Kapitulo 7

Doktrina ug mga Pakigsaad 4; 11–12; 14–16

Pasiuna

Sayo niadtong 1829, si Joseph Smith Sr. mibisita sa iyang anak nga si Joseph didto sa Harmony, Pennsylvania. Samtang didto, si Joseph Smith Sr. nagtinguha nga makahibalo unsay iyang mahimo sa pagtabang sa buhat sa Ginoo. Nangutana ang Propeta sa Ginoo ug nadawat ang pagpadayag nga narekord sa Doktrina ug mga Pakigsaad 4. Niini nga pagpadayag, ang Ginoo miila sa mga hiyas nga makakwalipay sa usa ka tawo sa pagtabang sa Iyang buhat.

Niadtong Mayo 1829, ang magulang nga igsoon sa Propeta nga si Hyrum mibiyahe ngadto sa Harmony, Pennsylvania, aron mobisita ni Joseph. Sa hangyo ni Hyrum, mihangyo ang Propeta sa Ginoo sa pagpadayag sa Iyang kabubut-on mahitungod sa iyang igsoong lalaki. Sa pagpadayag nga narekord sa Doktrina ug mga Pakigsaad 11, ang Ginoo misulti ni Hyrum unsay kinahanglan niyang buhaton aron makatabang pag-establisar sa Zion.

Si Joseph Knight Sr. mibisita ni Propeta Joseph Smith niadtong Mayo 1829. Gipadayag niya ang iyang tinguha sa pagserbisyo ug sa pagtabang sa buhat sa Ginoo. Ang Doktrina ug mga Pakigsaad 12 naglakip sa tambag sa Ginoo ngadto kaniya.

Human makabalhin sila si Joseph Smith ug Oliver Cowdery ngadto sa panimalay ni Peter Whitmer Sr. didto sa Fayette, New York, ug nagpadayon sa paghubad sa Basahon ni Mormon, ang Propeta nakadawat og mga pagpadayag alang sa tulo sa mga anak ni Peter Whitmer Sr.: David, John, ug Peter Whitmer Jr. Niini nga mga pagpadayag, nga narekord sa Doktrina ug mga Pakigsaad 14–16, gihatagan og gibug-aton sa Ginoo ang kaimportante sa pagpahayag og paghinulsol aron makadala og mga kalag ngadto Kaniya.

Enero 1829Mibisita si Joseph Smith Sr. kang Joseph ug Emma Smith didto sa Harmony, Pennsylvania.

Pebrero 1829Ang Doktrina ug mga Pakigsaad 4 nadawat.

Mayo 1829Gibisitahan sila si Joseph ug Emma Smith nila ni Hyrum Smith ug Joseph Knight Sr.

Mayo 1829Ang Doktrina ug mga Pakigsaad 11–12 nadawat.

Mga Hunyo 1, 1829Sila si Joseph ug Oliver mibalhin ngadto sa Fayette, New York, aron mopadayon sa paghubad sa Basahon ni Mormon.

Hunyo 1829Ang Doktrina ug mga Pakigsaad 14–16 nadawat.

Ulahing bahin sa Hunyo 1829Ang Tulo ka mga Saksi ug ang Walo ka mga Saksi mitan-aw sa bulawan nga mga palid.

Doktrina ug mga Pakigsaad 4: Dugang nga Makasaysayanong Background

Si Joseph Smith Sr. mao ang usa sa unang nakadungog sa mga istorya sa langitnong mga pagpakita nga gihatag ngadto sa iyang anak nga si Joseph. Nahimo siyang makanunayong tumutuo sa iyang anak ug tigpanalipod sa balaang gitudlo nga misyon ni Joseph. Niadtong Enero 1829, sila si Joseph Smith Sr. ug ang iyang anak nga si Samuel mibiyahe gikan sa ilang panimalay duol sa Palmyra, New York, ngadto sa Harmony, Pennsylvania, aron mobisita ni Joseph Smith Jr. ug sa iyang asawa, nga si Emma. Atol niini nga pagbisita, mihangyo si Joseph Smith Sr. og pagpadayag kabahin sa iyang posible nga tahas sa buhat sa Ginoo. (Tan-awa sa The Joseph Smith Papers, Documents, Volume 1: July 1828–June 1831, ed. Michael Hubbard MacKay ug uban pa [2013], 5.) Ang pagpadayag nga gihatag agig tubag naghulagway sa importante nga mga hiyas nga kinahanglang palamboon sa usa ka tawo aron matawag ngadto sa buhat sa Dios. Human makapauli, si Joseph Smith Sr. ug ang iyang asawa, nga si Lucy, midapit sa magtutudlo nga si Oliver Cowdery sa pagpuyo uban kanila. Sa dihang nangutana si Oliver mahitungod ni Joseph Smith Jr. ug sa mga huhungihong nga iyang nadungog mahitungod sa usa ka “bulawan nga Biblia,” sa sinugdanan si Joseph Smith Sr. nagduha-duha sa paghatag sa mga detalye, nakahibalo nga daghang mga tawo sa komunidad mibiay-biay sa iyang anak. Bisan pa, sa katapusan iyang gipakigbahin ang pipila sa mga kamatuoran kabahin sa mga palid sa Basahon ni Mormon ug ang buluhaton ni Joseph sa paghubad niini. Ang tawag ngadto sa buhat nga nadawat ni Joseph Smith Sr. sa Doktrina ug mga Pakigsaad 4 tingali nakahatag kaniya og kaisug sa pagsulti sa mas dayag ngadto ni Oliver Cowdery mahitungod sa mga palid. (Tan-awa sa The Joseph Smith Papers, Documents, Volume 1: July 1828–June 1831, 11, 13.)

Imahe

Mapa 3: Amihanang Silangang Estados Unidos

Doktrina ug mga Pakigsaad 4

Ang Ginoo mipadayag ngadto ni Joseph Smith Sr. unsa ang makakwalipay sa tawo aron motabang sa Iyang buhat

Doktrina ug mga Pakigsaad 4:1. “Usa ka kahibulongan nga buhat hapit na moabut”

Sa karaan, ang Ginoo nanagna nga adunay apostasiya sa katapusang mga adlaw. Busa, Siya “magpadayon pagbuhat og usa ka katingalahan nga buhat sa taliwala niining katawhan, bisan usa ka katingalahang buhat ug usa ka kahibulongan” (Isaias 29:14).

