2021
Ko ha Tokāteline Nāunauʻia
ʻOkatopa 2021


Fuofua Houʻeiki Fafine ʻo Hono Fakafoki Mai ʻo e Ongoongoleleí

Ko ha Tokāteline Nāunauʻia

Fakatauange te tau ongoʻi kotoa ʻa e fiefia naʻe ongoʻi ʻe Vilate Kimipolo ʻi heʻene ʻiloʻi ʻe lava ke ne papitaiso maʻa ʻene ngaahi kuí.

ʻĪmisi
woman writing a letter by candlelight

Tā fakatātā ʻa Toni Oka

ʻI ʻOkatopa ʻo e 1840, naʻe fai ʻe Vilate Kimipolo taʻu 34 ha tohi ki hono husepāniti ko ʻEletā Hipa C. Kimipolo ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá. “Kuo fakaava ʻe Palesiteni [Siosefa] Sāmita ha kaveinga foʻou mo nāunauʻia … ʻa ia kuó ne fakatupu ha fakaakeake lahi ʻi he siasí,” ko e tohi ia ʻa Vilate kia Hiipa, ʻa ia naʻá ne lolotonga ngāue fakafaifekau ko hono tuʻo ua ki Pilitānia Lahí. Ko e kaveinga ʻo e akonaki ʻa Siosefa Sāmita fekauʻaki mo e meʻa ko ʻení, ko e papitaiso maʻanautolu naʻe ʻikai ke nau maʻu ʻa e faingamālie ko iá ʻi heʻenau kei moʻuí.

Naʻá ne fakamatala ʻo pehē, “Naʻe ʻosi maʻu ʻe Siosefa ha fakamatala kakato ange ʻo kau ki ai ʻi he Fakahā. Ko ha faingamālie ia ʻo e siasi ko ʻení ke nau papitaiso maʻa honau kāinga kotoa pē kuo nau pekia kimuʻa pea toki ʻomi ʻa e Ongoongolelei ko ʻení.” Naʻe fakafiefiaʻi ʻe Vilate ʻa e fakahā ki hono fakahoko ko ia ʻo e papitaiso fakafofonga ko ʻeni maʻá e kau mēmipa ʻo e fāmilí kuo pekiá, “ʻoku tau hoko ko ha kau fakafofonga maʻanautolu; pea ʻoange kiate kinautolu ʻa e faingamālie ke nau tuʻu mai ʻi he ʻuluaki toetuʻú.”

Naʻe hiki ʻa e fāmili Kimipoló mei Niu ʻIoke ke fakataha mo e Kāingalotu ʻi Ketilani, ʻOhaioó, pea nau hiki leva ki Hihifo Mamaʻo, Mīsuli. Hili ha taʻu ʻe taha mei ai, ʻi he 1839, naʻe pau ke nau hola mei Mīsuli mo ha kau tangata ʻe lauiafe kehe ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní ke nau hao mei he nima ʻo e kau fakatanga angafītaʻá. Naʻa nau langa honau ʻapí ʻi Nāvū, ʻi ha maile ʻe laungeau mei he feituʻu ne kamata mei ai ʻenau fonongá.

Neongo naʻe ʻi ha tūkunga faingataʻa ʻa ʻenau tūʻuta ki Nāvuú, ka naʻe fakafiefia ʻa e tohi ʻa Vilate ki hono husepānití ʻi ʻOkatopa ʻo e 1840. Naʻá ne fakamatala fiefia ʻo pehē, “ʻOku ou loto ke u papitaiso maʻa ʻeku Faʻeé.” “Naʻá ku fakakaukau ke tatali kae ʻoua kuó ke foki mai ki ʻapi, ka ko e taimi fakamuimuitaha ne lea ai ʻa Siosefa ʻi he kaveingá, naʻá ne tapou ki he tokotaha kotoa ke nau tuʻu ʻo ngāue ke fakatauʻatāinaʻi honau ngaahi kaungāmeʻá mei he nofo pōpulá ʻi he vave tahá. … Ko ia ai ʻokú ke vakai ʻoku ʻi ai ha faingamālie ki he kakai kotoa pē. ʻIkai nai ko ha tokāteline nāunauʻia ʻeni?”

Ko Vilate ʻa e fuofua tokotaha ʻo e kau fafine ke papitaiso maʻá e kau pekiá ʻi Nāvuú.

Paaki