2010
Langa ʻi he funga Maká
Sune 2010


Talafungani ʻo e Ongoongoleleí

Langa ʻi he funga Maká

ʻĪmisi
Elder Orson F. Whitney

ʻI he 1847 naʻe [fekauʻi ai] ʻa e Kāingalotu ʻo e Siasí, ʻi he malumalu ʻo e tataki ʻa Palesiteni Pilikihami ʻIongí, … ke fokotuʻutuʻu kinautolu ki ha ngaahi kaungā-fononga tautau toko teau, nimangofulu, mo tautau toko hongofulu, ko e teuteu ki he fononga lōloa mo fakaongosia ki he Teleʻa Sōlekí.

Pea ko e taimí ni ʻoku ou fie fai ha ngaahi fehuʻi: ʻE ngali fakapotopoto mo ʻuhinga lelei nai he taimí ni ʻo ka feinga ha taha ke fakahoko ʻa e ngaahi fie maʻu ʻo e fakahā ko iá? Ko e hā haʻo fakakaukau ki ha tangata, ʻi he kuonga ʻo e halanga lēlué mo e meʻalelé mo e vakapuná, te ne teuteu ha ongo pulu ʻi heni ʻi ʻIutā, pea kamata fononga ki he Vaitafe Mīsulí? …

Ko e meʻa ʻeni ʻoku ou fie fakafōtunga atú: ko ha kakai fakalakalaka kitautolu, he koe kakai kitautolu ʻo e ʻOtuá, pea ʻi heʻene peheé ʻoku tau maʻu ʻa e totonú ke fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi founga fakaonopooni ko ʻení, ʻa e ngaahi founga fakalakalaka fakasaienisi ko ʻení, ʻa ia kuo foaki ʻe he ʻEikí mo tuku ki hotau nimá ki hono tuʻuaki atu ʻo ʻEne ngāue fakaofó. …

Ko e Hā ʻOkú ne ʻAi ke Tau Kehé?

ʻI he ngaahi taʻu lahi kuo hilí ne hiki mai ki ʻIutā ha faifekau poto ʻo ha siasi [ʻe taha] … , peá ma fepōtalanoaʻaki. Naʻá ne ʻahia ha houalotu sākalamēniti ʻa e Siasi “Māmongá” pea lahi ʻene ngaahi fakaanga ki he founga ʻo ʻetau fakahoko e ʻOhomohe ʻa e ʻEikí, tautautefito ki hono fakaʻaongaʻi ʻa e vaí kae ʻikai ko e uainé. Naʻá ne pehē naʻá ne tetetete ʻi heʻene vakai ki hono inu ʻe he kakaí ʻa e vaí; ʻo ne ʻo hake ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení, he ko e moʻoni foki, ʻi hono fakatatau ki he fakamatala ʻa e Tohi Tapú, naʻe hanga ʻe he Fakamoʻuí, ʻi Heʻene fakahoko ʻa e sākalamēnití ki he kakai Siú, ʻo fakaʻaongaʻi ʻa e uainé, ʻo Ne fakahā ko Hono taʻataʻá ia pe ko e fakataipe ia ʻo Hono taʻataʻá. ʻE lava ke u toe tānaki atu ʻoku toe fakahā pē ʻe he Tohi ʻa Molomoná naʻe fakaʻaongaʻi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e uainé ʻi he taimi naʻá ne fakahoko ai ʻa e sākalamēnití ki he kakai Nīfaí.

Ko hoku … kaumeʻá ni, pe naʻá ne ʻilo pe ʻikai, ka naʻá ne fakamahino mai ʻa e ʻuhinga tumutumu ʻoku fakafaikehekehe lahi ai ʻa e Siasi ʻo e ʻOtuá mei hono toenga kotoa ʻo e ngaahi siasi ʻi he lalo laʻaá—ʻa ia ko e, lolotonga hono fakavaʻe ʻa e ngaahi siasí ni ʻi he ngaahi tohi mo e ngaahi talatukufakaholo pea mo e ngaahi fakakaukau ʻa e tangatá, ko e Siasi ko ʻení ʻoku langa ia ʻi he funga maka ʻo Kalaisí, ʻi he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e maʻu fakahā fakaonopōní. ʻOku ʻikai fakahoko ʻe he Kāingalotu ʻo e Ngaahi ʻAho Kimui Ní ha meʻa koeʻuhí he ʻoku hiki ʻi ha tohi. ʻOku ʻikai ke nau fakahoko ha meʻa koeʻuhí he naʻe folofola ʻa e ʻOtuá ki he kakai Siú ke nau fai ia; pe ʻoku nau fakahoko pe tuku taʻe-fakahoko ha meʻa koeʻuhí ko e ngaahi fakahinohino ia naʻe fai ʻe Kalaisi ki he kakai Nīfaí.

