2010
Pea ki he Kau Kaunangá Te u Huaʻi Foki Hoku Laumālié ʻi he Ngaahi ʻAho Ko iá
Mē 2010


“Pea ki he Kau Kaunangá Te u Huaʻi Foki Hoku Laumālié ʻi he Ngaahi ʻAho Ko iá”

ʻOku tau ʻilo ʻoku tau lavameʻa kapau ʻoku tau moʻui taau, maʻu, mo ʻilo ʻa e founga ʻo e muimui ki he Laumālié.

ʻĪmisi
Julie B. Beck

ʻI he taʻu kuo hilí kuó u feʻiloaki mo ha kau fafine ʻo e Siasí ʻi ha ngaahi fonua lahi. ʻOku lōloa mo fakamamahi ʻa e lisi ʻo e ngaahi faingataʻa ʻoku fehangahangai mo e kau fafine ko ʻení. ʻOku ʻi ai e ngaahi palopalema fakafāmili, ngaahi ʻahiʻahi fakapaʻanga, fakatamaki, fakatuʻutāmaki mo e mahamahakí. ʻOku lahi fau e ngaahi meʻa fakahohaʻá pea ʻikai maʻu ha melino mo ha fiefia feʻunga. Neongo e ngaahi pōpoaki manakoa he mītiá, ka ʻoku ʻikai koloaʻia feʻunga ha taha, talavou feʻunga, pe poto feʻunga ia ke ne taʻofi ha faingataʻa fakamatelie.

ʻOku mamafa mo fakatupu fakakaukau e ngaahi fehuʻi ʻa e kau fafiné. Ne nau fakamatalaʻi ʻenau ongoʻi hohaʻa ki he kahaʻú, mamahi koeʻuhí ko e ngaahi ʻamanaki taʻe hokó, mo e siʻi e ongoʻi e mahuʻingaʻia ʻiate kitá. Naʻa nau fakaʻali mai foki ha holi lahi ke fai ʻa e meʻa ʻoku totonú.

Kuo tupu ʻiate au ha fakamoʻoni mālohi ki he mahuʻinga ʻo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá. ʻOku lahi e ngaahi meʻa ʻoku fakafalala kiate kinautolú. ʻI heʻeku ʻaʻahi ki he kau fafiné, kuó u ongoʻi kuo teʻeki ai ha taimi ʻoku fuʻu fie maʻu lahi ange ai ʻa e tui lahi mo e anga māʻoniʻoni fakatāutahá ʻo hangē ko e taimi ní. Kuo teʻeki ai ha fie maʻu lahi ange ke mālohi e ngaahi fāmilí mo e ngaahi ʻapí. Kuo teʻeki ai ke lahi ange e meʻa ke fai ke tokoniʻi ai e niʻihi ʻoku masivá. ʻOku founga fēfē hano fakatupulaki ʻe ha taha e tuí, fakamālohia e fāmilí, mo fai ha tokoni?1 ʻOku anga fēfē hano maʻu ʻe ha fefine ʻi hotau kuongá ha tali ki heʻene ngaahi fehuʻí mo kei tuʻu mālohi mo taʻe-ueʻia pē ʻi he lotolotonga ʻo e ngaahi fakafepakí mo e faingataʻá?

Fakahā Fakatāutahá

ʻOku ʻilo ʻe he fefine leleí, ʻoku ʻikai ke ne maʻu ha taimi, ivi pe faingamālie feʻunga ke tokangaʻi ʻaki e kakai kotoa ʻokú ne loto ke ne tokangaʻí pe fai e ngaahi meʻa taau kotoa ʻokú ne fakaʻamua ke faí. ʻOku ʻikai tokamālie e moʻui ʻa ha kau fafine tokolahi pea hangē ʻoku fie maʻu ia ke ikunaʻi ha ngaahi meʻa ʻe lauimiliona, pea ʻoku mahuʻinga hanau konga lahi. Ko e fefine leleí kuo pau ke ne fakaʻehiʻehi maʻu pē mei he ngaahi pōpoaki fakatauvele mo takihalaʻí, ʻoku haʻu mei ha ngaahi feituʻu lahi, ʻo talamai kiate ia ʻoku ʻi ai ʻene totonu ke mavahe mei hono ngaahi fatongiá pea ʻi ai ʻene totonu ke ne maʻu ha moʻui ʻoku faingofua mo tauʻatāina angé. Ka ʻi he fakahā fakatāutahá, te ne lava ʻo fakamuʻomuʻa ʻa e ngaahi meʻa ʻoku mahuʻingá mo fakaʻutoʻuta lelei ʻi he moʻuí ni.

