“Qaawa’, ma laa’inin?”
xb’aan li Awa’b’ej Dieter F. Uchtdorf
xkab’ tenq’ aj k’ehol na’leb’ sa’ li Xb’eenil Awa’b’ejil
Tento taqakanab’ li qaq’etq’etil, too’iloq toj chirix li k’a’ru nak’utun, ut rik’in tuulanil taqapatz’, “Qaawa’, ma laa’inin?”
Kik’ulman sa’ lix raqikil q’ojyin kiwan wi’ li qaraab’il Kolonel sa’ li yu’am a’in, li q’ojyin rub’elaj naq tixmayeja rib’ re xtojb’al rix chixjunileb’ li winq. Naq kixjach li kaxlan wa rik’ineb’ lix tzolom, kixye jun aatin li kixnujob’resi li raameb’ rik’in nimla rahil xch’oolejil. “Jun eere taaq’axtesink we,” chan reheb’.
Eb’ li tzolom ink’a’ ke’wiib’an xch’ool chirix ma yaal li kixye. Ink’a’ xe’ilok chixsutameb’ re xk’utb’al chi ruq’ jalan chik ut xpatz’b’al, “Ma a’an?”
Yeeb’il b’an naq “k’ajo’ naq ke’raho’k xch’ool ut ke’ok chi xyeeb’al chi xjunjunqaleb’: Malaj laa’inin, at Qaawa’?”1
Ninpatz’ wib’, k’a’ raj ru tixye li junjunq qe wi ta taapatz’e’q qe li patz’om a’an xb’aan li Kolonel. Ma taqileb’ raj li ani wankeb’ qasutam ut taqaye raj sa’ qach’ool, “Yoo tana’ chi aatinak chirix li hermano Johnson. Junelik xink’oxla naq wan k’a’ru ink’a’ us chirix,” malaj, “Us naq wan arin li Hermano Brown, na’ajman naq taarab’i li aatin a’in”? Malaj ut, jo’eb’ li tzolom najter, ma too’iloq raj sa’ li qach’ool ut taqapatz’ raj li kawil patz’om, “Ma laa’inin?”
Rik’in li ch’ina aatin a’in, “Qaawa’, ma laa’inin?” natikla xchaab’ilal li na’leb’, ut natikla li b’e naxik sa’ lix jalb’al li qach’ool ut sa’ li jalok-ib’ li taakanaaq.
Jun jaljookil ru aatin chirix li k’ix pim
Jun sut, kiwan jun winq li nawulak chiru xik chi b’ehek sa’ lix k’aleb’aal. Junelik nawulak chiru b’eek chiru rochoch jun li reech kab’al. Li rech kab’al junelik wan chi tz’aqal tustu lix pach’aya, eb’ li utz’u’uj junelik yookeb’ chi atz’umak, ut kaweb’ ut ninqeb’ lix toonal lix che’. Nak’utun naq li rech kab’al naxyal xq’e re naq ch’ina usaq lix pach’aya.
A’b’an sa’ jun kutan naq yoo chi b’eek li winq chiru rochoch li reech kab’al, kixk’e reetal sa’ xyi lix chaq’al ru pach’aya, jun li nimla q’ani k’ix pim.
Moko k’aynaq ta chirilb’al a’in, ut kisach xch’ool naq wan aran. K’a’ut naq ink’a’ xmich’ chaq li rech kab’al? Ma ink’a’ naril? Ma ink’a’ naxnaw naq wi tixkanab’ chi atz’umak, te’ok chi moq naab’al li k’ix pim?
Maak’a’jo’ naq kichal xk’a’uxl chirix li ch’ina k’ix pim a’an, ut kiraj raj xb’aanunkil k’a’ruhaq re risinkil. Ma us wi yal tixmich’? Maare malaj xkamsinkil rik’in jun li loq’b’il b’an? Maare taaruuq taaxik chi q’eq ut taarisi sa’ muqmu.
