Dina: Na Yavu ni Lewa Dodonu
E sega ni yaga na noda kila na dina vakavo kevaka eda vakayagataka ena noda dau digidigi dodonu.
Me vaka ni dina duadua ga na yavu e rawa ni da vakatulewa vinaka kina, ena rawa vakacava vua e dua me kila na cava e dina? Sa levu cake tikoga na tamata era raica ni sa dredre cake tikoga mai na vakatulewa dodonu ena dua na vuravura ka da bula tiko kina sa tu vakarawarawa kina na ivurevure eso ni itukutuku kei na sala ni veitaratara. Sa dau usumaki vakawasoma vei keda na idusidusi, na ivakasala, kei na itukutuku eso. E vakayacori oqori mai na veigaunisala duidui eso me vaka na itukutuku tabaki, na Initaneti, kei na sala tale eso. Ena dua na iulutaga e rawa ni da ciqoma e vica vata na itukutuku veirawai ka tuvalaki vakamatau kei na kena iwali. Ia e vakavuqa ni rua na iwali oqori erau duidui sara ga. Sa rauta me ra veilecayaki ka sega ni vakadeitaka rawa na nodra vakatulewa dodonu eso.
Me qai vakadredretaka vakalevu na cakacaka, era tovolea tiko eso me ra vakauqeti keda ni dodonu me ciqomi vei ira na tamata ka dodonu vakapolitiki na noda lewa. Ni da vakasamataka vakatitobu na vakasama oqori eda na kila ni cala sara tu ga vakalevu. Me vaka ni duidui sara vakalevu na yavu ni bula vakatamata kei na politiki e vuravura, ka rawa ni veiveisau ni toso na gauna, sa kune votu kina na lialia ni kena vakayagataki na iwalewale oqo me vakatauci kina na lewa.
E rua na sala me kune kina na dina—erau yaga vakalevu ruarua, kevaka eda muria na lawa erau yavutaki kina. Na imatai sai koya na iwalewale ni vakadidike. E rawa ni tarogi kina na kena dikevi na itukutuku me vakadeitaka e dua na vakasama se e dua tale na kena sala, tura e dua na ivakavuvuli e vakayagataki tiko ena vakatovotovo. Na iwalewale e vakayagataki kina na vakadidike e sala yaga vakalevu ni kena vaqarai na dina. Ia e rua na leqa me baleta na iwalewale oqo. Taumada, eda na sega ni vakadeitaka sara ni ka dina na ka eda sa kunea rawa, e dina ni da dau toro volekata sara yani. Kena ikarua, ena so na gauna, veitalia na levu ni noda cakava tiko na iwalewale oqo, e rawa ni cala na kena isau.
Na sala vinaka cake me kunei kina na dina sai koya me da lako ga vua e vu mai kina na dina ka kerea se cakacakataka na veivakauqeti.1 Me rawati vakavinaka sa gadrevi e rua na tikina: taumada, na vakabauta e sega ni yavalati rawa, vua na ivurevure ni ka dina kecega; ikarua, na lomasoli me da muria tiko na ivunau ni Kalou me rawa ni tadola tikoga kina na veitaratara vakayalo vata kei Koya. E se qai vosa oti ga vei keda o Elder Hales me baleta na ivakatakila yadua kei na sala me rawati kina.
