Lix xe’ ut li ruq’

Xb’aan laj Elder Quentin L. Cook

Re lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol

Xseeb’ankil li k’anjel re li santil ochoch ut li resilal li junkab’al a’an aajel ru choq’ re xkolb’al ut xtaqsinkil xloq’aleb’ li junkab’al.

Naq ak kamk chaq re jun li tz’iib’anel laj William Saroyan sa’ li chihab’ 1981, a’an kixye reheb’ laj periodista, “Chiqajunilo tento tookamq, laa’in b’an xink’oxla naq choq’ we laa’in maak’a’ tink’ul. K’a’ ta wi’ ru anajwan?”¹.

Xpatz’b’al “k’a’ ta wi’ ru anajwan” naq chalk re li kamk sa’ li yu’am a’in jo’ ajwi’ xpatz’b’al a’an sa’ xk’oxlankil li yu’am chirix li kamk nawan sa’ xyi chixjunileb’ lix patz’om li qaam, li sumenb’ileb’ sa’ ch’ina-usil xb’aan lix evangelio li Jesukristo rik’in lix k’uub’anb’il na’leb’ li Yuwab’ej choq’ re li sahil ch’oolejil.

Sa’ li yu’am a’in nokose’ek, nokoyaab’ak, nokok’anjelak, nokob’atz’unk, toja’ naq nokokam. Laj Job naxpatz’, “wi jun li winq nakam, ma taawanq xyu’am wi’chik?”² Sa’ xk’ab’a’ li mayej aj tojol-ix re li Kolonel, nim xyaab’ li chaqok naq naxye “yaal, taawanq.” Jun raqal chik li raatin laj Job wan ajwi’ xyaalal: “kach’in roq xyu’am li winq yo’lajenaq chaq rik’in li ixq. ...Na’el chaq jo’ li uutz’u’uj, toja’ naq nayok’e’ chaq. ... Toj wan royb’enihom junaq che’, wi nayok’e’ chaq, naq toj taa’atz’umaaq wi’chik, ut naq li saaj ruq’ ink’a’ taa’oso’q... ut taatuxmeq ruq’il kama’ jun xq’unil toonal li che’”³.

Lix k’uub’anb’il na’leb’ li qaYuwa’ nawan choq’ reheb’ li junkab’al. Naab’aleb’ li xnimal ru aatin sa’ loq’laj hu neke’reetali jun li che’ rochb’een lix xe’il ut li ruq’il.

Sa’ xraqik li Najter Chaq’rab’, laj Malakias naxye li eetalil a’in sa’ xch’olob’ankil li Xkab’ Xk’ulunik li Kolonel. Naxye naq li ani q’etq’eteb’ xch’ool ut aj maakeb’ te’k’ate’q chanchan roq waj ut naq “moko tixkanab’ ta choq’ reheb’ xxe’il chi moko ruq’il”⁴; Laj Malakias naxraq li hu a’in rik’in xyeeb’al lix yeechi’ihom li Qaawa’.

“K’ehomaq reetal, tintaqla eere laj Elias li profeet rub’elaj xchalik li xnimal ru ut xuwajel xkutan li Qaawa’:

“Ut a’an tixsutq’isi lix ch’ooleb’ li yuwa’b’ej rik’ineb’ li alal k’ajolb’ej, ut lix ch’ooleb’ li alal k’ajolb’ej rik’ineb’ lix yuwa’eb’, maare anchal tink’ulunq ut tinsak’ li ruchich’och’ rik’in jun li majewank.”⁵.

Sa’ xtikib’ankil li xkab’ xk’ojlajik li evangelio, laj Moroni kixye wi’chik li esilal a’in re laj Jose Smith re xk’eeb’al xna’leb’ sa’ li chihab’ 1823⁶.