Ink’a’ naxkanab’ xk’oxlankil a’in naq yoo chi b’eek toj sa’ rochoch. Ki’ok sa’ tz’aqal li rochoch, ut ink’a’ ki’ilok re rilb’al tz’aqal lix pach’aya’, li nujenaq rik’in k’iila cient lix toonal li k’ix pim.
Li mul ut li tz’amb’a
Ma naxk’e li esil a’in chiqak’oxla li raatin li Kolonel?
“K’a’ut naq nakawil li mul li wank sa’ ru laa was aawiitz’in ut ink’a’ nakak’e reetal li tz’amb’a wank sa’ laa wu laa’at?
“...Isi wan li tz’amb’a sa’ laa wu; chi jo’kan tat-iloq chi us ut tatruuq risinkil li mul sa’ ru laa was aawiitz’in.”2
Li aatin a’in chirix li tz’amb’a ut li mul naxk’ut chan ru naq ch’a’aj rilb’al qib’ chi saqen ru. Ink’a’ ninnaw k’a’ut naq sa’ junpaat naru naqil k’a’ru reek’ li qas qiitz’in, ut k’a’ru tento taab’aanumanq re xb’anb’al, ut ch’a’aj chiqu rilb’al li k’a’ru qeek’ laa’o.
Junjunq chihab’ chaq anajwan, ki’el resil jun li winq li naxpaab’ naq wi naxyul xya’al li limon sa’ ru, ink’a’ taachape’q xjalam-uuch xb’aaneb’ li camera. A’an kixyul xya’al li limon chiru li ru, ut xko’o, xrelq’a li tumin sa’ wiib’ li banco. Ka’ch’in chik chirix a’an, kichape’ xb’aan li policia chirix naq xjek’iman lix jalam-uuch chiru li kaxlan mu. Naq eb’ li policia ke’xk’ut chiru li video li kichape’ xb’aan li camera sa’ li banco, k’a’jo’ naq kisach xch’ool. “Pero xwan xya’al limon sa’ wu,” chan.3
Naq xrab’i resil a’in jun aj k’utunel sa’ li Universidad Cornell, kisach xch’ool naq li winq ink’a’ naxtaw ru naq maak’a’ xna’leb’ chirix a’in. Re xtawb’al xyaalal ma wankeb’ naab’al chi jo’kan, wiib’ aj tz’ilol na’leb’ ke’xpatz’ re jun ch’uut chi tzolom sa’ universidad naq te’xsume junjunq patz’om chirix li k’a’aq re ru tento taanawmanq sa’ li yu’am, ut chirix a’an xe’xpatz’ reheb’ ma xe’xsume chi us li patz’om. Eb’ li ink’a’ us xe’el, a’aneb’ ajwi’ li ink’a’ xe’ru chirilb’al naq ink’a’ us xe’xsume; wankeb’ li xe’k’oxlank re naq tz’aqal us xe’el chaq.4
K’iila sut xb’aanuman li tz’ilok-ix a’in, ut rajlal sut naxk’ut chi juntaq’eet li na’leb’, naq naab’al sut ch’a’aj chiqu rilb’al qib’ jo’ chan ru tz’aqal wanko, ut us ta wankeb’ li neke’el chi us sa’ lix yu’ameb’, toj neke’xnimob’resi sa’ xk’a’uxleb’ lix k’anjeleb’ a’an, ut neke’xka’ch’inob’resi lix k’anjel jalan.5
Maare maak’a’ naxye wi naqanimob’resi chan ru naqab’eresi jun li ch’iich’ malaj jo’ najtil naqatiq jun li b’atz’ul. A’ut naq naqak’oxla naq nim wi’chik li qak’anjel sa’ li ochoch, sa’ qatrab’aaj, ut sa’ li iglees, naqamutz’ob’resi qib’ chirilb’al li osob’tesink ut li xnimal ru ut aajel ru chaab’ilo’k taaruuq raj taqak’ul.
