Zemrat e Shpuara me Plagë të Thella: Të Kuptuarit e Abuzimit në Familje

Nga Xhejsën B. Uaiting, Doktor Shkencash

Fakulteti i Jetës Familjare, Universiteti “Brigam Jang”

Modele të pashëndetshme mund të zhvillohen në cilëndo marrëdhënie. Dallimi i tyre mund të zbulojë abuzimin ose ta ndalojë atë përpara se të fillojë.

Kohët e fundit më mori në telefon një baba zemërthyer. Bija e tij, Xhena (emrat janë ndryshuar), ishte larg shtëpisë në kolegj, në një marrëdhënie të re, e cila po zhvillohej shpejt. I dashuri i saj, Xheku, po e shtynte drejt martesës dhe po e kufizonte komunikimin e Xhenës me prindërit e saj. Xhena u kërkoi falje, duke shpjeguar se ishte për shkak të dashurisë dhe dëshirës së madhe të Xhekut që të shpenzonin kohë si çift.

Familja e Xhenës u shqetësua kur zbuluan se Xheku kishte një ish‑bashkëshorte dhe një fëmijë që nuk ia kishte përmendur Xhenës. Ata morën në telefon ish‑gruan, e cila tha se Xheku kishte një temperament të pakëndshëm dhe ishte xheloz. Kur Xheku e mori vesh këtë gjë, ai u tërbua. Ai tha se prindërit e Xhenës po ushtronin “kontroll” dhe përmendi një rast kur ata nuk e miratuan një shaka sarkastike që bëri ai rreth inteligjencës së Xhenës. Me ironi, Xheku nguli këmbë që Xhena ta merrte vetë vendimin për t’i ndërprerë lidhjet me ta. Prindërit e Xhenës ishin të dëshpëruar ngaqë telefonatat dhe mesazhet e tyre sms nuk po merrnin përgjigje.

Çdo njeri dëshiron një familje të lumtur, por edhe kur njerëzit përpiqen ta jetojnë ungjillin, marrëdhëniet mund të bëhen lënduese. Disa sfida janë si rrjedhojë e keqkuptimeve dhe grindjeve të zakonshme për familjet. Megjithatë, në shtëpitë e shëndetshme, njerëzit kërkojnë falje për sjelljen jo të mirë dhe i ndreqin mosmarrëveshjet, ndërkohë që në situatat e pashëndetshme ka modele të vazhdueshme të vrazhdësisë ose keqtrajtimit që bëhen abuzuese.

Abuzimi brenda Familjes dhe Ungjilli

“Ju keni thyer zemrat e bashkëshorteve tuaja të buta dhe keni humbur besimin e fëmijëve tuaj, për shkak të shembujve tuaj të këqij para tyre” (Jakobi [LiM] 2:35).

Abuzimi përbëhet nga veprime që kanë për qëllim të lëndojnë ose të kontrollojnë. Ai përbëhet nga një varg sjelljesh që mund të përfshijnë lënien pas dore, manipulimin, kritikën me fjalë dhe dhunën fizike ose seksuale.¹ Për fat të keq, sjelljet abuzuese janë të zakonshme dhe disa studiues vlerësojnë se rreth një e katërta e fëmijëve anembanë botës keqtrajtohen fizikisht, seksualisht ose emocionalisht.² Të rriturit gjithashtu kanë shkallë të larta viktimizimi, me përafërsisht 1 në 4 gra dhe 1 në 10 burra që përjetojnë dhunë fizike nga një bashkëshort ose bashkëshorte.

Abuzimi mund të ndodhë në çfarëdo marrëdhënieje dhe si burrat ashtu edhe gratë mund të jenë autorët e tij. Sidoqoftë, burrat kanë më shumë gjasa të ushtrojnë kontroll dhe të kryejnë dhunë të rëndë fizike dhe seksuale, kurse gratë ka më shumë të ngjarë që të tmerrohen, të nënshtrohen ose të lëndohen keq nga një bashkëshort.³