Ko e hā pē ha faʻahinga meʻa ʻoku fakahoko ʻe he Siasí ni ʻoku makatuʻunga ia ʻi he ʻOtuá, ʻa ia ʻoku folofola mai mei he langí ʻi hotau kuongá ni, ʻo ne fekauʻi ʻa e Siasí ni ke nau fai ia.… Ko e konisitūtone ia ʻo e Siasi ʻo Kalaisí. Kapau ʻoku tau fakaʻaongaʻi ʻa e vaí kae ʻikai ko e uainé ʻi he sākalamēniti ʻo e ʻOhomohe ʻa e ʻEikí, ʻoku fai ia koeʻuhí he naʻe fekauʻi ʻe Kalaisi ke fai pehē.

ʻOku Hoko Atu e Ngāue ʻa e ʻOtuá

ʻOku fakafeʻungaʻi ʻa e fakahā fakalangí ki he ngaahi tuʻunga mo e ngaahi tūkunga ʻo e tangatá, pea ʻoku liliu pea toe liliu ʻi he hoko atu ʻo e ngāue ʻa e ʻEikí ke aʻusia hono taumuʻá. ʻOku ʻikai ha tohi ia ʻe lahi feʻunga pe lelei feʻunga ke ne puleʻi ʻa e Siasí ni.

ʻI heʻeku lea ʻaki ʻení, ʻoku ou fai ia ʻi he fakaʻapaʻapa kakato ki he folofola ʻa e ʻOtuá kuo tohí, ʻa ē kuo ʻosi paaki ʻi he ngaahi tohí, pea ʻoku mahalo ʻoku ʻi ai hano konga kuo ʻosi hono taimí, he kuó ne ʻosi fakahoko hono taumuʻá pea hili ia ki he ngaahi tukuʻanga tohí, ka ko hono konga ʻoku kei toé ʻoku mahuʻinga, kei ʻaonga kakato, mo kaunga ki hotau tuʻunga lolotongá—ki hotau tuʻunga fakalakalaka lolotongá. Ka naʻa mo e konga ko ʻení kuo pau ke fakaʻuhingaʻi totonu ia. ʻOku ʻikai totonu ke taukaveʻi ʻe ha taha ʻa e ngaahi meʻa ʻoku ʻi he ngaahi tohí, ke fakafepakiʻi ʻa e kau palōfita ʻa e ʻOtuá, ʻa ē ʻoku nau lea Maʻana mo fakaʻuhingaʻi ʻEne folofolá. Ka fai pehē, ʻoku fakamahuʻingaʻi ange leva ai ʻa e mataʻi tohi kuo mate mo motuʻá ʻi he ngaahi lea ʻa e palōfita moʻuí, pea ʻoku hoko maʻu pē ia ko ha tuʻunga ʻoku taʻe moʻoni.

Ko e meʻa naʻe folofola ʻaki ʻe he ʻEikí ki he kakai Siú mo e kakai Nīfaí ʻi he taʻu ʻe 2,000 kuo hilí pe ko e meʻa naʻe folofola ʻaki ki he Kāingalotú ʻi he taʻu ʻe 50 pe 60 kuo hilí ʻoku ʻikai hano mālohi ʻi he kuongá ni tukukehe kapau ʻoku fenāpasi mo e fakahā ʻo e kuonga lolotongá, pea mo e ngaahi fakahinohino ki muí ni ʻa e ʻEikí ki Hono kakaí ʻoku fai mai ʻi Heʻene tamaioʻeiki pe kau tamaioʻeiki kuo fili pe fokotuʻú; pea ko kinautolu ʻoku nau taʻe tokanga ki he foʻi moʻoni ko ʻení ʻoku nau tuʻunuku ke tō ki he faingataʻá. Ko e folofola fakamuimui taha mei he ʻOtuá kuo pau ke fai ki ai ʻa e talangofuá, ʻo laka ange ʻi ha toe faʻahinga fakahā ki muʻa, neongo pe ko e hā hano moʻoni.

