2011
Faatuatua e Tali Atu i le Valaauga
Iulai 2011


Faatuatua e Tali Atu i le Valaauga

Mai se lauga na faasalalauina o le konafesi a le siteki faarisone i le aso 12 o Setema, 2010, i le Iunivesite o Polika Iaga.

E tatau ona tatou maua uma se tautinoga mumu i totonu o tatou loto e faapea, o le galuega lenei a le Atua ma e manaomia ai le mea sili e mafai ona tatou tuuina atu i le fausiaina “o mea le aina ma faatafunaina o Siona.”

Ata
Elder Jeffrey R. Holland

I le 1849, e na o le lua tausaga talu ona ulufale atu le Au Paia i le Aai o Sate Leki, na taitaiina ai e Elder Parley P. Pratt o le Korama a Aposetolo e Toasefululua le malaga i saute. O le mamao lava i saute na oo i ai le malaga, o le faigata foi lea o le laueleele. Ina ua 3,000 futu (914 m) le malifa mai le augutu o le Faatanoa Tele e tau atu i le mea e fetaui ai le Vaitafe o Virgin ma le Santa Clara (o le itu i saute o St. George, Iuta i aso nei), na amata ona matutu, oneonea, papa ma gaoa le fanua. Sa le’i fiafia i latou na muai asaina. Fai mai se tala faamaumau:

“Ua pasia … se nuu gaoa, maā, oneonea ma e tau le mafai ona faamatalaina, ua faaputu faatasi i se le mautonu matautia. …

“Na taatia mai se tulaga matautia tele, e aofia ai ni mauga tetele, toafa [lanumumu], laufanua foliga faanoanoa ma leai ni mutia, o papa maualuluga faasasa’o, kelei matagataga, … maafoaga … ua taoto mai ma le le mautonu e matuai le talitonu lava i ai—i se faapuupuuga, o se atunuu ua faaleagaina, … ua matuai sueni mai totonu i fafo, luga i lalo, e ni luluuga matautia i se vaitau na muamua atu.”1

Ae peitai po o le a lava le gaoa o foliga o laufanua e agai atu i saute, ae e foliga mai e sili atu le faigata o pupū ua faaleagaina e matagi ma ua tele ina pala, ma le loloto o le vaomatua o le itumalo o San Juan o loo i le itu i sasa’e. Na silafia e taitai o le Ekalesia o le a faigata le faalauleleiga o lena tulimanu gaoa ma le le iloa o le teritori, ae ui i lea, sa latou mananao pea e faavae ai iina ni aai mo le Ekalesia. I le konafesi faalekuata a le Siteki o Parowan i le 1879, e toa 250 tagata na taliaina le valaau a Peresitene Ioane Teila e faavae le Misiona i San Juan. Faatasi ai ma ni taavale toso e 80 ma povi ma solofanua na toeitiiti atoa le 1,000, sa amata ai ona latou asaina lo latou auala e agai atu i le teritori mataina, ma fou o mauga e lilofia ia tumutumu i le kiona ma mauga maa maululuga.

O le sailia o se auala e sili ona puupuu e tau atu i San Juan, na foia ai e tagata folau anamua lea faafitauli ma lea faafitauli ae sa le’i umi ae fetaiai ma le luitau na aupito tele ma sili ona faigata o luitau uma: o le le mafai lea ona sopoia le faga o le Vaitafe o Colorado. Sa o se vavega le maua e le sikauti o se ava vaiti i totonu o le vanu loloto—o se ava e 2,000 futu (610 m) le alu agai i lalo o pupū lanumumu e tau atu i lalo i le Colorado River. O lenei “ava i le papa” e toeitiiti lava o se mea matautia, na foliga mai na maua ai le auala e tasi e mafai ona tau atu ai i le itu i sasae.