Abuzimi e lëndon shpirtin, si të ofenduesit ashtu edhe të viktimës, dhe është në kundërshtim me mësimet e Shpëtimtarit. Profetët bashkëkohorë kanë thënë se ata “që abuzojnë me bashkëshorten ose fëmijët … do të qëndrojnë një ditë përgjegjës përpara Perëndisë”⁴. Abuzuesit shpesh i shpërfillin ose i shfrytëzojnë parimet e ungjillit. Për shembull, unë këshillova një çift ku bashkëshorti pati lidhje emocionale me gra të tjera dhe i harxhoi në kumar paratë që kishin kursyer, por në vend që të kërkonte falje, ai e shtyu bashkëshorten e tij që ta falte dhe ngulte këmbë se ajo po bënte “mëkatin më të madh” nëse nuk e falte. Ai nuk i kushtoi vëmendje dhembjes së saj dhe shpalli se ai ishte në rregull me Perëndinë se përndryshe nuk kishte se si të ishte punonjës në tempull. Kur bashkëshortja e tij foli me udhëheqësit e Kishës, ai i zvogëloi tradhtitë e tij dhe i zmadhoi shqetësimet e saj, duke thënë se ajo ishte me depresion. Bashkëshorti po i hidhte poshtë “parimet e … respektit, dashurisë [e] dhembshurisë”⁵ dhe po e keqtrajtonte bashkëshorten e tij. Përpjekjet e saj për t’i jetuar parimet e ungjillit nuk mund ta ndreqnin një problem që ai po e krijonte. Secili prej nesh mund t’u dorëzohet sjelljeve të pashëndetshme. Ka disa karakteristika të zakonshme në të gjitha llojet e abuzimit dhe sa më të rënda e më të shpeshta janë këto, aq më pak e shëndetshme do të jetë marrëdhënia. Ja ku janë pesë prej këtyre modeleve tipike të abuzimit, të cilat mund t’ju ndihmojnë të dalloni sjelljet jo të shëndetshme te vetja juaj dhe tek të tjerët.

1. Egërsia

“Me gjuhët e tyre kanë thurur mashtrime, ka helm gjarpërinjsh nën buzët e tyre; goja e tyre është plot mallkim dhe hidhësi” (Romakëve 3:13–14).

Një burrë erdhi tek unë që të bënte terapi kundër dëshirave të bashkëshortes së tij, e cila tallej me të ngaqë kishte “nevojë për ndihmë”. Në kishë ajo ishte miqësore dhe e përkushtuar, por në shtëpi shpërfillja e saj e ftohtë godiste si kamxhik. Ia kritikonte rrogën dhe e quante karrierën e tij si mësues “një punë për vajza”. Ajo i tha të birit: “Shpresoj që nuk do të përfundosh një ngordhalaq si yt atë” dhe e kalonte çdo ditë në telefon me të ëmën, duke nënçmuar bashkëshortët e tyre. Njerëzit kritikues ndihen të justifikuar kur u shkaktojnë dhembje dhe “dëshirojnë t’i bëjnë të tjerët të vuajnë” (Doktrina e Besëlidhje 121:13). Këta pjesëtarë të familjeve i thyejnë urdhrat e Jezusit për të “mos gjyk[uar]” dhe për të “mos dën[uar]” (Lluka 6:37) ndërkohë që nënvlerësojnë, tregojnë indinjatë ose shajnë.

2. Mashtrimi

“Ty të ka pushtuar një shpirt gënjeshtar dhe ke larguar Shpirtin e Perëndisë” (Alma 30:42).

Mashtrimi është i zakonshëm në abuzim kur autorët e abuzimit i quajnë minimale veprimet e tyre, ua hedhin fajin të tjerëve dhe i shtrembërojnë fjalët. Kjo i huton viktimat, sikurse e përshkroi njëra prej pjesëmarrëseve në studimin tim shkencor: “[Bashkëshorti im do të] egërsohej shumë dhe më pas kërkonte njëfarë faljeje dhe pastaj thoshte: ‘Epo është faji yt gjithsesi’ … në mënyrë të përsëritur derisa fillova ta besoja atë gjë”⁶. Ky mohim i realitetit të dikujt tjetër quhet “vënie e zjarrit” dhe i lë viktimat të pështjelluara e të pasigurta rreth kujtimeve dhe opinioneve të tyre. Ashtu si format e tjera të mashtrimit, vënia e zjarrit përdoret për të manipuluar bashkëbisedimet dhe për të krijuar një fasadë të rreme.

Ata që i abuzojnë të tjerët, i bëjnë ballë fuqishëm pranimit të faktit se ata po i lëndojnë të tjerët dhe shpesh pretendojnë se ata janë viktimat. Kur Xhena shprehu se nuk ndihej rehat lidhur me kritikën nga Xheku për prindërit e saj, ai u zemërua dhe nguli këmbë se ajo po e “fyente”. Xheku ishte mes “at[yre] që thërrasin shkelje … dhe janë fëmijë të mosbindjes vetë” (Doktrina e Besëlidhje 121:17). Ai jo vetëm që e nxiti historinë e tij të rreme, por edhe shfaqi indinjatë ndaj së vërtetës.⁷

3. Justifikimet

“Prano gabimet e tua dhe atë të keqe që ke bërë” (Alma 39:13).