Ko e moʻui taau ke lava ʻo maʻu, mo ngāue ʻi he fakahā fakatāutahá, ko e pōtoʻi ngāue mahuʻinga taha ia ʻoku fie maʻu ʻi he moʻuí ni. ʻOku kamata ʻa e moʻui taau ke lava ʻo maʻu ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ʻaki ha holi ki he Laumālie ko iá pea fie maʻu ki ai ha tuʻunga moʻui taau pau. Ko e tauhi e ngaahi fekaú, fakatomalá, mo e fakafoʻou e ngaahi fuakava ʻi he papitaisó ʻoku fakaiku ia ki he tāpuaki ko e maʻu ʻa e Laumālie ʻo e ʻEikí maʻu pē.2 ʻI he taimi ʻoku fakahoko mo tauhi ai ʻe ha fefine ʻa e ngaahi fuakava he temipalé, ʻoku fakalahi atu ai ki heʻene moʻuí ha mālohi mo e ivi fakalaumālie. ʻOku maʻu ʻa e ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi faingataʻá ʻi hono lau ʻo e folofolá, he ko e folofolá ko ha tokoni ia ki he fakahaá.3 Ko e ngaahi ʻilo ʻoku maʻu ʻi he folofolá, ʻoku tātānaki ia ʻi ha vahaʻataimi, ko ia ʻoku mahuʻinga ke tuku ha taimi maʻá e folofolá he ʻaho kotoa. ʻOku mahuʻinga ki heʻetau maʻu ʻa e Laumālie ʻo e ʻEikí.4 Ko kinautolu ʻoku fekumi fakamātoato ki ha tokoni ʻo fakafou ʻi he lotú mo e ako folofolá ʻoku faʻa ʻi ai maʻu pē ʻenau peni mo e pepa he tafaʻakí ke hiki ai haʻanau ngaahi fehuʻi mo e ngaahi ongo pea mo e ngaahi fakakaukau ʻoku nau maʻú.

ʻE lava ke hoko mai ʻa e fakahaá ʻo fakahoua pe fakaminiti ʻi heʻetau fai ʻa e ngaahi meʻa ʻoku totonú. ʻI he taimi ʻoku fakahoko ai ʻe he kakai fefiné ʻa e tauhí ʻo hangē ko e tauhi ʻa Kalaisí, ʻe lava ke hifo ha mālohi mo ha melino ke tataki kinautolu ʻi he taimi ʻoku fuʻu fie maʻu ai ha tokoní. Hangē ko ʻení, ʻoku lava ke ongoʻi ʻe he ngaahi faʻeé ʻa e tokoni mei he Laumālié neongo ʻenau ongosiá mo e vālau ʻa e fānaú ke fakatokangaʻi kinautolú, ka ʻe lava pē ke mavahe e Laumālié meiate kinautolu kapau te nau ʻita ki heʻenau fānaú. ʻOku ʻatā ke tau maʻu e tatakí he taimi kotoa pē ʻi heʻetau ʻi he ngaahi feituʻu totonú. ʻOku fie maʻu ha ʻatamai ʻiloʻilo ke ne tukunoaʻi e ngaahi tohoakí, ka ʻi hono maʻu e Laumālie ʻo e fakahaá, ʻoku malava ai ke ikunaʻi e fakafepakí mo tuʻu maʻu ʻi he tuí ʻi he ngaahi ʻaho faingataʻá mo e ngaahi founga ngāue angamahení. ʻOku ʻomi ʻe he fakahā fakatāutahá ha mahino ki he meʻa ke fai fakaʻaho ke fakalakalaka ai ʻa e tuí mo e anga māʻoniʻoni fakatāutahá, fakamālohia e ngaahi fāmilí mo e ʻapí, mo fekumi kiate kinautolu ʻoku nau fie maʻu ʻetau tokoní. Koeʻuhí ko e fakahā fakatāutahá ko ha maʻuʻanga tokoni ia ʻo e mālohí ʻoku fakafoʻou maʻu pē, ʻoku malava ke te ongoʻi ai ʻokú ne ʻākilotoa kita ʻo aʻu pē ki he ngaahi taimi fakatupu moveuveú.