Li musiq’ejil mutz’il
Jun li winq nawb’il ru inb’an kiwan sa’ jun li teep b’ar wi’ q’axal chaab’il li k’a’ru nak’eeman sa’ ajl sa’ li iglees—naab’al li komon nekee’wulak sa’ li iglees, neke’k’anjelak chi us laj tzolol ochochnal, eb’ li kok’al ch’anch’ookeb’ sa’ li primaria, ut naq wan li wa’ak sa’ li teep, sa li wa ut ink’a’ neke’xkanab’ chi t’ane’k sa’ li tz’ak, ut nink’oxla naq maa’ani naxwech’ rib’ naq neke’xb’atz’u li basketbol.
Chirix a’an, li wamiig ut li rixaqil xkoheb’ sa’ jun li mision. Naq ke’sutq’i chirix oxib’ chihab’, eb’ a’an ke’sach xch’ool chixnawb’al naq chiru li chihab’ wankeb’ wi’ chi k’anjelak, junlaju sumal li b’eelomej ut ixaqilb’ej xe’xjach rib’.
Us ta sa’ li teep a’an chanchan naq wan li chaab’ilal chi paab’ank ut li kawilal, wan k’a’ru ink’a’ us li yoo chi k’ulmank sa’ xch’ooleb’ ut xyu’ameb’ li komon. Ut naraho’ qach’ool naq nak’utun k’iila sut li na’leb’ a’in. K’a’jo’ xrahil ut xch’a’ajkil li k’a’ru nak’ulman naq eb’ li komon sa’ li Iglees neke’xjach rib’ rik’in li na’leb’ re li evangelio. Wan naq chanchan tz’aqaleb’ xtzolom li Jesukristo, a’b’anan sa’ xch’ooleb’ jachb’il li raameb’ rik’in li Kolonel ut rik’in li raatin. Timil timil xe’xnajtob’resi rib’ rik’in li k’a’aq re ru re li Musiq’ej, ut xe’xjilosi rib’ rik’in li k’a’aq re ru re li ruchich’och’.
Eb’ laj k’amol re li tijonelil li xe’wan chaq chi tiikeb’ xch’ool junxil neke’ok chixk’oxlankil naq li Iglees chaab’il choq’ reheb’ li ixq ut li kok’al, a’ut ink’a’ choq’ reheb’ a’an. Wankeb’ li neke’k’oxlank re naq sa’ xk’ab’a’ naq laatz’eb’ ru, ink’a’ na’ajman xb’aanunkil wulaj wulaj li loq’onink ut li k’anjelak chiru ras riitz’in, li taanach’ob’resinq raj reheb’ rik’in li Musiq’ej. Sa’ li kutan a’in re xyeeb’al naq maak’a’ inmaak, ut re xraab’al qib’ qajunes’, moko ch’a’aj ta xk’oxlankil naq ink’a’ na’ajman nach’ok rik’in li Dios rik’in li tijok, naq naru nab’ayman xtzolb’aleb’ li loq’laj hu, naq ink’a’ na’ajman xik sa’ li ch’utam re li Iglees ut xb’aanunkil li Q’ojyin sa’ Junkab’al, malaj xtojb’al chi tiik li lajetqil ut mayej.
Ex was wiitz’in raarookex inb’an, nintz’aama naq teeril sa’ lee ch’ool ut teepatz’ li ch’ina patz’om ain: ”Qaawa’, ma laa’inin?.
Ma xenajtob’resi eerib’—us ta yal ka’ch’in—rik’in “lix chaab’il esil li loq’laj ut usilanb’il Dios, li q’axtesinb’il [eere]”?6 Ma xekanab’ “lix Dios li ruuchich’och’ a’in” chixmutz’ob’resinkil eek’a’uxl chiru “lix Chaab’il Esil li Kristo nim xloq’al”?7
Ex raarookil komon, ex was wiitz’in raab’ilex inb’an, patz’omaq eerib’, “B’ar wan inb’ihomal?”
