Noda Tabana
Vakaroti na Wai mai Tanna
Na Yanuyanu o Tanna, ena Yasana o Tafea e Vanuatu, e taura e 45 na miniti na vuka kina—se dua na soko balavu e waqa—kina Yanuyanu o Efate, na vanua e tiko kina na valenivolavola ni kaulotu ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai.
Ena gauna ni matedewa levu e vuravura, a vakatabui dredre sara na gole i Vanuatu, ka mani dredre sara kina Lotu ena yasana oya mera talai yani se ciqomi na daukaulotu. Ni toso na gauna, sa yaco me sega ni qai tiko e dua tale na daukaulotu ena Yanuyanu o Tanna ka sa lutu sobu sara na cakacaka ni kaulotu.
Ena itekivu ni 2022, ni sa tekivu me vinaka tale mai na bula, sa marau sara vakalevu na peresitedi ni kaulotu e Vanuatu o Mark Messick, ena nona ciqoma e dua na kerekere mai vua na Peresitedi ni Tikina o Tanna: “Vakauti ira mai na daukaulotu ena kena gauna totolo duadua!”
A kila kina o Peresitedi Messick ni gauna a sega tu kina na daukaulotu tudei e Tanna, era tomana tiko ga na lewe ni Lotu e kea kei ira na sa kaulotu oti na vakavulici ni kosipeli vei ira na nodra itokani kei ira era tiko veitikivi, era tu vakarau tu e 85 na tamata mera na vakatarogi ka papitaiso. A tuvanaka sara vakatotolo o Peresitedi Messick me vakauti rau na nona iVukevuke vei Peresitedi (VP) daukaulotu ena gauna oya ki Tanna.
A mani tuvai vou tale na ilakolako baleta ni sa tekivu me kama buebue mai na ulunivanua kei Tanna. Oti o ya, sa qai ravuta na yanuyanu e dua na cagilaba lailai, ka vakavuna me vakacacani na vanua raraba—ka vakadeitaka na ituvaki e Vanuatu me naba dua ena iTuvatuva ni Veivakaleqai e Vuravura me baleta na vakacaca ni draki. Na gauna saraga me sa tekivu vakacokotaki tale mai kina o Tanna mai na cagilaba o ya, a robota ka sogota na vanua taucoko o Vanuatu na matedewa levu na COVID-19 ka sa baci sogo tale ka vakatabui na veilakoyaki.
Sa lai yaco sara na veimama ni Okosita sa qai rawa vei Peresitedi Messick me vakauti rau rawa na nona VP ki Tanna mera lai vakatarogi o ira sa tu vakarau mera papitaiso ka vakarautaki ira mera lewena na Lotu. Ena gauna oya, a lomaleqa o Peresitedi ni nodra wawa balavu voli esa na rawa ni vakaluluqataka na nodra vakabauta eso vei ira, ka malumalumu na gagadre ni yalodra.
Ia ena gauna rau yaco yani kina o Elder Silas Toa kei Elder Brian Moses Nalin—ka rau vakaiyaragitaki rau tu ena cakacaka vakaivola levu ni veivakatarogi ni papitaiso—e veibasai saraga na ka e rau a kunea. A sega wale ga nio ira taucoko na 85 era sa via lewena tiko ga na Lotu, ia sa toso cake na kedra iwiliwili ena 29. Sa yaco oqo me 114 na tamata era sa wawa toka ena yalodina mera na vakatarogi ka papitaiso. Rau sa qai veisiko na Daukaulotu kina 8 na tabana taucoko ni Lotu e Tanna.
Ni oti na nodrau vakataroga ka papitaisotaka e lewe ono na tamata ena imatai ni tabana, rau gole o Elder Toa kei Elder Nalin ki Sideseawi, e dua na vanua toka saratoka vakayawa ena veiulunivanua. E sega na sala me rau veitaratara rawa kina ki vua na peresitedi ni tabana o Sideseawi ia e rau kila ni na namaki rau toka mai o koya, ka rau sa mani draivataka yani na nodrau lori me yacova na vanua e rawa ni yaco kina ka oti e rau sa qai taubale yani me tolu tale na auwa. Ni rau sa yaco yani, a sega ni bau laurai o peresitedi ni tabana. Sa tawayaga sara na nodrau sasaga yani na Elders.
Oti toka ga oya sa taubi mai na uca. Era sa kila taucoko tu na lewei Sideseawi ni gauna mesa tekivu me taubi kina na uca, sa na rerevaki sara toka na biubiu mai na ulunivanua. E rau vakusakusa lesu kina nodrau lori o Elder Toa kei Elder Nalin, ni rau kila ni veisekodi taucoko ena rawa ni na tubu kina na vei uciwai e kea ka rawa ni veivakaleqai. Rau a yaco kina nodrau lori ka rau draiva takosova rawa na imatai kei na ikarua ni uciwai, ia rau sa kila tiko ni ikatolu ni uciwai ena dredre.
