2023
Ko e Mamata ki he Ngaahi Mana ʻa e Fakamoʻuí ʻi Heʻetau Moʻuí
Siulai 2023


“Ko e Mamata ki he Ngaahi Mana ʻa e Fakamoʻuí ʻi Heʻetau Moʻuí,” Liahona, Siulai 2023.

Ko e Ngaahi Mana ʻa Sīsuú

Ko e Mamata ki he Ngaahi Mana ʻa e Fakamoʻuí ʻi Heʻetau Moʻuí

Lēsoni ʻe fā mei hono fakaʻā ʻe he Fakamoʻuí ʻa e kuí.

ʻĪmisi
Ko hono fakamoʻui ʻe Sīsū ha tangata kui

Fakaikiiki naʻe toʻo mei he Naʻá Ne Tākai ʻa e Matá, tā fakatātā ʻa Walter Rane

ʻOku ʻi ai ha ngaahi taimi ʻi heʻetau moʻuí ʻoku tau ʻamanaki mo lotua ai ha ngaahi mana. ʻE lava pē ke fai ia maʻa ha taha ʻoku tau ʻofa ai pe ki heʻetau leleí. Ko ʻetau ʻamanakí ke tali ʻetau tautapá, fakaleleiʻi ʻa e tūkunga fakamamahí, fakamolū ʻa e loto ʻitá, pea ʻomi ʻe he ʻEiki ʻo e ngaahi maná ʻa e founga fakalelei ʻoku tau fie maʻú. ʻI he taimi ʻoku maʻu ai e olá ʻoku ʻikai ko e meʻa naʻa tau ʻamanaki ki aí pe ʻi he taimi tēpile ne tau lotuá, ʻoku tau faʻa fifili pe ko e hā hono ʻuhingá.

ʻOku akoʻi ʻe Molonai, “Pea ʻoku ou fie naʻinaʻi kiate kimoutolu, ʻe hoku kāinga ʻofeina, ke mou manatuʻi ʻokú ne tatau ʻi he ʻaneafí, ʻahó ni, pea taʻengatá, pea ko e ngaahi meʻa-foaki kotoa pē kuó u lau ki aí, ʻa ia ʻoku fakalaumālié, ʻe ʻikai ai pe toe ʻave ia, lolotonga ʻa e kei tuʻu ʻa e māmaní, ka ʻe fakatatau pē mo e taʻetui ʻa e fānau ʻa e tangatá” (Molonai 10:19).

ʻOku kei maʻu nai ʻi hotau kuongá ʻa e ngaahi meʻafoaki mo e ngaahi mana ko ia ne lekooti ʻi he folofolá? Te tau taau fēfē nai mo e ngaahi tāpuaki ko iá? ʻOku ʻafioʻi nai ʻe he Fakamoʻuí ʻa e meʻa ʻoku hoko ʻi heʻetau moʻuí mo fiemālie ke fakahaofi kitautolu mei hotau ngaahi faingataʻaʻiá?

ʻOku ou fie fakaʻaongaʻi e mana ʻa e Fakamoʻuí ʻi hono toe fakaʻā ʻa e kuí ke hoko ko e fakavaʻe ki hono tali ʻo e ngaahi fehuʻi ko ʻení. (Ke maʻu ha ngaahi sīpinga, vakai ki he Mātiu 9:27–31; 12:22–23; Maʻake 8:22–26; 10:46–52; Sione 9:1–11.)

Ko e hā Te Tau Lava ʻo Ako fekauʻaki mo e Misiona ʻa e Fakamoʻuí mei Heʻene Ngaahi Maná?

Ke mahino e ola ʻo ha mana ʻiate kitautolu mo ʻetau moʻuí, tau kamata ʻaki hono fakamatalaʻi e ʻuhinga ʻo e maná. Ko e ngaahi maná “naʻe fakataumuʻa ia ko ha fakamoʻoni ki he kau Siú ko Sīsū ʻa e Kalaisí. … Ko e lahi tahá ko ha fakataipe, ki hono akoʻi … e ngaahi moʻoni fakalangí. … Ko e ngaahi maná ko ha tali ia ki he tuí mo hono fakalotolahi lelei tahá. Naʻe ʻikai teitei hoko ia taʻe kau ai e lotú, ongoʻi e fie maʻú, mo e tuí.”1

Naʻe fakamatala fakaʻofoʻofa mo mahinongofua ʻe ʻEletā Lainolo A. Lasipeni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

“Ko e maná ko ha ngaahi ngāue mo hano fakahaaʻi fakalangi ia ʻo e mālohi taʻefakangatangata ʻo e ʻOtuá pea mo hano fakamoʻoniʻi ʻokú Ne, ʻtatau ʻi he ʻaneafí, ʻaho ní pea taʻengataʼ [Molonai 10:19]. …

