2023
Ko e Fakataha Alēlea ‘o Selusalemá
Siulai 2023


Fuakava Foʻoú ʻi hono Puipuituʻá

Ko e Fakataha Alēlea ‘o Selusalemá

Ako ʻa e meʻa ʻoku akoʻi mai ʻe he fakataha alēlea naʻe fakamatalaʻi ʻi he Ngāue 15 ʻi he ʻaho ní.

ʻĪmisi
Ko e lea ʻa Pita ki he Kāingalotu ʻi Selusalemá

ʻOku fakamatala ʻi he Ngāue 15 ki ha taha ʻo e ngaahi fuofua fakataha alēlea faka-Kalisitiané, ko e Fakataha Alēlea ʻo Selusalemá, mo akoʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻoku kei lava pē ʻo fakaʻaongaʻi ki he Siasí ʻi he ʻaho ní.

Naʻe fakataha ʻa e fakataha alēlea ko ʻení ke aleaʻi ʻa e meʻa ʻoku totonu ke fai ʻe he kau Senitailé (ʻikai ko e kau Siú) ʻi he taimi ʻoku nau ului ai ki he tui faka-Kalisitiané. Neongo ko e kau fuofua tuí ko e kau Siu naʻa nau tali ʻa Sīsū ko e Mīsaiá, ka naʻe haʻu ʻa e kau Senitailé mei ha puipuituʻa fakalotu mo fakamatakali kehe, ko ia naʻe hoko ʻenau kau ki he Siasi Faka-Kalisitiané ko ha palopalema.

ʻI he angamahení, naʻe ʻikai fengāueʻaki vāofi ʻa e kau Siú mo e kau Senitailé koeʻuhí ko e ngaahi faikehekehe ʻi he tuí, anga fakafonuá, mo e leá, pea pehē ki he ngaahi lao ki he meʻatokoní (kosher) naʻe muimui ki ai ʻa e kau Siú. Naʻe fifili ʻa e kau Kalisitiane ʻi he kuonga muʻá pe ʻoku totonu nai ke hokohoko atu ʻa e ngaahi anga fakafonua mo e ngaahi tukufakaholo faka-Siú, koeʻuhí naʻe tupu hake ʻa Sīsū mo e kau fuofua ʻAposetoló ʻi hono fai ʻo e ngaahi meʻá ni.

Ngaahi Fakakaukau Kehekehe ʻi he Lotolotonga ʻo e Fuofua Kāingalotu ʻo e Siasí

Naʻe maʻu ʻe he fuofua kāingalotu ʻo e Siasí ha ngaahi fakakaukau kehekehe ʻi he meʻa ko ʻení. Naʻe akoʻi ʻe ha niʻihi ko e kakai tangata naʻa nau fiemaʻu ke fakamoʻui kinautolú mo nau tali ʻa Sīsuú naʻe fiemaʻu ia ke kamu, ʻo hangē ko ia naʻe angamaheni ʻaki ʻi he fono ʻa Mōsesé (vakai, Ngāue 15:1).1

Naʻe fakafofongaʻi ʻe Paula mo Pānepasa ha fakakaukau ʻe taha. Naʻá na akoʻi ʻa e kau Senitailé mo ongoʻi kuo tokoni ʻa e Laumālie Māʻoniʻoní ke fakaului kinautolu. Naʻe lau ʻeni ʻe Paula mo Pānepasa ko ha fakamoʻoni naʻe moʻoni ʻa e ngāue naʻá na faí (vakai, Ngāue 15:2–4). Naʻe ʻikai fiemaʻu ke nau kamu pe talangofua ki he ngaahi lao faka-Siu ki he meʻatokoní kae toki papitaiso.

Naʻe fiemaʻu ʻe he ngaahi fakakaukau fehangahangai ko ʻení ha fakataha alēlea ʻi he lotolotonga ʻo e kau taki ʻo e Siasí ʻi Selusalemá ke fakaleleiʻi ʻa e meʻa ko iá.

Ko e Lea ʻa Pitá

Naʻe lea ʻa Pita, ko e ʻAposetolo pulé, ʻi he fakataha alēleá. Naʻá ne fakamanatu kiate kinautolu ʻa e ngaahi meʻa naʻá ne aʻusia ʻa ia naʻá ne ako ai ʻoku totonu ke fanongo ʻa e kau Senitailé ki he ongoongoleleí pea naʻe fakamoʻoniʻi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ʻa e moʻoní kiate kinautolu ʻo hangē pē ko e kau Siu kuo nau tali ʻa Sīsū ko e Mīsaiá (vakai, Ngāue 15:7–8; vakai foki, Ngāue 10).

