Yal aaq’e ut kawaq aach’ool

Xb’aan li Awa’b’ej Thomas S. Monson

Chiwanq xkawilal qach’ool chixyalb’al qu rik’in lix na’leb’ li ruchich’och’, chi xaqliik rik’in li tiikilal.

Ex inraarookil komon, k’a’jo’ xsahil inch’ool chi wank wi’chik eerik’in. Nintz’aama inchoxahil tenq’ankil naq nin’ok cheraatinankil.

Rochb’een li wankeb’ sa’ li ch’utub’aj-ib’ kab’l a’in, wankeb’ k’iila mil li ch’utch’uukeb’ sa’eb’ li ch’utleb’aal ut jalaneb’ chik li na’ajej b’araq chaq sa’ li ruchich’och’. Wan k’a’ru nab’ak’ok qe sa’ komonil, xb’aan naq k’eeb’il sa’ qab’een xk’amb’al lix tijonelil li Dios.

Wanko arin sa’ li ruchich’och’ sa’ jun xnimal ru kutan. Maak’a’ xmaril li k’a’ru naru taqab’aanu, a’b’anan wan ajwi’ xk’ihal li ch’a’ajkilal chiqu, ut junjunq reheb’ ka’ajwi’ ilb’il sa’ li kutan wanko wi’.

Wanko sa’ jun ruchich’och’ b’ar wi’ li na’leb’ chirix li tiikilal wan chi tz’eqb’il, b’ar wi’ wan li maak chi k’utk’u yalaq b’ar, ut b’ar wi’ sutsuuko xb’aan li aaleek re too’elq chaq sa’ li b’e tiik ut ka’ch’in ru. Tawasinb’ilo rajlal xb’aan li maa’us aj wankilal li yoo chixt’anb’al li k’a’ru chaab’il, ut chixk’eeb’al sa’ xna’aj lix jo’maajo’il na’leb’ ut xb’aanuhom jun tenamit li ink’a’ napaab’ank re li Dios.

Sa’ xk’ab’a’eb’ li ch’a’ajkilal a’in, rajlal wankeb’ chiqu li b’e li tento xsik’b’al ru, li te’k’amoq qe sa’ li toowulaq wi’. Re taqasik’ ru chi us, na’ajman ru li kawil ch’oolej—li kawil ch’oolej chixyeeb’al “ink’a’ ” naq tento raj, ut chixyeeb’al “hehe’ ” naq us a’an, li kawil ch’oolej chixb’aanunkil li k’a’ru tiik xb’aan naq tiik.

Rik’in naq li qatenamit sa’ junpaat yoo chi najto’k rik’in li na’leb’ ut li chaq’rab’ k’eeb’il qe xb’aan li Qaawa’, ch’olch’o naq taa’ajmanq xkolb’al rix li k’a’ru paab’anb’il qab’aan. Ma wan xkawilal qach’ool chixb’aanunkil chi jo’kan?

Li Awa’b’ej J. Reuben Clark, Jr., li kiwan chiru k’iila chihab’ sa’ li Xb’eenil Awa’b’jehil, kixye: “Wan naq eb’ li neke’xye rib’ naq aj paab’aneleb, neke’xk’oxla naq wi neke’xch’olob’ lix paab’aaleb’ taaruuq te’wanq chi se’enb’il xb’aaneb’ lix komon li ink’a’ neke’paab’an, jo’kan naq neke’xmuq malaj neke’xjal lix paab’aaleb’, malaj neke’xb’aanu rib’ jo’ xe’xkanab’. A’aneb’ a’in aj ka’pak’al-u…”¹ Maajun qe naraj naq jo’kan taayeemanq qe, a’b’anan, ma wan naq nokoxutaanak chixch’olob’ankil li qapaab’aal?

Naru naqatenq’a qib’ sa’ li qajom chixb’aanunkil li us, wi li na’ajej nokoxik wi’ ut li k’a’ru naqab’aanu naxk’e xchaab’ilal li qak’a’uxl, ut wi taaruuq chi wank aran lix Musiq’ li Qaawa’ sa’ xyaalal.

Najultiko’ we rilb’al sa’ jun li hu li na’leb’ kixk’e jun yuwa’b’ej re li ralal naq ki’el chaq sa’ kab’l chi tzolok: “Wi nakataw aawib’ b’ar wi’ ink’a’ raj tento tatwanq, elen chaq!” Laa’in nink’e eere chejunqalex li na’leb’ ajwi’ a’an. “Wi neketaw eerib’ b’ar wi ink’a’ raj tento texwanq, elenqex chaq!”

