Li loq’laj wa’ak ut lix tojb’al rix li maak

xb’aan laj Elder James J. Hamula

reheb’ laj Setenta

Li k’ojob’anb’il k’anjel re li loq’laj wa’ak tento raj naq taawanq xsantilal ut xloq’alil choq’ qe chiqajunqal.

Sa’ li ewu taaxik wi’ Getsemane ut Calvario, li Jesus kixch’utub’eb’ lix Apostol jun sut chik chi loq’onink. Li na’ajej, a’an xkab’ xk’ojaril li rochoch jun li tzolom sa’ Jerusalen, ut li kutan, a’an li Paswa.¹

Chiruheb’ kiwan li wa’ak li k’aynaq chi uxmank sa’ li Paswa, wan wi’ li mayejanb’il karneer, li vino, ut li kaxlan wa li ink’a’ yuub’il, reetalil lix kolb’aleb’ laj Israel chiru li moosil ut li kamk najter,², ut jun kole’k li toj maji’ na’uxman.³ Naq yookeb’ chixchoyb’al li wa’ak, li Jesus kixchap li kaxlan wa, kirosob’tesi ut kixjachi,⁴ ut kixk’e reheb’ lix Apostol, ut kixye, “K’ulumaq, wa’omaq.”⁵ “A’an a’in lin tz’ejwal q’axtesinb’il sa’ eek’ab’a’. Cheb’aanu a’in re xnimankil injultikankil.”⁶ Jo’kan ajwi’, kixchap li uk’leb’ sek’ wan wi’ li vino, kirosob’tesi, ut kixnumsi rik’ineb’ li wankeb’ chixsutam, ut kixye, “Li sek’ a’in a’an li Ak’ Sumwank sa’ xk’ab’a’ lin kik’el,”⁷ “hoyb’il ... re xkuyb’al xsachb’al li maak.”⁸ “Cheb’aanu a’in re xnimankil injultikankil.”⁹

Rik’in li kok’ aatin a’in, li Jesus kixtikib’ jun li ak’ k’ojob’anb’il k’anjel choq’ re lix tenamit li Dios re li sumwank. Ink’a’ chik taahoymanq xkik’el xul, chi moko taak’uxmanq xtib’el xul re xk’oxlankil lix mayej jun li Kristo li toj taachalq.¹⁰ Ruuchil a’an, taak’eemanq ut taak’uxmanq li reetalil lix rahob’tesinb’il tib’el ut lix hoyb’il kik’el li Kristo li ak xk’ulun, re xjultikankil lix mayej re xtojb’al qix.¹¹ Xk’ulb’al li ak’ k’ojob’anb’il k’anjel a’in taawanq choq’ reetalil chiru chixjunileb’ naq naqak’ul li Jesus jo’ li yeechi’inb’il Kristo, ut naq anchal qach’ool naq taqataaqe a’an ut taqapaab’ lix taqlahom. Ut eb’ li te’b’aanunq re ut te’b’eeq chi jo’kan sa’ xyu’ameb’, taa’elq chaq li musiq’ejil kamk sa’ xb’eeneb’, ut te’xk’ul li junelik yu’am.

Chirix li hoonal ut li kutan a’an, li Jesus ki’ok Getsemani, kik’ame’ sa’ Calvario, ut ki’el chaq rik’in wankilal sa’ li muqleb’aal kamenaq. Chirix naq ki’el chaq rik’ineb’, eb’ lix chaab’il tzolom li Jesus sa’ Jerusalen ke’ch’utla sa’ li xb’een kutan re li xamaan re “xjachb’al li wa”¹² ut ke’xb’aanu “chi k’eeb’ileb’ xch’ool”¹³ Ch’olch’o naq ke’xb’aanu a’in re xjultikankil lix Qaawa’ li xikenaq, a’ut jo’kan ajwi’ re xb’antioxinkil ut xk’utb’al xpaab’aal naq a’an kitojok chaq rixeb’.