Ang pinulongan sa Doktrina ug mga Pakigsaad 4:1 nagpakita nga sa panahon nga gihatag kini nga pagpadayag, ang panagna ni Isaias wala pa matuman. Si Presidente David O. McKay (1873–1970) nakaobserbar sa mosunod mahitungod niini nga bersikulo: “Sa dihang gihatag kini nga pagpadayag ngadto ni Propeta Joseph, nag-edad lang siya og 23 anyos. Ang Basahon ni Mormon wala pa mamantala; walay tawo nga na-orden sa priesthood. Ang Simbahan wala pa maorganisar; apan ang pamahayag nahimo ug nasulat nga walay kwalipikasyon nga ang ‘usa ka kahibulongan nga buhat [hapit] na moabut diha sa mga katawhan’” (sa Conference Report, Okt. 1966, 86). Daghang dugang nga mga pagpadayag gihatag sa wala pa ang organisasyon sa Simbahan nga adunay susama nga pinulongan nga nakita sa Doktrina ug mga Pakigsaad 4:1 (tan-awa sa D&P 6:1; 11:1; 12:1; 14:1).

Si Joseph Smith Sr., ang amahan sa Propeta, mao ang usa sa unang nakahibalo ug midawat sa gipahiuli nga ebanghelyo ni Jesukristo.

Doktrina ug mga Pakigsaad 4:2–3. “Moalagad kaniya sa tibuok ninyo nga kasingkasing, gahum, hunahuna ug kusog”

Samtang ang pagpadayag nga narekord sa Doktrina ug mga Pakigsaad 4 orihinal nga gihatag ngadto ni Joseph Smith Sr., magamit kini ni bisan kinsa nga indibidwal nga nagtinguha sa pag-apil sa buhat sa Dios. Si Presidente Joseph Fielding Smith (1876–1972) misulat: “Kini nga pagpadayag mubo ra kaayo, pito ra ka bersikulo, apan kini adunay igo nga tambag ug instruksyon alang sa tibuok kinabuhi nga pagtuon. … Tingali walay laing pagpadayag sa tanan natong mga kasulatan nga nagrepresentar og daghang instruksyon kalabut sa paagi sa kwalipikasyon sa mga miyembro sa Simbahan alang sa pag-alagad sa Dios, ug sa maong gipamubo nga paagi kay niini nga pagpadayag. Sama ka malukpanon, sama ka taas ug sama ka lawom kini sa kahangturan” (Church History and Modern Revelation [1953], 1:35).

Kadtong nagtinguha sa pag-alagad sa Dios gikinahanglan nga mohatag og dakong personal nga paningkamot, sumala sa gipasabut ni Elder Dallin H. Oaks sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles:

“Mahibaloan nato gikan niini nga sugo [sa D&P 4:2] nga dili igo ang pag-alagad sa Dios sa atong tibuok hunahuna ug kusog. Siya nga makakita sa atong kasingkasing ug nakahibalo sa atong hunahuna nangayo og mas labaw pa niini. Aron magbarug nga walay mansa sa atubangan sa Dios sa katapusang adlaw, kinahanglang moalagad kita kaniya uban sa atong tibuok kasingkasing ug hunahuna.

“Ang pag-alagad sa atong tibuok kasingkasing ug hunahuna usa ka dako nga hagit kanatong tanan. Ang mao nga pag-alagad kinahanglang gawasnon sa hakog nga ambisyon. Kinahanglang naaghat lamang kini pinaagi sa tiunay nga gugma ni Kristo” (“Why Do We Serve?” Ensign, Nob. 1984, 15).

Doktrina ug mga Pakigsaad 4:4. “Ang umahan puti ug andam na sa pag-ani”

Atol sa Iyang mortal nga pangalagad, namulong ang Ginoo ngadto sa Iyang mga disipulo ug mitandi sa mga tawo kinsa andam nga modawat sa ebanghelyo ngadto sa lugas sa kaumahan nga andam na nga anihon: “Iyahat ninyo ang inyong mga mata, ug lantawa ninyo ang kaumahan nga mga hinog na aron pagaanihon” (Juan 4:35). Ang mga lugas sama sa trigo ug sebada mausab ang kolor inig tubo niini. Kon ang lugas linghud pa berde kini, apan kon mahingkod na motubo kini nga lusparon. Kon ang lugas andam nga anihon, mahulagway kini nga “puti.” Kini nga simbolo gigamit sa Ginoo sa daghang mga pagpadayag sa ulahing mga adlaw sa pagpakita nga ang mga tawo giandam nga tudloan sa ebanghelyo ug pundukon ngadto sa Ginoo ug sa Iyang Simbahan (tan-awa sa D&P 6:3; 11:3; 12:3; 14:3; 31:4; 33:3).

Si Presidente Gordon B. Hinckley (1910–2008) mipahinumdom sa mga lider sa Simbahan ug sa mga miyembro nga ang umahan andam na nga anihon:

“Nagdapit ako kaninyo nga mahimong dakong panon sa katawhan nga may kadasig alang niini nga buhat ug naghingapin nga tinguha sa pagtabang sa mga misyonaryo sa hilabihan kadako nga responsibilidad nga ilang dad-on ang ebanghelyo ngadto sa matag nasud, kaliwatan, pinulongan ug katawhan. ‘Ang umahan puti [ug] andam na sa pag-ani’ (D&P 4:4). Ang Ginoo pabalik-balik nga mideklarar niini. Dili ba kita mosalig Kaniya sa Iyang gisulti?

“Sa wala pa maorganisar ang Simbahan, dihay misyonaryo nga buhat. Nagpadayon kini sukad niadto, bisan pa sa kalisdanan sa daghang panahon nga naagian sa atong katawhan. Kinahanglang kita, ang matag usa, modeterminar sa sulod sa atong mga kaugalingon nga mobangon ngadto sa usa ka bag-ong oportunidad, usa ka pagbati og responsibilidad, usa ka pag-abaga sa obligasyon nga motabang sa atong Amahan sa Langit sa Iyang mahimayaong buhat sa pagpahinabo sa pagka-imortal ug kinabuhing dayon sa Iyang mga anak sa tibuok yuta” (“Find the Lambs, Feed the Sheep,” Ensign, Mayo 1999, 110).

