2010
Fai Mai ʻa e Talanoa ʻo Sīsuú
Mē 2010


Fai Mai ʻa e Talanoa ʻo Sīsuú

‘E hanga ʻe ha tui fakatāutaha mālohi ange kia Sīsū Kalaisí, ʻo teuteuʻi [hoʻomou fānaú] ki he ngaahi ‘ahiʻahi kuo pau ke nau fehangahangai mo iá.

ʻĪmisi
Elder Neil L. Andersen

ʻI he taimi ʻoku vahe atu ai ke ke lea he konga ki mui ʻo e fakatahaʻanga fakaʻosi ʻo e konifelenisi lahí, ‘okú ke fakafanongo ki he ngaahi leá kotoa mo fakakaukau pe ko e fē e konga hoʻo pōpoakí ʻe tomuʻa fakahoko ia ʻe ha niʻihi peá ke toki lea ʻakí. ʻOku ʻikai ha tefito ia ʻe vahe pea ʻikai ha fakafekauʻaki ʻo e ngaahi tefitó. Ka ko e founga ʻa e ʻEikí, ko e founga lelei tahá ia. ʻOkú Ne tali ʻa e ngaahi lotu fakafoʻituitui kotoa ʻa e kau leá, pea fakatahaʻi ke nau fengāueʻaki fakataha ʻo fakafonu ʻaki ia e fakahā mo e mālohi fakalaumālié. ʻOku ʻi ai ha ngaahi kaveinga kuo toutou fakahoko atu, ngaahi tefitoʻi moʻoni kuo toe fakalahi atu ki ha ngaahi tefitoʻi moʻoni, ngaahi fakatokanga fakapalōfita, pea mo ha ngaahi talaʻofa langaki moʻui—ʻoku hoko ʻenau fengāueʻaki fakalangí ko ha mana! ʻOku ou fakamoʻoni kuo tau fanongo mo ongoʻi ʻi he konifelenisí ni ʻa e fakakaukau mo e finangalo ʻo e ʻEikí.

Naʻe fakamatalaʻi ʻe Palesiteni Tōmasi S. Monisoni ‘a e toʻu tangata kei tupu haké ko e “lelei taha ia ʻi ha toe kuonga”1 peá ne pehē ki he toʻu tupú: “Kuo mou omi ki he mamaní ‘i ha taimi nāunauʻia. ʻOku meimei ke ʻikai hano ngataʻanga ʻo e ngaahi faingamālie ʻoku hanganaki atú.”2 Ka naʻá ne fakatokanga ʻo pehē, “Kuo tuku mai kitautolu ki he māmaní ‘i he taimi ‘o e ngaahi faingataʻá.”3 “Ko ha kuonga ʻo e fakafiefiemālié ʻoku angaʻaki hono liʻaki pe maumauʻi ʻe he sosaietí ‘a e ngaahi fono ‘a e ‘Otuá.”4 ‘Oku ‘ātakaiʻi kitautolu ‘e ha ngaahi meʻa lahi kuo ngaohi ke ne hanga ‘o tohoakiʻi ‘etau tokangá. “ ‘Oku fakaʻaongaʻi ai ‘e he filí ʻa e founga kotoa pē … ke fakaʻefihiaʻi kitautolu ʻi heʻene tauhele kākaá.”5

Ko hotau fatongiá leva ke tokangaʻi ‘a e toʻu tangata kei tupu haké. ‘Oku nau haʻu ki he māmaní mo ha ngaahi fatongia mahuʻinga pea mo ha ivi fakalaumālie ʻo e ngaahi meʻa te nau malavá. He ‘ikai lava ke tau fakavaʻivaʻinga ‘i he founga hono teuteuʻi kinautolú. Ko hotau fatongiá leva ‘i heʻetau hoko ko e ngaahi mātuʻá mo e kau faiakó ke ‘oua naʻa tau fakatupu ha tōnounou fakalaumālie ‘i honau ngaahi laumālié, ka ke tau fakatupulaki ‘a e tui fakalaumālie ko ia ne nau ‘osi fakatupulaki ‘i he maama fakalaumālié.

