a vosa tiko kina vua.
Ena imatai ni macawa ni vula o Me 1969, au kurabui ka marau, niu a taura e dua na noqu ivola ka vakau mai ena posi mai Pomona e California, ena ika 29 ni Epereli, 1969. A vakauta mai o Mrs. Terese Patton. Meu wilika mada vakalailai vei kemuni na ivola o ya:
“Kivei Tommy,
“Au vakabauta ni ko na sega ni cudru niu kacivi iko ena Tommy, niu dau nanumi iko ena yaca o ya. Au sega ni kila meu vakavinavinakataki iko vakacava ena nomu vosa e veivakacegui o ya.
“E a se qai yabaki 15 walega o Arthur sa laki curu ki na mataivalu e wai. E a bale mate o koya ni vo toka e dua na vula me yabaki 19 kina o ya ena ika 5 ni Julai, 1944.
“Sa dua na ka vinaka dina mo bau nanumi keirau mai. Au sega ni kila meu vakavinavinakataki iko vakacava ena vuku ni nomu vosa e veivakacegui, ena gauna a mate kina o Arthur kei na gauna ko a vosa tale kina. Sa dua na ka na noqu lomatarotaro tu ena veiyabaki kece oqo, ko sa mai sauma vakavinaka sara vei au. Au sa mai bula vakacegu tu oqo ena veika e baleti Arthur… . Me vakalougatataki iko na Kalou ka me dau tiko vata ga kei iko.
“Loloma,
“Terese Patton”15
Kemuni na taciqu kei na ganequ, au sega ni vakabauta ni vakacalaka na noqu vakauqeti meu cauraka tale na itukutuku o ya ena koniferedi raraba ni Epereli 1996. Au sega talega ni vakabauta ni vakacalaka na nona a sureti o Mrs. Terese Patton mai vei ira era toka tikivi koya me ra laki vakarorogo vata ki na dua na soqoni ni koniferedi. Au sa vakadeitaka ni sa kila vakavinaka tu na Tamada Vakalomalagi na veika sa gadreva tu o koya ka vinakata me rogoca na dina veivakacegui ni kosipeli.
E dina ga ni sa leqa makawa sara o Mrs. Patton, au a vakauqeti sara vakaukauwa meu wasea vei kemuni na sala a taurivaka na Tamada Vakalomalagi me vakalougatataki koya kina ka vukei koya na marama yada,ena veika e gadreva. Mai na kaukauwa ni vu ni yaloqu taucoko au sa vakadinadinataka ni Tamada Vakalomalagi sa lomani keda kece sara. Sa dau rogoca o Koya na nodra masu sa yalomalumalumu. Sa dau rogoca o Koya na noda tagi me da vukei, me vaka ga ni a rogoci Mrs. Patton. Sa vosa tikoga vei keda edaidai na Luvena, na noda iVakabula ka Dauveivueti “Raica, kau sa tu ena mata ni katuba ka tukituki: kevaka sa rogoca na domoqu e dua na tamata, ka dolava na katuba, au na curu vua.”16
Eda na rogoca beka na tukituki o ya? Eda na rogoca beka na domo o ya? Eda na dolava beka na katuba vua na Turaga, ka me da vukei mai Vua ena veika sa vakarautaka tu mai me noda? Sa noqu masu me da na vakayacora vakaidina, ena yaca tabu i Jisu Karisito, emeni.