Doktrina ug mga Pakigsaad 4:4. “Siya nga mogalab sa iyang sanggot … magdala og kaluwasan ngadto sa iyang kalag”

*Igalab ang Imong Sanggot,* ni Greg Newbold. Ang sanggot usa ka himan sa panguma nga dunay nagkurba nga suwab nga gamiton sa pagputol sa lugas.

Ang sanggot usa ka dako nga nagkurba nga kutsilyo gamiton sa pag-ani sa lugas. Ang tig-ani mogamit sa sanggot pinaagi sa paghabas niini paingon niya aron sa paggunit ug pagputol sa tanom o pinaagi sa paghampas sa punoan sa tanom. Ang paggamit niini nga himan sa pag-ani og lugas matrabaho kaayo ug hinay nga proseso. Kini nga simbolo naghulagway sa kakugi nga gikinahanglan sa pagdala og mga tawo ngadto ni Jesukristo.

Si Elder Kevin R. Duncan sa Seventy mihatag og dugang nga pagpasabut mahitungod kon sa unsa nga paagi nga ang simbolo sa sanggot magamit ngadto sa misyonaryo nga buhat:

“Ang mga kasulatan nagtudlo nato sa paggalab sa atong sanggot uban sa atong tibuok gahum (tan-awa sa D&P 4:4). Naggamit ako kanunay og sanggot sa among uma. Alang nako, akong nakat-unan nga dili igo ang paghampas lang og kusog sa sanggot. Ang sanggot kinahanglan usab nga hait aron makaputol. Kon habulan kini, mogahin ko og daghang panahon sa paghampas niini nga walay mahimo.

“Sa uma, kami adunay giandam nga limbas sa pagpahait sa among sanggot kanunay. Sa misyonaryo nga buhat ug sa pagkatinuod sa tanang bahin sa kinabuhi, kinahanglan natong pahaiton ang atong espiritwal nga mga sanggot aron nga kita makakab-ot sa atong kaugalingong labing maayong potensyal. Ang pagbasa sa mga kasulatan kada adlaw, pag-ampo, ug pagtuman sa tanang ubang mga sugo makatabang nato nga magpabilin nga mahait ug mapuslanon” (“Abandoned Seeds in Rocky Places,” New Era, Hulyo 2014, 18).

Sa Doktrina ug mga Pakigsaad 4:4 misaad ang Ginoo nga pinaagi sa atong misyonaryo nga pagpaningkamot, nagdala kita og kaluwasan sa atong kaugalingong mga kalag. Si Presidente Henry B. Eyring sa Unang Kapangulohan mipasabut sa unsa nga paagi kini mahitabo: “Kon kinasingkasing kamong modapit sa mga tawo sa pagduol ngadto kang Kristo, ang inyong kasingkasing mausab. … Pinaagi sa pagtabang sa uban nga moduol ngadto Kaniya, inyong mabantayan nga kamo miduol ngadto Kaniya” (Duol ngadto kang Kristo,”Liahona, Ene. 2014, 51).

Doktrina ug mga Pakigsaad 4:5–6. “Hugot nga pagtuo, paglaum, gugma nga putli ug pagmahal… nakahimo kanila nga takus alang sa buhat”

Ang Ginoo wala magkinahanglan sa usa ka tawo nga pisikal nga adunay talento o maalamon kaayo sa pagtabang sa Iyang buhat. Hinoon, Iyang sugoon kana nga tawo nga maningkamot sa pagpalambo og Kristohanong mga hiyas nga gilista sa Doktrina ug mga Pakigsaad 4:5–6. Si Presidente Dieter F. Uchtdorf sa Unang Kapangulohan mitudlo unsay mahitabo kon palamboon nato kini nga mga hiyas: “Kon dako ang inyong tinguha sa pag- ugmad og Kristohanong mga kinaiya sa “hugot nga pagtuo, hiyas, kahibalo, pagkamapugnganon, pailub, inigsoon nga pagkamabination, pagkadiosnon, gugma nga putli, mapainubsanon, [ug pagserbisyo]’ [D&P 4:6], ang Langitnong Amahan mohimo kaninyo nga instrumento sa Iyang mga kamot ngadto sa kaluwasan sa daghan nga mga kalag” (“Ako Ba, Ginoo?” Liahona, Nob. 2014, 58).

Doktrina ug mga Pakigsaad 4:7. “Pangayo, ug kamo makadawat”

Si Joseph Smith Sr. nakat-on gikan sa pagpadayag nga narekord sa Doktrina ug mga Pakigsaad 4 nga ang Ginoo andam mohatag og espirituhanon nga giya ug tabang niadtong kinsa gitawag ngadto sa buhat. Si Presidente Russell M. Nelson sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles miklaro sa kaimportante sa pagbaton og Kristohanong mga hiyas aron matabangan kita nga makaangkon og mga tubag sa atong mga pag-ampo:

“Aron ang matag usa kaninyo makadawat og pagpadayag nga lahi sa kaugalingon ninyong panginahanglan ug mga responsibilidad, ang piho nga mga patakaran ang mopatigbabaw. Ang Ginoo mihangyo kaninyo sa pagpalambo sa inyong ‘hugot nga pagtuo, paglaum, gugma nga putli ug pagmahal, uban ang bug-os nga tinguha ngadto sa himaya sa Dios.’ Dayon inubanan sa inyong ‘hugot nga pagtuo, hiyas, kahibalo, pagkamapugnganon, pailub, inigsoon nga pagkamabination, pagkadiosnon, gugma nga putli, kamapainubsanon, [ug] kakugi,’ kamo mahimong mangayo, ug kamo makadawat; kamo mahimong manuktok, ug kini pagabuksan nganha kaninyo. [D&C 4:5–6; empasis gidugang; tan-awa usab sa bersikulo 7.] …

“Ang matag Santos sa Ulahing mga Adlaw mahimong takus sa personal nga pagpadayag” (“Pangayo, Pangita, Panuktok,” Liahona, Nob. 2009, 83–84).