‘I he hoʻataá ni, ‘oku ou fakaʻamu ke fakamamafa‘i ha kole ‘a ha kiʻi tamasiʻi ‘i ha foʻi hiva ‘a e Palaimelí:

[Tala mai e ngaahi talanoa ʻo Sīsū ke u fanongo ki ai,

ʻA e ngaahi meʻa ne u mei fehuʻi kiate Ia kapau naʻá Ne ʻi heni].6

‘I hotau māmaní he ngaahi ‘ahó ni, ʻoku fie maʻu ʻe he talavou mo e finemui kotoa pē haʻane fakamoʻoni fakafoʻituitui ki he moʻoní. ‘Oku fie maʻu ʻe he talavou pe finemui kotoa pē ʻene maama pē ‘aʻana, ke ne “tuʻu maʻu mo tuʻu taʻe-faʻa-ueʻi”7 ‘i heʻene tui ki he ‘Eiki ko Sīsū Kalaisí, ʻo ʻikai makatuʻunga mei he mātuʻá, kau taki ‘o e toʻu tupú, pe ko e poupou ‘a honau kaungāmeʻá.

‘E lava pē ke hangē e ngaahi talanoa ‘o Sīsuú ko ha matangi mālohi ke fakatupulaki ‘a e tuí ‘i he loto ‘o ‘etau fānaú. Naʻe pehē ‘e Sīsū, “Ko au ko e hala, mo e moʻoni, pea mo e moʻui.”8 ‘Oku hanga ‘e hono toutou vahevahe ko ia ‘o e ngaahi talanoa ‘o Sīsuú ‘o ‘omi ‘a e tui ki he ‘Eiki ko Sīsū Kalaisí pea mo ha mālohi ki hono fakavaʻe ‘o e fakamoʻoní. ‘Okú ke fakakaukau nai ʻoku toe ʻi ai ha meʻaʻofa ʻe toe mahuʻinga ange maʻa ‘etau fānaú?

Kuo fakatoka nai ‘a e moʻui mo e ngaahi akonaki ‘a Sīsū Kalaisí ‘i he ‘atamai mo e laumālie ‘o ‘etau fānaú? ‘Oku nau fakakaukau nai ki he moʻui ‘a e Fakamoʻuí ‘i heʻenau fifili pe ko e hā ‘a e meʻa te nau fai ki heʻenau moʻuí? ‘E toe mahuʻinga ange ʻeni ‘i he ngaahi taʻu ka hoko maí.

Kuo fakakaukau nai ʻetau fānaú ki he fakataha ne fai ʻi he maama fakalaumālié, 9 ʻa ia ne folofola ai ʻa Sīsū—ko e tokotaha maʻongoʻonga tahá—ʻo pehē, “Ko au ʻeni, fekauʻi aú”?10 ʻOku nau loto fiemālie nai ke tokoni pea muimui ʻi Heʻene sīpingá?

‘Oku nau fakakaukau nai ki Hono ‘aloʻi Ia ʻi he founga fakatōkilaló,11 ko e Fakamoʻui ‘o e māmaní naʻe “fakatokoto ia ʻi he ‘aiʻangakai ‘o e manú?”12 ʻOku tokoni nai e meʻa naʻá Ne aʻusiá ke toe mahino ange ʻa e founga totonu hono maʻu ʻo e koloá?

‘Oku nau ‘iloʻi nai ne faʻa ako ʻa Sīsū ʻo pehē, “Kole pea te mou maʻu”?13 ‘Oku faʻa fakakaukau nai ‘a ‘etau fānaú ki Heʻene ngaahi lotu ʻi he loto fakafetaʻí14 mo ʻEne ngaahi tautapa ki he Tamaí15 ʻi heʻenau tūʻulutui ko ia ʻo lotua e ngaahi meʻa ʻoku nau tokanga ki aí?

Kuo tau ‘osi fakahā ange nai kiate kinautolu ‘a e ‘ofa ‘oku maʻu ʻe Sīsū ki he fānaú, ‘a ‘Ene fua kinautolu ‘i Hono umá, hūfia kinautolú, peá Ne tutulu16 maʻanautolú? ‘Oku ‘iloʻi nai ‘e heʻetau fānaú ne ‘osi tatali pē ‘a Sīsū “mo e ongo toʻukupu ʻoku mafao mai ke tali [ʻa kinautolu]”?17

‘Oku nau maʻu nai ha mālohi ‘i he ngaahi talanoa ki he ‘aukai18 ‘a Sīsuú— ‘i heʻetau akoʻi kiate kinautolu ‘a e fono ‘o e ‘aukaí?”