Mo le tele o itu, o si tamai vaega i le maafoaga, sa fai si vaiti tele mo solofanua ae o nisi itu sa matuai vaiti tele mo se alii po o se tamaitai e ofi atu ai. O le tifato faatusa’o i lalo i le pe a ma le 75 futu (23 m) e foliga mai na faigata ai i se mamoe vao, ae le gata i lea o ni taavaletoso e tutumu i uta. Peitai, sa leai se manatu o le Au Paia aumalolosi e toe foi i tua, o lea, faatasi ai ma ni pauta e tu’i ai papa ma ni meafaigaluega, ma le galulue ai i le tele o aso o Tesema 1879 ma Ianuari 1880, sa latou taina ai se auala maluelue, ma le faatauvaa i totonu o le vanu gaoa.

“O le maea ai o le faataatiaga o lenei auala, e pei ona sa i ai, o le galuega la o le a fai o le faaofiina lea o taavaletoso muamua e 40 i lalo o le “ava.” O isi taavaletoso, sa faatalitali mai i le lima maila (8 km) i tua i le Fifty Mile Spring, o le a sosoo mai i se taimi mulimuli.

Sa latou faatulagaina i latou lava i se faiga, “e mafai ai ona taupeupe mai ni alii se toasefululua pe sili atu i tua o le taavaletoso” i ni maea uumi e faalemu ai le ifoifo i lalo. Ona loka lea o uili i filifili, ia mafai ai ona latou faasesee ae taofia ai se faalavelave i le taavavale o uili.

I se tasi o taimi aupito maoae o le talafaasolopito o paionia, sa taitasi ona faasolosolo atu e le kamupani ia taavaletoso i lalo o le tifato matautia. Ina ua latou taunuu i le pito i lalo o le vanu, sa latou naunau loa e amata ona sopoia le vaitafe i se vaa mafolafola sa latou faia mo lena faamoemoega. E pei ona sa i ai, o le aiga o Iosefa Stanford Samita sa i ai i le taavaletoso mulimuli lava na tuutuu ifo i lena aso.

Sa fesoasoani malosi Stanford Samita i le aveina ifo i lalo o taavaletoso na muamua, ae sa galo i le kamupani o le a manaomia lava e le aiga o Uso Samita le fesoasoani ona o i latou sa i le taufaasiusiuga o le solo. I le matuai atuatuvale ona na foliga mai ua tuulafoaia o ia ma lona aiga, sa ave atu ai e Stanford lana vaega, taavaletoso ma lona aiga i le taufaasiusiuga o le pupū. Sa faamuamua le vaega ae nonoa se solofanua lona tolu i tua o le taavaletoso i le uamea pito i tua. Sa tutu le au Samita mo sina taimi ma tilotilo ifo i lalo o le ava matautia. Na liliu atu ia Stanford i lona toalua o Arabella, ma faapea atu, “Ou te fefe ua le mafai ona tatou sao.”

Sa tali mai o ia, “Ae e tatau lava ona tatou sao.”

Fai mai o ia, “Ana faapea lava e i ai ni nai tagata e taofiofia i tua le taavale toso, atonu tatou te sao lava.”

Sa tali mai lona toalua, “O le a ou taofiofia tua.”

Sa ia fofolaina se ie i luga o le palapala, ma tuu ai iina lana pepe tama e vaai e Roy, o lana tama e tolu tausaga, ma Ada e lima tausaga. “Faatali iina ia tuagane laitiiti’ se’i toe foi mai papa mo oulua,” o lana tala lea. Ona tu lea o Belle Samita i tua o le taavaletoso, ma uumau i faagutu o le solofanua sa faamau ai i tua. Na amata ona tatai atu e Stanford le vaega i lalo o le ava. Na tau pau atu le taavaletoso i lalo. O le tosoga muamua na pau ai le solofanua o loo pito i tua. Na tamoe atu i ai Sister Samita i le solofanua ma le taavaletoso, ma toso mai ia manoa ma lona malosi atoa ma le lototele. Sa le’i umi ae pau atu ai ma ia, ma a o tosoina faatasi o ia ma le solofanua, sa seleia leaga lona vae mai le mulivae e tau i lona suilapalapa i se maa maamaai. O lena tamaitai toa, ma ona lavalava masaesae ma se manu’a tuga, sa taofimau pea i na maea i lona malosi ma lona faatuatua atoa i le taimi atoa na faaifo ai i lalo seia tau atu i le faatausiusiuga o le vaitafe.

