Mga Kapanguhaan
Mag-loan?
Pagpili og mga tahas ug i-drama ang mosunod.
CARLOS: Importante karon nga adlaw. Maka-loan na ko sa negosyo!
NAOMI: Maka-loan na ka? Alang sa unsa man?
CARLOS: Sa tanan. Maghimo ko og mas dako nga kwarto alang sa akong inventory. Magpalit ko og bag-ong TV ug ubang mga butang usab sa balay. Excited kaayo ko!
NAOMI: Grabe, makahadlok man kana. Mao pay pagsugod nimo sa imong negosyo sa miaging semana. Carlos, dili ka angayng mag-loan. Maria, kumusta ang imong negosyo?
MARIA: Maayo man. Dali ra nakong mabaligya ang akong mga itlog. Kasagaran akong mabaligya ang tanan inigka-alas 9:00 sa buntag. Pero sa tibuok adlaw kon ang mga kustomer mangita og itlog, wala nay nahabilin.
NAOMI: Maria, kinahanglan gyud ka og dugang mga manok. Kumusta man ang imong loan alang sa dugang mga manok? Naka-loan na ba ka?
MARIA: Wala pa. Medyo nahadlok ko nga mag-loan. Tingali dili na lang ko mag-loan. Mao pay pagsulti nimo ni Carlos nga dili siya angayng mag-loan.
CARLOS: Mag-loan gihapon ko. Mao kini mosulbad sa tanan nakong mga problema!
NAOMI: O makamugna og daghang bag-o nga mga problema. Carlos, nahadlok ko nga dali kang makabaton og dakong kantidad sa utang nga makadaut nimo.
Pero Maria, sa imong sitwasyon, ang loan makatabang gyud nimo.
MARIA: Unsaon man nako pagkahibalo kon ang loan makatabang nako o makadaut nako?
NAOMI: Ang malampusong mga tag-iya og negosyo naggamit sa “Upat ka mga Husto [Four Rights]” aron makadesisyon kon ang loan sa negosyo maayo ba nga ideya sa pagpalambo sa ilang negosyo.
MARIA: Ang Upat ka mga Husto?
NAOMI: Oo. Mag-loan lang kon ikaw dunay husto nga rason, husto nga panahon, husto nga kantidad, ug husto nga termino.
CARLOS: Wala koy labut sa Upat ka mga Husto. Mag-loan na ko!
MARIA: Ako nagpakabana. Gusto kong mopalambo sa akong negosyo, pero dili ko gustong dunay dakong kantidad sa utang. Sultihi ko og dugang kalabut niining Upat ka mga Husto.
Balik ngadto sa pahina 129
Hustong Rason?
Pagpili og mga tahas ug i-drama ang mosunod.
NAOMI: Ang imong rason sa pagpanghulam kinahanglan nga alang sa negosyo, dili alang sa personal nga mga rason.
CARLOS: Nganong dili man ang duha? Malingaw ko sa akong TV ug mapadako pa ang akong tindahan!
NAOMI: Ah, Carlos! Karon paminaw, Maria, ang loan kinahanglang alang sa mga butang nga imo dayong mabaligya, sama sa mga botelya sa gatas, o butang nga daling makahimo, sama sa manok nga nangitlog. Hinumdumi, kinahanglan kang magsugod dayon og bayad sa mga loan!
MARIA: Okey. Aron makapalit ko og mga manok nga nagitlog na, ug duna koy mga itlog nga daling mabaligya.
NAOMI: Maayo! Nahunahunaan ba nimo ang paggamit og cash gikan sa imong negosyo sa pagpalit og dugang nga mga himungaan, imbis nga mag-loan?
MARIA: Kadali, abi nako nga miingon ka nga kinahanglan kong mag-loan.
NAOMI: Gamit ang cash, makatigum ka karon ug makapalit unya—minos ang paglambo pero minos ang risgo. Gamit ang loan makapalit ka karon ug unya na bayaran—dugang nga paglambo pero dugang nga risgo.
NAOMI: Oo. “Ang unya na bayaran” medyo nindot paminawon alang nako!
MARIA: Ang mga kustomer kanunayng mohangyo og dugang nga mga itlog. Gusto ko nga mamaligya og dugang nga mga itlog sa dili madugay!
NAOMI: Ang pag-loan angay ba sa risgo? Nakahunahuna ka ba unsay pwedeng mahitabo nga dili maayo?
MARIA: Wala pa! Pero, tingali ang mga himungaan mohunong og pangitlog. O pwede nga kini mamatay o kawaton. O ang mga kustomer tingali mohunong sa pagpalit og mga itlog.
NAOMI: Sa unsang paagiha man nimo maminusan kadto nga mga risgo?
MARIA: Hmmm. Akong pakan-on ang mga manok og dekalidad nga lawog ug atimanon pag-ayo kini. Ako kining trangkahan aron ang mga tawo dili makakawat niini.
NAOMI: Sa imong hunahuna duna ka bay husto nga rason aron mag-loan, Maria?
MARIA: Siguro.