Ko e ʻOtua tatau pē ʻokú Ne folofola ke fai ē mo ē he ʻaho ní, te Ne lava ke fakataʻeʻaongaʻi ʻa e fekau ko iá ʻi he ʻapongipongí, ʻo ʻikai toe faʻa liliu pe ʻikai potupotu tatau. Ko e falealeá, ʻoku fakataha ʻi he taʻu ʻe ua kotoa pē, ʻoku nau fakataʻeʻaongaʻi ʻa e ngaahi lao motuʻá pe fai pehē ki heʻene ngaahi tuʻutuʻuni ki muʻa kuo nau ʻosi fakahoko honau taumuʻá; ka ʻoku ʻikai ha taha ʻe fakakaukau ke fakaʻilo ʻa e kau faʻu laó ʻi he ʻikai ke hokohoko tatau ai peé pe tuʻu fehangahangai mo ia. ʻE anga fēfē leva haʻatau pehē ʻoku taʻe faʻa liliu ʻa e ʻOtuá ʻo kapau ʻokú Ne folofola ʻaki ha meʻa he ʻahó ni pea liliu ia ʻi he ʻapongipongí pe ʻi he māhina ka tuʻú pe taʻu kahaʻú ke fenāpasi mo e feliliuaki ʻa e ngaahi tūkungá?

Naʻá Ne fekauʻi ʻa ʻĒpalahame ke fakapoongi hono fohá, pea ʻi he ʻamanaki ke fakahoko ʻe ʻĒpalahame iá ne toe folofola atu ʻa e ʻOtua tatau pē, “ ʻOua naʻa ala ho nimá ki he tamá” [Sēnesi 22:12]. Naʻe haʻisia ʻa ʻĒpalahame … ke talangofua ki he fekau hono uá kae ʻikai ko e ʻuluakí; pea naʻe mei hoko ia ko ha toko taha maumaufono kapau naʻe ʻikai fai ki ai.

Kuo Pau ke Tau Tulituli Hake

ʻE lava pē ke u hokohoko taʻe-tuku atu ʻi he kaveingá ni ka te u fakaʻosi ʻaki ʻa e fakakaukau ko ʻení. Ko e ngāue ʻa e ʻOtuá ʻoku fakalakalaka ki muʻa. ʻOku liliu hono fōtungá ka ʻoku ʻikai teitei liliu hono ngaahi tefitoʻi moʻoní. Ko e ngaahi moʻoni ʻoku fakavaʻe ʻakí ʻoku taʻengata, taʻe-faʻaliliu, ka ʻoku lahi ha ngaahi tuʻutuʻuni ʻoku liliu pea liliu pea liliu, ʻi he laka atu ki muʻa e ngāue ʻa e ʻOtuá. Ko e ongoongolelei taʻengatá ʻoku mahulu hake ia ʻi haʻate feinga ke haofakiʻi kita mei ha fale vela, ko ha founga ke hao ai mei ha fakatuʻutāmaki. Ko e palani fakalangi ia ki he fakalakalaka ʻa e faʻahinga ʻo e tangatá, ko e hala ki he haohaoá; pea ko e taumuʻa ʻo e ongoongoleleí ko e laumālie ʻo e fakalakalaka, ʻo e laka ki muʻa.

ʻE kei hoko atu pē ngāue ʻa e ʻOtuá, ka te ta laka fakataha atu mo ia? … ʻE lava fēfē nai ke ta laka fakataha atu mo e ngāue ʻa e ʻEikí? ʻOku taha pē ʻa e foungá, ko hano fai ʻa e ngaahi meʻa kuó Ne fekaú mo tuku ʻa e ngaahi meʻa kuó Ne tapuí. …

ʻOi, siʻoku ngaahi tokoua mo e tuofāfine he Siasi ʻo Kalaisí! Tau ʻāʻā muʻa pea tau tuʻu ʻo fai ha ngāue. … Fakahoko maʻu pē ha ngāue maʻá e ʻOtuá, koeʻuhí ke ʻiate kimoutolu ʻa e laumālie ʻo ʻEne ngāué mo ne tataki koe ʻi he halá “[ʻo] tupulaki ʻa e maama ko iá ʻo ngingila ange kae ʻoua ke aʻu ki he ʻaho haohaoá” [vakai, T&F 50:24].

Ko e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, tā ʻe Del Parson

Ko e Feilaulauʻi ʻo ʻAisaké, tā ʻe Jerry Harston, © IRI

Paaki