ʻI heʻenau ongoʻi taʻelatá, ʻoku ‘iloʻi nai ‘e heʻetau fānaú ‘a e ongoʻi taʻelata ne maʻu ‘e he Fakamoʻuí ‘i hono liʻaki Ia ‘e Hono kaungāmeʻá, pea mo ‘Ene fehuʻi ki Heʻene kau ‘Aposetoló, “ ʻE ʻalu mo kimoutolu foki?”19

Kuo ongoʻi nai ‘e heʻetau fānaú ‘a e mālohi ‘o e ngaahi mana ‘a e Fakamoʻuí? Naʻe fakamoʻui ‘e Sīsū ‘a e kiliá,20 fakaʻā ‘a e kuí.21 Naʻá Ne fafanga ‘a e toko 5,000,22 fakanonga ʻa e tahi hoú,23 mo fokotuʻu ‘a Lasalosi mei he maté.24 ‘Oku tui nai ‘a ‘etau fānaú “ʻoku tupu ʻi he tuí hono fai ʻo e ngaahi maná,”25 pea ‘oku nau lotua nai ha ngaahi mana ki heʻenau moʻuí?

Kuo fakalotolahia nai ‘etau fānaú ʻe he folofola ‘a e Fakamoʻuí ki he pule ‘o e falelotu faka-Siú: “ ʻOua te ke manavahē, ka ke tui pē.”26

‘Oku ‘iloʻi nai ‘e heʻetau fānaú ‘a e haohaoa ‘o ‘Ene moʻuí,27 ‘Ene ngāue taʻesiokitá, hono lavakiʻí mo Hono Kalusefai fakamamahí?28 Kuo tau fakamoʻoni nai kiate kinautolu ‘a ʻetau ‘iloʻi fakapapau naʻá Ne Toetuʻu,29 ‘aʻahi ki he kau Nīfaí ‘i he ongo ‘Ameliká,30 pea mo ʻEne hā ki he Palōfita ko Siosefa Sāmitá ‘i he Vaoʻakau Tapu?31

‘Oku nau fakatuʻamelie nai ki Heʻene toe hāʻeleʻanga ua nāunauʻia maí, ‘i he taimi ‘e fakaʻofoʻofa ai e meʻa kotoa, pea ʻe tūʻulutui ‘a e tui kotoa pē pea vete ‘e he ‘elelo kotoa pē ko Sīsuú ko e Kalaisí Ia?32

‘Oku fakahā mai nai ʻe he ‘etau fānaú: ‘Fai mai ʻa e talanoa ʻo Sīsuú?”33

Ki he toʻu tupú mo e fānaú: Moʻui ʻaki homou ngaahi fatongia mahuʻingá pea mo e tuʻunga fakalaumālie māʻolunga taha te ke lava ‘o aʻusiá. Fekumi ke ‘ilo lahi ange kia Sīsū; lau e ngaahi folofolá. Ko e fakakaukau ʻeni ʻe taha, toe lau ‘a e tohi ‘a Sioné, pea aleaʻi ia mo hoʻo ongomātuʻá, kau faiakó pea mo e niʻihi kehé.

Ki he ngaahi tamaí mo e ngaahi faʻeé, ki he ngaahi kui tangata pea mo e ngaahi kui fefiné pea mo kinautolu ‘oku ‘ikai haʻanau fānau ka ʻoku nau faitōtōivi ‘i hono akoʻi e fānaú pea mo e toʻu tupú, ko ‘eku faleʻí, ke mou toutou lea fekauʻaki mo Sīsū Kalaisi. ‘Oku ‘i ai ‘a e mālohi lahi fakalaumālie ‘i Hono huafa toputapú. “ [ʻOku] ‘ikai tuku mai mo ha toe hingoa kehe pe hala … ʻa ia ‘e lava ai ʻo hoko ‘a e fakamoʻuí ki he fānau ‘a e tangatá, kae fou pea ngata pē ‘i he huafa ‘o Kalaisí.”34

Ki he ngaahi faʻē ‘oku nau ohi hake ‘enau fānaú ‘o ‘ikai ke ‘i ai ha tamai ‘i ‘apí, ʻoku ou palōmesi atu ko e taimi ‘okú ke lea ai ‘o fekauʻaki mo Sīsū Kalaisí, te ke ongoʻi hono tāpuekina koe ʻe he mālohi ʻo e langí.