Ma k’eek’o eech’ool chixsik’b’al li k’a’aq re ru re li ruchich’och’, malaj ma q’axtesinb’il rik’in li raatin li Jesukristo? “Xb’aan naq b’ar wanq lee b’ihomal, aran ajwi’ taawanq lee ch’ool.” 8
Ma wan rochoch lix Musiq’ li Dios sa’ lee raam? Ma “xe’enb’ilex ut rub’elanb’ilex” sa’ xraab’al li Dios ut lee ras eeriitz’in? Ma nekenumsi tz’aqal eekutan ut eeseeb’al sa’ xk’amb’al li sahil ch’oolejil sa’ lee sumlajik ut lee junkab’al? Ma nekemetz’ewa eerib’ re texruuq chixtawb’al ru “lix nimal ru, lix teram, lix nimal roq ut lix chamal”9 lix evangelio li Jesukristo li k’ojob’anb’il wi’chik?
Ex was wiitz’in, wi a’an rajom eech’ool xsik’b’al lix na’leb’ li Kristo jo’ “li paab’aal, li saq ruhil na’leb’, li nawok, lix kuyb’al eerib’, li kuyuk, lix chaab’ilal eech’ool rik’ineb’ lee ras eeriitz’in, li choxahilal, li rahok, li tuulanil, [ut k’anjelak chiru eeras eeriitz’in],”10 lee Choxahil Yuwa’ texxk’e choq’ k’anjeleb’aal sa’ ruq’ choq’ re xkolb’al k’iila aamej.11
Li yu’amej li tz’ilb’il rix
Ex was wiitz’in, maajun nawulak chiru xyeeb’al naq xkanab’ li chaab’il b’e. Wan naq ink’a’ naqaj rilb’al sa’ xchamal li qaam re xk’eeb’al reetal lix q’unal li qu, li qamajelal, ut li qaxiw. Xb’aan a’an, naq naqatz’il rix li qayu’am, noko’ilok chiru li lem re b’alaq’, re xtz’eqtaanankil xyaalal li maak, ut re li na’leb’ naqapak’ re xk’eeb’al qatiikilal chirix li ink’a’ us aj na’leb’ ut b’aanuhom.
A’b’anan, li rilb’al qib’ chi saqen, aajel ru re taaruuq toonimanq ut too’usaaq sa’ li musiq’ej. Wi lix q’unal li qu ut li qamajelal nakana chi muqmu sa’ mu, lix wankilal li Kolonel re tojok ix ink’a’ naru chixk’irtesinkil, ut chixsutq’isinkil choq’ kawilal.12 Chi jo’kan, wi mutz’ li qu chirilb’al lix q’unal qametz’ew, taawanq ajwi’ qamutz’il chirilb’al li choxahil chaab’ilal naraj li qaYuwa’ chixch’olaninkil sa’ li qach’ool chiqajunqal.
Chan pe’ ru naru taqaloch lix saqenkil li yaal re li Dios sa’ li qaam, re taqil qib’ jo’ chanru nokoril a’an?
Inyehaq eere naq eb’ li loq’laj hu ut eb’ li aatin yeeb’il sa’ li jolomil ch’utub’aj-ib’ a’aneb’ jun li lem chaab’il li naru naqataqsi re xtz’ilb’al qix.
Naq nekerab’i malaj nekeril li raatineb’ li profeet najter ut sa’ li kutan a’in, mex’ok chixk’oxlankil chan ru naq li aatin a’an taak’anjelaq choq’ re jalan chik; patz’omaq b’an li patz’om: ”Qaawa’, ma laa’inin?”
Tento toonach’oq rik’in li Junelik Yuwa’b’ej chi yot’b’il li qach’ool ut chi teeto li qak’a’uxl. Tento taqak’e qach’ool chi tzolok ut chixjalb’al qib’. Ut k’a’jo’ naq noko’usak wi naqaq’axtesi li qayu’am re taawanq jo’ chanru naraj li qaChoxahil Yuwa’ choq’ k’e.
Eb’ li ink’a’ neke’ajok re tzolok ut xjalb’al rib’, tiik ink’a’ ajwi’ te’xb’aanu, ut moqon naru naq te’ok chixk’oxlankil naq maare maak’a’ wan sa’ li Iglees choq’ reheb’ a’an.