“… Ko e maná ko ha ngaahi fakalahi ia ki he palani taʻengata ʻa e ʻOtuá; ko e maná ko ha halanga moʻui ia mei he langí ki he māmaní.”2

Ko ia ai, ko ha founga lelei ke ako ai e ngaahi mana ʻa e Fakamoʻuí mo ako mei aí ko hono manatuʻi ʻoku fakataumuʻa ʻa e mana takitaha ki ha meʻa ʻoku ope atu ʻi he meʻa ʻoku hokó pea ke kumi ha ngaahi moʻoni pau fekauʻaki mo e ʻOtuá mo ʻEne ngāué.

Tau aleaʻi muʻa ha niʻihi ʻo e ngaahi moʻoni te tau lava ʻo ako mei he ngaahi mana ʻa e Fakamoʻuí ʻi hono toe fakaʻā ʻa e kuí. ʻE lava ke vahevahe kinautolu ki ha lēsoni ʻe fā ʻo hangē ko ʻení.

1. Ko Hono Fakaʻā ʻa e Fofongá ko ha Fakaʻilonga ia ʻo e Mīsaiá

Ko e kau palōfita he kuonga muʻá ne nau fakamoʻoniʻi e hāʻele mai ʻa e Mīsaiá, naʻa nau lea kau ki he ngaahi mana te Ne fakahokó, kau ai hono fakaʻā ʻa e kuí.

Naʻe pehē ʻe ha ʻāngelo māʻoniʻoni ki he Tuʻi ko Penisimaní ʻe “hāʻele atu [ʻa e Fakamoʻuí] ʻi he lotolotonga ʻo e kakaí, ʻo fai ʻa e ngaahi mana lalahi, ʻo hangē ko e fakamoʻui ʻo e mahaki, fokotuʻu hake ʻo e maté, mo e pule ke ʻeveʻeva ʻa e pipikí, mo e fakaʻaaki ʻa e mata ʻo e kuí” (Mōsaia 3:5; vakai foki, ʻĪsaia 35:4–5).3

Ko ia ai, ʻoku fakapapauʻi mai ʻe he ngaahi mana ʻo hono fakaʻā ʻa e kuí ʻa e ngaahi kikite ko ia fekauʻaki mo e hāʻele mai ʻa e Fakamoʻuí pea mo ʻEne ngāue fakaetauhi ki he fānau ʻa e ʻOtuá.

2. Ko Sīsū ʻa e Maama ʻo e Māmaní

Naʻe fakamatalaʻi mahino ʻa e foʻi moʻoni ko ʻení ʻi he fetaulaki ʻa Sīsū mo ha tangata naʻe fanauʻi kui (vakai, Sione 9:1–11). ʻI hono fehuʻi ʻe he kau ākongá pe naʻe fanauʻi kui ʻa e tangatá koeʻuhí ko e angahalá, naʻe folofola ʻa Sīsū ʻikai, “ka ko e meʻa ke fakahā ʻiate ia ʻa e ngaahi ngāue ʻa e ʻOtuá” (veesi 3). Pea kimuʻa ʻi hono fakaʻā e fofonga ʻo e tangatá, naʻe folofola ʻa e Fakamoʻuí, “ʻI heʻeku kei ʻi māmaní, ko e maama au ʻo māmaní” (veesi 5).

Naʻe fakamatalaʻi ʻe ʻEletā Pulusi R. Makongikī (1915–1985) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē: “Kimuʻa pea fakaʻā ʻa e mata fakatuʻasino ʻo e kuí, naʻe fakamanatu ʻe Sīsū ki heʻene kau fanongó ʻa ʻene pehē kimuʻa, ʻKo e maama au ʻo māmaní,ʼ ʻo hangē haʻane akoʻi: ʻʻI hoʻo manatuʻi naʻá ku fakaʻā ʻa e mata fakatuʻasino naʻe kuí, manatuʻi foki naʻá ku haʻu ke ʻomi ha maama ki he matá fakalaumālie.ʼ”4

ʻOku fie maʻu ke tau manatuʻi naʻe angamaheni ke lau ʻa e angahalá ʻi he folofolá ko ha kui fakaeangamaʻa pea ko e fakatauʻatāina mei he angahalá ko hono toʻo ia ʻo e kui ko ʻení. Ko Ia ʻa e “maama ʻo māmaní” naʻá Ne fakaʻaongaʻi ʻa e meʻa ko ʻení ke fakataipe ʻa e ngāue māʻolunga ange naʻá Ne hāʻele mai ki māmani ke fakahokó.