Naʻá ne pehē “naʻe ʻikai [fakafaikehekeheʻi ʻe he ʻOtuá ʻa] kitautolu mo kinautolu, ʻo ne fakamaʻa honau lotó ʻi he tui” (Ngāue 15:9). Ko e ngaahi aʻusia ʻa e kau Senitailé mo e Laumālie Māʻoniʻoní ko ha fakamoʻoni ia naʻe tali ʻe he ʻOtuá ʻenau ului kia Kalaisí. Pea naʻa nau aʻusia ʻeni ʻo ʻikai ke nau tauhi ʻa e ngaahi fiemaʻu ʻo e fono ʻa Mōsesé.

Naʻe fakaʻosi ʻaki ʻe Pita ʻene fakaʻamu “ko e meʻa ʻi he ʻaloʻofa pē ʻa e ʻEiki ko Sīsū Kalaisí, ʻe moʻui ʻa kitautolu, ʻo hangē ko kinautolú.” (Ngāue 15:11).

Ko e Founga Fakaleleiʻi ʻa Sēmisí

Naʻe lea foki ʻa Sēmisi, ko e tokoua ʻo Sīsuú mo ha fuofua taki mahuʻinga ʻo e Siasí ʻi Selusalemá, ki he fakataha alēleá. Naʻá ne fakahaaʻi ʻa e ngaahi aʻusia ʻa Pitá naʻe tupu ai ʻene ʻiloʻi ʻe ngaohi ʻe he ʻOtuá ha kakai ʻo e fuakavá mei he kau Senitailé. (Vakai, Ngāue 15:13–17; vakai foki, Ngāue 9:11.)

Naʻá ne fokotuʻu leva ha founga ke fakaleleiʻi ʻaki. Naʻá ne fokotuʻu mai ʻoku totonu ke fakaʻehiʻehi ʻa e kau Senitailé mei ha meʻa ʻe fā pe lahi ange fekauʻaki mo hono tauhi ʻo e fono ʻa Mōsesé (vakai, Ngāue 15:20, 29):

  • Kakanoʻi manu ʻoku foaki ki he ngaahi ʻotua tamapuá

  • Feʻauakí (angaʻuli fakasekisualé)

  • Kakanoʻi manu naʻe fakasisiná (naʻe teʻeki ai ke fakatafe ʻa e toto ʻo e monumanú)

  • Toto (fekauʻaki mo e fakaʻehiʻehi mei he kakanoʻi manu kuo fakasisiná)

ʻE fakafaikehekeheʻi ʻe he ngaahi fakataputapuʻi ko ʻení ʻa e kau Senitaile kuo uluí mei he kau Senitaile kehé he naʻe hoko ʻa e ngaahi tōʻonga ko ʻení ʻi he ngaahi taimi ʻe niʻihi ko ha konga ʻo e moihū ʻa e Kau Senitailé ki he ngaahi ʻotuá mo e ngaahi ʻotua fefiné.

Ko ha Pōpoaki ki he Kāingalotú

Naʻe loto kotoa ʻa e fakataha alēleá ki he fokotuʻu ʻa Sēmisí, ko ia naʻa nau ʻave ha ngaahi tohi mo ha kau fakafofonga ki ʻAniteoke mo ha ngaahi haʻofanga lotu faka-Kalisitiane kehe ke fakahā kiate kinautolu ʻa e tuʻutuʻuni ko ʻení (vakai, Ngāue 15:23–29). Naʻa nau fakahaaʻi foki ʻi he tohí ʻa e fatongia ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní ʻi hono fakamoʻoniʻi naʻe lelei ʻa e tuʻutuʻuni ko ʻení.