Eb’ laj Kristiano jo’wi’ laj Judio sa’ chixjunil li ruchich’och’ neke’xpaab’ resil laj Elias sa’ li Najter Chaq’rab’⁷. A’an xraqikeb’ chaq li profeet rub’elaj chaq xkutankil li Jesukristo li ke’xk’ul li wankilal re tz’apok sa’ li Tijonelil re Melkisedek⁸.

Laj Elias kixk’ojob’ wi’chik li lawil

Lix chalik laj Elias ki’ux sa’ li Santil Ochoch re Kirtland sa’ rox xb’e li po Abril, 1836. A’an kixye naq yoo chixtz’aqob’resinkil ru lix yeechi’ihom laj Malakias. Kixq’axtesi xlawil li tijonelil choq’ re xtz’apb’aleb’ sa’ junajil li junkab’al sa’ li kutankil a’in⁹. Lix k’anjel laj Elias nab’aanuman rik’in li Musiq’ej re Elias. Jo’ kixye li Elder Russell M. Nelson, a’an “jun xk’utb’esinkil lix ch’olob’ahom li Santil Musiq’ej chirix li choxahilal li ak wan re li junkab’al” ¹⁰.

Li Kolonel ki’aatinak chi kaw xch’ool chirix lix aajelil ru li kub’iha’. A’an kixye, “ani ink’a’ taayo’laaq rik’in ha’ ut Musiq’ej moko truuq ta taa’ok sa’ li xnimajwal awa’b’ejihom li Dios.”¹¹. Li Kolonel a’an ajwi’ kixk’ul li kub’iha’ re taawanq jo’ eetalil chiqu. A’b’anan k’a’ru te’xk’ul li ani ak kamenaqeb’ chi moko kub’enaq ta xha’?

Tzol’leb’ re xk’anjel li santil ochoch ut resilal li junkab’al

Sa’ xjunlaju xb’e li po Octubre, 1840, sa’ li tenamit Nauvoo, li xVilate Kimball kixtz’iib’a jun li hu choq’ re lix b’eelom, laj Elder Heber C. Kimball, naq a’an yoo chixb’aanunkil jun li mision sa’ Inglaterra rochb’een junjunq lix komon reheb’ li Kab’laju.

Ninye junjunq li raatin li hermana Kimball sa’ lix hu: “Xootz’aqon sa’ li ch’utub’aj-ib’ q’axal nim ut jwal ak’ xna’leb’il li wanjenaq toj chalen xk’uub’lajik chaq li Iglees. ...Li Awa’b’ej [Jose] Smith ak xte jun li ak’ na’leb’ nim xloq’alil. ...A’an xk’ulb’al li kub’iha’ choq’ reheb’ li kamenaq. Laj Pablo na’aatinak chirix a’an sa’ li hu xb’een Korintios, ro’laju ch’ool, xb’ele xka’k’aal raqal. Laj Jose ak xk’ul jun xch’olob’ankil xyaalal a’an chi jwal tz’aqal wi’chik chi k’utb’esinb’il xna’leb’. Chan laj Jose naq li komon re li iglees a’in naru neke’xk’ul li kub’iha’ choq’ reheb’ li rech alal li ke’kam naq maji’ kichal chaq li evangelio a’in. ...Rik’in xb’aanunkil a’in, nokok’anjelak jo’ aj b’aanunel choq’ reheb’, ut naqak’e reheb’ naq te’ruuq chi elk chaq sa’ li xb’eenil wakliik chi yo’yo. Chan a’an naq li evangelio taak’ute’q chiruheb’ sa’ li tz’alam.”

Ut chirix a’an kixye: “Laa’in tinwaj tink’ul li kub’iha’ choq’ re lin na’. ...Ma ink’a’ ta b’i’ a’in jun li tzol’leb’ nim xloq’alil?”¹².

Li aajel ruhil tzol’leb’ re xjunajinkileb’ li junkab’al ki’el chaq chi junjunqil li raqal, chi junjunqil li na’leb’. Eb’ li k’ojob’anb’il k’anjel aj b’aanunel uuchil wankeb’ sa’ xyi xjunajinkileb’ li junelikil junkab’al, ut xjunajinkileb’ li xe’ rik’in li uq’ej.