Hili e malōlō ‘a e husepaniti ‘o Sisitā Sitela ʻOakesí, naʻá ne tauhi toko taha pē ‘ene fānau iiki ‘e toko tolú (kau ai ʻa ‘Eletā Tāleni H. ʻOakesi35). Naʻá ne lea ‘i ha taimi ‘e taha ‘o pehē: “Ne ‘omi kiate au ke u ‘iloʻi ‘oku ‘ofa ‘a e ‘Eikí ‘iate au pea ‘e tokoniʻi au ʻi hoku misioná. Naʻá ku ongoʻi ha ʻofa ʻokú ne ʻātakaiʻi au … [peá u ʻilo] te ne [tauhi kimautolu] lolotonga e faingataʻa ʻe hokó.”36

‘Oku ou ‘oatu ha fakatangi makehe ki he ngaahi tamaí: Kātaki ka ke hoko ko ha konga mahuʻinga ‘i hono talanoaʻi ki hoʻomou fānaú ‘a e Fakamoʻuí. ‘Oku nau fie maʻu ke fakapapauʻi ange ‘a hoʻomou tuí, fakataha mo e tui ‘a e ngaahi faʻeé.

Neongo ‘e ‘i ai ha ngaahi taimi ‘e hangē ‘oku ‘ikai fanongo e kiʻi tamasiʻí mo ha loto tui, ka ko hoʻo fakamoʻoni pē ʻo fekauʻaki mo Sīsuú ‘e nofo ia ‘i he ‘atamai mo e laumālie ‘o e kiʻi tamasiʻi pe taʻahine ko iá. ‘Oku mou manatu koā ki he talanoa ‘o ā, ‘a ia naʻá ne fili ‘a e hala ʻoku ʻikai totonú? ‘I heʻene foki maí, naʻá ne pehē:

“ ʻOku ou manatuʻi … ne pehē mai ‘eku tamaí (lea) … ʻo fekauʻaki mo e hāʻele mai … ‘a Sīsū Kalaisí … ke fakalelei ‘a e ngaahi angahala ‘a mamaní.

“ ‘I he nofo ʻi hoku ʻatamaí ʻa e fakakaukau ko ʻení, naʻá ku tangi ‘i hoku lotó: ‘E Sīsū, ʻa koe ko e ʻAlo ʻo e ‘Otuá, ‘aloʻofa mai kiate au.”37

Kapau ‘oku ‘ikai ke fanongo ha kiʻi tamasiʻi, ‘oua te ke tuʻatamaki. ʻOku ‘i ho tafaʻakí ‘a e taimí pea mo e moʻoní. ‘E toki foki mai ki heʻene manatú ‘a hoʻo ngaahi leá mo ha mālohi ʻo hangē ko ha lea ia mei hēvaní. ‘E ‘ikai lava ke mole hoʻo fakamoʻoní mei hoʻo fānaú.

‘I he taimi te ke loto ‘apasia ai ʻi hoʻo lea fekauʻaki mo e Fakamoʻuí—ʻi he loto kaá, pasí, tēpile kaí, ‘i hoʻo tūʻulutui hifo ke lotú, lolotonga ‘o e ako folofolá, pe ‘i ha talanoa ‘i he taimi poʻulí—‘e tokoniʻi ʻe he Laumālie ‘o e ‘Eikí hoʻo leá.38

‘I hoʻo fai ho lelei tahá, ‘e fakatōkakano ki he loto ‘o hoʻo fānaú ‘a e fakamoʻoni ‘o Sīsuú. Te nau hū ki heʻenau Tamai Hēvaní ‘i he lotu fakatōkilalo, pea nau ongoʻi Hono ivi tākiekiná ‘i he mālohi ‘o e Laumālie Māʻoniʻoní. ‘E maʻu leva ha tui fakatāutaha mālohi ange kia Sīsū Kalaisi ke ne teuteuʻi kinautolu ki he ngaahi ‘ahiʻahi kuo pau ke nau fehangahangai mo iá.39

