2021
ʻE Lava ʻe he Ngaahi Fuakavá ʻo Liliu Hotau Ngaahi Vā Fetuʻutakí
ʻOkatopa 2021


Kakai Lalahi Kei Talavoú

ʻE Lava ʻe heNgaahi Fuakavá ʻo Liliu Hotau Ngaahi Vā Fetuʻutakí

ʻOku nofo ʻa e tokotaha naʻá ne faʻú ʻi ʻIutā, USA.

ʻE lava ke ʻomi ʻe he ngaahi fuakavá ʻa e mālohi ke tau ʻofa ʻiate kitautolu pē, tokoni ki he niʻihi kehé, pea foki ki heʻetau Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí.

ʻĪmisi
Boston Massachusetts Temple

Tā ʻo e Temipale Positoni Masasūsetí naʻe fakahoko ʻe Christina Smith

ʻI heʻeku kei siʻí, naʻá ku laukau ʻaki ʻeku lava ʻo fakamatalaʻi ha foʻi lea lahi hangē ko e fuakavá. Ko e taimi kotoa pē naʻe ʻohake ai ʻa e tefitó ʻi he lotú, naʻá ku laukau ʻaki ʻeku pehē, “Ko e fuakavá ko ha palōmesi ia ʻi hoku vā mo e ʻOtuá!”

ʻI heʻeku tupu haké, naʻá ku fakahoko ha ngaahi fuakava ʻi he papitaisó pea ʻi he temipalé, pea naʻe meimei ke ʻikai liliu ʻeku fakaʻuhingá. Naʻá ku vakai ki he ngaahi fuakavá ko ha ngaahi tuʻutuʻuni ke u muimui ki ai, pea ʻe toki fakahoko leva ʻe he ʻOtuá ʻa ʻEne tafaʻakí ʻaki hono foaki mai e ngaahi tāpuaki kuo talaʻofa maí.

Naʻe hangē kiate au ko e ngaahi fuakavá ko ha meʻa ia ke fakaʻilongaʻi ʻi ha lisi ʻo e ngaahi meʻa ke fakahoko ʻi he moʻuí. Naʻá ku lava ʻo sio ki he founga naʻe fekauʻaki ai ʻa e ngaahi founga kehe ʻo e ongoongoleleí, hangē ko e lotú mo e ʻaukaí, ki hono fakatupulaki ha vā fetuʻutakimo e Tamai Hēvaní, ka naʻe hangē naʻe fekauʻaki ʻa e ngaahi fuakavá ia mo e ngaahi tuʻutuʻuniʻa e Tamai Hēvaní.

Ko hono moʻoní, ko ʻeku fakaʻuhinga heʻeku kei siʻí ko ha kamataʻanga lelei ia, ka naʻe fie maʻu ha ngaahi laine [fakaʻuhinga] lahi ange kapau ʻe liliu ʻe he ngaahi fuakavá ʻeku moʻuí ki he founga naʻe fakataumuʻa ʻe he ʻOtuá ke nau aʻu ki aí.

Ko Hono Fakafonu ʻo e Ngaahi Konga ʻOku Pulí

Ko e ngaahi lea ko ʻeni meia ʻEletā Gerrit W. Gong ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ko ha kamataʻanga lelei ia ki heʻeku fakaʻuhingaʻi ʻo e fuakavá:

“Koeʻuhí ko e fuakava fakalangí, ʻoku tau kau ai ki he ʻOtuá mo fekauʻaki ʻiate kitautolu. Ko e haʻisia ki he fuakavá ko ha mana ia. …

“… ʻOku ʻikai ko e taʻefalala kiate kitautolu, ki he niʻihi kehé pe ki he ʻOtuá.”1