Saqen ru li tzol’leb’ re li junkab’al chi ilb’il rochb’een li k’anjel re resilal li junkab’al ut li santil ochoch. Sa’ xk’eeb’al junjunqeb’ li xb’eenil k’utb’esinb’il na’leb’, li Qaawa’ ki’aatinak chirix “li kub’iha’ choq’ reheb’ lee kamenaq”¹³. Li teneb’anb’il sa’ qab’een xb’aan li tzol’leb’, a’an reechaninkileb’ li qaxe’ qatoon. Wan chi jo’kan x’baan naq tuqub’anb’il li wank sa’ choxa jo’ chanru li junkab’al¹⁴. Li Xb’eenil Awa’b’ejil xb’oqeb’ li komon, ut mas wi’chik eb’ li saaj ut li maji’ sumsuukeb’, chixk’eeb’al xmetz’ew li k’anjel re resilal li junkab’al ut li k’ojob’anb’il k’anjel choq’ reheb’ tz’aqal lix komon malaj xxe’ xtooneb’ lix komon sa’ li Iglees¹⁵. Tento junajinb’ilaqo rik’in li qaxe’il jo’ wi’ li quq’il. Wan xloq’alil chi yaal li na’leb’ naq toowanq sa’ komonil sa’ li junelikil na’ajej.

Eb’ li santil ochoch

Laj Wilford Woodruff kixk’utb’esi naq tz’aqal kiwan xnajtil xyu’am li Profeet aj Jose Smith re naq tixk’ojob’ rub’elankil lix k’anjel li santil ochoch. “Xraqikeb’ lix ch’uutam rik’in li Molam reheb’ li Kab’laju kiwan naq kixk’eheb’ re lix tiqib’ankil.”¹⁶.

Chirix lix kamsinkil li Profeet, laj Santil Paab’anel ke’xchoy li Santil Ochoch re Nauvoo, ut li wankilal re tz’apok ki’oksiman re rosob’tesinkil k’iila mileb’ chi komon rub’elaj chaq li relikeb’ toj sa’ li tzuul sa’ rokeb’aal saq’e. Lajeeb’ xka’k’aal chihab’ chik chirix a’an, sa’ xchoyb’al li Santil Ochoch re Saint George, li Awa’b’ej Brigham Young kixk’e reetal xyaalalil naq ak kitawman li k’ojob’anb’il k’anjel aj kolonel choq’ reheb’ li yo’yo jo’ wi’ li kamenaq¹⁷.

Yeeb’il resil a’in sa’ kok’ aatin xb’aan li Awa’b’ej Wilford Woodruff. Naxye: “Elajik wan junaq chik na’leb’ k’utb’esinb’il xb’aan li Qaawa’ li nasaho’ wi’ inch’ool chi jwal nim wi’chik chiru lix kolb’aleb’ li qakamenaq; lix k’ulb’al wi’chik qayuwa’, qana’, li qixaqil ut eb’ li qalal qak’ajol sa’ xch’utamil li junkab’al, sa’ li eq’la re li xb’een wakliik chi yo’yo ut sa’ li Choxahil Awa’b’ejihom. A’aneb’ a’in sahil ch’oolejil na’leb’. K’ulub’ejeb’ choq’ re yalaq li qamayejahom” ¹⁸.

K’a’jo’ xchaab’ilal li wank chi yo’yo sa’ li kutankil a’in. A’an a’in xraqikeb’ li k’ojlajik, ut naru naqeek’a xseeb’ankil li k’anjel yalaq b’ar wan ta wi’ jun li k’ojob’anb’il k’anjel aj kolonel¹⁹. Ak wan naab’al li santil ochoch sa’ chixjunil li ruchich’och’ re xk’eeb’al li k’ojob’anb’il k’anjel a’in. Li wulak sa’ santil ochoch re xk’ulb’al metz’ew, tuqtuukilal, ut qab’eresinkil sa’ qayu’am a’an ajwi’ jun li nimla osob’tesink²⁰.