Naʻe lava heni ʻa e kau Kalisitiane kotoa pē, mei he puipuituʻa ʻo e kau Siú mo e Senitailé fakatouʻosi ke nau maʻu meʻatokoni fakataha. Naʻe fakamamafaʻi ʻikai fakahangatonu foki ʻe he tuʻutuʻuní ko e tui mo e ngaahi fuakava ʻia Sīsū Kalaisí ko e hala ia ki he fakamoʻuí, kae ʻikai ko e fono ʻa Mōsesé.2

Ngaahi Lēsoni mei he Fakataha Alēlea ʻa Selusalemá

ʻOku ʻi ai ha tefitoʻi moʻoni ʻe nima pe lahi ange mei he Fakataha Alēlea ʻa Selusalemá ʻoku lava ke fakaʻaongaʻi ʻi he Siasí ʻi he ʻahó ni:

  1. ʻE lava ke tokoni hono vahevahe ʻo e ngaahi fakakaukau kehekehé ʻi ha fakataha alēleá ki he kāingalotú ʻi heʻenau fekumi ki he finangalo ʻo e ʻEikí pea lava ke iku ki ha aleapau ʻe lava ke muimui ki ai ʻa e taha kotoa.

  2. ʻOku ʻi he aleapau pe tuʻutuʻuni aofangatukú ʻa e mafai ʻo hono kau takí; ʻe lava ke poupouʻi mo falala ʻa e kau mēmipa ʻo e fakataha alēleá mo e kāingalotu tokolahi ange ʻo e Siasí ki he ngaahi tuʻutuʻuni ko ʻeni kuo fakamafaiʻí.

  3. ʻE lava ke fakatahaʻi ʻe he Siasí ha ngaahi anga fakafonua kehekehe ki ha faʻahinga pē ʻe taha, pea ʻe lava ke ʻilo ʻe he kāingalotú pe ko e fē ʻa e ngaahi tōʻonga fakafonua ʻoku fehangahangai mo e anga fakafonua ʻo e ongoongoleleí pea ʻoku fiemaʻu ke liʻakí.

  4. ʻE ʻomi ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ha fakamoʻoni mālohi ki he finangalo ʻo e ʻOtuá pea mo ia ʻoku muimui ki aí.

  5. Ko e kī ki he uluí mo e kau ki he Siasí ko hono tali ʻo Sīsū Kalaisi ʻo fakafou ʻi he papitaisó mo e ngaahi fuakava kehé.

ʻI he muimui ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi he ngaahi fakataha alēlea ʻa e Siasí ʻi he ʻaho ní, ʻe fakaiku ia ki he fakaʻapaʻapa ki he ngaahi fakakaukau ʻa e niʻihi kehé. Te tau lava foki ʻo fakahaaʻi ʻa e loto-fakatōkilaló ʻaki hono tali mo poupouʻi ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni ʻa e ngaahi fakataha alēleá.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. ʻOku fakaʻaongaʻi ʻi he Ngāue 15:5 ʻa e hingoa ko e “faʻahinga ʻo e kau Fālesí naʻe tui” kia Kalaisí ke fakamatalaʻi ʻaki ha niʻihi ʻo e “kau Kalisitiane Siu” naʻa nau vilitaki ʻi heʻenau holi ke tauhi ʻa e ngaahi tōʻonga faka-Siú ko ha konga ʻo e fuakava faka-Kalisitiané. Naʻe ʻikai ko e kau Fālesi ʻeni naʻe faʻa lave ki ai ʻi he Ngaahi Kosipelí. Ko ha kau papi ului faka-Kalisitiane kinautolu naʻa nau fiemaʻu moʻoni ke tauhi ʻenau tuʻunga faka-Siú pea mahalo naʻa nau kau ʻi he faʻahinga ʻo e kau Fālesí kimuʻa pea nau uluí pea mahalo naʻa nau tauhi ha ngaahi fehokotaki mo e kau Fālesí.

  2. Naʻe hokohoko atu hono tataki ʻe he ngaahi mahino mei he fakataha alēleá ʻa e Siasí ʻi he kuonga muʻá. Hangē ko ʻení, naʻe akoʻi ʻe Paula kimui ange naʻe ʻikai fiemaʻu ʻa e kamú mo e muimui ki he fono ʻa Mōsesé ke tali ʻa Sīsū Kalaisi, neongo naʻe hokohoko atu hono akoʻi ʻe he niʻihi kehé ʻa e ngaahi meʻá ni (vakai, Ngāue 21:20–21), pea naʻá ne toe fakahaaʻi ʻa e ngaahi tefitoʻi fiemaʻu ʻe fā ki he kau Senitaile kuo fakauluí mei he Fakataha Alēlea ʻo Selusalemá (vakai, Ngāue 21:25).

Paaki