Doktrina ug mga Pakigsaad 11: Dugang nga Makasaysayanong Background

Ang magulang nga igsoon ni Joseph Smith nga si Hyrum nagpakita sa iyang padayon nga pagtuo sa buhat ni Joseph sa dihang gibisitahan niya ang Propeta niadtong Mayo 1829 didto sa Harmony, Pennsylvania. Sa dihang nahibaloan niya ang kauswagan sa paghubad sa Basahon ni Mormon ug sa pagpahiuli sa priesthood, gusto niya nga mahibaloan unsay gusto sa Ginoo nga iyang buhaton sa pagtabang sa buhat. Gigamit ni Joseph ang Urim ug Thummim aron maangkon ang pagpadayag nga narekord sa Doktrina ug mga Pakigsaad 11. Gibunyagan ni Joseph si Hyrum pipila ka semana ang milabay, niadtong Hunyo 1829, ug si Hyrum nakaangkon og pribilehiyo nga mahimong usa sa Walo ka mga Saksi sa Basahon ni Mormon. Nahimo usab siya nga usa sa unom ka orihinal nga mga miyembro sa gipahiuli nga Simbahan ni Jesukristo sa dihang na-organisar kini niadtong Abril 6, 1830.

Doktrina ug mga Pakigsaad 11

Ang Ginoo mipadayag ngadto ni Hyrum Smith unsay iyang mahimo sa pagtabang sa buhat

Doktrina ug mga Pakigsaad 11:2. Ang pulong sa Dios “hait pa kay sa duha ka suwab sa espada”

Ang gahum sa pulong sa Dios gihulagway nga “hait pa kay sa duha ka suwab sa espada” sa pipila ka mga tudling sa Doktrina ug mga Pakigsaad (tan-awa sa D&P 6:2; 11:2; 12:2; 14:2; 33:1). Ang hinagiban nga adunay duha ka hait nga suwab mas epektibo sa pagpamutol kay sa usa ka espada nga dunay usa lamang ka hait nga suwab. Ang pulong sa Dios gihulagway nga mas hait pa kay sa maong hinagiban. Sama “sa ligdong nga hinagawhaw nga tingog … midulot sa tanan nga mga butang” (D&P 85:6), ang pulong sa Dios dali nga makasulod ngadto sa kinahiladman sa kalag sa tawo.

Si Elder Orson Pratt (1811–1831) sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles dugang nga mipasabut sa gisimbolo sa espada ug sa unsa nga paagi kini naghulagway sa gahum sa pulong sa Dios: “Usa ka mensahe sa yanong kamatuoran, kon gipadala gikan sa Dios—kon gimantala sa balaang awtoridad, pinaagi sa balaang dinasig nga mga tawo, motuhop sa hunahuna sama ka hait sa duha ka suwab sa espada, ug mopikas sa nakagamut nga mga paghukom, sa gahum nga nagsuporta sa karaang sayop ug tradisyon, nahimong sagrado tungod sa gidugayon ug gihimong inila sa tawhanong kaalam. Giputol niini ang dili mausab nga katukma tali sa kamatuoran ug pagkabakak—tali sa doktrina ni Kristo ug sa mga doktrina sa tawo; gipakaubos niini sa tumang kasayon ang matag argumento nga mahimong makuha sa kahibalo sa tawo batok niini. Ang mga opinyon, mga pagtuo nga naimbento sa dili dinasig nga mga tawo, ug ang mga doktrina nga nagagikan sa mga eskwelahan sa pagkabalaan, ang tanan nangawala sama sa yamog sa kabuntagon—ang tanan wala nay kahulugan kon itandi sa mensahe nga direkta gikan sa langit” (“Divine Authority—or Was Joseph Smith Sent of God?” Orson Pratt’s Works on the Doctrines of the Gospel [1945], 1:1).

Doktrina ug mga Pakigsaad 11:6–8. “Ikaw mao ang paagi sa pagbuhat og daghan nga kaayohan niini nga kaliwatan”

Misaad ang Ginoo ngadto ni Hyrum Smith nga kon tumanon niya ang mga sugo, siya maoy mahimong paagi sa pagbuhat og kaayohan sa iyang kinabuhi. Si Elder M. Russell Ballard sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles mihisgot sa pipila ka importante nga mga kalampusan ni Hyrum Smith:

“Si [Hyrum] mitabang ug miserbisyo sa iyang igsoon nga si Joseph ang Propeta, sa dugay ug malisud nga proseso sa Pagpahiuli. Sa katapusan, miapil siya ni Joseph ug sa ubang mga martir sa miaging mga dispensasyon sa ebanghelyo. Ang iyang dugo gipaagas isip iyang katapusang pagpamatuod ngadto sa kalibutan. …

“Mihatag si Hyrum og kanunay nga pagserbisyo ngadto sa Simbahan. Niadtong 1829 uban siya sa pipila ka indibidwal kinsa gitugutan nga motan-aw sa bulawan nga mga palid diin nahubad ang Basahon ni Mormon, ug sa nahibilin sa iyang kinabuhi mipamatuod siya sa pagkabalaan sa Basahon ni Mormon isip usa sa Walo ka mga Saksi kinsa ‘nakakita sa mga palid sa iyang mga mata ug nakahikap niini sa iyang mga kamot’ [quoted in Richard Lloyd Anderson, Investigating the Book of Mormon Witnesses [1981], 158–59]. … Sa edad nga traynta, siya ang labing tigulang sa unom ka tawo nga napili niadtong 1830 sa pormal nga pag-organisar sa Ang Simbahan ni Jesukristo sa mga Santos sa Ulahing mga Adlaw. … Isip tsirman sa komitiba sa templo, si Hyrum mihiusa sa Simbahan sa paghimo sa ingon og imposible nga buluhaton sa pagtukod sa Templo sa Kirtland sa dihang ang kadaghanan sa mga miyembro sa Simbahan wala gayuy ikahatag ngadto sa kawsa. Pipila ka tuig ang milabay gisubli niya kini nga pagserbisyo sa pagtukod sa Templo sa Nauvoo.

“Nagserbisyo si Hyrum sa Ohio bishopric, sa unang high council, isip Patriyarka, magtatambag sa Unang Kapangulohan, ug sa katapusan isip usa sa duha lamang ka tawo nga naghupot sa katungdanan sa Luyo-luyong Presidente sa Simbahan. …

“Klaro nga si Hyrum Smith mao ang usa sa lig-ong haligi sa Pagpahiuli. Apan subo lang, daghang mga miyembro sa Simbahan nga gamay ra og nahibaloan kaniya gawas nga siya gimartir uban sa iyang igsoon didto sa Bilanggoan sa Carthage. Importante kana, apan daghan pa siya og nabuhat. Sa pagkatinuod, si Joseph Smith mismo misugyot nga sundon sa iyang mga sumusunod ang kinabuhi ni Hyrum [tan-awa sa History of the Church, 5:108]” (“Hyrum Smith: ‘Firm as the Pillars of Heaven,’” Ensign, Nob. 1995, 6–7).