Naq toj maji’ naxket jun chihab’ chaq chirix lix b’oqb’al li Awa’b’ej Thomas S. Monson jo’ jun li apostol, a’an kirosob’tesi li K’uleb’aal Hu re Resilal li Junkab’alej re li Santil Ochoch sa’ Los Angeles. Kixye resileb’ li qaxe’ qatoon li “yookeb’ chiroyb’eninkil li kutan naq laa’at ut laa’in taqab’aanu li tzolok na’ajman re xpahb’al ru li b’e, ... [ut] jo’kan ajwi’ naq too’ok sa’ li rochoch li Dios ut taqab’aanu li k’anjel a’an ... [li] ink’a’ neke’ru xb’aanunkil”²¹.

Naq li Elder Monson kixye li aatin a’an sa’ xjunmay xb’e li po Junio, 1964, ka’ajwi’ kab’laju li santil ochoch ke’wan. Moqon, sa’ chixjunil xkutankil naq li Awa’b’ej Monson nak’anjelak sa’eb’ li taqenaqil ch’uutam re li Iglees, 130 reheb’ li 142 chi santil ochoch ke’xk’ul li xb’eenil rosob’tesinkil. Tz’aqal sachb’a-ch’oolej rilb’al lix seeb’ankil li k’anjel sa’ qakutankil. Ak xyeeman resil waqxaqib’ xka’k’aal chik li santil ochoch ut yookeb’ yookeb’ chi yaalo’k li junjunq. 85 por ciento reheb’ lix komon li Iglees wankeb’ 200 millas rik’in jun li santil ochoch.

Li ulul ch’iich’ re xb’aanunkil resilal li junkab’al

Li ulul ch’iich’ re xb’aanunkil resilal li junkab’al ak xchaab’ilo’ ajwi’ chi numtajenaq. Li Awa’b’ej Howard W. Hunter kixye sa’ Marzo 1995: “Ak xqatikib’ roksinkil li ulul ch’iich’ re xseeb’ankil li loq’laj k’anjel re xb’aanunkil li k’ojob’anb’il k’anjel choq’ reheb’ li kamenaq. Lix k’anjel li ulul ch’iich’ ... xseb’aak xb’aan tz’aqal li Qaawa’. ...A’b’anan, wanko yal sa’ xtiklajik li k’a’ru toj tooruq chixb’aanunkil rik’ineb’ li k’anjeleb’aal a’in.”²².

Sa’ li b’elelaju chihab’ chirix li profeetil aatin a’in, lix seeb’ankil li ulul ch’iich’ ak naxsach qach’ool. Jun na’b’ej li wankeb’ xka’chin xye we, “k’e reetal—junxil naqoksi li microfilme sa’ rochochileb’ li resilal li junkab’al, ut anajwan naqab’aanu resil li junkab’al chiru qamex sa’ qochoch chirix naq ak xe’war lin ka’chin.” Eb’ li qochoch re resilal li junkab’al ak wankeb’ sa’ qochochnal.

Li k’anjel re li santil ochoch ut resilal li junkab’al maawa’eb’ yal choq’ qe laa’o. K’oxlahomaqeb’ li wankeb’ junpakal li tz’apleb’ t’ikr, li yookeb’ chiroyb’eninkil li k’ojob’anb’il k’anjel li te’achab’aaq raj wi’ sa’ xpreexil li tz’alam reheb’ li musiq’ej. Li tz’alam naraj naxye li wank sa’ preexil malaj chi chapcho²³. Maare li ani wankeb’ sa’ tz’alam yookeb’ chixyeeb’al xpatz’om laj William Saroyan: “K’a’ ta wi’ ru anajwan?”