Na Vakadidike2
Na cava eda sa vulica ena iwalewale ni vakadidike me kunei kina na dina? E dua na kena ivakaraitaki ena vakaraitaka. Au sa tovolea vakavica kau sega ni rawata, ke bau vakalailai mada ga, meu kila na kena raraba, titobu, kei na kena cecere vakasakiti na veika sa vakatara na Tamada Vakalomalagi savasava, ko Iloimi me vakatakilai mai ena iwalewale ni vakadidike. Kevaka a rawa me da lako tani yani ki na maliwa lala eda na raica taumada na noda vuravura me vakataki ira na dau vuka ena maliwa lala. Vakayawa tale yani ki tuba, eda na raica sara vakamatata na matanisiga kei na kena veivuravura era toso vakavolivolita. Era na rairai mai me vaka eso na vatu lalai ena loma ni dua na maliwa lala vakaitamera ka sinai tu ena veikalokalo makualiliva. Kevaka me da na tomana tikoga na ilakolako oqori eda na raica e dua na irairai vakasilesitieli ni noda Maliwa Sucusucuya ni veigoleyaki ka ra toso wavokita tu e sivia ni 100 na bilioni na kalokalo, e lewai tu na nodra toso wavoki ena idre sobu ena uto ni iwasewase oqori. Ni da sivia oqori sa rawa ni da raica yani e dua na ilawalawa maliwa lala ka vakatokai na iWasewase Virgo ka ra nanuma eso ni okati kina na noda Maliwa Sucusucuya, ka nanumi ni rauta ni 50 na milioni na yabaki vakararama na kena yawa. Ni sivi yani oqori eda sotava na veimaliwa lala ka rauta ni 10 na bilioni na yabaki vakararama na kedra yawa mai vuravura e tabaka rawa na Hubble na ivakadodorairai ni maliwa lala. E vakasamataki na vakaitamera vakadomobula oqori ni kena yawa ena kena kilai ni rarama e toso ena 700 na milioni na maile ena dua na auwa. Mai na rai matalia oqo eda na sega ni raica e dua na ivakatakilakila ni da sa bau volekata yani e dua na icavacava ni Nona ibulibuli na Kalou na Tamada.
Me vaka na kena veivakurabuitaki na irairai vakasakiti oqo ni lomalagi, e tiko tale e dua na vakasama me da raica ka tautauvata na kena rawa ni vakadeitaka na veika e rawa ni cakava na Tamada Vakalomalagi. Kevaka me da a toso ki na yasana kadua ka vakadikeva na ituvaki ni veika e tu eda na raica vakavoleka sara e dua na molekule takelo rua ni DNA. Oqori na molekule matalia, tubu vakataki koya ka lewa tu na buli cake ni yagoda. Ni tosoi na vakadidike ena kauti keda yani ki na ivakatagedegede ni dua na etomi, ka lewena na vorotoni, niutoroni, kei na elekitoroni eda sa dau rogoca tu.
Kevaka me da curu sara yani ki na loma ni veika e vuni tu me baleta na veika taumada ena veibuli, eda sa na yacova kina na iyalayala ni veika eda kila. Ena 70 na yabaki sa oti sa vuqa sara na ka sa vulici me baleta na ituvaki ni veika e tu. Sa tauyavutaki e dua na iVakatakarakara Tudei ni Nodra Veimaliwai na Veitikina Somidi. E yavutaki ena vakatovotovo ni vakadidike ka sa kilai kina na kena tu na veitikina somidi ka vakatokai me kuoka (quarks) kei na so tale ka vakatokai na levitoni (leptons). Na ivakatakarakara oqo e vakamacalataki kina na iwalewale ni nodra vauci na niukilia kei na kena vuca ena vunika, ia e se bera ga ni vakarautaka rawa e dua na ivakamacala me baleta na idre ni vuravura. Eso talega era nanuma ni kena vakayagataki na iyaya kaukauwa cake mai na kena e vakayagataki me rawa kina na veika eda sa kila tu ena gauna oqo me baleta na veivuni ka ena rawa ni vakatakila mai eso tale na ikuri ni veitikina taumada. O koya se tu kina e vuqa tale na ibulibuli nei Tamada Vakalomalagi me kilai ena iwalewale ni vakadidike.
Eda rawa ni raica ni iwalewale ni vakadidike sa rawa kina ni vakarabailevutaki na noda kila, ni sa vakauqeti ira na tamata vakataledi na Turaga, eso vei ira oqo era sega tu beka ni kila se o cei a bulia na veika kece oqo se na inaki era buli kina. E vuqa vei ira era sega sara beka ga ni kila rawa na veivakauqeti vakaoqo se me ra vakavinavinaka vua na Kalou me baleta na itekitekivu ni veika era sa rawata. Au a vakacegui ena dua na gauna lekaleka oqo ena nona wasea o Peresitedi Henry B. Eyring e dua na ka a sotava na tamana vakataledi ena nona a sota vata kei ira eso na dauvakadidike vakasakiti. A tarogi ira kevaka era vakila mai na nodra vakadidike ni tiko e dua na vuku ni tuvalaki ka cecere. Era vakaraitaka kece na nodra vakadinata ni tiko dina e dua na vuku cecere vaka o ya.
