Li rahok—li xsahil ru li Evangelio
Xb’aan li awa’b’ej Thomas S. Monson
Moko tz’aqal ta naqara li Dios wi ink’a’ naqaraheb’ li qochb’een sa’ lix b’ehil li qayu’am sa’ xb’een li ruchich’och’.
Ex was wiitz’in raarookex inb’aan, naq li qaKolonel kik’anjelak sa’ xyanqeb’ li winq, jun laj ch’olob’anel chaq’rab li natz’ilok ix kixpatz’ re: “At Tzolonel, b’ar wan tz’aqal li xnimal ru qataqlankil sa’ li Chaq’rab’?”.
Laj Mateo kixtz’iib’a li k’a’ru kixsume li Jesus:
“Taara li Qaawa’ laa Dios chi anchal laa ch’ool, chi anchal laa waam ut chi anchal laa k’a’uxl.
“A’an li xb’een ut xnimal ru chaq’rab’.
“Li xkab’ chanchan ajwi’ a’an: Taara laa was aawiitz’in jo’ naq nakara aawib’ laa’at”1.
Laj Marcos naxraq li seraq’ rik’in li raatin li Kolonel: “Maak’a’ chik junaq chaq’rab’ q’axal nim xwankil chiruheb’ a’in”2.
Moko tz’aqal ta naqara li Dios wi ink’a’ naqaraheb’ li qochb’een sa’ lix b’ehil li qayu’am sa’ xb’een li ruchich’och’. Jo’kan ajwi’, moko tooruuq ta xraab’aleb’ li qas qiitz’in wi ink’a’ naqara li Dios, li qaYuwa’ chiqajunilo. Li apostol Juan naxye qe: “Ut a’an a’in li chaq’rab’ qak’ulum rik’in: li narahok re li Dios chixrahaq ajwi’ li ras riitz’in”3. Laa’o ralal xk’ajol li qaChoxahil Yuwa’, yo’ob’tesinb’ilo sa’ musiq’ej ut, jo’kan ut, qas qiitz’iin qib’. Wi naqajultika rajlal li yaal a’in, li raab’aleb’ chixjunil li ralal xk’ajol li Dios moko ch’a’ajaq ta.
Jo’kan ut, li rahok a’an li xsahil ru li Evangelio, ut li Jesukristo a’an laj k’amol qab’e. Lix yu’am kixkanab’ qe jo’ reetalil li rahok. Kixk’irtesi li yaj; kixwaklesi xch’ooleb’ li raheb’ xch’ool; kixkoleb’ laj maak. Sa’ xraqik, li tenamit kipo’ sa’ xb’een ut ke’risi li xyu’am. Ab’an toj sa’ li tzuul re li Golgota na’eek’an chaq li aatin: “At inYuwa’, chakuyeb’ xmaak xb’aan naq ink’a’ neke’xnaw k’a’ru yookeb’ chixb’aanunkil”4—jun xnimal xk’utum li toq’ob’ank-u ut rahok sa’ li ruchich’och’.
Wan naab’al li chaab’ilal li naxk’ut li rahok, jo’ li usilank, li kuyuk, li tawok-u ut li kuyuk maak. Sa’ chixjunil li naqajunaji wi’ qib’, a’in ut wan chik xkomon li chaab’ilal li aajel ru re naq li qakomon te’ril li rahok wan sa’ li qaam.
Wan naq li qarahom nak’utun sa’ chanru naq nokowan rik’ineb’ li komon. Li jwal aajel ru a’an naq taqak’e reetal naq junelik naqaj ru junaq li kristiaan ut chirix a’an tok’anjelak chirix. Junelik ink’uulahom li eek’ahom a’in chirix li naxye li ch’ina utz’u’ujinb’il aatin a’in:
Chiru q’ojyin ak xinyaab’aak,
Xb’aan naq ink’a’ nin’ilok,
Naq ink’a’ nawil li rajomeb’ re li komon;
A’b’an maajun sut week’ahom
B’ayaq li rahil ch’oolej
Xb’aan xk’utb’al naab’al li chaab’ilal5.
Toje’ chaq xe’xseraq’i we jun li eetalil re li raarookil chaab’ilal li kixtoch’ li waam--kik’anjelak chi moko oyb’eninb’il ta. Yoo chaq chi nume’k li chihab’ 1933, naq xb’aan li nimla majelal, maab’ar natawliik li k’anjel. Kik’ulman sa’ releb’aal saq’e re li Estados Unidos. Li xArlene Biesecker toje’aq kixk’ul rib’ sa’ lix tzolb’al. Chirix naq najt kixsik’ junaq li xk’anjel, tojo’ naq kixtaw jun lix k’anjel re b’ojok sa’ jun yiib’aal t’ikr. Aran ka’ajwi’ neke’xtoj li junjunq chi t’ikr neke’ xb’oj sa’ junjunqal rajlal kutan. Li ani naab’al nax b’oj, naab’al na toje’.