Naq li Jesus kiwulak rik’ineb’ lix tzolom sa’ li ch’och’ America, naqak’e reetal naq kixtikib’ ajwi’ li loq’laj wa’ak sa’ xyanqeb’ a’an.¹⁴ Sa’ xb’aanunkil, kixye, “A’in junelik teek’e eech’ool chixb’aanunkil,”¹⁵, ut “taawanq a’an re xch’olob’ankil xyaalal chiru li Yuwa’b’ej naq junelik ninjultiko’ eere.”¹⁶ Jun sut chik, sa’ xtiklajik lix k’ojlajik wi’chik li evangelio, li Qaawa’ kixtikib’ li k’ojob’ankil k’anjel re li loq’laj wa’ak, ut kixk’e qataqlankil chirix jo’ kixb’aanu chaq reheb’ lix tzolom najter.¹⁷

Yeeb’il naq li k’ojob’anb’il k’anjel re li loq’laj wa’ak a’an “jun reheb’ li k’ojob’anb’il k’anjel q’axal sant ut loq’ sa’ li Iglees.”¹⁸ Tento raj naq taawanq xsantilal ut xloq’alil choq’ qe chiqajunqal. Li Jesukristo kitikib’ank re li k’ojob’anb’il k’anjel a’in re taajultiko’q qe k’a’ru kixb’aanu re xtojb’al qix, ut re xk’utb’al chiqu chan ru xk’ulb’al lix tojb’al qix re tooruuq chi wank wi’chik rik’in li Dios.

Rik’in li kaxlan wa li jachb’il ut pejb’il, naqak’ut xyaalal naq najultiko’ qe lix tib’el li Jesukristo—a’ lix tib’el li kitoch’e’ rik’in k’iila paay chi rahilal, ch’a’ajkilal, ut aalenk¹⁹, lix tib’el li kiriiqa li yot’e’k toj reetal ki’el xkik’el ruuchil tiqob’,²⁰ lix tib’el li kipeje’ ut kik’ob’e’ toj sa’ raam chiru li krus.²¹ Naqak’ut li qapaab’ahom naq us ta kiyokob’aak lix tib’el rik’in li kamk, kiwaklesiik chi yo’yo sa’ chaq li muqleb’aal, re naq maajun wa chik tixk’ul li yajel, li q’aak, ut li kamk.²² Ut rik’in xk’ulb’al laa’o li kaxlan wa, naqak’e reetal naq, jo’ chanru lix ruchich’och’il tib’el li Kristo, li qatib’el taa’ach’ab’aaq chiru lix b’ak’leb’ li kamk, taawakliik sa’ loq’alil chiru chaq li muqleb’aal, ut taajunajimanq wi’chik rik’in li qajunelikil musiq’.²³

Rik’in jun ch’ina uk’leb’ sek’ chi ha’, naqak’ut xyaalal naq najultiko’ qe lix kik’el li Kristo li kihoyman, ut xrahil xmusiq’ li kixkuy choq’ re chixjunileb’ li winq. Najultiko’ qe xnimal li tawasiik xb’aan li kitz’uqe’ wi’ xkik’el sa’ Getsemani.²⁴ Najultiko’ qe li tene’k ut li rapleek kixk’ul sa’ ruq’eb’ li ke’chapok chaq re.²⁵ Najultiko’ qe lix kik’el li ki’el chaq sa’ ruq’, sa’ roq, ut sa’ xk’atq lix sa’ aran Calvario.²⁶ Ut najultiko’ qe li raatin chirix li rahilal kixk’ul: “Chan ru xnimal moko nakanaw ta, ut chan ru xq’axalil xrahil moko nakanaw ta, relik chi yaal, chan ru naq ch’a’aj xkuyb’al moko nakanaw ta.”²⁷ Sa’ xk’ulb’al li ha’ laa’o, naqak’ut xyaalal naq lix kik’el ut lix rahil kixtoj rix li qamaak, ut naq a’an taarisi li qamaak wi naqak’ul ut nakapaab’ li jar raqal chi na’leb’ ut k’ojob’anb’il k’anjel re lix evangelio.