E dina ni yalani tu na veika eda kila me baleta na veibuli nei Tamada, oqori e vakalevu ga ni maliwa lala. Na veika sara mada ga eda vakasamataka tu me ka kaukauwa, tudei, ka rawa ni da tara, ni laurai ena veika vakalevutaki ni lomalagi kei na ka vakalailaitaki e levu ga era maliwa lala sa lewa tu vakavinaka kei na kena vakayagataki na Kalou, na Tamada me baleta na Nona veinaki vakacerecerei.
Golevi ni Dina Vakatakilai
Na cava eda sa kila me baleta na dina ena ivakatakila?
Ena vica na senijiuri sa oti a vakatara kina na Kalou na Tamada vei ira eso na Nona parofita me ra raica vakavinaka sara na Nona ibulibuli vakaiyanaqa, ena mata ni Yalo Tabu. E vakamacalataka talega na vuna e buli ira kina. “Io oqo na inaki kei na lagilagi ni noqu cakacaka—me tucake tale mai na mate na tamata kecega ka rawata na bula tawamudu.”3 E dua vei ira na parofita oqori o Inoke. A raica tu ko koya ni tagi na Kalou ni Lomalagi ena Nona raica ni sa vukica me ra ca e vuqa e vuravura na kaukauwa kei na veivakayarayarataki nei Setani.
E kaya kina ko Inoke,
“Raica ko ni sa savasava sara ka sa tawamudu na nomuni gauna? ia ko ni sa tagi ena vuku ni cava?
“Ia kevaka sa rawa vua na tamata me kila … me vica vata na vuravura vakaoqo, ena sega ga ni kila rawa na levu ni veika ko ni sa bulia; raica ko ni sa ubia na ka kecega; ia ko ni … sa sinai ena loloma kei na dina kei na dodonu ka tawamudu;
“… Raica era sa lewe ni nomuni itikotiko vakaturaga ko ira sa yalomalua ka dodonu ka dina; ia na nomuni loloma sa sega ni mudu; ia e rawa vakacava mo ni tagi?
“A sa kaya vei Inoke na Turaga: Ena vukudra na wekamu; raica au sa buli ira koi au, kau sa vakavulica vei ira na ka dina ena siga kau a buli ira kina … kau … sa solia na galala vua na tamata;
“Ia au sa kaya vei ira na wekamu … ka vakarota talega vei ira me ra veilomani ka qaravi au na Tamadra; ia era sa sega ni veilomani, ka ra sa veicudruvi vakaiira.”4
Ia a kaya beka kina vakaoqo na Kalou na Tamada vei Mosese:
“Raica au sa bulia na vuravura ka sa sega ni wili rawa; ia sa tu na inaki ni noqu buli ira; a sa buli ira na luvequ e duabauga ena vukuqu… .
“E vuqa na vuravura … ka ra sa sega ni wilika rawa na tamata; raica au sa kilai ira kecega ni ra sa noqu.”5
E sega ni yaga na noda kila na dina vakavo kevaka eda vakayagataka ena noda dau digidigi dodonu. Vakasamataka mada vakalailai e dua na tamata levulevu sivia, ni donumaka yani e dua na vanua ni vakaraitaki ivoli ena dua na vale ni buli madrai. E tu ena nona vakasama na veika oqo: Sa tukuna vei iko na vuniwai mo kakua tale ni kania na ka o ya. E sega ni vinaka vei iko. E vakamamautaka walega vakalailai na gagadre ni lomada. Ko na logaloga ca tu ena vo ni siga taucoko ni oti oqori. O sa lewa oti mo na kakua tale ni kania. Ia a qai kaya,“Solia vei au e rua na alamoni kei na vica na donati jokeliti. E sega ni dua na leqa kevaka e vakadua tale. Au na cakava talega vakadua ka sa na kena iotioti ni gauna oqo.”