Ina ua taunuu i lalo ma na toetoe lava a le talitonu i le la taumafaiga, sa vave ona toe telea’i ane Stanford i le 2,000 futu (607 m) i luga o le pupū, ma lona popole i le saogalemu o lana fanau. Ina ua sao o ia i luga o le augutu o le vanu, sa ia vaai atu ia i latou e le’i minoi lava ma lo latou tulaga. Sa ia siiina le pepe, faatasi ai ma isi tamaiti e toalua o loo pipii atu ia te ia ma le tasi i le isi, na ia taitaiina atu ai i latou i le ava gaoa i lo latou tina popole o loo i lalo. Sa latou iloa mamao atu ni alii se toalima o agai mai ia i latou ma amo mai ni filifili ma ni maea. O lo latou iloaina o le tulaga pagatia na i ai le au Samita, na o mai ai nei alii e fesoasoani. Na valaau atu Stanford, “Aua le popole, alii. Ua matou sao manuia mai. O [Belle] lea na o le pau lava lena o se fesoasoani e manaomia e se alii [e faataunuu ai lenei malaga].”2

Pe a Oo mai le Valaau

O le malaga i le Ava-i le-Papa ua na o le tasi lea o le mau faataitaiga o le naunautai mataina ma le tuuto o le Au Paia anamua e tali atu ai i le valaau a lo latou perofeta pe a oo mai. O se isi faataitaiga o le faatuina ma le valaau i le Misiona a Muddy i Nevada o aso nei. E pei ona i ai le tele o nofoaga o paionia anamua, na folafola mai e le Muddy se olaga matuai faigata lava, ma sa matuai tele ni sailiiliga loloto sa faia ina ua oo mai le valaau e nofoia iina.

Masalo na fesili moni nisi o i latou na valaauina i le vaitau o 1860, “Mai nofoaga uma i le lalolagi, aisea ua filifilia ai Muddy?” Ia, na i ai moni lava ni mafuaaga. O le mea muamua lava, o le Taua i le Lotoifale o Amerika na faatupulaia ai le avanoa e auina atu ai ia sapalai i le Vaitafe o Colorado. Lona lua, ina ua faalavelaveina e le taua ia auala masani na maua mai ai ie mo lavalava, e le tele ni maila na mamao ai le nofoaga ua faavaeina ai le Misiona o Cotton i aai o St. George ma Uosigitone. Sa faapea e mafai ona toto vave mo lena misiona i le eria o Muddy. Lona tolu, na malolosi lagona o le Au Paia o Aso e Gata Ai o lo latou tiute le galulue faatasi ma tagata Amerika Moni i le lotoifale, ma fesoasoani e fafaga i latou ma faamoemoe e faaaooga i latou.

Ae peitai o le eria lava ia o se fanua naumati, e leai ni laau e ola ai. Na foliga mai e toeitiiti lava a leai se mea e maua mai ae ua na o le vevela ma galuega faigata. Sa le’i nofoia ma o le tele lava o vaega e le’i aina, ma na sao lava le faaigoaina o le vaitafe lea na maua ai e le misiona lona igoa.

Ma o le faapefea, ae o le a foi le faatuatua ma le naunautaiga na nofoia ai le Muddy, o le a tuu atu ai i se tasi o i latou na muai nofoia e faamatala atu lana tala. E faatusaina o ia i le lototele ma le naunautai ma le tuuto amiolelei na i ai i e laiti ma e matutua—aemaise lava i e laiti i le tulaga lenei. Na tusia e Elizabeth Claridge McCune e uiga i le valaauga a lona tamē e nofoia Muddy:

“E leai se nofoaga i le lalolagi e sili ona pele ia te au i le sefululima o o’u tausaga e pei [o le nuu] pele o Nifae tuai [i le Itumalo o Iuta Juab]. Matou te tulimatai atu ma le naunautai i asiasiga faavaitaimi a Peresitene Polika Iaga ma lana vaega! …