ʻĪmisi
fakatātā ʻo hono fakamoʻui ʻe he Fakamoʻuí ha tangata kui

3. ʻOku Muʻomuʻa ʻa e Tuí ʻi he Maná

ʻI he hāʻele atu ʻa Sīsū ʻi he ngaahi hala ʻo Kapaneumé, naʻe muimui atu ha ongo tangata kui ʻiate Ia, ʻo na kalanga, “Ko e ʻAlo ʻo Tēvita, ʻaloʻofa mai kiate kimaua.” Naʻá Ne folofola leva kiate kinaua ʻo fehuʻi ange, “ʻOkú mo tui ʻoku ou mafai ʻa eni?” Pea naʻá na tali ange, “ʻIo, ʻEiki.”

Naʻe hāsino e fakamoʻoni ʻo ʻena tui ʻe lava ke tokoniʻi kinaua ʻe he ʻEikí ʻi heʻena vilitaki ʻi he muimui kiate Iá pea ʻi heʻena fakahā vave mo tauʻatāina ʻa e tui ko iá ʻi he taimi naʻe fakafehuʻia aí. Naʻe ala ʻa e Fakamoʻuí ki hona fofongá mo pehē, “Ke hoko kiate kimoua ʻo hangē ko hoʻomo tuí.” Naʻe vave ʻa e olá: naʻe “ʻā ai hona matá” (Mātiu 9:27–31).

Naʻe pehē ʻe ʻEletā Makongikī: “ʻI hono toutou fakaʻā e mata ʻo e kuí, ʻo hangē ko ʻení, naʻe fakatahaʻi ʻe Sīsū ʻene fekaú mo ha ngāue fakatuʻasino. ʻI he meʻá ni mo ha ngaahi meʻa kehe naʻá ne ala ki he fofonga ʻo e kuí.”

Ko e hā naʻe fakahoko ai ia ʻe he Fakamoʻuí? Naʻe pehē ʻe ʻEletā Makongikī, “ʻOku ʻikai fiemaʻu ha taha ʻo e ngaahi ngāue ngali kehe ko ʻení … ki hono fakaʻaongaʻi ʻo e mālohi faifakamoʻuí.” Ka ʻoku tau ʻiloʻi ʻoku muʻomuʻa ʻa e tuí ʻi he ngaahi maná, pea “ko e taumuʻa mahino ʻa e ʻEikí ke fakamālohia e tui ʻa e tokotaha ʻoku kuí pe tulí.”5

4. Taimi ʻe Niʻihi ʻOku Hoko Mai ʻa e Ngaahi Maná ʻi he ʻOtu Lea ki he ʻOtu Lea

Naʻe ʻomi ʻe he kakai ʻi Petesaitá ha tangata kui kia Sīsū. Hili hono taki atu ʻe Sīsū ʻa e tangatá ki tuʻa mei he koló, naʻá Ne “ʻaʻanu ki hono matá, mo ʻai hono nimá kiate ia.” Naʻe ʻā fakakonga pē e fofonga ʻo e tangatá he taimi ko ʻení, ko ia naʻe hanga ai ʻe he Fakamoʻuí ʻo “toe ʻai hono nimá ki hono matá,” ʻo fakaʻā fakaʻaufuli ia. (Vakai, Maʻake 8:22–26.)

Naʻe fakamahino mai ʻe ʻEletā Makongikīʻa e ngaahi moʻoni ʻe lava ke tau ako mei he mana ko ení:

“ʻOku ngalingali ko e tūkunga hokohoko ʻo e fetuʻutaki fakatuʻasino mo Sīsuú, ʻoku hoko ai ha ola ʻo hono tānaki atu ʻo e ʻamanaki leleí, loto fakapapaú, mo e tuí ki he kuí.

“… ʻOku totonu ke fekumi ʻa e tangatá ki he ʻaloʻofa faifakamoʻui ʻa e ʻEikí ʻaki honau iví mo e tuí kotoa, neongo ʻoku feʻunga ia ke faitoʻo fakakonga pē. … ʻE lava leva ke fakalahi atu ʻenau fakapapaú mo e tuí ke nau hoko ai ʻo kakato mo moʻui lelei ʻi he tapa kotoa. ʻOku faʻa hoko pē foki ʻa hono fakamoʻui fakakongokonga ʻo e tangatá ʻi he ngaahi vaivai fakalaumālie kehekehe ʻoku nau moʻua aí, ʻo foʻi laka ki he foʻi laka, lolotonga ia ʻoku nau feinga ke fakafenāpasi ʻenau moʻuí mo e ngaahi palani mo e taumuʻa ʻa e ʻOtuá.”6

ʻI hono fakahoko ʻo e mana ko ʻení ʻi ha sitepu kehekehe ʻe ua, naʻe tokoniʻi ai ʻe he ʻEikí ʻa e tangata kuí ke teuteu ke maʻu ʻa e tāpuaki kakató. ʻE lava nai ke tau vakai ki he sīpinga ko ʻení ʻi heʻetau fekumi foki ki ha ngaahi maná—ko ha meʻa ʻoku fie maʻu ke tau fai, pe ʻikai fai, kimuʻa pea tau mateuteu ki ha tokoni māʻolunga angé?