Doktrina ug mga Pakigsaad 11:9. “Ayaw pagsulti og lain gawas sa paghinulsol ngadto niini nga kaliwatan”

Ang sugo sa Ginoo sa “ayaw pagsulti og lain gawas sa paghinulsol ngadto niini nga kaliwatan” (D&P 11:9) nagpasabut sa pagsangyaw sa pagkatinuod ni Jesukristo ug sa Iyang Pag-ula ug sa kaluwasan nga alang niadtong maghinulsol ug masulundon sa mga balaod ug mga ordinansa sa ebanghelyo. Ang “ayaw pagsulti og lain gawas sa paghinulsol” wala magpasabut nga dili kita motudlo sa ubang mga doktrina ug mga baruganan sa ebanghelyo. Hinoon, nagpasabut kini sa atong pagtudlo lang sa ebanghelyo, nga mao ang ebanghelyo sa paghinulsol ug kaluwasan pinaagi sa kalooy, grasya, ug mga hiyas sa Ginoo nga si Jesukristo.

Ang Suba sa Susquehanna duol sa panimalay nila ni Joseph ug Emma Smith sa Harmony, Pennsylvania

Doktrina ug mga Pakigsaad 11:12–14. “Itugyan ang imong pagsalig diha niana nga Espiritu nga nagtultol sa pagbuhat og maayo”

Sa mga bulan sa wala pa madawat ang pagpadayag nga narekord sa Doktrina ug mga Pakigsaad 11, ang Ginoo mitudlo kang Oliver Cowdery kabahin sa unsaon sa pagpangita ug pag-ila og inspirasyon pinaagi sa Espiritu Santo (tan-awa sa D&P 6; 8–9). Niini nga pagpadayag ang Ginoo midugang niana nga pagsabut pinaagi sa pagpadayag og dugang nga panabut kon unsaon sa pag-ila sa impluwensya ug direksyon sa Espiritu. Ang Ginoo mitambag ni Hyrum Smith sa pagsalig sa Espiritu ug mitudlo kaniya nga ang Espiritu “nagtultol sa pagbuhat og maayo—oo, sa paghimo sa makiangayon, sa paglakaw nga mapainubsanon, sa paghukom nga matinud-anon” (D&P 11:12).

Ang Ginoo milig-on usab sa Iyang unang instruksyon nga ang Espiritu mopadayag sa kamatuoran ngadto sa atong mga hunahuna ug sa atong mga kasingkasing (tan-awa sa D&P 8:2). Niini nga pagpadayag ngadto ni Hyrum, ang Ginoo mipasabut nga ang Espiritu “mohatag og kahayag sa imong hunahuna, nga mopuno sa imong kalag uban sa hingpit nga kalipay” (D&P 11:13). Kon ang Espiritu molamdag sa atong hunahuna, makita ug masabtan nato ang kamatuoran nga mas klaro (tan-awa sa D&P 76:12). Ang Ginoo mitudlo ni Hyrum nga kining dugang nga pagsabut mao ang usa ka paagi diin ang Espiritu motabang kaniya “masayud, sa tanan nga bisan unsa nga mga butang nga ikaw nagtinguha kanako” (D&P 11:14).

Si Elder Richard G. Scott (1928–2015) sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles mipasabut ngano nga kita kinahanglan nga mobutang sa atong pagsalig sa Espiritu sa atong pag-atubang sa mga hagit ug magtinguha og direksyon sa atong mga kinabuhi: “Ang Amahan sa Langit nasayud nga kamo moatubang og mga hagit ug kinahanglan nga mohimo og pipila ka mga desisyon nga lapas pa sa inyong kaugalingong abilidad sa paghukom sa husto nga paagi. Sa Iyang plano sa kalipay, Iyang gilakip ang usa ka probisyon alang kaninyo nga makadawat og tabang sa ingon nga mga hagit ug mga desisyon panahon sa inyong mortal nga kinabuhi. Kana nga panabang moabut kaninyo pinaagi sa Espiritu Santo isip espirituhanong giya. Usa kini ka gahum, nga lapas pa sa inyong kaugalingong kapasidad, nga ang usa ka mahigugmaong Langitnong Amahan ganahan nga inyong gamiton kanunay alang sa inyong kalinaw ug kalipay” (“Aron Makabaton og Espirituhanong Giya,” Liahona, Nob. 2009, 6–7).

Doktrina ug mga Pakigsaad 11:15–21. Pagpaabut … hangtud ikaw makaangkon sa akong pulong, akong lig-on nga sukaranan, akong simbahan, ug akong ebanghelyo”

Ang Ginoo mipahinumdom ni Hyrum Smith nga siya wala pa gitawag sa pagsangyaw sa ebanghelyo (tan-awa sa D&P 11:15). Sa dili pa moabut ang tawag, ang Ginoo mitudlo ni Hyrum unsay iyang kinahanglan nga buhaton aron makahimo sa pagtudlo sa Iyang ebanghelyo uban sa gahum ug uban sa Espiritu. Niadtong Mayo 1829 sa dihang gihatag kini nga pagpadayag, si Hyrum wala pa mabunyagi, ang Simbahan wala pa maorganisar, ug siya walay gasa sa Espiritu Santo nga gitugyan diha kaniya. Ang Ginoo misugo kaniya sa paghulat sa pagsangyaw hangtud nga iyang maangkon ang mas dako nga pagsabut sa ebanghelyo ug masayud sa katinuod sa doktrina sa Ginoo. Gisaaran si Hyrum nga moabut ang panahon, kon tumanon niya ang mga sugo ug mohangyo sa Espiritu, makabaton siya sa Espiritu ug sa gahum sa pagtabang sa uban nga makahibalo sa kamatuoran.