Një njeri i përulur ndien keqardhje që po i lëndon të tjerët, pendohet dhe vepron më mirë. Dikush që është abuzues, e kundërshton me justifikime nxitjen e ndërgjegjes. Siç tregoi njëri nga pjesëmarrësit në studimin tim shkencor: “Do të ndihesha shumë keq për abuzimin fizik dhe pastaj më vonë mendoja se ajo gjë mund të mos kishte ndodhur nëse ajo thjesht do ta kishte mbajtur gojën të mbyllur”. “Keqardhja e [tij] nuk [e] çonte në pendim” (Mormoni 2:13), por në vend të kësaj ai e shtyu atë mënjanë me zemërim të hidhur dhe fajësim.

Në terapi, njëherë i thashë një bashkëshorteje se kurrë nuk kisha vënë re që ajo po tregonte trishtim sipas Perëndisë për vitet që e kishte kritikuar bashkëshortin e saj. Përgjigjja e saj nuk ishte keqardhje, por hatërmbetje: “Shkëlqyeshëm, ja dhe një gjë tjetër që nuk po e bëj!” Njerëzit abuzues nuk pranojnë përgjegjësi, preken shpejt e kalojnë në vetëmbrojtje. Ata fyhen me lehtësi nga gjëra të vogla.

4. Krenaria

“Me përulësi, secili ta çmojë tjetrin më shumë se vetveten” (Filipianëve 2:3).

Krenaria përfshin dhënien e të drejtës vetvetes dhe përqendrimin te vetvetja. Një burrë u bërtiste bashkëshortes dhe fëmijëve të tij sa herë që mendonte se ata “nuk po e respektonin”. Nëse opinioni i tyre nuk përputhej me opinionin e tij, ata po e “nënvlerësonin” ose “nuk ishin të bindur” ndaj tij. Krenaria është konkurruese dhe përqendrohet te pushteti dhe fitorja. Në dallim nga kjo, një familje e shëndetshme është bashkëpunuese, atje ka baraspeshim të paanshmërisë dhe pjesëtarët e “trajto[jnë] me drejtësi njëri‑tjetrin” (4 Nefi 1:2). Bashkëshortët e bashkëshortet duhet të jenë partnerë të barabartë⁸, ku secilit i dëgjohet fjala dhe ku vlerësohen të gjitha opinionet.

5. Kontrolli

“Kur … ushtrojmë kontroll apo sundim, apo detyrim mbi shpirtrat e fëmijëve të njerëzve, … qiejt tërhiqen” (Doktrina e Besëlidhje 121:37).

Edhe pse e vlerësojmë lirinë e zgjedhjes, është e habitshme se sa shpesh pjesëtarët e familjes i thonë njëri‑tjetrit se si të mendojnë, të ndihen e të veprojnë. Disa madje ushtrojnë kontroll nëpërmjet kanosjes, turpit, mosshprehjes së dashurisë ose kërcënimeve. Një bashkëshort kishte kërkesa të rrepta që bashkëshortja e tij duhej ta përgatiste mëngjesin çdo ditë në një kohë të caktuar, të plotësonte kërkesa të posaçme për intimitet dhe ta dëgjonte atë kur fliste për “shqetësimet” e tij, të cilat zakonisht përfshinin mënyrat se si ajo mund të përmirësohej. Ai kontrollonte shpenzimet e saj dhe zemërohej nëse ajo nuk u përgjigjej me të shpejtë mesazheve të tij sms.

Një nënë tjetër shprehu zhgënjim të vazhdueshëm ndaj bijës së saj adoleshente sa herë që vajza shfaqte trishtim ose nuk arrinte të jetonte sipas standardeve të nënës. Nëse gjërat që priteshin nuk arriheshin, ose nëse bashkëshorti i saj shprehte shqetësime, ajo me ftohtësi e tregonte mospranimin e saj duke qëndruar në heshtje.

Shpresa dhe Shërimi

E “kam dëgjuar lutjen tënde dhe kam parë lotët e tu; ja, unë po të shëroj” (2 Mbretërve 20:5).