“… O Bro. Brigham, Bro. Kimball ma Wells ma la [latou] vaega uma sa tulioso mai i fafo o a latou taavale solofanua, savavali atu i auala o togalaau fua … e agai atu i o matou aiga, [lea] na saunia ai ma faia ai le taumafataga o le afiafi. …

“Sa matou auai uma i le sauniga i le aoauli o le [Aso Sa], o teineiti sa ofu papae sa faaavanoa o latou nofoaga i le pito i luma. Sa mananaia ia lauga, ma sa matou fiafia seia oo ina faasilasila mai e Peresitene Iaga e i ai ni nai igoa e faalau mai, o alii na valaauina ma palotaina e avea o ni faifeautalai e o atu e nofoia … ia ‘Muddy.’ Na toeitiiti lava lē tata fatu o i latou uma na auai. O le toatele o o matou tagata na valaauina e o e nofoia le itumalo o Dixie—ae o Muddy, e matuai mamao ese lava i saute! ma e sili atu le leaga! auoi! auoi! Ou te le’i faalogo i se isi lava igoa na o ‘Samuelu Claridge.’ Ona ou tagi masusu ai lea, e ui lava ina faaleagaina e ou loimata [lo’u] ofu paepae fou. Na valaauina foi le tamā o le teineitiiti lea sa nofo i o’u autafa. Fai mai la’u soa, ‘Aisea, e te tagi ai? Ou te le o tagi a’u ia. Ou te iloa e le alu lo’u tamā.’ ‘Ia, e i ai le eseesega,’ o la’u tala lea. ‘Ou te iloa e alu lo’u tamā ma e leai ma se mea e mafai ona taofia o ia, ma e le ta’ua o ia o so’u tamā pe a le alu ae ua valaauina o ia.’ Ona ou toe tagi masusu ai lea. …

“Ona faatoa matou siitia atu lava i se fale fou ma sa matou [matua] lagolelei lava, o lea na taumafai ai le toatele o a matou uo e tauanau ia tamā e tuu lona fale ma le faatoaga; ae o i saute mo sina taimi ona toe o mai ai lea. Peitai na iloa e tamā e le o le ituaiga misiona lea na valaauina ai o ia. ‘E tatau ona faatau ese atu mea uma ua ia te a’u,’ o lana tala lea, ‘ma ave a’u tupe e fesoasoani e fausia se isi nofoaga naumati e avea ma Siona.’”3

Faatuatua i le Galuega

O le a se mea na fafagaina ma o loo tausia ai nei le faamaoni ma le tuuto na maua i lenei tamaitai e 15 tausaga le matua ma le aiga lea na ia fanau mai ai? O le a se mea na mafua ai ona ia liliu atu i lana uo e le tau laitiiti lona lototoa ma faapea atu, “Ou te iloa e alu lo’u tamā ma e leai ma se mea e mafai ona taofia o ia”? O fea e sau ai lena ituaiga naunautai lea e mafai ai ona ia fai atu, “Ma e le ta’ua o ia o so’u tamā pe a le alu ae ua valaauina o ia”?

Ae faapefea na tamaiti laiti e toatolu lea na tilotilo atu i le mou atu o o latou matua i se taavaletoso i le faatausiusiuga o le papa i le Vaitafe o Colorado, ae sa talitonu lava i faatonuga na tuuina atu e lo latou tina ia i latou? Sa latou nonofo ai iina ma le lototetele, ma le naunautai e aua nei minoi pe fetagisi e ui atonu o se mea sa latou matuai fefefe ai.

O a ni mea ua tatou vaaia i nei faataitaiga o paionia faamaoni? Pe o mea ea ia ua tatou vaaia mai le tele o tisipenisione ma e mautinoa lava e oo mai i lenei tisipenisione. O loo tatou vaaia mea na tatou vaai i ai ina ua sosola ese le Au Paia mai Niu Ioka ma Penisilevania ma Ohaio ma Misuri ona toe sosola ese lea mai Navu lea na pele ae sopoia se vaitafe aisa ma le malumalu lea sa le’i umi ae mu a’e. O mea ia na tatou vaai i ai ina ua tanuina e na lava tagata o latou tagata maliliu i ni aofaiga tetele i Winter Quarters, ma sosoo ai ma le tuua o tuugamau tuulafoaia, o nisi taimi e pei lava le laitiiti o se pusa e tuu ai falaoa, i Wyoming e lata i Chimney Rock po o se tasi o le tele o magaala felavasai o le Vaitafe o Sweetwater po o se auvai aisā i Martin Cove.