Chi jo’kan, rik’in kaxlan wa ut ha’, najultiko’ qe naq li Kristo kixtoj qix chiru li kamk ut li maak. Wan rajb’al naq nachal xb’een wa li kaxlan wa ut chirix a’an li ha’. Sa’ xk’uxb’al li kaxlan wa, najultiko’ qe naq laa’o ajwi’ toowakliiq wi’chik chi yo’yo, ut a’an ink’a’ ka’ajwi’ naq taajunajiiq wi’chik li qatib’el ut qamusiq’. Rik’in lix wankil li wakliik chi yo’yo, chiqajunil took’ojob’amanq wi’chik chiru li Dios.²⁸ Rik’in a’in, na’ok jun li xnimal ru patz’om sa’ li qayu’am. Li patz’om wan chiqu chiqajunqal maawa’ “ma toowanq chi yo’yo”, a’an b’an “ani aj ik’in toowanq chirix li qakamik”. Chiqajunqal toosutq’iik chi wank chiru li Dios, a’ut moko chiqajunilo ta tookanaaq rik’in a’an.

Chiru li yu’am a’in, chiqajunqal nokotz’ajniik rik’in li maak ut li q’etok aatin.²⁹ Wan k’a’ru taqak’oxla, taqaye, ut taqab’aanu, li ink’a’ tz’aqal saqaq ru.³⁰ Sa’ jalan chik aatin, tz’ajaq qu. Ut li k’a’ru taa’uxq xb’aan li tz’ajnil sa’ rilob’aal li Dios, li Jesus kixye chi ch’olch’o ru: “Maak’a’ k’a’ru tz’aj naru ... chi wank chiru li rilob’aal.”³¹ A’an li nimla yaal li kik’utman chiru laj Alma li alalb’ej, ut naq kik’ule’ xb’aan jun li santil anjel, q’axal kiyot’e’ li raam ut kirahob’tesiik xb’aan lix tz’ajnil ru, ut kiraj raj naq “chin’isiiq taxaq ut chinmaak’a’o’q taxaq, li waam jo’ ajwi’ lin tib’el, re naq ink’a’ tink’ame’q chi xaqliik chiru lin Dios.”³²

Sa’ xk’ulb’al xha’il li loq’laj wa’ak, nak’utman chiqu chan ru naru taach’aje’q chiqix li maak ut li q’etok aatin, re naq chi jo’kan tooxaqliiq chiru rilob’aal li Dios. Rik’in naq kihoyman lix kik’el li maak’a’ xmaak, li Jesukristo kixk’e li elanjinb’il xb’aan li raqb’a-aatin choq’ re li junjunq chi maak ut q’etok aatin. Ut naxyeechi’i qe naq toxkanab’ chi ch’ajb’il wi taqapaab’ a’an toj reetal naq taqajal qak’a’uxl, taqak’ul chixjunil li k’ojob’anb’il k’anjel ut sumwank re li kolb’a-ib’ li natikla rik’in li kub’iha’, ut taqak’ul li Santil Musiq’ej. Rik’in xk’ulb’al li Santil Musiq’ej, wanko chi ch’ajb’il ut chi saqob’resinb’il qu. Li Jesus kixk’ut li na’leb’ a’in chi ch’olch’o ru:

“Maajun k’a’ru tz’aj naru chi ok sa’ li rawa’b’ejihom [li Dios]; ... maak’a’ naru chi ok sa’ xhilob’aal, ka’ajeb’ wi’ li ani ke’xch’aj li raq’eb’ sa’ inkik’el. ...

“Anajwan a’in li taqlahom: Chejal eek’a’uxl, chejunilex xmaril li ruchich’och’, ut chalqex wik’in ut chikub’eeq eeha’ sa’ lin k’ab’a’, re naq texruuq chi santob’resiik rik’in xk’ulb’al li Santil Musiq’ej, re naq texxaqliiq chi maak’a’ eetz’ajnil chiwu sa’ roso’jik li kutan.”³³

A’in lix tzol’leb’ li Kristo.³⁴ Naq naqak’ul li tzol’leb’ a’in ut nokob’eek sa’ li qayu’am jo’ chan ru a’an, chanchan nokoch’aje’ sa’ xkik’el li Kristo, ut nokokana chi h’ajb’il.³⁵