Edhe pse abuzimi është shpirtcopëtues, ndryshimi është gjithmonë i mundshëm. Viktimat mund t’u drejtohen burimeve shpirtërore e profesionale dhe të kërkojnë fuqinë e Shlyerjes së Shpëtimtarit për t’i shëruar plagët e tyre. Për të gjetur ndihmë, shkoni tek abuse.ChurchofJesusChrist.org.

Ata që kanë qenë abuzues, duhet të pendohen dhe të kërkojnë ndihmë. Kjo kërkon të “zbresin në thellësitë e përulësisë” (3 Nefi 12:2) dhe të pranojnë përgjegjësi të plotë për sjelljen e tyre. Ndryshimi kërkon më shumë se premtime afatshkurtra dhe përpjekje sipërfaqësore. Dhembja e pendimit të thellë është shpirtndrydhëse dhe disa njerëz nuk do të jenë të gatshëm ta bëjnë atë, gjë që u lë viktimave vendime të vështira rreth mënyrës se si të mbrohen.⁹

Ati ynë Qiellor shqetësohet për ne, ashtu si babai plot ankth që më mori në telefon për bijën e tij. Dashuria e Perëndisë është e “gjerë … si përjetësia” (Moisiu 7:41) dhe Ai ndien dhembje të thellë kur fëmijët e Tij e lëndojnë njëri‑tjetrin. Në një bashkëbisedim të dhembshur me Enokun, Ai vajton. “Këta vëllezërit e tu; ata janë vepra e duarve të mia … dhe [unë] kam dhënë urdhërim që ata duhet ta duan njëri‑tjetrin … por, vër re, ata janë pa dhembshuri dhe e urrejnë vetë gjakun e tyre” (Moisiu 7:32–33). Ka vajtim në qiell e në tokë kur trupat dhe shpirtrat plagosen. Prapëseprapë, me përulësi, me fuqinë e Perëndisë dhe ndihmën profesionale kur nevojitet, është e mundur të ndalohet sjellja dëmtuese dhe të krijohet një shtëpi me dinjitet, siguri e dashuri.

Si Mund të Ndihmoj? Për Miqtë dhe Udhëheqësit

“[Ne] je[mi] të gatshëm të vajto[jmë] me ata që vajtojnë; po, dhe të ngushëllo[jmë] ata që kanë nevojë të ngushëllohen” (Mosia 18:9).

Shumë prej nesh njohin viktima të abuzimit, qoftë nëse jemi të vetëdijshëm ose jo për këtë. Anëtarë të lagjes që janë lënduar, do tʼu drejtohen udhëheqësve dhe pothuajse çdo njeri ka miq ose familjarë që janë keqtrajtuar. Njerëzit e papërfshirë në këtë gjendje, zakonisht janë dashamirës, por mund të mos dinë se si të ndihmojnë. Këtu jepen orientime për t’i marrë parasysh kur u japim shërbesë njerëzve që po hasin vështirësi.

Jini përkrahës, jo udhëzimdhënës. Është shqetësuese kur dëgjojmë për dhembjen dhe ne mund të reagojmë me emocione e këshilla të forta, si: “Duhet të largohesh tani” ose “kontakto një avokat”. Rrallëherë është e dobishme të shtyjmë, përveçse kur njerëzit janë të pasigurt fizikisht. Në këto raste, është e rëndësishme të lidheni me autoritetet ligjore, shtëpitë strehuese për gratë ose shërbimet telefonike për urgjencat. Kur fëmijët dëshmojnë ose përjetojnë abuzim fizik apo seksual, duhet të njoftohen edhe shërbimet për mbrojtjen e fëmijëve. Megjithatë, në shumicën e konflikteve, viktimat përfitojnë nga përkrahja më shumë sesa nga detyrimi, që i bën të heshtin ose të mos respektohet liria e tyre e zgjedhjes. Njerëzit në situata të rrezikshme përballen me zgjedhje të vështira dhe zakonisht i kanë marrë ato parasysh për një kohë të gjatë. Dëgjoni me kujdes që të kuptoni hollësitë dhe të bëni pyetje, në vend që ta shtoni tensionin ekzistues.

Mos gjykoni, as mos predikoni. Në Kishë ne kemi ideale të larta për familjet dhe shumë njerëz ndiejnë se ata nuk po jetojnë në lartësinë e atyre idealeve. Në familjet me ndërveprime problematike, ky hendek thellohet, duke çuar drejt turpit dhe fshehtësisë më të madhe. Ata që duan skajshëm t’i bëjnë gjërat më mirë, janë shpesh ata që keqtrajtohen dhe të cilëve u hidhet faji. Kjo mund ta shtojë fajësimin e vetvetes kur njerëzit që nuk janë të përfshirë në këtë situatë, thonë gjëra si: “A bëre diçka që e zemëroi?” ose “Në qoftë se ke durim dhe e fal, me siguri gjërat do të bëhen më mirë”. Kjo është një arsye përse njerëzit që janë në gjendje të trazuar, janë ngurrues që të diskutojnë për të – ata nuk duan të shihen si një viktimë ose të ndihen më keq rreth mangësive të veta.