Balik ngadto sa pahina 129
Husto nga Panahon?
Pagpili og mga tahas ug i-drama ang mosunod.
NAOMI: Maria, unsa na ka kadugayon sa pagnegosyo?
MARIA: Namaligya ko og mga itlog sulod sa walo ka semana na karon, ug maayo ra ang dagan.
NAOMI: Maayo kaayo! Ang ubang mga tawo mag-loan alang sa mga negosyo nga bag-o pa lang nilang gisugdan—labihan kana ka risgo!
CARLOS: Hoy, naghisgut ba mo bahin nako? Nasayud ko sa unsay akong gibuhat.
NAOMI: Maria, taud-taud na ang imong negosyo, pero ang pag-loan kabahin ba sa plano nga imong gihimo aron sa pagpalambo sa imong negosyo?
CARLOS: Nia ang akong plano: Mas dako nga tindahan, makabaligya og mas daghan!
MARIA: Carlos, morag dili man kana usa ka plano para nako. Nagplano ko nga mag-loan, mopalit og dugang nga mga manok, mobaligya og mas daghang mga itlog kada semana, ug mobayad sa loan.
NAOMI: Maayo kana nga pagsugod sa imong plano, Maria. Hinoon, kinahanglan nimong tinuon ang pihong gidaghanon sa mga manok ug mga itlog. Unsa ka kamasaligon nga ang mga kustomer mopalit og dugang kon duna kay mas daghang ibaligya?
MARIA: Ay inday, sa akong hunahuna ilang paliton ang tanan nakong mga itlog, pero dili gyud ko sigurado.
NAOMI: Basin ganahan ka nga mahibalo una!
MARIA: Ok, makig-istorya ko sa mga kustomer ug maghimo og lista sa tanan nga mopalit. Makig-istorya ko og dili mominos sa 10 nila.
NAOMI: Maayo. Kon makadesisyon ka nga mag-loan, ang lista sa umaabut nga mga kustomer makatabang nimo nga mapakita sa tigpautang nga nakasabut gyud ka kon unsaon paggamit sa loan.
NAOMI: Ok, niay laing pangutana. Kon manghulam ka og kwarta aron ipalit og bag-ong mga himungaan, magpadayon ba kini sa pagpangitlog bisan kon mahuman na ka sa pagbayad sa loan?
MARIA: Ah, siyempre. Ang mga manok mangitlog sa dili mominos sa laing duha ka tuig, ug nagplano ko nga mokuha og unom ka bulan nga loan.
Balik ngadto sa pahina 130
Husto nga mga Termino?
Pagpili og mga tahas ug i-drama ang mosunod.
CARLOS: Hoy! Naka-loan na ko! 1000 sa flat 3% kada bulan ang interest rate.
NAOMI: Ah, Carlos. Nabalaka ko para nimo. Pila ka mga tigpautang ang imong naistorya?
CARLOS: Usa, siyempre. Dili ko mag-usik og panahon. Unta nakakita ka nako. Misulod ko ug miingon, “Gusto kong mag-loan—karon!” Ug miingon sila, “Oo, sir.” Ila kong gitagad sama sa usa ka hari. Kadtong mga tawhana nahigugma nako.
NAOMI: Oo, sigurado ko nga sila nahigugma nimo. Kana ba ang imong mga papeles sa loan? Pwede ba nako kining matan-aw?
CARLOS: Sige. Pero pangandam nga makadayeg ka! Nakadawat ko og maayo nga sabut.
NAOMI: Carlos, kini nga mga termino grabe kaayo. 200 sa up-front fees? Sinemana nga mga bayranan? Natan-aw ba gyud nimo kini nga mga termino?
CARLOS: Unsa? Dili kana husto. Wala ko makahinumdom nianang mga butanga. Ah dili, tingali wala lang gyud na nako matan-aw og maayo.
NAOMI: Maria, unsa nga mga termino ang imong nakita?
MARIA: Ah, nakaistorya ko og tulo ka mga tigpautang. Salamat sa paghatag nako sa lender worksheet gikan sa imong grupo sa self-reliance. Nakatabang gyud na nako sa pagpangutana og maayo nga mga pangutana. Nalipay gyud ko nga nakakat-on ko bahin sa posible nga mga penalty, interest rates, mga bayranan, ug mga komisyon.
Duha sa mga tigpautang dunay flat interest rates. Pero ang usa ka tigpautang dunay nagkaus-us [declining] nga interest rate.
CARLOS: Unsa may kalainan?
MARIA: Wala kaayo ko makasabut sa kalainan. Nahibaloan lang nako nga kon ang rates pareho ra, ang nagkaus-us mas maayo kay sa flat.
NAOMI: Sakto kana, Maria. Morag nagsugod na ka sa pagkakita sa husto nga mga termino.
Balik ngadto sa pahina 130
Husto nga Kantidad?
Pagpili og mga tahas ug i-drama ang mosunod.
NAOMI: Carlos, okey ra ka? Mora man ka og naproblema.