O le mea na tatou vaai i ai i na aso ma mea ua tatou vaai ai nei i tagata faamanuiaina o le Au Paia i le lalolagi atoa, o le faatuatua lea i le Atua, faatuatua i le Alii o Iesu Keriso, faatuatua i le Perofeta o Iosefa Samita, faatuatua i le moni o lenei galuega ma le moni o lana savali. O le faatuatua lea na aveina atu ai se alii talavou i le vao paia e tatalo ai, ma o le faatuatua foi na mafai ai ona ia tu i luga mai ona tulivae, tuu atu o ia lava i aao o le Atua mo le Toefuataiga o le talalelei, ma iu ai lava ina savali atu i lona lava maliufasia toeitiiti lava atoa le luasefulufa tausaga mulimuli ane.

E le o se mea e ofo ai le i ai lava pea ma o le a tumau ai pea ona avea le faatuatua ma mataupu faavae muamua ma tumau o le talalelei ma la tatou galuega. O le fatu lea o la tatou tautinoga e le gata i le tatau ona agai i luma o le galuega, ae e mafai foi ma o le a, ma e tatau lava ona agai i luma.

Ou te le iloa pe na mafai faapefea ona tuua e tina ma tamā na pepe i na tuugamau le tumau i laufanua valevalenoa ma, toe tepa tasi atu i tua, ma fetagisi ao agai atu i Siona. Ou te le iloa pe na faapefea e se tamaitai e pei o Belle Samita ona tuu lana fanau i le faatausiusiuga o le pupū ae taofiofi lana taavaletoso i le tifato matautia. Ou te le iloa foi pe na faapefea ona faatau atu e Samuelu Claridge ana mea uma ae agai atu e fausia Siona i le Misiona le ainā o Muddy. O le uunaiga malosi autu o na tala o le faatuatua lea—malosi e pei o se maa, toe faafouina e pei o se uamea, faatumulia i mea na tutupu, ma le fusia faaleagaga i le faatuatua e faapea, o le Ekalesia lava lenei ma le malo o le Atua ma afai e valaauina oe, e te alu.

O Se Valaau mo le Talitonuga Maumaututu

O loo i ai lava pea ni “nofoaga le ainā i Siona” e tatau ona fausia, ma o nisi o na nofoaga e sili ona latalata atu nai lo Misiona a Muddy po o San Juan. O nisi o loo i totonu lava o o tatou loto ma totonu o tatou lava aiga.

Ma o lea ou te tuuina atu ai se valaau o le talitonuga maumaututu, e tatau ia i tatou uma ona i ai se mu i totonu o o tatou loto, o le galuega lenei a le Atua ma e manaomia ai le mea sili tatou te tuuina atu i le taumafaiga. O la’u talosaga ia e fafagaina lou lava malosi faaletino ma le faaleagaga ina ia i ai sau faatanoa loloto o le faatuatua e faalagolago i ai pe a oo mai ni galuega po o ni luitau po o ni poloai o soo se ituaiga. Ia tatalo atili, suesue atili, taofia le pisapisao ma tuu i lalo le feei, ia fiafia i le siosiomaga, tatalo mo se faaaliga patino, saili lou agaga, ma saili le lagi mo le molimau lea na taitaiina o tatou matua paionia. Ma, pe a manaomia ona e aapa atu i totonu i se loloto teisi ma se mamao teisi e fetaiai ai ma le olaga ma faia lau galuega, o le a e mautinoa o loo i ai se mea e i lalo iina e faalagolago i ai.