Ne u fetaulaki mo Pila Foalasi pea mo Tepi Heisitingi ‘i he taimi ne mau kei ako ai ‘i he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí. Ne foki mai ʻa Pila mei heʻene ngāue fakafaifekaú. Naʻá na feʻofaʻaki peá na mali leva ‘i he Temipale ‘Okalani Kalefōniá. Ne maʻu hona ‘api ‘i Mesa, ‘Alesona pea tāpuakiʻi ‘aki kinaua ha fānau tangata ‘e toko nima mo ha ongo tamaiki fefine. Ne akoʻi ʻe Pila mo Tepi ‘ena fānaú ke nau ‘ofa ki he ‘Eiki ko Sīsū Kalaisí ʻo hangē ko ʻena ʻofa kiate Iá. Naʻe pehē ʻe hona foha ko ʻEletā Taniela Foalasí, ‘a ia ʻoku kei ngāue fakafaifekau ‘i he Misiona Mekisikou ʻOkasaká, “Ko e pongipongi kotoa pē ki muʻa he akó ne pau pē ke mau tangutu ki he tēpilé ‘o lau mo ako e folofolá.”

‘Oku kei manatu melie pē hona ‘ōfefine ko Kalá ki heʻene tamaí, neongo kuó ne mali pea ʻi ai mo haʻane fānau ‘e toko ua, ʻi heʻene fakaʻuli ke ‘ave ia ki heʻene ngaahi kalasi pongipongi ‘i he ako māʻolungá. Naʻá ne pehē, “Naʻe saiʻia maʻu pē ‘eku tangataʻeikí ‘i he lau ha ngaahi kupuʻi lea pau, ako maʻuloto ‘o e folofolá mo ha ngaahi foʻi maau [pea ‘i heʻema fakaʻuli ko ia ki he ngaahi kalasi pongipongí] naʻá ma toutou lau kinautolu.” Ko e taha ‘o ʻene veesi folofola ne manako aí ko e, “Manatu, manatu ʻoku makatuunga ‘i he maka ‘o hotau Huhuʻí, ‘a ia ko Kalaisi ko e ‘Alo ‘o e ‘Otuá, kuo pau ke mo langa ai homo makatuʻungá; koeʻuhi ka tuku atu ʻe he tēvoló ʻa ʻene ngaahi matangi mālohí, …‘e ‘ikai [te ne] maʻu ʻe ia ha mālohi kiate kimoua ke fusi hifo ʻa kimoua … koeʻuhi ko e maka kuo langa ai ʻa kimouá.”40

‘I he ‘aho Falaite kimuʻa pea hoko ʻa e Sāpate Toetuʻú ʻi he taʻu 2000, ‘i he taʻu ‘e 10 kuo hilí, ne hoko ai ‘a Pila Foalasi ko ha pīsope ‘o e Uooti ʻEsiteiti Kolove ‘i ‘Alesoná. ‘I heʻene ʻalu ki he ngāué, ʻi ha kilomita nai ʻe ua mei honau ‘apí, ne tuiʻi ʻe ha fuʻu loli uta maka ʻa ʻene kaá. Ko e toki mavahe atu pē ia ‘a Tepi mo e fānaú mei honau ‘apí, pea taʻeʻamanekina ʻenau aʻu atu ki he fakatuʻutāmakí. Ne mālōlō ʻa Pila ʻi he fakatuʻutāmaki ko ‘ení. Ko e laumālie taʻe-faʻa-mate ‘o e siʻi husepāniti mo e tamai ‘ofeina ko ‘ení kuo toʻo fakafokifā ia kiate Ia naʻá Ne ikunaʻi e maté, ko e ‘Alo ‘o e ‘Otuá, ʻa ia ko ‘Ene Toetuʻu nāunauʻiá ne nau ‘amanaki ke fakamanatu ‘i he Sāpate ko iá.

Naʻe anga fēfē hono maʻu ‘e Tepi mo ‘ene fānau ‘e toko fitú (ko e siʻisiʻi tahá ko e taʻu nima) ‘a e mālohi ne nau fie maʻú. Ne toki talamaí ni kiate au ʻe Kala, ʻa ia ne taʻu 15 ia ‘i he taimi ‘o e fakatuʻutāmaki ‘ene tamaí, ʻo ne pehē: “ ʻOku ou houngaʻia ʻi heʻeku [tamaí mo e faʻeé] ‘i he ngaahi founga naʻá na akoʻi mai kiate au [fekauʻaki mo e Fakamoʻuí]. Naʻa mau fakaava fakataha ‘a e folofolá, pea mau lotu fakataha, peá na hoko ko ha faʻifaʻitakiʻanga ‘o e ʻofa faka-Kalaisí, ‘ofá mo e katakí [ʻa e Fakamoʻui]… . ʻoku hoko ʻa e taimi Toetuʻú [ko e] taimi mahuʻinga ia ki heʻeku moʻuí ‘i he taʻu kotoa pē, ‘i heʻeku fakakaukau atu ki he moʻui, misiona mo e Toetuʻu ‘a hotau Fakamoʻuí, pea ‘okú ne toe fakamanatu mai kiate au ‘a e moʻui ‘a ‘eku tamai fakamāmaní.