Doktrina ug mga Pakigsaad 11:20. “Kini mao ang imong buhat, sa paghupot sa akong mga sugo”

Ang Ginoo misugo ni Hyrum Smith makaupat ka higayon sa Doktrina ug mga Pakigsaad 11 sa pagtuman sa Iyang mga sugo (tan-awa sa D&P 11:6, 9, 18, 20). Si Elder David A. Bednar sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles mitudlo kon sa unsa nga paagi ang mga pulong sa Ginoo ngadto ni Hyrum may kalabutan sa matag usa nato:

“Usa sa labing nailhan ug kanunayng gikutlo nga mga tudling sa kasulatan makita sa Moises 1:39. Kini nga bersikulo klaro ug kompletong naghulagway sa buhat sa Mahangturong Amahan: ‘Kay tan-awa, mao kini ang akong buhat ug ang akong himaya—ang pagpahinabo sa pagka-imortal ug kinabuhi nga dayon sa tawo’ (empasis gidugang).

“Ang kauban nga kasulatan makit-an sa Doktrina ug mga Pakigsaad nga naghulagway uban sa tukma nga kaklaro ug kakompleto sa atong unang buhat isip anak nga mga lalaki ug mga babaye sa Mahangturong Amahan. Makapaikag gayud, kini nga bersikulo tingali dili ingon ka inila o dili kanunayng gikutlo. “Tan-awa, kini mao ang imong buhat, sa paghupot sa akong mga sugo, oo, uban sa imong tibuok nga gahum, hunahuna og kusog” (D&P 11:20; empasis gidugang).

“Busa, ang buhat sa Amahan mao ang pagpahinabo sa pagka-imortal ug sa kinabuhing dayon sa Iyang mga anak. Ang atong buhat mao ang pagsunod sa Iyang mga sugo uban sa atong tibuok nga gahum, hunahuna, ug kusog” (“Ang Malumo nga mga Kalooy sa Ginoo,” Liahona, Mayo 2005, 101).

Doktrina ug mga Pakigsaad 11:21–22. “Unaha ang pagbaton sa akong pulong”

Ang Ginoo wala mosugo ni Hyrum Smith sa pagsugod sa pagsangyaw sa ebanghelyo. Hinoon, gisugo niya si Hyrum sa pagtuon sa Biblia ug usab sa Basahon ni Mormon kon makompleto na ang paghubad (tan-awa D&P 11:22). Dayon, ang Ginoo miingon, si Hyrum makapadayon sa pagpahayag sa Iyang pulong uban sa saad sa tabang gikan sa Espiritu. Si Presidente Henry B. Eyring mipasabut kon sa unsa nga paagi nga ang pagtuon sa mga kasulatan makaandam sa usa ka tawo sa pagpahayag sa ebanghelyo uban sa gahum sa Dios:

“Ang Espiritu Santo mogiya sa unsay atong isulti kon kita magtuon ug mamalandong sa mga kasulatan kada adlaw. Ang mga pulong sa mga kasulatan nagdapit sa Espiritu Santo. Miingon ang Ginoo niining paagiha: ‘Ayaw pagtinguha sa pagpahayag sa akong pulong, apan unaha ang pagbaton sa akong pulong, ug unya ang imong dila makasulti; unya, kon ikaw magtinguha, ikaw makabaton sa akong Espiritu ug sa akong pulong, oo, ang gahum sa Dios ngadto sa pagkabig sa mga tawo’ (D&P 11:21). Uban sa inadlaw nga pagtuon sa mga kasulatan, makapaabot kita niini nga panalangin bisan sa inato nga pag-istoryahanay o diha sa klase diin mahimong mapangutan-an kita sa usa ka magtutudlo sa pagtubag sa usa ka pangutana. Atong masinati ang gahum nga gisaad sa Ginoo: ‘Ni kamo maghunahuna sa wala pa unsa ang inyong isulti; apan mahala sa kanunay diha sa inyong mga hunahuna ang mga pulong sa kinabuhi, ug kini ihatag kaninyo niini nga takna kana nga bahin nga igahin ngadto sa matag tawo’ (D&P 84:85).

“Atong gimahal ang pulong sa Dios dili lamang pinaagi sa pagbasa sa mga pulong sa mga kasulatan kondili pinaagi sa pagtuon niini. Mahimong mas maamumahan pa kita pinaagi sa pagpamalandong sa pipila sa mga pulong, magtugot sa Espiritu Santo sa paghimo niini nila nga mga bahandi kanato, kaysa paspas ug taphaw nga pagpalabay lamang sa tibuok mga kapitulo sa kasulatan” (“Feed My Lambs,” Ensign, Nob. 1997, 83–84).

Doktrina ug mga Pakigsaad 12: Dugang Makasaysayanong Background

Si Joseph Knight Sr. ug ang iyang pamilya nakaila ni Joseph Smith sa ulahing bahin niadtong 1826 sa dihang si Joseph Knight mipatrabaho ni Joseph ug sa uban sa iyang uma ug galingan didto sa Colesville, New York, nga mga 115 ka milya sa habagatang silangan sa Palmyra. Samtang nagpuyo si Joseph uban sa pamilyang Knight, gisultihan niya sila nga usa ka langitnong personahe nagpakita kaniya ug misulti kaniya diin gilubong ang karaan nga rekord. Usa sa mga anak, nga si Newel Knight, misulat nga ang pamilya “nadani pag-ayo sa katinuod sa iyang mga pamahayag mahitungod sa Mga Palid sa Basahon ni Mormon nga gipakita kaniya sa Anghel sa Ginoo” (kinutlo sa William G. Hartley, “The Knight Family: Ever Faithful to the Prophet,” Ensign, Ene. 1989, 43).

Dayon, samtang si Propeta Joseph Smith naghubad sa mga palid sa Basahon ni Mormon, si Joseph Knight mitabang kaniya sa pipila ka okasyon pinaagi sa paghatag og mga probisyon ug gamay nga kwarta. Tingali atol kini sa usa sa mga pagbisita ni Joseph Knight sa pagdala og mga suplay ngadto nila ni Joseph Smith ug Oliver Cowdery sa Harmony, Pennsylvania, nga ang pagpadayag nga narekord sa Doktrina ug mga Pakigsaad 12 nadawat, tingali sa ulahing bahin sa Mayo 1829.

Ang sulod sa panimalay ni Joseph Knight Sr. didto sa Colesville (Ninevah), New York

Doktrina ug mga Pakigsaad 12

Si Joseph Knight Sr. gitudloan unsay gikinahanglan sa pagtabang sa buhat sa Ginoo

Doktrina ug mga Pakigsaad 12:1–9. Mga instruksyon alang niadtong gitawag sa pagtabang sa buhat sa Dios

Ang pagbalik-balik sa mga instruksyon nga makita sa Doktrina ug mga Pakigsaad 12 ug sa ubang mga seksyon sa Doktrina ug mga Pakigsaad naghulagway nga ang mga baruganan nga nagdumala sa buhat sa kaluwasan magamit sa tanan nga nagtinguha sa pagtabang sa buhat (tan-awa sa D&P 4; 6; 11; 12; 14).