Kuo fakahā mai ke tau falala ki he Laumālie ko ia ʻokú ne tākiekina kitautolu “ke faitotonú, ke ʻaʻeva ʻi he loto fakatōkilaló, [mo] fakamaau māʻoniʻoní.”5 ʻOku fakahā mai foki ko e Laumālie ko ʻení te ne fakamaama hotau ʻatamaí, fakafonu hotau laumālié ʻaki ʻa e fiefia, pea tokoniʻi kitautolu ke tau ʻilo e ngaahi meʻa kotoa ʻoku totonu ke tau faí. 6 ʻOku maʻu ʻa e fakahā fakatāutaha kuo talaʻofa maí mei heʻetau kole ke maʻu iá, teuteu ki aí mo laka atu ʻi he tui ʻo falala ʻe lilingi hifo ia kiate kitautolu.

Fineʻofá—Akoʻi, Ueʻi Fakalaumālie, mo Fakamālohia

Makehe mei aí, kuo ʻomi ʻe he ʻEikí ʻi Heʻene potó ʻa e Fineʻofá ke tokoniʻi Hono ngaahi ʻofefiné ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí ni. ʻOku hiki hake ʻa e kakai fefiné pea mei he māmani fonu faingataʻá pea ki ha founga ʻo e moʻuí ʻokú ne teuteuʻi kinautolu ki he ngaahi tāpuaki ʻo e moʻui taʻengatá, ʻi he taimi ʻoku ngāue ai ʻa e Fineʻofá ʻi ha founga ʻoku ueʻi fakalaumālié. Ko e tefitoʻi fatongia ʻo e kautaha ko ʻení ke tokoniʻi e kau fafiné ke fakatupulaki ʻenau tuí mo e angatonu fakatāutahá, fakamālohia e ngaahi fāmilí mo e ʻapí, pea fekumi mo tokoniʻi e niʻihi kehe ʻoku masivá. ʻI he Fineʻofá ʻoku lava ke maʻu ai ʻe he kau fafiné ha ngaahi tali ki heʻenau ngaahi fehuʻí pea faitāpuekina ai kinautolu ʻe he ngaahi mālohi fakalaumālie fakatahataha ʻo e kau fafiné kotoa. ʻOku fakapapauʻi mai ʻe he Fineʻofá ʻa e natula moʻoni mo taʻengata ʻo e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá. Ko ha falala toputapu ia, ko ha maama takihala, pea ko ha founga tokanga ʻokú ne akoʻi mo ueʻi fakalaumālie e kau fafiné ke nau mālohi pea taʻeueʻia. ʻOku hā sino ʻi he kau fafine lelei kotoa pē ʻenau motó, “ ʻOku ʻikai fakaʻaʻau ʻo ngata ʻa e ʻofá.”7

ʻI he taimi ʻoku hiki ai ha finemui ki he Fineʻofá pe ko e taimi ʻoku papitaiso ai ha fefine ki he Siasí, ʻokú ne kau atu ki ha feohi fakatokoua ʻokú ne fakamālohia ia ʻi heʻene teuteu ki he moʻui taʻengatá. ʻOku fakaʻilongaʻi ʻe he toki kau foʻou ʻa ha fefine ki he Fineʻofá ʻe lava ke ne falalaʻanga pea fai ha falala ki ai ke ne fai ha tokoni mahuʻinga ʻi he Siasí. ʻOku hokohoko atu ʻa ʻene fakalakalaka fakatāutahá ʻo ʻikai maʻu fakahāhā ha totongi pe fakalāngilangi.