Rik’ineb’ li tij re li loq’laj wa’ak, naqak’ut xyaalal naq naqak’ul li tzol’leb’ a’in re li Kristo, ut naq wan qach’ool chixpaab’ankil. Sa’ li qatz’aamahom chiru li Dios, li qaJunelik Yuwa’, naqach’olob’ naq “junelik taqajultika” li Ralal. Xb’een wa, naqaye naq “wan qach’ool” chixjultikankil, ut chirix a’an naq “junelik taajultiko’q” qe. Chi jo’kan, noko’ok sa’ aatin naq taqak’anjela li qapaab’aal chirix li Jesukristo ut chirix naq a’an kixtoj qix chiru li kamk ut li maak.

Naqach’olob’ ajwi’ naq “taqapaab’eb’ lix taqlahom.” Rik’in a’an noko’ok sa’ aatin naq taqajal qach’ool. Wi li qak’oxlahom, li qaatin, malaj qab’aanuhom moko jo’ ta li tento raj naq xe’wan, naqak’e qach’ool naq k’a’jo’ wi’chik taqajuntaq’eeta li qayu’am rik’in xyu’am a’an sa’ li kutan chalel.

Chirix a’an naqach’olob’ naq “wan qach’ool chixk’ulb’al sa’ qab’een lix k’ab’a’ li Ralal.”³⁶ Noko’ok sa’ aatin naq taqak’e qib’ rub’el lix wankilal ut taqab’aanu lix k’anjel, sa’ li wan wi’ xk’ulb’al li junjunq chi k’ojob’anb’il k’anjel ut sumwank re li kolb’a-ib’.³⁷

Naq noko’ok sa’ aatin chirix li na’leb’ a’in, nayeeman qe sa’eb’ li tij re li loq’laj wa’ak naq “taawanq lix Musiq’ [qik’in].”³⁸ Xk’ulb’al chi ak’il li Musiq’ej a’an jun osob’tesink q’axal nim, xb’aan naq li Musiq’ej a’an ajwi’ li nach’ajob’resink ut nasaqob’resink chiru li maak ut li q’etok aatin.³⁹

Ex was wiitz’in, li jun chi na’leb’ q’axal nim sa’ li yu’am a’in ut chi junelik, a’an lix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo. Li ani kitojok rix qamaak xk’e ajwi’ qe li k’ojob’anb’il k’anjel re li loq’laj wa’ak, re qatenq’ankil re taajultiko’q qe ut taqak’ul li osob’tesink nachal xb’aan li nimla usilal a’in kixb’aanu. Wi naqak’ul li loq’laj k’ojob’anb’il k’anjel chi anchal qach’ool ut chi kok’ aj xsa’, toj yooqo chixk’ulb’al ut chixpaab’ankil lix tzol’leb’ li Kristo chirix li qakub’iha’, ut chi jo’kan taatz’aqloq ru choq’ qe li santob’resink. Relik chi yaal, li k’ojob’anb’il k’anjel re li loq’laj wa’ak nokoxtenq’a chi kuyuk toj sa’ roso’jik, ut chixk’ulb’al lix tz’aqalil li Yuwa’b’ej jo’ kixb’aanu li Kristo, chalen chaq sa’ li jun usilal toj sa’ li jun chik.⁴⁰

Ninch’olob’ xyaalal lix wankil li Jesukristo chiqakolb’al chiqajunil chiru li kamk ut li maak, ut lix wankileb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re lix tijonelil, jo’ li loq’laj wa’ak, chiqakawresinkil “chirilb’al li rilob’aal li Dios, a’ li Yuwa’b’ej, ut tookanaaq chi yo’yo.”⁴¹ Chiqak’ul li loq’laj wa’ak sa’ li xamaan taachalq, ut rajlal xamaan chirix a’an, chi nimaq chik li qajom ut chi k’eeb’il chik qach’ool, nintz’aama sa’ lix k’ab’a’ li Qaawa’ Jesukristo, amen.