Doktrina ug mga Pakigsaad 12:8. “Walay bisan usa nga makatabang niini nga buhat gawas kon siya magpaubos ug puno sa gugma”

Sumala sa narekord sa Doktrina ug mga Pakigsaad 12, ang Ginoo misulti ni Joseph Knight Sr. nga importante nga makaangkon og Kristohanong mga hiyas aron makatabang sa Iyang buhat. Si Presidente Russell M. Nelson mihulagway sa proseso diin maangkon sa tawo kini nga mga hiyas: “Ang mga hiyas diin kita pagahukman tanan espiritwal. Lakip niini ang gugma, hiyas, kaligdong, kalooy, ug serbisyo ngadto sa uban. Ang inyong espiritu, inubanan ug nagpuyo sa inyong lawas, makapalambo ug makapakita niini nga mga hiyas sa paagi nga importante sa imong mahangturong pag-uswag. Makab-ot ang espiritwal nga pag-uswag pinaagi sa mga paagi sa hugot nga pagtuo, paghinulsol, bunyag, gasa sa Espiritu Santo, ug paglahutay hangtud sa katapusan, lakip ang mga ordinansa sa endowment ug sealing diha sa balaang templo” (“Salamat sa Dios,” Liahona, Mayo 2012, 79).

Doktrina ug mga Pakigsaad 14–16: Dugang nga Makasaysayanong Background

Pag-abut gyud dayon niya sa Harmony, Pennsylvania, si Oliver Cowdery mipadala og sulat ngadto sa iyang higala nga si David Whitmer didto sa Fayette, New York, nagpasabut nga siya nagserbisyo isip tigsulat ngadto ni Joseph Smith, kinsa naghubad sa mga palid sa Basahon ni Mormon. Nagpadayon si Oliver sa pagsulat sa pamilyang Whitmer sa misunod nga mga bulan ug mipamatuod sa kamatuoran sa mga palid.

Sa dihang ang pagpanggukod nagkagrabe na didto sa Harmony alang nila ni Propeta Joseph Smith ug Oliver Cowdery, ang Propeta mihangyo ni Oliver sa pagsulat ni David Whitmer pag-usab, manghangyo kon makapuyo ba sila sa iyang balay ug humanon ang paghubad sa Basahon ni Mormon. Agig tubag, ang amahan ni David nga si Peter Whitmer Sr., midapit nila ni Joseph ug Oliver nga mopuyo uban kanila hangtud kanus-a nila kinahanglan aron mahuman ang paghubad.

Si David Whitmer gusto na nga moadto dayon dala ang karwahe aron kuhaon ang Propeta ug si Oliver Cowdery, apan kinahanglan pa niyang daruhon ug andamon ang yuta sa uma sa dili pa siya makaadto. “Sa pagkahuman sa usa ka adlaw nga pagdaro iyang namatikdan nga natapos niya sa usa ka adlaw ang unsay kasagaran matapos sa duha ka adlaw. Nadani usab ang amahan ni David niining klaro nga milagro. Miingon si Peter Whitmer, Sr., ‘Aduna gayuy gamhanang gahum ang nagpaluyo niini, ug nagtuo ko nga kinahanglang moadto ka sa Pennsylvania sa labing dali inig human nimog sabud sa plaster of paris.’ Ang (plaster of paris gigamit aron makuha ang acidity sa yuta.) Pagkasunod adlaw miadto si David sa uma aron isabud ang plaster, apan sa iyang kasurprisa iyang nakita nga nahuman na kini. Ang iyang igsoong babaye, nga nagpuyo duol sa uma, miingon nga ang iyang mga anak mitawag kaniya sa pagtan-aw sa tulo ka estranghero sa miaging adlaw nga hanas kaayong misabud sa plaster. Nagtuo siya nga tawo kadto nga gisuhulan ni David.

“Mapasalamaton niining balaang interbensyon, si David Whitmer nagdali sa tulo ka adlaw nga biyahe paingon sa Harmony. Sila si Joseph Smith ug Oliver Cowdery misugat kaniya sa iyang pagsulod sa lungsod. Bisan og si David wala mosulti kanila kanus-a gayud siya moabut, si Joseph nakakita sa panan-awon sa mga detalye sa biyahe ni David ngadto sa Harmony” (Church History in the Fulness of Times Student Manual, 2nd ed. [manwal sa Church Educational System, 2003], 56–57).

Gidala ni David sila si Joseph ug Oliver ngadto sa Fayette, New York, miabut sa sayong bahin niadtong Hunyo 1829. Sa wala madugay misulat si Joseph Smith nga sila si “David, John, ug Peter Whitmer Jr nahimong madasigon namo nga mga higala ug mga kaabag sa buhat” (sa The Joseph Smith Papers, Histories, Volume 1: Joseph Smith Histories, 1832–1844, ed. Karen Lynn Davidson ug uban pa [2012], 308). Kining tulo ka igsoong lalaki, “ang matag usa nakadawat og pagpamatuod sa katinuod sa buhat, nabalaka pag-ayo bahin sa ilang indibidwal nga katungdanan” (D&P 14, ulohan sa seksyon). Agig tubag sa ilang pangutana, si Propeta Joseph Smith nakadawat og pagpadayag alang sa matag usa sa mga igsoon (tan-awa sa D&P 14–16).

Doktrina ug mga Pakigsaad 14–16

Ang Ginoo mipadayag sa Iyang kabubut-on ngadto nila ni David Whitmer, John Whitmer, ug Peter Whitmer Jr.