Tui ke ʻOua ʻe Fakamoʻuí

Neongo ʻoku tau lava ʻo sio ki he mahuʻinga ʻo e tuí ke fakahoko ʻa e ngaahi maná, ka ʻoku mahuʻinga ke fakatokangaʻi ko e taimi ʻe niʻihi he ʻikai tali mai e ngaahi fakaʻamu mo e ngaahi kole tāumaʻu ʻa e Kāingalotu faivelenga tahá.

Naʻe akoʻi mai ʻe ʻEletā Tēvita A. Petinā ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻo pehē:

“ʻOku [mahuʻinga] moʻoni e angatonú mo e tuí ki hono hiki ʻo e ngaahi moʻungá—kapau ʻoku fakahoko ʻe he hiki ʻo e ngaahi moʻungá ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻOtuá ʻo fakatatau mo Hono finangaló. ʻOku kaunga moʻoni ʻa e angatonú mo e tuí ki hono fakamoʻui ʻo e mahakí, tulí, mo e pipikí—kapau ʻoku fakahoko ʻe he faʻahinga fakamoʻui peheé ʻa e ngaahi taumuʻa ʻa e ʻOtuá ʻo fakatatau mo Hono finangaló. Ko ia, naʻa mo ʻetau maʻu e tui mālohí, he ʻikai hiki ha ngaahi moʻunga lahi ia. Pea he ʻikai ke fakamoʻui kotoa ʻa e mahakí mo e vaivaí. Kapau ʻe taʻofi e fakafepaki kotoa pē, toʻo atu mo e mahaki kotoa pē, pea ʻe uesia leva ʻa e tefitoʻi taumuʻa ʻo e palani ʻa e Tamaí.

“Ko e konga lahi ʻo e ngaahi meʻa ʻoku tau ako ʻi he moʻui fakamatelié, ʻe toki lava pē ke maʻu tuʻunga ʻi he ngaahi meʻa ʻoku tau aʻusia mo tofanga ai he taimi ʻe niʻihí. Pea ʻoku ʻamanaki mo falala mai ʻa e ʻOtuá ke tau fehangahangai fakataimi mo e faingataʻa fakamatelié, pea te tau lava ʻi Heʻene tokoní ke ʻilo ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ke tau ʻiló pea mo aʻusia ʻa e tuʻunga te tau aʻusia ʻi he taʻengatá.”7

ʻOku ou fie tānaki atu ʻeku fakamoʻoní ki he ngaahi fakamoʻoni ʻa e kau palōfita ʻi he kuonga muʻá mo onopōní. ʻOku kei hoko pē ʻa e ngaahi maná ʻi hotau lotolotongá. Ko e Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisí ʻa e maʻuʻanga ʻo e mālohi, maama, mo e fakafiemālie kotoa pē. ʻOku ou fakamoʻoni ʻe lava ke fakamoʻui kitautolu ʻi heʻetau tui kiate Iá, pea kapau he ʻikai fakamoʻui kitautolu, te tau kei maʻu pē ʻa e nongá ʻo fakafou ʻi he Pilinisi ʻo e Melinó, ko e Maama ʻo e Māmaní, mo e Faifakamoʻui Tuʻukimuʻá.

Ngaahi Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Vakai, Fakahinohino ki he Ngaahi Folofolá, “Maná

  2. Ronald A. Rasband, “Vakai! Ko e ʻOtua Au ʻo e Ngaahi Maná,” Liahona, Mē 2021, 109.

  3. Vakai, Bruce R. McConkie, Doctrinal New Testament Commentary (1973), 1:320.

  4. Bruce R. McConkie, Doctrinal New Testament Commentary, 1:481.

  5. Vakai, Bruce R. McConkie, Doctrinal New Testament Commentary, 1:320.

  6. Bruce R. McConkie, Doctrinal New Testament Commentary, 1:379–80.

  7. David A. Bednar, “Ko Hono Tali e Finangalo mo e Taimi ʻa e ʻEikí,” Liahona, ʻAokosi 2016, 22.

Paaki