Na Vakabauta kei na iTovo ni Bula
Na ivalavala ni kena laurai na dina ena so na gauna ena gadrevi kina na sasaga levu vata kei na vakabauta tudei vei Tamada kei na Luvena vakalagilagi. Sa nakita na Kalou me vakakina, me vakaitovotaki kina na nomu bula. Na itovo ni bula kilikili ena vaqaqacotaka na nomu rawata mo talairawarawa ki na veidusimaki ni Yalotabu ni ko vakatulewa ena so na ka bibi. Na itovo ni bula dodonu o sa goleva tiko. E bibi cake mai na veika ko taukena, na veika ko sa vulica, se na inakinaki eso ko sa rawata. E vakatara mo vakabauti. Na itovo ni bula dodonu e vakarautaka na yavu ni kaukauwa vakayalo. E rawa kina vei iko ena gauna ni vakatovolei mo cakava me dodonu na veivakatulewa dredre ka bibi, ena gauna sara mada ga e vaka me ra sa rui dredre kina vakalevu.
Au vakadinadinataka ni na sega ni rawa vei Setani se dua tale na kaukauwa me vakamalumalumutaka se vakarusa na nomu itovo ni bula sa tubu tiko. O iko ga o na vakayacora ena nomu talaidredre.
Kila, ka vakayagataka na ivakavuvuli bibi oqo ki na nomu bula: Na nomu cakacakataka na nomu vakabauta ena tara cake na nomu itovo ni bula. Na itovo ni bula vaqaqacotaki ena vakalevutaka na nomu rawa ni cakacakataka na vakabauta e cecere cake. Oqo, ena vakavinakataka cake na nomu yalodei mo cakava na vakatulewa e dodonu. Ka tomani tikoga na veivaqaqacotaki. Na levu ni kena vaqaqacotaki na nomu itovo ni bula, na levu ni kena rawarawa mo cakacakataka na nomu vakabauta me baleta na itovo ni bula qaqa cake.
Na Tamada kei na Luvena
Baleta ni sa rui levu na ka eda kila walega vakalalai, ka da sega ni kila sara vakavinaka, sa dua na ka na levu ni noda vakavinavinaka ni Tamada na Kalou ka sega tu ni yalani oqo na veika e rawa ni cakava. O koya e dua na Tama dauloloma, veiciqomi, yalololoma, ka dauvosota. Sa buli keda me da Luvena. Sa dau raici keda me vaka ni da luvena tagane kei na yalewa daulomani. Sa vakavuna me da lomani, taleitaki, yaga, ka vakamareqeti Vua. Sa solia vei keda na Nona ituvatuva ni loloma6 ka vakaiyaragitaki keda, ni da sa talairawarawa, me da dau vakatulewa vakadodonu. Sa vakarautaka ena vukuna na Luvena Savasava, e dua na sala me da bula kina, tubu, vakatorocaketaki, ka biuti keda vakadodonu sara ena sala me da na tu tawamudu kina ena Nona veidusimaki kei na veivakayarayarataki.
Au lomana na Tamada Vakalomalagi kau sega ni vakamacalataka rawa. Ena yalomalumalumu, au sa vakadinadinataka kina ni o koya na iVakavuvuli dauveibuli oqo, ka sega ni dua e rawata rawa na veika e rawa ni rawata, sai koya na Tamada Yalosavasava ka yalololoma. A solia na Nona bula na Luvena Daulomani ena talairawarawa dina sara vei Tamana me sereka kina na ivau ni mate ka yaco me noda iVakavuvuli, noda Dauveivueti, noda iVakabula. Au sega ni kila vakavinaka sara na veika erau rawa ni cakava, au kila e dua na ka me baleta na nodrau kaukauwa me vakaraitaki kina vakabibi na Nodrau loloma. Au vakadinadinataka ena yalomalua ni Rau bula ka lomani keda. Ena yaca i Jisu Karisito, emeni.