Naʻe pehē ‘e Taniela Foalasi: “Ne u taʻu 10 ‘i he taimi ne mālōlō ai ‘eku tamaí. Ko ha taimi faingataʻa ia… . Ne hoko maʻu pē ‘eku faʻeé ko e faʻifaʻitakiʻanga ia ‘o e ngaahi akonaki ‘a e Fakamoʻuí. ‘Oku ou toʻotoʻo ‘a e pine ngāue fakafaifekau ‘eku tamaí ‘i he taimi naʻá ne ngāue ai ʻi he misiona Sipeiní. ‘Oku ‘i ai ha lea [‘e ua] ‘oku ou saiʻia ai mei heʻeku tamaí: “ ʻOku malava ‘e ha ongo tangata ‘e ua ke na fai ʻa e meʻa kotoa pē kapau ko e taha ‘o kinaua ko e ‘Eikí” pea mo e “Kuo pau ke hoko ‘a e Fakamoʻuí ko hotau makatuʻunga. Kapau he ‘ikai, te tau faingataʻia.”

Kuo fonu ‘a e loto ‘o e fānau Foalasí ‘i he tui kia Sīsū Kalaisí. ‘I he fakaʻosinga ʻo e uike Toetuʻu ko ʻení, ko e taʻu hongofulu ia e pekia ‘enau tangataʻeikí, pea ‘oku nau ‘ofa lahi kiate ia, ka kuo lomekina e mamahi ʻo ʻene māloloó ‘ia Kalaisi.41 ‘Oku nau ‘osi ‘iloʻi, koeʻuhí ko e ‘ofa taʻe fakatataua ko ia ‘a e Fakamoʻuí, ʻe lava ke nau toe fakataha ai mo ʻenau tamaí pea mo ʻenau Tamai Hēvaní.

Fai mai ‘a e talanoa ‘o Sīsuú

‘I ha taimi siʻi pē mei heni te tau fanongo ai ki he palōfita ‘a e ‘Otuá. Naʻe folofola ʻa e ʻEikí ʻo fekauʻaki mo ‘Ene palōfitá ʻo pehē: “Ke mou tali ʻene leá, ‘o hangē ko e lea ia mei hoku ngutu ‘oʻokú.”42 ‘Oku ou fakamoʻoni ko Palesiteni Tōmasi S. Monisoní ko e fakafofonga ia ‘o e ‘Eikí ‘i he funga ‘o e māmaní.

‘Oku ou fakamoʻoni ko e Kalaisí ʻa Sīsū, ko e Fakamoʻui Ia ki he faʻahinga kotoa ‘o e tangatá. ʻOku pau ‘Ene moʻuí, ‘Ene Fakaleleí, ‘Ene Toetuʻú pea mo ‘Ene toe hāʻeleʻanga ua maí pea ʻoku mahino ia ‘o hangē ko e hopo hake ‘a e laʻaá. Fakafetaʻi pē ki Hono huafá ‘o taʻengata pea lauikuonga.43 ‘I he huafa toputapu ‘o Sīsū Kalaisí, ‘ēmeni.

MAʻUʻANGA FAKAMATALÁ

  1. Thomas S. Monson, “Ngaahi Moʻoni Tuʻuloa Ki ha Kuonga Feliliuaki,” Liahona, Mē 2005, 19.

  2. Thomas S. Monson, “Ke Ke Maʻu Ha Loto-toʻa,” Liahona, Mē 2009, 123.

  3. Thomas S. Monson, “Ngaahi Sīpinga ʻo e Anga Māʻoniʻoní,” Liahona, Mē 2008, 65.

  4. Thomas S. Monson, “Lea Tukú,” Liahona, Nōvema 2009, 109.

  5. Thomas S. Monson, “Kae ʻOua Ke Tau Toe Fakataha Mai,” Liahona, Mē 2009, 113.

  6. “Talamai ʻa e Ngaahi Talanoa ʻo Sīsū,” Tohi Hiva ʻa e Fānaú, 36.

  7. ʻAlamā 1:25.