A’b’an eb’ li te’raj chaab’ilo’k ut usak, eb’ li neke’tzolok chirix li Kolonel ut te’raj wank jo’ chan ru a’an, eb’ li te’xtuulanob’resi rib’ jo’ jun ch’ina al ut te’xsik’ xk’amb’al lix k’oxlahomeb’ ut xb’aanuhomeb’ sa’ junajil rik’in li qaYuwa’ sa’ Choxa—eb’ a’an te’xk’ul li sachb’a-ch’oolejil wankilal re lix tojb’al rix li maak xb’aan li Kolonel. Te’reek’a xlemtz’unkil lix Musiq’ li Dios. Te’xyal li sahil ch’oolejil li na’uuchink chiru li aamej li kub’enaq xch’ool ut tuulan. Te’osob’tesiiq rik’in rajomeb’ ut rik’in xwankileb’ chi ok choq’ tz’aqal xtzolom li Jesukristo.
Lix wankil li chaab’ilal
Chiru lin yu’am, laa’in xinru chi wank ut chi aatinak rik’in junjunq li winq ut li ixq li q’axal seeb’eb’ xna’leb’ sa’ xyanqeb’ li ani chik wan sa’ li ruchich’och’. Naq saajin chaq, xe’wulak chiwu eb’ li tzolb’ileb’, li ninqeb’ xk’anjel, eb’ li ani xe’usa chaq ut ani li nimanb’ileb’ chaq xb’aan li ruchich’och’. A’b’anan rik’in xnumik li chihab’, xin’ok chixtawb’al xyaalal naq q’axal wi’chik neke’wulak chiwu eb’ li chaab’il ut osob’tesinb’il aamej li tz’aqal chaab’ileb’ xch’ool ut maak’a’eb’ xb’alaq’.
Ut ma maawa’ a’an tz’aqal xyaalalil li evangelio, ut li k’a’ru naxb’aanu qe? A’an li chaab’il esilal, ut nokoxk’e chi chaab’ilo’k.
“Li Dios ink’a’ nawulak chiru li q’etq’eteb’, ab’an narusilaheb’ li q’uneb’ xch’ool.
“Kub’sihomaq eerib’ chiru li Qaawa’, ut a’an tixnima eewankil.”13
Ex was wiitz’in, tento taqakanab’ li qaq’etq’etil, too’iloq toj chirix li k’a’ru nak’utun, ut rik’in tuulanil taqapatz’, ”Qaawa’, ma laa’inin?”
Ut wi li Qaawa’ tixsume, “Yaal, at walal, wan k’a’ru tento taachaab’ilob’resi, wan k’a’ru tatintenq’a chixq’axb’al ru.” Nintz’aama naq taqak’ul li sumenk a’in, naq chi tuulan li qach’ool taqak’e reetal li qamaak ut li qamajelal, ut chirix a’an taqajal li b’e wanko wi’, rik’in usaak jo’ b’elomej, jo’ yuwa’b’ej, ut jo’ alalb’ej. Chalen sa’ li kutan a’in chiqasik’ chi anchal li qametz’ew b’eek chi xaqxo sa’ lix osob’tesinb’il b’e li Kolonel—xb’aan naq li ilok qib’ a’an chi yaal lix tiklajik li chaab’il na’leb’.
Naq naqab’aanu chi jo’kan, li qaDios aj k’ehonel toxb’eresi chi quq; taak’ehe’q “xnimal qametz’ew, ut too’osob’tesiiq chalen chaq taqe’q.”14
Ex inkomon raarokex inb’an, li xb’een yokb’ sa’ li chaq’al ru b’e re wank choq’ tzolom, natikla rik’in xpatz’b’al li ch’ina patz’om:
”Qaawa’, ma laa’inin?”
Ninch’olob’ xyaalal a’in, ut ninkanab’ sa’ eeb’een li wosob’tesihom sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.