Talu mei hono ʻiloʻi e kupuʻi lea ko iá, kuó u fakatokangaʻi ʻoku ʻi ai ha ivi tākiekina fakaʻaho ʻo e ngaahi fuakavá ki heʻetau moʻuí. ʻI he taimi ʻoku tau moʻui moʻoni ʻaki ai e ngaahi fuakava kuo tau fakahokó, ʻoku ʻikai ke tau taʻefalala kiate kitautolu, ki he kakai ʻoku tau feohí, pe ki he ʻOtuá. ʻOku tokoni ʻetau ngaahi fuakavá ke mahino kiate kitautolu ʻa e natula moʻoni ʻo hotau ngaahi vā fetuʻutakí mo ʻomi kiate kitautolu ʻa e mālohi ʻoku tau fie maʻu ke fakatupulaki ʻaki kinautolú.

ʻOku mahulu hake ʻa e ngaahi fuakavá ia ʻi he muimui pē ki he ngaahi laó; ʻoku fekauʻaki ia mo hono fakamālohia ʻo e ngaahi vā fetuʻutakí!2

Tau vakai ki ha ngaahi vā fetuʻutaki mahuʻinga ʻe tolu ʻi heʻetau moʻuí mo e founga ʻe lava ke liliu ai kinautolu ʻe heʻetau ngaahi fuakavá: ko hotau vā fetuʻutaki mo kitautolú, mo e niʻihi kehé, pea mo ʻetau Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí.

Ko Hono ʻIloʻi Hotau Tuʻunga Taʻengatá

ʻOku fie maʻu ʻe he tokotaha kotoa ke ne ongoʻi ʻoku ʻiloʻi hono tuʻungá. ʻI heʻeku kei ʻi he akoʻanga māʻolungá, naʻá ku ʻiloʻi ko e konga lahi hono ʻiloʻi hoku tuʻungá ko ʻeku manako ʻi he hulohulá. ʻI heʻeku faʻa ʻalu maʻu pē ki he ngaahi kalasi hulohulá mo fakahoko ha ngaahi fakaʻaliʻalí, naʻe hoko ʻa e “tokotaha faivá” ko ha konga mahuʻinga ia ʻo hono ʻiloʻi pe ko hai aú.

Ka naʻá ku ʻosi mei he akoʻanga māʻolungá, pea naʻe tākiekina au ʻe he moʻuí ʻi ha hala mamaʻo mei he hulohulá. Naʻe mole ʻa ʻeku holi fakaʻahó ʻi he ʻikai ha hulohulá, pea ʻikai ke u toe ongoʻi kuó u kau ki ha kulupu. Naʻá ku fefaʻuhi mo e ongoʻi loto-foʻí ʻi ha ngaahi uike lahi ʻi heʻeku feinga ke toe ʻiloʻi pe ko hai au mo e feituʻu naʻá ku kau ki aí. Naʻe akoʻi au ʻe he aʻusia faingataʻa ko ʻení neongo ʻoku ʻi ai ha ngaahi tuʻunga ʻoku ʻiloʻi ʻaki kitautolu ʻi ha vahaʻataimi nounou, ka ʻe lava ʻe ha niʻihi ʻo fakatupulaki ʻetau moʻuí ʻo taʻengata.

Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Gong ʻo pehē:

“ʻOku fakaafe mai [ʻa e ʻOtuá] ʻi he ofa taʻefakangatangatá, ke tau haʻu ʻi he tui pea haʻisia ki he fuakavá.

“… ʻOku kei moʻoni ʻa e lea fakakuongamuʻá. ʻI hono siʻaki hotau anga fakamāmaní ʻo fakafou ʻi he haʻisia ki he fuakavá, ʻoku tau ʻilo pea haʻisia ai ki hotau tuʻunga taʻengata lelei tahá ʻo—tauʻatāina, moʻui, moʻoni.”3

Naʻe mahuʻingamālie mo ʻaonga ʻa ʻeku hoko ko ha mēmipa ʻo ha kulupu hulohulá, ka naʻe tohoakiʻi ʻeku tokangá ʻe he fuʻu tokanga makehe ki hoku hingoá ko e tokotaha hulohulá mei hoku tuʻunga taʻengatá.