Rajlal na’ajman ru xkawil qach’ool chiqajunqal. Wulaj wulaj sa’ li qayu’am na’aje’ ru li kawil ch’oolej a’an—ink’a’ ka’ajwi’ sa’eb’ li xninqal ru hoonal, jo’kan ajwi’ naq naqasik’ ru k’a’ru taqab’aanu, ut naq wan k’a’ru naqak’ul. Jun aj tz’iib’anel, aj Robert Louis Stevenson kixye naq li kawil ch’oolej re wulaj wulaj ink’a’ mas ilb’il, a’b’anan toj wan xchaab’ilal, us ta maa’ani naxk’e reetal ut maa’ani naxb’antioxi”².

K’iila paay chan ru na’uxman li kawil ch’oolej. Jun aj tz’iib’anel aj Kristiano kixye: “Li kawil ch’oolej ink’a’ ka’ajwi’ na’ilman sa’eb’ li ninqi pleet, malaj sa’ xchapb’al jun aj elq’ sa’ aawochoch. Li tz’aqal kawil ch’oolej nayale’ rix chi ink’a’ ilb’il. A’an li na’ux sa’ li qach’ool, jo’ li kawilal chi paab’ank naq maa’ani na’ilok re, jo’ xaqliik aajunes naq ink’a’ k’ulub’anb’ilat”³. Laa’in tinye ajwi’ naq li kawil ch’oolej a’in naraj naxye xb’aanunkil li k’a’ru chaab’il us ta wan qaxiw, xkolb’al rix li qapaab’aal us ta maare too’eetz’uuq xb’aan, ut xxaqab’ankil xwankil li paab’aal a’an, us ta tookanab’aaq xb’aaneb’ li qakomon. Li ani naxaqli chixkolb’al rix li k’a’ru tiik, wan naq ink’a’ taawanq chi raab’il ut chi k’ulub’anb’il.

Naq laa’in xinwan jo’ aj puub’ sa’ li ejercito re Estados Unidos, xwab’i resil li ch’a’aj aj b’aanuhom ut li nimla kawil ch’oolej. Jun li maajo’q’e taasachq sa’ inch’ool, a’an lix kawil xch’ool jun saaj aj puub’, waqxaqlaju chihab’ xyu’am, li ink’a’ kixuwak chi tijok. Wan 250 li winq sa’ lix teep, ut rajlal ewu junes a’an nawiq’la chire lix ch’aat, wan naq chi eetz’unb’il xb’aaneb’ lix komon ut se’enb’il xb’aaneb’ li ink’a’ neke’paab’an. Chi xulxu xjolom, a’an kitijok chiru li Dios. Maajo’q’e ki’eek’asiik. Maajo’q’e kixkanab’. Kiwan xkawilal xch’ool.

Laa’in toja’ xwab’i resil jun li chanchan maak’a’ li kawil ch’oolej a’in rik’in. Jun li wamiig ixq xye resil jun ch’utam re li loq’laj wa’ak kiwan wi’ rochb’een lix b’eelom, b’ar ki’eek’aman wi’ li Musiq’ej. Jun li saaj winq li wan choq’ aj tij sa’ li tijonelil re Aaron kixtoch’ xch’ooleb’ li komon naq ki’aatinak chirix li yaalil na’leb’ re li evangelio, ut lix sahil xch’ool sa’ xpaab’ankileb’ li taqlahom. A’an kixye xnawom xch’ool chi anchal li raam naq xaqxo aran chi ch’ajb’il sa’ lix saqi kamiis ut korbaat.

Moqon chik sa’ li kutan a’an, naq li ixq rochb’een lix b’eelom yookeb’ chi elk sa’ li b’e wan wi’ rochocheb’, xe’ril li saaj winq ajwi’ a’an li ki’aatinak chaq chi ch’ina-us sa’ li ch’utam. Jalan wi’ nak’utun chik, yoo chik chi b’eek chiru li b’e chi yib’ ru lix t’ikr, ut yoo chik chi sik’lik. Li wamiig ut lix b’eelom xe’raho’ xch’ool chi naab’al, ut xe’sach ajwi’ xch’ool rik’in rilb’al naq sa’ li ch’utam chanchan tz’aqal chaab’il winq, ut sa’ li b’e tz’aqal jalan chik li winq nak’utun.