Jun li komon ixq kixye resil k’a’ru kixk’ul sa’ li Santil Ochoch re Lago Salado. Sa’ li na’ajej re k’ojob’ank komon, chirix xk’ojob’ankil jun li kamenaq, a’an kirab’i li aatin, “Ut li preex taa’ach’ab’aaq!” Kireek’a naq na’ajman xjunpaatil li k’anjel choq’ reheb’ li ani yookeb’ chiroyb’eninkil xkub’ik xha’ ut xk’ojob’ankil jo’ komon. Naq xwulak sa’ rochoch, a’an kixsik’ sa’ li loq’laj hu li aatin kirab’i chaq. Kixtaw raatin laj Jose Smith sa’ Tasal 128 re li Tzol’leb’ ut Sumwank: “Chisaho’q lee ch’ool, ut q’axal sahaq chiwanq. Chi’ok li ruchich’och’ chi b’ichank. Eb’ li kamenaq che’xb’icha anchal li b’ich re xnimankil ru chi junelik li Rey Emmanuel, li kixk’ojob’ chaq, rub’elaj naq kiwan li ruchich’och’, li k’a’ru tooruhanq wi’ chixtojb’aleb’ chaq rix sa’ lix tz’alameb’, xb’aan naq eb’ li preex te’achab’aaq” ²⁴.

Ex was wiitz’in, k’a’ru na’ajman naq taqab’aanu? Lix taqlankil li Profeet aj Jose a’an naq tixq’axtesi sa’ li santil ochoch li “resileb’ li qakamenaq, li tz’aqalaq xchaab’ilal re anchal xk’ulub’ankil”²⁵.

Eb’ li awa’b’ej re li Iglees ak xe’xyaab’asi jun xb’oqb’aleb’ li saaj komon naq che’xk’am qab’e sa’ roksinkil li ulul ch’iich’ re xyalb’al li Musiq’ej re Elias, choq’ re xsikb’aleb’ lix xe’ toon, ut re xb’aanunkil li k’ojob’anb’il k’anjel choq’ reheb’ sa’ li santil ochoch²⁶. Lix k’ihal li k’anjel re xseeb’ankil lix kolb’aleb’ li yo’yo ut li kamenaq taab’aanumanq xb’aaneb’ li saaj²⁷.

Wi eb’ li saaj komon ink’a’ yal te’wulaq sa’ li santil ochoch re xb’aanunkil li kub’iha’ ut wi te’k’anjelaq aj b’an wi’ sa’ lix junkab’al ut rik’ineb’ li komon sa’ li iglees re xtawb’al xk’ab’a’eb’ li rech alal li te’xk’ul li k’anjel te’xb’aanu, eb’ li saaj a’an jo’ wi’ li Iglees texk’ul li nimla osob’tesink. Maakub’si xyaalal naq wankeb’ xwankil li kamenaq chatenq’ankil sa’ laa k’anjel, ut lix sahil aach’ool naq toxaak’uleb’ li ani yookat chixtenq’ankil. Li junelikil xyaalalil li osob’tesink re xjunajinkileb’ li qajunkab’al naxq’ax ka’chin chik ma chixjunil xwankilal qak’a’uxl²⁸.

Sa’ xkomonil li Iglees sa’ chixjunil li ruchich’och’, 70 por ciento maji’ neke’xtz’iib’a xna’ xyuwa’ sa’ li perel internet yiib’anb’il xb’aan li Iglees. 90 porciento maji’ neke’xtz’iib’a xna’chin xyuwa’chin²⁹. Chijultiko’q eere naq laa’o chi maak’a’ qaxe’il quq’il ink’a’ tooruuq chi kole’q. Li komon sa’ li Iglees tento xtawb’al ut xtz’iib’ankil li k’ab’a’ej a’in.