  8. Sione 14:6.

  9. Vakai, ʻĒpalahame 3:2–28

  10. ʻĒpalahame 3:27.

  11. Vakai, Luke 2.

  12. Vakai, Luke 2:7.

  13. 3 Nīfai 27:29.

  14. Vakai, Luke 10:21.

  15. Vakai, Luke 11:2–4.

  16. Vakai, 3 Nīfai 17:11–24.

  17. Molomona 6:17.

  18. Vakai, Luke 4:1–13.

  19. Sione 6:67. ʻI heʻene lea ki he toʻu tupú he taʻu kuo ʻosí, ne pehē ʻe Palesiteni Monisoni: “ [ʻE ui … kimoutolu ke mou taukaveʻi e meʻa ʻoku mou tui ki aí. Ka ʻikai ke loloto e aka ʻo hoʻomou fakamoʻoní, ʻe faingataʻa ia ke mou matuʻuaki e manuki ʻa e niʻihi ʻoku nau fakafaingataʻaʻiaʻi hoʻomou tuí” (Liahona, Mē 2009, 126).

  20. Vakai, Maʻake 1:40–42.

  21. vakai, Luke 18:35–43.

  22. Vakai, Maʻake 6:34–44.

  23. Vakai, Maʻake 4:35–41.

  24. Vakai, Sione 11:8–53.

  25. Molonai 7:37.

  26. Maʻake 5:36.

  27. Vakai, 1 Pita 2:21–25.

  28. Vakai, Luke 22:47–48; 23:32–46.

  29. Vakai, Sione 20:11–23.

  30. Vakai, 3 Nīfai 11–26.

  31. Vakai, Siosefa Sāmita—Hisitōlia 1:17.

  32. Vakai Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 88:104.

  33. “Talamai ʻa e Ngaahi Talanoa ʻo Sīsū.”

  34. Mōsaia 3:17.

  35. Ne lea ʻa ʻEletā Tāleni H. ʻOakesi ʻo pehē: “ʻI heʻeku kei tamasiʻí, ne lahi e taimi ne u laukonga aí. Ko e taha ʻo e ngaahi meʻa ne u saiʻia taha aí ko e Hurlbutʻs Story of the Bible … , [ko ha] tohi [o ha] ngaahi talanoa ʻe 168 mei he Tohi Tapú. Ne u saiʻia ʻaupito he ngaahi talanoá ni pea ne u toutou lau kinautolu” (Bible Stories and Personal Protection,” Ensign, Nov. 1992, 37).

  36. Stella Oaks, “Thy Will Be Done,” ʻi he Leon R. Hartshorn, comp., Remarkable Stories from the Lives of Latter-day Saint Women, 2 vols. (1973–75), 2:184.

  37. ʻAlamā 36:17–18.

  38. ʻI he māmaní he ngaahi ʻahó ni ʻoku fie maʻu ʻo lahi ange ʻi ha toe taimi ʻa e ngaahi lea ko ia ʻa ʻĪnosi fekauʻaki mo ʻene tamaí, ke hoko ia ko e ngaahi lea ʻa ʻetau fānaú ʻo kau kiate kitautolu: “Pea ko e ngaahi lea ʻa ia kuó u fanongo tuʻo lahi ki hono lea ʻaki ʻe heʻeku tamaí ʻo kau ki he moʻui taʻengatá … naʻe tō mamafa ia ki hoku lotó. Pea holi tuʻu ʻa hoku laumālié; peá u tūʻulutui hifo ʻi he ʻao ʻo hoku Tupuʻangá” (ʻĪnosi 1:3–4).

  39. Ne palōmesi ange ʻa Palesiteni Monisoni ki he toʻu tupú: “ ʻI he taimi ʻoku loloto ai hono aká, ʻe hanga ʻe hoʻomou fakamoʻoni ki he ongoongoleleí mo e fakamoʻuí pea mo ʻetau Tamai Hēvaní, ʻo takiekina koe ʻi hoʻo angafai kotoa pē ʻi he toenga ʻo hoʻo moʻuí… . Ko e taimi ia ʻe maluʻi ai koe ʻe hoʻo fakamoʻoní, ʻo kapau te ke toutou tanimaki ia” (Liahona, Mē 2009, 126).

  40. Hilamani 5:12.

  41. Mōsaia 16:8.

  42. Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 21:5.

  43. Vakai, ʻAlamā 26:12.

Paaki