Ex inkomon, ma junaj wi’ chi winq laa’ex yalaq ta b’ar wankex ut yalaq k’a’ru nekeb’aanu—ma laa’ex li winq li taraj lee Choxahil Yuwa’ naq texwanq, ut li nekenaw naq tento raj texwanq?

Sa’ jun li hu puktesinb’il sa’ li tenamit a’in, jun aj b’atz’unel basketbol mas nawb’il ru, aj Jabari Parker xk’ab’a’, komon sa’ li Iglees, kipatz’man re k’a’ru li na’leb’ mas chaab’il li xk’ul chaq rik’in lix yuwa’. Chan laj Jabari, “Lin yuwa’ xye, Juntaq’eetaq li tatwanq sa’ q’ojyin rik’in li tatwanq sa’ kutan”⁴. A’an chaab’il na’leb choq’ qe chiqajunil.

Sa’eb’ li loq’laj hu, yalaq b’ar yeeb’il resil li kawil ch’oolejil li ajb’il ru qab’aan anajwan. Li profeet aj Daniel kixk’ut xkawil lix ch’ool naq kixxaqab’ rib’ sa’ xb’aanunkil li k’a’ru naxnaw naq us, ut naq kiwan xch’ool chi tijok, us ta yeechi’inb’il li kamk sa’ xb’een wi tixb’aanu⁵.

Kik’utun li kawil ch’oolejil sa’ xyu’am laj Abinadi, naq kiwan xch’ool chixq’axtesinkil lix yu’am xb’een wa chiru xtz’eqtaanankil li yaal⁶.

Ani ink’a’ natoch’e’ xch’ool rik’in lix yu’ameb’ li wiib’ mil chi saaj ralal laj Helaman, li ke’xk’ut rik’in raatin ut xb’aanuhom naq na’ajman ru li kawil ch’oolej re xtaaqenkil li raatineb’ lix na’ xyuwa’, naq saqaq ru lix yu’ameb’? ⁷.

Maare li q’axal nim reheb’ li esil a’in sa’eb’ li loq’laj hu, a’an lix yu’am laj Moroni, li kiwan xkawil xch’ool chi kanaak sa’ tiikilal toj sa’ roso’jik⁸.

Chiru lix yu’am, li profeet aj Jose Smith k’iila sut kik’utun xkawil lix ch’ool. Jun sut kik’ulman naq b’akb’o rik’in b’ak’leb’ ch’iich’ rochb’een junjunq li komon sa’ jun li ch’ina kab’l chixk’atq li raqleb’aal aatin sa’ Richmond, Missouri. Laj Parley P. Pratt, li kiwan sa’ xyanqeb’ li b’ak’b’ookeb’, kixtz’iib’a resil jun li q’ojyin: “Kookana chanchan warenaqo toj reetal naq xnume’ xyiitoq q’ojyin, ut xraho’ li qaxik chirab’ilkil chiru k’iila hoonal lix yiib’ ruhil aatin, lix se’eb’, li yeechi’ink rahilal ut li xmajewankil li Dios xb’aaneb’ laj k’aak’alehom qe.”

Kixye li Elder Pratt:

“Kiwab’i toj reetal naq q’axal kisach ut kiraho’ inch’ool chirab’inkil xmaak’a’il li tiikilal, ut ra chi sa’ naq kinram wib’ chi xaqliik ut chixch’iilankileb’ laj k’aak’alenel; a’ut maak’a’ kinye re laj Jose malaj re anihaq chik, us ta yokyookin chixk’atq a’an ut kinnaw naq aj’o ru. Sa’ junpaat kixaqli a’an, ut ki’aatinak chanchan xyaab’ li kaaq, malaj li kaqkojl, ut jo’ka’in li raatin, jo’ li najultiko’ we:

“’Mexchoqin!... Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo nekexinch’iila, ut nekexintaqla chi ch’anaak; ink’a’ tinkanaaq chi yo’yo yal junpaataq chik ut tinwab’i li aatin a’in. Kanab’omaq aatinak, malaj sa’ li hoonal a’in tatkamq laa’at malaj tinkamq laa’in”.

Laj Jose “kiwan chi xaqxo rik’in xnimal xwankilal”, jo’ kixye li Elder Pratt. B’ak’b’il rik’in kadeen, ut maak’a’ sa’ ruq’ k’a’ru taasak’oq wi’, a’ut tiik li raatin. Ki’ilok chiruheb’ laj k’aak’alenel li yookeb’ chik chi siksotk sa’ xxuk li kab’l, malaj rub’el li roq. Eb’ li winq a’in li chanchan maak’a’ neke’xxuwa, ke’xpatz’ xkuyb’al ut maak’a’ chik ke’xye⁹.