Jun kutan, b’ab’ayaq rokikeb’ chi k’anjelak, kik’ehe’ re li xArlene jun li k’anjel li ink’a’ naxtaw ru ut kixk’o’xla naq ink’a’ taaruuq xb’aanunkil; kichunla sa’ li b’ojleb’ re xyalb’al xhirb’al li noq’, sa’ li xyalb’al xchoyb’al, li t’ikr li yoo wi’ chi k’anjelak. Chanchan naq maa’ani wan aran re tixtenq’a, xb’aan naq chixjunileb’ li xkomon aj b’ojonel ke’xseeb’a rib’ xk’anjelankil naab’al li t’ikr. Li xArlene kireek’a naq maak’a’ taaruuq xb’aanunkil ut xjunes. Chi ch’anch’o x’ok chi yaab’ak.
Sa’ li rilob’aal nachunla li xBernice Rock, jun li ixq ak nim chiru, li jwal junxil na’ok chi b’ojok. Naq xk’e reetal lix xiw li xArlene, xkanab’ li xk’anjel ut xk’o’o chi xk’atq, kixye re chanru naq tixb’aanu ut kixtenq’a. Kikana aran tojo’ re naq li xArlene ki’el lix xiw ut kiru xchoyb’al li xk’anjel. Li xBernice xko’o wi’chik sa’ li xb’ojleb’aal, naab’al ra li t’ikr kix yiib’, wi’ ink’a’ raj xko’o chi tenq’ank.
Xb’aan li xchaab’ilal, li xBernice ut xArlene xe’ ramiiwu rib’ choq’ re chixjunil li yu’am. Chirix chik a’an, sa’ junjunqal xe’sumla ut ke’wan xkok’al. Aran chaq sa’ li chihab’ 1950, li xBernice, komon chaq sa’ li Iglees, kixk’e re li xArlene ut lix junkab’al jun lix Hu laj Mormon. Sa’ 1960, li xArlene ut lix b’eelom ut eb’ lix kok’al ke’kub’e xha’ sa’ li Iglees. Chirix a’an ke’tz’ape’ sa’ junajil sa’ lix santil ochoch li Dios.
Xb’aan li xtoq’ob’ahom ru li xBernice li kixk’ut naq kixk’e lix ch’ool chixtenq’ankil jun li ani ink’a’ naxnaw ru, a’b’an tawasinb’il ut kiraj ru li tenq’aak, naab’aleb’ li komon, li yo’yookeb’ jo’ li kamenaqeb’, anajwan neke’xk’ul li k’ojob’anb’il k’anjel re li kolb’a-ib’ re li Evangelio.
Rajlal kutan sa’ li qayu’am naqataw li hoonal re xk’utb’al li rahom ut chaab’ilal reheb’ li komon wankeb’ sa’ qasutam. Li awa’b’ej Spencer W. Kimball kixye: “Tento taqajultika naq eb’ li poyanam neke’qataw sa’ xna’ajeb’ li b’eleb’aal ch’iich’, sa’ li opesiin, sa’eb’ li ninqi ochoch ut sa’ jalan jalanq na’ajej a’an xkomoneb’ li winqilal kixk’e chaq li Dios re naq te’qara ut took’anjelaq chiruheb’. Maare ink’a’ jwal taak’anjelaq qe aatinak chirix li wank sa’ komonil wi ink’a’ naqaj rilb’aleb’ chixjunileb’ li wankeb’ sa’ qasutam jo’ li qas qiitz’in”6.
Wan naq, li qahoonal re xk’utb’al li qarahom nawulak naq moko naqoyb’eni ta. Jun eetalil re li osob’tesink a’an ki’el sa’ li perel hu re esil sa’ octubre re 1981. Kixtoch’ tz’aqal li waam li rahok ut li toq’ob’ank-u li nayeeman sa’ li esil a’an, xink’uula sa’ xyanqeb’ lin hu chiru 30 chihab’.