Ko e meʻa naʻá ne tokoniʻi au ke u toe tokanga taha ange ki hoku tuʻunga taʻengatá, ko ʻeku fakamanatu kiate au ʻeku ngaahi fuakava ʻi he papitaisó. ʻI heʻeku fakapapauʻi ko ia ke liliu hoku tuʻunga mahuʻinga tahá ke ʻiloʻi ai au ko ha ākonga ʻa Sīsū Kalaisí, ne u ʻilo ai ʻa e haʻisia naʻá ku fuʻu fie maʻú.

Naʻá ku toe fakatokangaʻi foki ʻoku tokoni hono fakahoko mo tauhi e ngaahi fuakava toputapu mo e ʻOtuá ke tau tokanga taha ai kia Kalaisi, ʻa ia te ne tokoniʻi kitautolu ke tau fakalakalaka ʻi he ngaahi tafaʻaki kotoa pē ʻo e moʻuí. ʻOku ou tui ʻoku tokanga ʻa Kalaisi ki heʻeku manako he hulohulá pea kuó Ne tokoniʻi au ke u lavameʻa ʻi hono fakahoko iá; ka naʻe pau pē ke u ako ke ʻoua naʻá ku tuku ke hoko ʻa e hulohulá ko e fakavaʻe ia ʻo hoku tuʻunga totonú.

ʻE kehe ʻa e fononga fakamatelie ko ʻení ki he tokotaha kotoa pē, ka ʻe lava ʻe hono tauhi ʻo e ngaahi fuakavá mo nofo maʻu ʻi he hala ʻo e fuakavá, ʻo ʻomi kiate kitautolu kotoa ʻa e mālohi ʻoku tau fie maʻu ke aʻusia ai hotau tuʻunga lelei tahá.4

Ko Hono Fakaloloto ʻEtau ʻOfa ki he Niʻihi Kehé

ʻĪmisi
two women hugging

Ko e ngaahi vā fetuʻutaki ʻofá ko e taha ia ʻo e ngaahi konga mahuʻinga taha ʻo e moʻuí, ka ʻe toe lava pē foki ke faingataʻa hono langaki mo tauhi maʻu iá. ʻI heʻetau ngaahi fuakavá, ʻe mahino lelei ange ai kiate kitautolu ʻa e founga ke ʻofa ai ki he kakai ʻoku tau feohí. Naʻe pehē ʻe ʻEletā Gong, “ʻI hono fakahaaʻi hotau natula totonu mo fakalangí ʻo fakafou ʻi heʻetau ngaahi fuakava mo e ʻOtuá, ʻoku tau ako ai ke ʻiloʻi mo ʻofa ʻi hotau kāingá ʻi he founga tatau ʻokú Ne fakahokó.”5

ʻE lava ke liliu ʻe he ngaahi fuakavá ʻetau fakakaukau ki he ngaahi vā fetuʻutaki fakaemāmani. Hangē ko ʻení, hili hono papitaiso haku kaungāmeʻa ʻi hono taʻu fāngofulu tupú, naʻá ne pehē naʻe kehe ʻa e mahino naʻá ne maʻu ki hono fatongia ko ha faʻeé. ʻI heʻene ʻiloʻi ʻe tataki ia ʻe he Tamai Hēvaní ʻo fakafou ʻi he meʻafoaki ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní, naʻá ne fakapapauʻi ange te ne lava ʻo tokoniʻi ʻene fānaú ke nau ikunaʻi honau ngaahi faingataʻaʻia fakafoʻituituí.