CARLOS: Sakto ka, Naomi. Ang mga penalty nagsapaw, ug ang dako nga kantidad sa utang nakadaut nako.
NAOMI: Carlos, sorry kaayo nga madungog kana.
CARLOS: Ang tigpautang miabut ug gikuha ang akong telebisyon. Kon dili na sad ko makabayad sunod, miingon siya nga ang akong mga suplay ug equipment sa negosyo mao ang isunod.
MARIA: Carlos, morag wala na kay igong cash flow.
CARLOS: Cash flow?
NAOMI: Kana ang kwarta nga mosulod ug mogawas sa imong negosyo. Sa pagkakaron, wala na kay igong kwarta nga misulod nga ikabayad sa mga loan.
CARLOS: Wala ko kabaligya og daghan sama sa akong gilauman. Naulahi na ko sa uban nakong bayranan. Ang mga penalty nagkadugang ug mas nakapalisud pa gyud nako sa pagbayad.
NAOMI: Carlos, mao kana nganong magkinahanglan ka og unom ka bulan nga cash flow statement sa dili pa ka modesisyon nga mag-loan. Nakahimo ka ba bisan usa?
CARLOS: Wala.
NAOMI: Ang cash flow statement makatabang nimo nga mahibalo kon maka-afford ka ba sa pagbayad sa loan kada bulan. Duna ka bay mga income statement gikan sa milabay nga duha ka bulan?
CARLOS: Wala, wala ko niana.
MARIA: Akong dad-on ang ako ug ang mga cash flow statement nga akong gitrabaho. Mapakita namo nimo kon unsaon.
NAOMI: Maayo! Motabang mi nimo sa paghimo og cash flow statement. Dayon mahibaloan nimo kon nakahulam ka sa husto nga kantidad.
Balik ngadto sa pahina 131
Upat ka Husto nga Checklist
Pangutan-a ang imong kaugalingon niini nga mga pangutana. Tseki ang kada pangutana kon makatubag ka og “oo.”
|
UPAT KA MGA HUSTO |
|---|
|
Hustong Rason? |
|
|
Husto nga Panahon? |
|
|
Husto nga mga Termino? |
|
|
Husto nga Kantidad? |
|
Loan Terms Worksheet
Dad-a kini nga Loan Terms Worksheet kon mobisita ka og mga tigpautang.
-
Pangutan-a ang mga tigpautang sa mga pangutana 1–4.
-
Pangutan-a ang imong kaugalingon sa mga pangutana 5–6.
|
TIGPAUTANG #1: |
TIGPAUTANG #2: |
TIGPAUTANG #3: |
TIGPAUTANG #4: |
|---|---|---|---|
|
1. Mga Kwalipikasyon: Unsa ang kinahanglan nakong ihatag o ipakita nimo (ang tigpautang) aron maka-loan? | |||
|
2. Kapila Mobayad: Kanus-a man ang unang bayad? Kapila man ko kinahanglang mobayad? Makadawat ba ko og kopya sa iskedyul sa pagbayad? | |||
|
3. Mga Penalty: Duna bay bayranan o mga penalty kon dili ko makabayad sa hustong panahon? | |||
|
4. Direkta nga mga Galastuhan: Kon manghulam ko og 100, 1000, o 10000 (pagpili og usa ka kantidad base sa lokal nga kwarta ug gamita kini sa matag tigpautang), pila may akong mabayran human nako mabayri ang loan, lakip na ang tanang interes, mga bayranan, ubp.? Kon manghulam ko og igo alang sa usa ka asset, pananglitan, usa ka manok, pila may ekstra nga akong mabayran pinaagi sa pag-loan? Pila man ang mga up-front fee? Pila man ang matag bayranan? Kini ba flat o nagkaubos nga interest rate? | |||
|
5. Dili Direkta nga mga Galastuhan: Unsa man kadugayon ang pagbayad? Pila man ang magasto nako sa pag-adto sa tigpautang aron mobayad? | |||
|
6. Tinuod nga Kantidad sa Loan: Unsa man ang total sa direkta nga mga galastuhan ug sa dili direkta nga mga galastuhan? (Idugang ang mga galastuhan gikan sa mga pangutana 4 ug 5.) | |||
Unom ka Bulan nga Cash Flow Statement
Kopyaha kini nga cash flow worksheet sa inyong notebook sa negosyo. Gamita ang usa alang sa matag tigpautang aron makita kon maka-afford ka ba sa mga termino sa loan nga imong mahibaloan karong semanaha.
|
CASH FLOW | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Pangalan sa Tigpautang: | ||||||||
|
2 ka Bulan ang Milabay |
Miaging Bulan |
Karong Bulana |
Sunod Bulan |
Bulan 3 |
Bulan 4 |
Bulan 5 |
Bulan 6 | |
|
Total nga Kinitaan | ||||||||
|
Fixed Expenses | ||||||||
|
Mga Bayad sa Loan | ||||||||
|
Variable nga mga Bayad | ||||||||
|
Total Profit/Loss | ||||||||
|
Starting Cash | ||||||||
|
Available Cash | ||||||||