A i ai lou lava faatuatua, ua e saunia e faamanuia lou aiga. O le faailoga e tasi e sili ona malosi o le toaga ma auaunaga, o le tuuto ma le faamaoni i lenei Ekalesia e faaauau pea ona i ai, o sootaga malolosi faaleaiga. Ou te fai atu lena mea, ma le iloa lelei, o le vaega o le malualii o lenei Ekalesia o loo i ai lea i le tagata lava ia o le ekalesia. O nisi o taimi o lena tagata o se tagata fou liliu mai; o nisi taimi o lena tagata o le tagata e toatasi o le Au Paia o Aso e Gata Ai i totonu o le aiga. E i ai se nofoaga ma se tagata e toatasi na totoina le tagavai o le faatuatua ma amatalia se augatupulaga fou i le talalelei. Ae o le mea moni lava, o le faatuatua e sili atu ona faafaileleina lelei ma sili atu ona puipuia ma umi atu pe a i ai atoa le aiga e faamalosia. O lea la pe a uma ona e tu toatasi pe afai e tatau ai, ia galue ma le filiga ina ia mautinoa e le o tutu toatasi isi o lou aiga. Atiina ae lou aiga ma ia mautinoa o malosi le faatuatua iina.

A ausia lena vaega, e mafai ona tatou auauna atu i le Ekalesia i nofoaga e latalata atu po o se nofoaga e mamao pe a valaauina ai. Ma o le a mafai foi ona tatou saili le mamoe lena na leiloa—tagata o le ekalesia pe le o se tagata foi o le ekalesia, soifua pe ua maliu. E mafai ona faia ma le poto ma le lelei lenei tulaga pe afai ua saogalemu isi mamoe e 99, e aofia ai ma a tatou lava tamai lafu, ao tatou sailiili. Afai na tatou alolofa ma aoaoina i latou i le aiga, o le a malamalama tonu lava i latou e pei ona faia e Elizabeth Claridge laitiiti: pe a oo mai le valaau, o le a e mautinoa o le a o lou tamā ma lou tina, ou tuagane ma uso.

E i ai galuega e tatau ona fai. E le mafai ona tatou faapea atu, ua loloto faatuatua o o tatou tuaoi uma taitoatasi, ua tofu uma lava tagata ma se aiga malosi, ma ua faalogo uma tagata e lata mai ma mamao i le savali o le talalelei, ma avea ma se tagata o le Au Paia o Aso e Gata Ai ua talitonu, aoaoina, ma toaga i le malumalu. Ua faateteleina le amioleaga i le lalolagi, ma o le a tofotofoina i tatou i le lumanai. Ae o le a manumalo pea ia autau o le amiotonu pe a i ai pea ni tagata e pei o Stanford ma Arabella Samita, ma ni tagata e pei o Samuelu Claridge ma lona afafine lototele o Elizabeth.

E tatau ona tatou faatuatua i lenei galuega—faatuatua i mea ua valaauina ai tagata talitonu uma e fai, faatuatua i le Alii o Iesu Keriso ma lo tatou Tama o i le Lagi. E tatau ona ogatasi o tatou manao ma o Laua [finagalo] ona avea moni lea o lena manao ma se mea mausali ma se paionia malosi. Pe a tatou faia lena tulaga, o le a tatou saogalemu ma malupuipuia i le savaliga le mataofiofia agai luma a le Ekalesia ma le malo o le Atua i le fogaeleele.

Faamatalaga

  1. I le Milton R. Hunter, Brigham Young the Colonizer (1973), 47.

  2. Tagai i le David E. Miller, Hole-in-the-Rock: An Epic in the Colonization of the Great American West (1959), 101–18; faaopoopo le faamamafa ma ua faalaugatasia ia faailoga.

  3. Elizabeth Claridge McCune, i le Susa Young Gates, “Biographical Sketches,” Young Woman’s Journal, Iulai 1898, 292, 293; ua faalaugatasia faailoga.

O Le Taavaletoso Mulimuli, saunia e Lynn Griffin

Martin Handcart Company, Bitter Creek, Wyoming, 1856, saunia e Clark Kelley Price © 1980 IRI

Lolomi