Doktrina ug mga Pakigsaad 14:7. “Kon ikaw maghupot sa akong mga sugo ug molahutay ngadto sa katapusan”

Ang tambag sa Ginoo sa “paghupot sa akong mga sugo ug molahutay hangtud sa katapusan” (D&P 14:7) makonsiderar nga pasidaan ngadto ni David Whitmer. Si David nahimong usa sa Tulo ka mga Saksi ug usab usa sa unom ka orihinal nga mga miyembro sa Simbahan. Nanimuyo siya sa Missouri ug nagserbisyo isip lider sa Simbahan didto. Hinoon, niadtong 1837, si David Whitmer miapil sa uban nga miapostasiya sa Simbahan. Na-excommunicate siya niadtong Abril 13, 1838, ug wala na gayud mobalik sa Simbahan, apan nagpamatuod siya sa mga palid sa Basahon ni Mormon hangtud namatay siya. Ang kaimportante sa paglahutay hangtud sa katapusan gipasabut ni Elder Joseph B. Wirthlin (1917–2008) sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles:

“Ang uban naghunahuna bahin sa paglahutay sa katapusan isip yanong pag-antus pinaagi sa mga hagit. Kini mas labaw pa gyud kay niana—kini ang proseso sa pagduol ngadto kang Kristo ug magpakahingpit diha Kaniya. …

“Ang paglahutay hangtud sa katapusan mao ang doktrina sa pagpadayon diha sa agianan paingon sa kinabuhing dayon human nga ang usa ka tawo misulod ngadto sa agianan pinaagi sa pagtuo, paghinulsol, bunyag ug pagdawat sa Espiritu Santo. Ang paglahutay hangtud sa katapusan nanginahanglan sa atong tibuok kasingkasing. …

“Ang paglahutay hangtud sa katapusan nagpasabut nga maayo natong pagkatisok ang atong mga kinabuhi diha sa mga doktrina sa ebanghelyo, nagtuman sa gidawat nga mga doktrina sa Simbahan, mapainubsanong nagserbisyo sa atong isigkatawo, nagpuyo og mga kinabuhi nga sama kang Kristo, ug nagtuman sa atong mga pakigsaad” (“Magpadayon,” Liahona, Nob. 2004, 101).

Doktrina ug mga Pakigsaad 14:7. Ang “kinabuhi nga dayon … mao ang labing mahinungdanon sa tanan nga mga gasa sa Dios.”

Si Elder Bruce R. McConkie (1915–1985) sa Korum sa Napulog Duha ka mga Apostoles mipasabut unsa ang kinabuhi nga dayon ug ngano nga kini gikonsiderar nga mao ang labing mahinungdanon sa tanan nga mga gasa nga atong madawat gikan sa Dios:

“Ang kinabuhi nga dayon mao ang ngalan sa matang sa kinabuhi nga gipuy-an sa Dios ug busa ‘ang labing mahinungdanon sa tanan nga mga gasa sa Dios’ (D&P 14:7); ug tungod kay ang makaangkon niini mahimong sama sa Dios, sila nahiusa kaniya.

“Ang kahimayaan naglangkob sa usa ka kabilin sa labing taas nga langit sa celestial nga kalibutan, diin ang yunit sa pamilya lamang ang magpadayon ug diin ang matag tawo makaangkon sa iyang kaugalingong yunit sa pamilya, sunod sa pamilya sa Dios ang atong Langitnong Amahan, aron nga ang matag nahimaya nga tawo magpuyo sa matang sa kinabuhi nga gipuy-an sa Dios ug busa nahimong usa uban kaniya. …

“Sa ingon, ang pagkaluwas, pag-angkon og kahimayaan, nga makapanunod og kinabuhing dayon, ang tanan nagkahulugan nga mahiusa uban sa Dios, magpuyo sama sa iyang pagpuyo, sa paghunahuna sama sa iyang gihunahuna, sa pagbuhat sama sa iyang gibuhat, sa pag-angkon sa samang himaya, sa samang gahum, sa samang kusog ug dominyon nga iyang gihuptan” (The Promised Messiah: The First Coming of Christ [1978], 130).

Doktrina ug mga Pakigsaad 15–16. Mga pagpadayag nga adunay sama nga mga pulong

Usahay, ang Ginoo mopadayag sa samang mensahe ngadto sa lain-laing mga indibidwal tungod kay sila adunay susama nga mga tinguha o mga sirkumstansya. Sama pananglit, ang mga mission call nga gihatag karon sa Presidente sa Simbahan hapit pareha og mga pulong. Bisan pa niana, kadtong kinsa nakadawat og mga tawag nakahibalo nga ang personal nga paggamit sa direksyon nga gihatag ingon nga kini naggiya nila sa ilang misyonaryo nga pagserbisyo. Sumala sa narekord sa Doktrina ug mga Pakigsaad 15–16, gitawag sa Ginoo ang mga ngalan nila ni John Whitmer ug Peter Whitmer ug gipadayag ang Iyang kabubut-on ngadto kanila sa tinagsa.

Doktrina ug mga Pakigsaad 15:4–6 (16:4–6). “Ang butang nga labing bililhon nganha kanimo”

Sa mga pagpadayag nga narekord sa Doktrina ug mga Pakigsaad 15–16, ang Ginoo mipanalangin ni John ug Peter Whitmer sa pagpakigbahin sa mga pulong sa Dios ngadto sa uban. Nakahibalo sila nga ang pagpahayag og paghinulsol ug pagdala og mga kalag ngadto ni Jesukristo mao ang labing maayong butang nga ilang mahimo. Si Elder M. Russell Ballard mipasabut sa usa sa mga rason ngano nga ang pagdala og mga kalag ngadto ni Kristo importante gayud kaayo: “Ayaw gayud kalimot, mga kaigsoonan, nga kamo ug ako adunay tinuod nga mga doktrina nga makadala sa mga tawo ngadto sa Ginoo. Ang gipahiuli nga ebanghelyo ni Jesukristo adunay gahum sa pagdala og tinuod ug malahutayong gugma ngadto sa tawhanong kalag—butang nga himoong bililhon ug mahalon sa nahibiling panahon ug alang sa kahangturan. Dili lang kita maningkamot sa pagpaapil sa mga tawo sa atong Simbahan; atong gipaambitan kanila ang kahingpitan sa gipahiuli nga ebanghelyo ni Jesukristo. Apan bisan unsa pa ka gamhanan sa atong mensahe, dili kini ikapamugos diha sa mga tawo. Ikapaambit lamang kini—kasingkasing ngadto sa kasingkasing, kalag ngadto sa kalag, espiritu ngadto sa espiritu—pinaagi sa pagkamaayong silingan ug pinaagi sa pag-amuma ug pagpakita og gugma” (“Ang Mahinungdanon nga Tahas sa Miyembro nga Misyonaryo nga Buhat,” Liahona, Mayo 2003, 40).