Ak xqak’ul li tzol’leb’, li santil ochoch, ut li ulul ch’iich’ re naq eb’ li junkab’al naru te’xb’aanu li xnimal ru k’anjel a’in re kolb’a-ib’. Tinye yal jun na’leb’ chirix chanru naru tana’ xb’aanunkil. Li junkab’al naru te’xb’aanu jun ch’utam re roksinkil li ulul ch’iich’ re resilal li junkab’al. Te’xk’iilasuti raj xb’aanunkil. Chixjunileb’ te’xk’am raj chaq li tz’iib’anb’il esil, li seraq’, ut li jalam-uuch, jo’ wi’ k’a’aq chik re ru reheb’ lix na’ xyuwa’ malaj xna’chin xyuwa’chin. Li saaj qalal qak’ajol neke’saho’ chixnawb’al chirix xyu’ameb’ lix komon—b’ar ke’chal chaq ut chanru ke’xnumsi xyu’am. Naab’aleb’ ak ke’sutq’iik xch’ooleb’ rik’ineb’ lix yuwa’. Sa neke’ril li seraq’ ut li jalam-uuch, ut neke’xnaw roksinkil li ulul ch’iich’ re risinkil reetalil ut xkub’sinkil sa’ li sitio “Family Tree” xk’ab’a’ sa’ Ingles. Aran te’xjunaji li tz’iib’anb’il esil rik’ineb’ lix xe’toon re xk’uulankil chi junajwa. Ak naqanaw naq li tz’aqal xjayal li k’anjel a’in, a’an xtz’ilb’al rix b’arwan li k’ojob’anb’il k’anjel maji’ neke’b’aanuman re tooruuq chixyeeb’al ani taab’anunq re. Li ch’ina hu Mi Familia naru na’oksiman re xk’uulankil li esil, li seraq’, ut li jalam-uuch li te’ruuq chi kub’siik sa’ li sitio “Family Tree”.

Li qataqlankil ut qateneb’ankil sa’ li junkab’al tixq’ax raj x’aajelil ru chixjunil qak’anjel re naq ink’a’ taasachq k’a’ru nokoroyb’eni sa’ choxa. Li ani neke’xsik’ chanru xnumsinkil xhoonal chi us sa’ li Hilob’aal kutan te’xtaw naq naab’al na’uchiniik sa’ xseeb’ankil li k’anjel a’in. Jun li na’b’ej naxye resil chi jwal sa xch’ool naq li ralal wuqlaju chihab’ xyu’am nak’anjelak sa’ ulul ch’iich’ chirix xraqik li iglees sa’ Domingo re tixb’aanu resil li junkab’al ut naq li ralal lajeeb’ chihab’ xyu’am sa naril li seraq’ ut li jalam-uuch reheb’ lix xe’toon. A’in ak xrosob’tesi lix junkab’al chireek’ankil li Musiq’ej re Elias. Li qaxe’il ut li quq’il li nim xloq’al tento te’ch’olaniiq.

Li Jesukristo kixk’e xyu’am jo’ jun tojok-ix aj b’aanunel uuchil. Kixsume li patz’om yeeb’il xb’aan laj Job. Kinumta sa’ xb’een li kamk choq’ re chixjunil li poyanam, li k’a’ru ink’a’ kooru chixb’aanunkil choq’ qe qajunes. A’b’anan naru taqab’aanu li k’ojob’anb’il k’anjel aj b’aanunel uuchil re toowanq chi yaal choq’ aj kolonel sa’ li Tzuul Sion³⁰ choq’ reheb’ li qajunkab’al, re naq laa’o qochb’eeneb’ a’an taqak’ul xtaqenaqil qaloq’al jo’ ajwi’ qakolb’al.

Ninch’olob’ xyaalal li mayej aj tojol ix re li Kolonel ut li ch’olch’ookil nawom chirix lix k’uub’anb’il na’leb’ li Yuwa’b’ej choq’ qe ut choq’ reheb’ li qajunkab’al. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.