Ne pehē ʻe ʻElisa R. Sinou, ko e palesiteni hono ua ia ʻo e Fineʻofá ki he kau fafiné: “ ʻOku tau fie hoko ko e kakai fefine ʻi heʻetau ngaahi ngāué, ʻo ʻikai fakatatau ki he fakaʻuhingaʻi ʻe māmani ʻa e foʻi leá, ka ko e ngaahi hoa taau ʻo e Ngaahi ʻOtuá mo e Kau Māʻoniʻoní. Te tau lava ke fetokoniʻaki ʻi ha kautaha kuo fokotuʻutuʻu lelei ʻo ʻikai ko e fai leleí pē ka ke fakahaohaoaʻi kitautolu, pea tatau ai pē pe ʻe tokosiʻi pe tokolahi ʻa kinautolu ʻe tokoni ki hono fakahoko e ngāue maʻongoʻongá ni, ko kinautolu ia te nau fakafonu e ngaahi tuʻunga fakaʻeiʻeiki ʻi he Puleʻanga ʻo e ʻOtuá … . ʻOku totonu ke hoko e kau fafiné ko e kau fafine kae ʻikai ko e fanga kiʻi pēpē ʻoku fie maʻu ke tokangaʻi mo fakatonutonu he taimi kotoa. ʻOku ou ʻilo ʻoku tau saiʻia ke fakahoungaʻi kitautolu ka ʻo kapau he ʻikai ke tau maʻu ʻa e fakahounga kotoa pē ʻoku tau fakakaukau ʻoku totonu ke tau maʻú, ko e hā leva ʻe hokó? ʻOku tau ʻilo kuo tuku mai ʻe he ʻEikí ha fatongia māʻolunga kiate kitautolu, pea ʻoku ʻikai ʻi ai ha fakaʻamu pe holi kuo fakatō ʻe he ʻEikí ʻi hotau ngaahi lotó ʻi he māʻoniʻoni ʻe taʻe fakahoko, pea ko e lelei lahi taha te tau fai kiate kitautolú mo e niʻihi kehé ko hono fakahaohaoaʻi mo tanumaki kitautolu ʻi he meʻa kotoa pē ʻoku lelei mo fakaʻeiʻeikí ke tau taau mo e ngaahi fatongiá.”8

Fakafuofuaʻi e Lavameʻá

ʻOku maʻu maʻu pē ʻe he kakai fefine leleí ha holi ke ʻiloʻi pe ʻoku nau lavameʻa. ʻI ha māmani ʻoku ʻikai faʻa mahino ai e meʻafua ʻo e lavameʻá, ʻoku mahuʻinga ke fekumi ki he fakahoungaʻí mo e fakapapauʻí mei he ngaahi maʻuʻanga tokoni totonú. Ke toe fakamatalaʻi ʻa e lisi ʻi he Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí, ʻoku tau fai lelei ʻi he taimi ʻoku tau fakatupulaki ai e ngaahi ʻulungāanga ʻo Sīsū Kalaisí mo fāifeinga ke fai pau ki Heʻene ongoongoleleí. ʻOku tau fai lelei ʻi he taimi ʻoku tau fekumi ai ke tau fakalakalaká mo fai hotau lelei tahá. ʻOku tau fai lelei ʻi he taimi ʻoku tau fakatupulaki ai ʻetau tuí mo e angatonu fakatāutahá, fakamālohia e ngaahi fāmilí mo e ngaahi ʻapí, pea fekumi mo tokoniʻi e niʻihi kehe ʻoku nau faingataʻaʻiá. ʻOku tau ʻilo ʻoku tau lavameʻa kapau ʻoku tau moʻui taau ke maʻu mo ʻilo ʻa e founga ʻo e muimui ki he Laumālié. “Ko e taimi ko ē kuo [tau] ʻosi fai ai ʻa [hotau] lelei tahá, te [tau] kei fetaulaki pē mo ha ngaahi meʻa fakaloto mamahi ka he ʻikai ke [tau] loto mamahi ʻi he ngāue ʻoku [tau] faí. ʻE lava ke [tau] ongoʻi fakapapau ʻoku hōifua mai ʻa e ʻEikí ʻi he taimi ko ia ʻoku [tau] ongoʻi ai e ngāue ʻa e Laumālié ʻo fakafou mai ʻiate [kitautolú].”9 ʻOku ʻatā ke maʻu ʻa e melinó, fiefiá, mo e ʻamanaki leleí ʻe kinautolu ʻoku nau fakafuofuaʻi totonu ʻenau lavameʻá.