Li esil a’an kixye naq sa’ jun li so’sol ch’iich’ re li Aerolíneas Alaska, li x’el chaq Anchorage, Alaska, ut yoo chi xik aran Seattle, Washington —b’ar wi’ yookeb’ chi xik 150 chi komon— kixjal xb’e sa’ jun li najtil tenamit aran Alaska re xk’amb’al jun li ch’ina’al jwal ra wan. Li ch’ina’al aj wiib’ chihab’ kixyok’ jun li rich’mul re li xtel naq kit’ane’ sa’ xb’een jun li lem naq yoo chi b’atz’unk chixk’atq li rochoch. Li tenamit a’an natawman 700 kilometros sa’ xtz’e li saq’e rik’in Anchorage, ut moko wan ta sa’ xyanq xb’eejik li so’sol ch’iich’. Ab’anan, laj b’anonel re li na’ajej a’an ke’xtz’aama naq aajel ru li tenq’, jo’kan naq li so’sol ch’iich’ xko’o xxokb’al li ch’ina’al re xk’amb’al Seattle, b’ar taaruuq te’ril sa’ jun nimla b’anleb’aal kab’l.
Naq kikub’e chixk’atq li najtil tenamit a’an, eb’ laj b’anonel ke’xye re laj b’eresihonel re li so’sol ch’iich’ naq li ch’ina’al jwal yoo chi elk xkik’el, maare ink’a’ tz’aqal taawulaq Seattle. Jo’kan naq ke’xye naq te’xik aran Juneau, Alaska, li wan 300 kilometros li tenamit jwal nach’ b’ar wi’ wan jun li b’anleb’aal kab’l.
Chirix naq ke’xk’am li ch’ina’al aran Juneau, li so’sol ch’iich’ xk’am wi’chik lix b’e toj Seattle, naab’al hoonal ke’xb’ay rib’. Maajun reheb’ li komon li yookeb’ chi xik sa’ li so’sol ch’iich’ xe’wech’ok, wan ta naq naab’aleb’ reheb’ a’an xe’xb’ay chi wulak ut xe’xsach jalan chik li so’sol ch’iich’ b’ar wi’ te’xik. Jo’kan ajwi’, naq yoo chi nume’k li hoonal, ke’xch’utub’ naab’al li tumin, choq’ re li ch’ina’al ut lix junkab’al.
Naq li so’sol ch’iich’ wulak re chi kub’eek aran Seattle, eb’ li yookeb’ chi xik chi sa’, ke’xjap re rik’in sahil li xch’ooleb’ naq laj b’eresihonel kixye reheb’ naq li ch’ina’al taakawuuq7.
Nachal sa’ lin k’auxl li aatin sa’ li Loq’laj Hu: “…li saq ruhil rahok narahok wi’ li kristo…ut ani natawman chi wank rik’in sa’ roso’jik li kutan, usaq choq’ re a’an”8.
Ex was wiitz’in, junjunq reheb’ li osob’tesinkil jwal ninq re xk’utb’al li qarahom taawanq sa’ ajwi’ li qochoch. Li rahok a’anaq raj x’xe’ li qayu’am sa’ junkab’al, a’b’anan wan naq moko kama’an ta; maare maak’a’ li kuyum ut wan li wech’ink, li pleetik ut li yaab’ak. Rik’in rahil ch’oolej, li awa’b’ej Gordon B. Hinckley kixye: “ K’a’ut naq li ani neke’qara a’aneb’ li ani naqarahob’tesi rik’in li qaatin? K’a’ut naq noko’aatinak rik’in aatin jwal kaw ut narahob’tesin?”9. Li xsumenkileb’ li patz’om a’in maare jalan jalanq re li junjunq, ab’an li yaal a’an naq maak’a’ maak’a’ na’ok wi’ k’a’ut. Wi naqaj xb’aanunkil li naxye li taqlahom re raab’al qib’ chiqib’il qib’, tento taaqil qib’ rik’in chaab’ilal ut oxloq’.
Ak re chi kama’a’n naq wanq li hoonal naq aajel ru naq taaqoksi li tusulal. A’b’anan, qajultikaaq li na’leb’ natawman sa’ li Tzol’leb’ ut Sumwank, naraj naxye, naq na’ajman xq’usb’al jalan chik, moqon taqak’ut xk’iijik li rahok choq’ re li ani ch’iilanb’il qab’aan10.
Nawoyb’eni naq junelik taqak’e qach’ool re xk’oxlankil chan ru li junjunq ut q’unaqo rik’in li xk’a’uxleb’, reek’ahomeb’ ut li wankeb’ wi’ li komon wankeb’ chiqasutam; miqak’e chi nume’k sa’ xutaan; jo’kan b’an, taqaraheb’ ut taqawaklesi xch’ooleb’. Tento taaqil naq ink’a’ taqab’atz’unle li k’a’ru neke’xye qe li qakomon.
Li kuyuk tento taaxik rik’in li rahok. Sa’ li qajunkab’al, jo’kan ajwi’ rik’ineb’ li qamiiw, maare taawanq li rahil eek’ahom ut jalan li qak’a’uxl. Ninye wi’chik, relik chi yaal maak’a’ na’ok wi’ jwal b’ab’ay li k’a’ru xk’ulman; moko naru ta ut moko tento ta naq taqanimob’resi ru tojo’ re naq toxsach. Li wech’ink naxte chi us li rahilal; ka’ajwi’ li kuyuk maak nak’irtesin.