Merreni seriozisht. Disa njerëz që tregojnë për keqtrajtimin ndaj tyre, ndeshen me skepticizëm ose dyshim. Kjo mund të ndodhë ngaqë njerëzit që nuk përfshihen në këtë situatë, kanë ide të paplota dhe shpesh me të meta. Për shembull, ekziston një mit se dhuna kryhet vetëm nga horrat që duken kërcënues. Gjithsesi, shumica e abuzimit në familje ndodh nga njerëz që janë në fakt të zakonshëm, të cilët mund ta paraqitin vetveten si të mirë në publik. Ne hasim vështirësi me këtë realitet. Si mund të ketë miku ynë që është një mësues miqësor në Shkollën e së Dielës, edhe një anë të errët në shtëpi? Nëse një histori nuk përshtatet me paragjykimet e dëgjuesit, ajo mund të hiqet nga mendja ose t’i zvogëlohet vlera. Prapëseprapë, studimi shkencor tregon se akuzat e rreme për abuzim, veçanërisht nga ata që kanë më pak pushtet në familje, janë të rralla dhe shumë viktima nuk e ngrenë aspak zërin. Merrini seriozisht të gjitha raportimet e abuzimit dhe filloni nga një pozitë besimi.

Mos nxitoni që të gjykoni. Udhëheqësit dhe profesionistët shpesh dëgjojnë histori kundërshtuese nga pjesëtarët e familjes dhe tundohen që të zgjedhin njërën palë. Në disa raste, ka viktima dhe autorë të qartë të abuzimit, por në raste të tjera fajin e kanë shumë palë dhe e vërteta është pothuajse e pamundur që të shkoklavitet. Pështjellimit i shtohet realiteti se, ndërkohë që është e rëndësishme të besohen viktimat, shumë njerëz që kryejnë abuzim janë tërheqës dhe gjithashtu do të pretendojnë se janë viktima e mund t’i paraqitin viktimat e tyre si agresorët. Për shembull, një bashkëshort/e që ushtron kontroll mund t’i dalë përpara një vizite te një peshkop ose terapist duke i marrë në telefon që më parë për të mbjellë histori dëmtuese ndaj partneres/it të vet. Njerëzit që nuk janë të përfshirë në atë situatë, shpesh hamendësojnë se mund t’i dallojnë gënjeshtrat, por mashtruesit e përsëritshëm shfaqin një fasadë fshehëse që është shumë bindëse. Zoti i paralajmëron udhëheqësit për “hipokritë mes jush që kanë mashtruar disa vetë” (Doktrina e Besëlidhje 50:7) dhe me raste ky mashtrim është pështjellues për ata që po përpiqen të ndihmojnë.

Shikoni për shenjat paralajmëruese. Ka variante të pafundme të mënyrave se si ndodh keqtrajtimi në familje, por ka shenja të caktuara paralajmëruese që duhet të diskutohen më me thellësi, në qoftë se një udhëheqës ose mik/e i dëgjon ato. Këto përfshijnë elementet e paraqitura në këtë artikull: egërsinë, mashtrimin, justifikimet, krenarinë dhe kontrollin. Përveç këtyre, është një shenjë e keqe nëse ka xhelozi, kontrollim, bezdisje, histori tepër kundërshtuese, detyrim me forcë lidhur me intimitetin ose paratë, apo një refuzim për të marrë ndihmë. Çfarëdo dhune fizike ose seksuale përherë duhet të merret seriozisht dhe të diskutohet me profesionistët. Nëse të miturit përfshihen si viktima ose dëshmitarë, abuzimi duhet të raportohet.

Për fat të mirë, përqindjet e abuzimit në familje po pakësohen në shumë vende dhe ndërgjegjësimi publik i të gjitha llojeve të sulmeve është në rritje.¹ Sidoqoftë, shumë njerëz ende vuajnë të vetëm dhe “ngashërimi i zemrave të tyre ngjitet lart te Perëndia” (Jakobi [LiM] 2:35). Iu afrofshim këtyre zemrave të lënduara me dashuri dhe përkrahje si të Krishtit.