Moko chixjunil ta li nab’aanuman rik’in kawil ch’oolej nasumeman chi jo’kan sa’ junpaat, a’b’an junelik naxk’am chaq xtuqtuukilal li qach’ool, ut li qanawom naq xkole’ rix li k’a’ru us ut yaal.

Ink’a’ naru nakana junaq chi xaqxo wi naxk’ojob’ li roq sa’ xsamahi’ lix na’leb’ li ruchich’och’. Na’ajman ru lix kawil xch’ool jun aj Danial, jun aj Abinadi, jun aj Moroni, malaj jun aj Jose Smith, re naq tooruuq chi kanaq chi chapcho chiru li k’a’ru naqanaw naq us. Eb’ a’an ke’wan xkawil xch’ool chixb’aanunkil li k’a’ru us, ink’a’ li k’a’ru moko ch’a’aj ta.

Chiqajunil taqil li xiw, taqak’ul li eetz’unk, ut taqataw ani ink’a’ nak’ulub’an qe. Chiwanq xkawilal qach’ool chixyalb’al qu rik’in lix na’leb’ li ruchich’och’, chi xaqliik rik’in li tiikilal. A’an li kawil ch’oolej, ink’a’ li sahob’resink ch’oolej, li taasaho’q wi’ xch’ool li Dios. Li kawil ch’oolej na’ok choq’ jun yo’yookil wankilal naq naqak’e reetal naq a’an ink’a’ naraj naxye wank qach’ool chi kamk; a’b’an xk’eeb’al qach’ool chi wank sa’ chaab’ilal. Naq nokob’eek chi ub’ej, chi yalb’il qaq’e chixb’aanunkil li k’a’ru tento taqab’aanu, taqak’ul qatenq’ankil rik’in li Dios, ut taak’ojob’aaq qach’ool rik’in li raatin. Laa’in ninra li k’a’ru yeechi’inb’il sa’ lix hu laj Josue:

“Ink’a’ tatinkanab’ aajunes chi moko tatintz’eq chirix lin ch’ool....

“Yal aaq’e ut kawaq aach’ool. Matxiwak ut kaw xaqxooqat sa’ laa k’anjel, xb’aan naq li Qaawa’ laa Dios wanq aawik’in yalaq b’ar tatxik.” ¹⁰.

Ex was wiitz’in, rik’in kawil ch’oolej chirix li qapaab’aal, chiqaye qochb’een li Apostol Pablo, “Ink’a’ ninxutaanak rik’in lix evangelio li Kristo” ¹¹; Ut, rik’in ajwi’ li kawil ch’oolej a’an, chiqab’aanu li kixye laj Pablo: “Chayal...aaq’e chixk’amb’al xb’eheb’ laj paab’anel rik’in aatinak, rik’in laa yu’am, sa’ li rahok, sa’ laa paab’aal jo’ ajwi’ rik’in xsaqal ru laa ch’ool” ¹².

Eb’ li ninqi pleet neke’tikla ut neke’nume’, a’b’anan li pleet choq’ reheb’ li raameb’ li winq maajo’q’e naraqe’. Jo’ xyaab’ li trompeet nachal li raatin li Qaawa’ eere laa’ex, we laa’in, ut reheb’ laj k’amol re li tijonelil yalaq b’ar: “ Jo’kan ut, anajwan li junjunq chi winq chixtzolaq li teneb’anb’il wi’, ut chixtzolaq k’anjelak sa’ li opiis li xaqab’anb’il wi’, chi yalb’il anchal xq’e” ¹³. Toja’ naq laa’aqo, jo’ kixye li Apostol aj Pedro, “jun reyil tijonelil” ¹⁴, chi junaj ru li qak’anjel, ut tiqib’anb’il rik’in wankilal li nachal chaq taqe’q¹⁵.

Chi’elq li junjunq sa’ li q’ojyin a’in chi k’eek’o xch’ool ut rik’in xkawilal xch’ool chixyeeb’al, jo’ laj Job najter, “Jo’ najtil tinyo’yooq...ink’a’ tinwisi lix anchalil inch’ool”¹⁶. Chiwanq taxaq chi jo’kan nintz’aama, sa’ lix k’ab’a’ li Jesukristo, amen.