ʻE lava ke faitāpuekina ʻe heʻetau hoko ko ha tokotaha tauhi fuakavá ʻa hotau ngaahi vā fetuʻutaki ʻi he māmaní ʻi ha ngaahi founga lahi, kau ai ʻeni:

  • ʻI he taimi ʻoku tau manatuʻi ai e natula taʻengata ʻo e ngaahi fuakavá, te tau lava ʻo maʻu ha ʻamanaki lelei lahi ange, mālohi, mo e faʻa kātaki ʻi he ngaahi vā fetuʻutaki faingataʻá.

  • ʻI he fakaʻau ke lelei ange ʻetau tauhi e ngaahi palōmesí, te tau lava ai ʻo fakatupulaki ha tuʻunga ʻoku loloto ange ʻo e fefalalaʻakí.6

  • ʻE lava ke tokoni ʻa e “tangi fakataha mo kinautolu ʻoku tangí” (Mōsaia 18:9) ke fakatupulaki ha ongoʻi vāofi mo ʻofa.

  • ʻI he taimi ʻoku tau ʻiloʻi ai ko e fānau kotoa kitautolu ʻa e Tamai Hēvaní, ʻe lava ke fonu hotau lotó ʻi he ʻofa ki he kau muli moʻoní (vakai, Tokāteline mo e Ngaahi Fuakava 18:10–11.)

Ko ha ngaahi sīpinga pē ia ʻe niʻihi. Ka ʻoku ou houngaʻia ʻi heʻetau tauhi ʻetau ngaahi fuakavá, ʻe lava ke foaki mai ʻe he Tamai Hēvaní kiate kitautolu ʻa e mālohi ke fakatupulaki ʻa e ngaahi ʻulungaanga mo e ngaahi fakakaukau ʻoku fie maʻu ki he ngaahi vā fetuʻutaki leleí.

Ko Hono Fakamālohia Hotau Vā Fetuʻutaki mo e ʻOtuá mo Sīsū Kalaisí

Neongo ʻoku moʻoni ʻoku fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi lea tatau ʻi he taimi ʻoku fakahoko ai ʻe he fakafoʻituituí ha ngaahi fuakava pau (hangē ko e papitaisó mo e ʻenitaumeni ʻi he temipalé), ka ʻoku ʻi ai ha foʻi lea ʻe ua ne u lea ʻaki ʻi heʻeku fakahoko ʻa e ngaahi fuakava ko ʻeni naʻá ne ʻai ke nau makehé: ʻEmelī ʻĒpeli. Naʻe liliu ʻe he ongo foʻi leá ni ʻa e ngaahi fuakava fakaemāmani lahí ki heʻeku fakaafe fakatāutaha ke ʻi ai ʻa Kalaisi ʻi heʻeku moʻuí. Koeʻuhí ko e ngaahi fuakava ko iá, ʻoku ou ʻi ha tuʻunga ʻi he mālohi ʻo e lakanga fakataulaʻeikí, ʻa ia ʻoku ou haʻisia ai kia Kalaisi “[ʻi he ngaahi haʻi ʻo e ʻofá,]”7 pea ʻokú Ne haʻisia leva kiate au. Ko e meʻa tatau pē ʻoku fakahoko ʻe he tokotaha kotoa ʻokú ne fakahoko e ngaahi fuakavá.

Naʻe pehē ʻe Toketā ʻEli L. ʻIongi, ko e tokoni palōfesa ʻo e ako kilīniki ki he ʻatamaí mo e ako makehe ʻi he ʻUnivēsiti Pilikihami ʻIongí: “ʻOku ʻuhinga ʻa e haʻisia kia Kalaisí ʻoku tau ʻiloʻi Ia. ʻOku tau ongoʻi ʻEne ʻofa fakafiemālié. ʻOku tau ongoʻi Hono toʻukupu tatakí ʻi heʻetau moʻuí.”8