Jun li chaab’il ixq li kikam junxil, kiseraq’ik junsut wi’k’in ut kixseraq’i we lix yot’ik xch’ool; ki’aatinak chirix jun li ch’a’ajkilal kik’ulman naab’al chihab’ chaq, ut kik’ulman rik’in li rech kab’al li ramiiw chaq junxil, ab’an rik’in a’an kiwan xch’a’ajkilal rik’in lix b’eelom naab’al sut. Jun kutan, li rech kab’al kixpatz’ re wi taaruuq chi nume’k sa’ lix ch’och’ re naq taawulaq sa’ li re. Sa’ li hoonal a’an, kixkanab’ b’ayak chi aatinak, chanchan naq ok re chi yaab’ak, ut kixye: “Hermano Monson, moko xinkanab’ ta naq taanume’q sa’ li hoonal a’an ut maajun sut xinkanab’, kink’e b’an chi b’eek tojo’ tixsuti lin ch’och’re naq taawulak sa’ lix ch’och’. Yib’ ru li xinb’aanu ut k’a’jo’ naq naraho’ lin ch’ool; a’an xko’o chikan, a’b’an jwal nawaj raj xyeeb’al re naq k’ajo’ naq «naraho’ lin ch’ool’ ». Nawaj raj junaq chik lin hoonal re naq tink’ut usilal chiru”.
Naq yookin chirab’inkil, kichal sa’ lin k’a’uxl li kixye laj John Greenleaf Whittier: “Re chixjunil li aatin, aatinanb’il malaj tz’iib’anb’il, a’aneb’ a’in li jwal ra rab’inkil: ‘Maare kiru raj!’ ”11. Ex was wiitz’in, wi naqileb’ li qakomon rik’in rahok ut chaab’ilal ilom, ink’a’ taqak’ul li yot’e’k a’an.
Li rahok yalaq chanru naru nak’utman: sa’ li se’ek, jun li sahil ch’oolej, jun li chaab’il aatin, xyeeb’al li chaab’ilal. Wan chik xkomon chan ru xb’aanunkil a’b’an ink’a’ mas nak’utun, jo’ xtenq’ankil junaq li komon sa’ li xk’anjel, xk’utb’al junaq li xb’eenil na’leb’ rik’in q’unil ut kuyuk, rula’aninkil junaq li yaj malaj li ani ink’a’ naru chi elk sa’ li rochoch. Eb’ li aatin a’an ut li b’aanuhom, ut wan chik xkomon, naru naxk’ut li rahom.
Laj Dale Carnegie, jun laj k’utb’esinel ut aj tzolonel re norteamericano, kixk’oxla naq li junjunq chi kristiaan naxk’am chaq “li wankilal re xnimob’resinkil li xk’ihal li sahil ch’oolej sa’ li ruuchich’och’ … naq naqaye junjunqaq li aatin re b’antioxink reheb’ li ani nareek’a naq junes wan malaj kub’enaq xch’ool”. A’an kixye: “Mare taasachq sa’ eech’ool choq’ re wulaj li aatin teeye anajwan, a’b’an li naak’uluk re maare tixk’uula chiru chixjuniil lix yu’am”12.
Nintz’aama naq taqatikib’ anajwan, sa’ ajwi’ li kutan a’in, xk’utb’al li qarahom chiruheb’ li ralal xk’ajol li Dios, maare qajunkab’al, qawamiiw, maare yal ka’ajwi’ naqanaweb’ ru malaj ink’a’ naqanaweb’ ru. Naq nokowakli eq’la, wanqo chi anchal qach’ool chi sumenk rik’in rahok ut chaab’ilal rik’in a’ yaal k’a’ru nanume’ sa’ li qab’e.
Ex was wiitz’in, lix rahom li Dios choq’ qe jwal nim chi us jo’ chanru naqak’oxla laa’o. Xb’aan li rahom a’an, A’an kixtaqla chaq li Ralal, li ani kirahok qe chi nim re naq kixk’e lix yu’am choq’ qe, re naq taawanq qayu’am chi junelik. Naq yooqo xtawb’al ru li maatan a’an, li qaam taanujaq rik’in li rahom choq’ re li qaJunelikil Yuwa’, re li qaKolonel, ut re chixjunil li winqilal. Jo’kanaq ta raj, a’an lix kawilal lin tij, sa’ lix loq’laj k’ab’a’ li Jesukristo. Amen.