ʻOku pehē ʻe he fakahā ʻi he tohi ʻa Soelí, ʻe aʻu ki he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻe kikite e ngaahi ʻofefine ʻo e ʻOtuá pea ʻe lilingi hifo ʻe he ʻEikí Hono Laumālié ki Heʻene kau tamaioʻeikí mo ʻEne kaunangá.10 Ne toe fakaongo mai ʻe Palesiteni Sipenisā W. Kimipolo ʻa e kikité ni ʻi heʻene pehē:

“Ko e konga lahi ʻo e tupu tokolahi ʻa e Siasí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí, ʻe hoko ia koeʻuhí ko e kakai fefine lelei tokolahi ʻo e māmaní (ʻa ia ʻoku nau maʻu ʻa e anga fakalaumālié) te nau kau tokolahi mai ki he Siasí. ʻE hoko ʻeni ko e sīpinga ʻo e anga māʻoniʻoni ʻi heʻenau moʻuí, ʻi heʻene peheé ʻe hā mahino mo makehe ia ʻi he moʻui ʻa e kakai fefine ʻo e Siasí—‘o makehe mei he kakai fefine ʻo e māmaní—ʻi ha ngaahi founga ʻoku fakafiefia… .

Ko ia ʻe hoko ai ʻa e faʻifaʻitakiʻanga ʻa e kau fafine ʻo e Siasí ko ha mālohinga mahuʻinga ʻo tatau ai pē ki he tupu tokolahí mo e tupu fakalaumālie ʻa e Siasí ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí.”11

ʻOku ou fakamoʻoni ʻoku moʻoni ʻa e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻOku fakafalala mai ʻa e ʻEikí ki Hono ngaahi ʻofefiné ke fakahoko honau fatongia ke fakamālohia e ngaahi ʻapi ʻi Saioné pea langa Hono puleʻangá ʻi he māmaní. ʻI heʻenau fekumí pea taau mo e fakahā fakatāutahá, ʻe huaʻi hifo ai ʻe he ʻEikí Hono Laumālié ki Heʻene kau kaunangá ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí. ʻI he huafa ʻo Sīsū Kalaisí, ʻēmeni.

MAʻUʻANGA FAKAMATALÁ

  1. Vakai, Sēkope 2:17, Mōsaia 4:26, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 38:35; Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 44:6.

  2. Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 20:77.

  3. Vakai, 2 Nīfai 32:3.

  4. Vakai, 3 Nīfai 19:24–33.

  5. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 11:12.

  6. Vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 11:13.

  7. 1 Kolinitō 13:8.

  8. Eliza R. Snow, address to Lehi Ward Relief Society, 27 October 1869 Lehi Ward, Alpine (Utah) Stake, ʻi he Relief Society, Minute Book (1868-1879) Church History Library, Salt Lake City, 26–27.

  9. Vakai, Malangaʻaki ʻEku Ongoongoleleí (2004), 12.

  10. Vakai, Soeli 2:28–29.

  11. Spencer W. Kimball, “The Role of Righteous Women,” Ensign, Nov. 1979, 103–4.

Paaki