Ko e konga ʻo ʻetau ngaahi fuakavá, fekauʻaki mo e ako ke ʻofa ki heʻetau Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí pea mo ʻiloʻi Hona leʻó (vakai, ʻAlamā 5:60.) Pea ʻi heʻetau vakai ki heʻetau ngaahi fuakavá ko ha konga ʻo ha vā fetuʻutaki fakatāutaha mo tupulaki māmālie mo Kinauá, ʻoku mahuʻinga ke foki ki he hala ʻo e fuakavá ʻi he taimi ʻoku tau hē aí. ʻI he taimi ʻoku tau fakahoko ai ha fehalaaki lolotonga ʻetau feinga ke ʻaʻeva ʻi he hala ʻo e fuakavá, ʻokú Na ui mai mo fakaafeʻi kitautolu ke tau foki ange. ʻOku finangalo maʻu pē ʻa e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi ke fakamolemoleʻi kitautolu ʻi he taimi ʻoku tau loto fakamātoato ai ke ofi ange kiate Kinauá.

ʻOku ou ʻiloʻi he taimí ni ʻoku ʻuhinga hono tauhi ʻeku ngaahi fuakavá ke maʻu ha vā fetuʻutaki mālohi mo e Tamai Hēvaní mo Sīsū Kalaisi. Naʻa mo e hili ʻetau fakahoko ha angahala lahí, ʻoku ʻikai fakataʻeʻaongaʻi ʻetau ngaahi fuakavá ʻo taʻengata kapau te tau fakatomala. ʻOku fakaafeʻi kitautolu ʻe heʻetau Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí ke tau haʻu pea kamata fakahoko hano fakaleleiʻi. Hangē ko e lea ʻa Jeffrey R. Holland ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “He ʻikai malava ke taʻe aʻu atu kiate koe e maama taʻe ngata ia ʻo e Fakalelei ʻa Kalaisí.”9

ʻI ha māmani ʻoku lahi ai e feʻauʻauhí, ʻoku ou houngaʻia ʻi he ngaahi fuakava ʻoku nau tokoniʻi au ke u manatuʻi hoku mahuʻinga taʻefakangatangatá. ʻI ha māmani ʻoku fonu ʻi he ngaahi vā fetuʻutaki faingataʻá, ʻoku ou houngaʻia ʻi he lava ʻe he ngaahi fuakavá ʻo tataki ʻeku fengāueʻaki mo e niʻihi kehé. Pea ʻi ha māmani fonu faingataʻa, ʻoku ou houngaʻia ʻi heʻeku Tamai Hēvaní mo e Fakamoʻuí, ʻa ia te Na tokoniʻi au ke u lava ʻo foki lelei ki ʻapi.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Gerrit W. Gong, “Ko e Mana ʻo e Haʻisia Ki he Fuakavá,” Liahona, Fēpueli 2019, 28–29.

  2. Vakai Gérald Caussé, “ʻOku Fekauʻaki Ia mo e Kakaí,” Liahona, Mē, 2018, 111.

  3. Gerrit W. Gong, “Haʻisia ki he Fuakavá” Liahona, Nōvema 2019, 80.

  4. Vakai Dieter F. Uchtdorf, “ʻOkú ke Mahuʻinga Kiate Ia,” Liahona, Nōvema 2011, 22.

  5. Gerrit W. Gong, “Ko e Mana ʻo e Haʻisia ki he Fuakavá,” 28.

  6. Vakai, Ronald A. Rasband, “Ko e Tauhi Pau ki Heʻetau Ngaahi Palōmesí mo e Ngaahi Fuakavá,” Liahona, Nōvema 2019, 53–56.

  7. “Ko e ʻOfa ʻa e Fakamoʻuí,” Ngaahi Himí, fika 56

  8. Ellie L. Young, “The Transformative Power of Covenants” (Brigham Young University devotional, June 11, 2019), 2, speeches.byu.edu.

  9. Jeffrey R. Holland, “Ko e Kau Ngāue ʻi he Ngoue Vainé,” Liahona, Mē 2012, 33.

Paaki