A mani yaco dina, a tao na nodrau lori e gaunisala. Rau a saga me rau biliga—sa dredre sara ga. Rau qirita na Peresitedi ni Tikina, ka vakalailai ga sa yaco mai na veivuke, ia a sega ni toso rawa na lori. A tubu cake mai na wai ka sa kui sara ka ra sa mani vakatikitiki o ira na mai veivuke mera taqomaki. A qai raica o Elder Nalin e dua na ka a lomaleqa kina. A raica o koya ni wai ena uciwai ka dua—ka sema mai kina uciwai oqo—esa kui kaukauwa sara ka na rawa ni kabote mai.
A nanuma kina, o Elder Nalin ni dua na kaukauwa tawa laurai esa tarova tu vakadua na ikatolu ni uciuwai, me vaka saraga ni waraki iratou tiko . . . ia sa kila o koya ni na sega ni dede. Sa totolo sara tiko na kui.
O Elder Toa kei Elder Nalin e rau sa ivakaraitaki vinaka ni cauravou vakasakiti ka qaqa e Vanuatu—rau sa nuitaki ka taucoko sara ena sala kecega. Vei rau, na lori esa bau dua na ivoli e tawa vakamacalataki rawa, vakabibi ena dua na vanua ka dredre kina na nodra vuli o ira na gone, sa qai yawa sara na voli motoka. E rau sa vakadeitaka na Elders me rau na maroroya na lori ni Lotu ena nodrau igu taucoko, ia ena gauna oqo sa yaco na wai ena idoladola ni katuba. E rau a qirita na Peresitedi ni Kaulotu. “Na cava me keirau na cakava?”
A qai kaya mai o Peresitedi Messick: “Vinaka na qiri mai. Drau lako tani mai na lori ka vakabulai kemudrau. Au sega ni lomaleqataka na lori; au lomaleqataki kemudrau.”
Ni rau va kusakusa tani mai na lori, a qai kaba o Elder Toa ena idabedabe e muri me taura mai kina na nodrau ivolanikalou kei na 114 na pepa ni veivakatarogi e gadrevi ena papitaiso. A sega ni raica rawa e kea. A qai kaila mai e dua, “Sa kabote mai na wai! Lako tani mai na lori!” a qai dro tani rawa mai o Elder Toa ena katuba e muri ni bera ni qai kuitaka yani na lori na wai.
Ena gauna rau sa kila kina na Elders ni nodrau ivolanikalou kei na 114 na pepa ni veivakatarogi esa sa tiko voli ga ena loma ni lori—ka sa sega ni laurai rawa—rau a qai vakayagataka na kaukauwa ni matabete ka vakarota na lori me taqomaka na nodrau veivola mareqeti. “Oqori na veika o rawa ni cakava ena matabete,” e rau a kaya oqori o rau na cauravou, ena yalonuidei dina. “Sa rawa ni o veivakaroti.”
Rau a dro bula rawa mai o Elder Toa kei Elder Nalin, ka rau tekiduru ka masu ena batini uciwai e kea. Ni rau sa masu tiko me taqomaki na lori ka mera na mamaca tiko ga na nodrau ivolanikalou kei na pepa ni veivakatarogi, rau sa vakila na daukaulotu e dua na yalo ni veivakadeitaki ni na daumaka na ka kecega. Ni oti oya, e rau sa qai taubaletaka yani na vo ni sala mai na ulunivanua.
Ena siga ka tarava, rau a taura na Elders e dua na qiri mai vua na Peresitedi ni Tikina. Ni sa kunea o peresitedi ni tabana na nodrau lori, ena 250 na mita sobu yani ira ena uciwai. Ni rau yaco yani na Elders me rau lai raica na lori ka kauta, rau raica ni sega saraga na kabebe se taqusi e kune ena yago ni lori, dina ga ni kuitaki mai ena uciwai, sivita mai na veivunikau, veivatuvatu, kei na soqosoqo.
Na loma ni lori e sega ni tuvaki vinaka. E suasua vakadua. A vakacacani na veika vakalivaliva ni idini, kei na veika kece e loma—na tikidua, ivolavakarau, ivola—era sa vakacacani vakadua ena wai . . . vakavo ga na nodrau ivolanikalou na Elders kei na 114 na pepa ni veivakatarogi. Era toka vinaka sara toka ga ka laurai vinaka tu, e mamaca vinaka tu ga.
Ena gauna sa ripeataki tiko kina na lori, rau tomana tale o Elder Toa kei Elder Nalin na nodrau veisiko. Ena cegu ka tarava, rau a veivakataroga ka papitaisotaka kina e 48 na tamata ni bera ni rau takosova na Yanuyanu o Tanna. “Nio sa oca ena taubale,” a kaya e dua vua e dua na itokani daukaulotu, “Mo taubale vata kei na yalomu.”
Na yalodrau kei na dua na cakamana ni matabete e vukei rau na Elders yalodina oqo me rau kauta mai na 114 taucoko na tamata kina Lotu i Jisu Karisito.