Lomiga ua Tuanai
Punaoa


Punaoa

Fai se Nonogatupe?

Filifili tofiga ma faatino le vaega lenei.

CARLOS: O se aso tele lenei. O le a maua lau nonogatupe o le pisinisi!

NAOMI: O le a maua sau nonogatupe? Mo le a?

CARLOS: Mea uma a. O le a ou faateleina se potu mo lau oloa. O le a ou faatau se TV fou ma isi mea i le fale, foi. Ua ou fiafia lava!

NAOMI: Auoi, ua ou fefe. Faatoa amata lau pisinisi i le vaiaso talu ai. Carlos, e le tatau ona fai sau nonogatupe. Maria, oa mai lau pisinisi?

MARIA: Lelei a. Ou te faatauina vave lava au fuamoa. E masani lava ona ou faatauina uma i le 9:00 i le taeao. Ae a fesili mai tagata faatau i isi taimi o le aso e uiga i fuamoa, ua leai se mea.

NAOMI: Maria, ua e manaomia moni lava nisi moa. O faapefea mai lau nonogatupe mo nisi moa? Pe o i ai lava lau nonogatupe?

MARIA: Leai. Ua fai si ou fefe e fai se nonogatupe. Atonu e le tatau ona ou faia se nonogatupe. Faatoa uma ona e tau atu ia Carlos e le tatau ona ia faia se nonogatupe.

CARLOS: O le a fai pea sau nonogatupe. O le a foia ai uma lava ou faafitauli!

NAOMI: Pe fatuina ai se aofai tele o faafitauli fou? Carlos, ou te fefe o le a vave lava ona i ai sau mauga o aitalafu lena o le a palaina oe.

Ae Maria, i lou tulaga, o se nonogatupe o le a fesoasoani moni lava ia te oe.

MARIA: O le a faapefea ona ou iloa pe o se nonogatupe o le a fesoasoani ia te au pe olopalaina ai au?

NAOMI: O faipisinisi faamanuiaina e faaaoga le “Fa Sao” e filifili ai pe o se nonogatupe o le pisinisi o se manatu lelei e faaolaina ai la latou pisinisi.

MARIA: O Le Fa Sao?

NAOMI: Ioe. Faatoa fai se nonogatupe pe a i ai sau mafuaaga sao, sao le taimi, sao le aofaiga, ma sao aiaiga.

CARLOS: Ou te le popole i le Fa Sao. O le a fai lau nonogatupe!

MARIA: Ou te popole. Ou te manao e faaola lau pisinisi, ae ou te le manao i se mauga o aitalafu. Tau mai nisi mea e uiga i nei Fa Sao.

Toe foi i itulau 129

Mafuaaga Sao?

Filifili tofiga ma faatino le vaega lenei.

NAOMI: O lau mafuaaga mo le nonogatupe e tatau ona mo le pisinisi, ae le mo mafuaaga patino.

CARLOS: Aisea e le mo mea uma e lua? O le a ou fiafia i lau TV ma faatele lou faleoloa!

NAOMI: Oi, Carlos! Faalogo mai, Maria, o se nonogatupe e tatau ona mo mea e mafai ona e faatau nei lava, e pei o fagu susu, po o mea e aoga nei lava, e pei o moa e tuufua. Manatua, e tatau ona e amata ona fai peimeni o nonogatupe i le taimi nei lava!

MARIA: Ua lelei. E mafai la ona ou faatau ni moa ua tuufua, ma o le a ou maua ni fuamoa e faatau atu nei lava.

NAOMI: Lelei! Pe ua e mafaufau i le faaaogaina o tupe mai lau pisinisi e faatau ai nisi moa, nai lo le faia o se nonogatupe?

MARIA: Faatali, faapea au na e fai mai e tatau ona ou fai se nonogatupe.

NAOMI: O le tupe, e te teu nei ae faatau mulimuli ane—faaitiitia le faaola ae laitiiti le lamatia. O le nonogatupe e te faatau nei ae totogi mulimuli ane—faateleina le ola ae tele atu le lamatia.

CARLOS: Ioe. “Totogi mulimuli” manaia ia te au!

MARIA: O tagata faatau e faaauau le fesili mai mo nisi fuamoa. Ou te manao e faatau atu nisi fuamoa vave!

NAOMI: Pe talafeagai le nonogatupe mo le tulaga lamatia? Pe na e mafaufau e uiga i se mea le lelei e ono tupu mai?

MARIA: Leai! Ae, ou te masalo e ono le toe tuufua matuamoa. Pe mafai foi ona pepe pe gaoia. Pe le toe o mai tagata faatau e faatau fuamoa.

NAOMI: E faapefea ona e faaitiitia na tulaga lamatia?

MARIA: Mmmm. E mafai ona ou fafaga moa i meaai lelei ma tausi lelei i latou. E mafai ona ou lokaina i latou ia aua nei gaoia e tagata.

NAOMI: Pe e te manatu ua sao lau mafuaaga mo le faia o se nonogatupe, Maria?

MARIA: Pei a.

Toe foi i itulau 129

Taimi Sao?

Filifili ni tofiga ma faatino le vaega lenei.

NAOMI: Maria, o le a le umi talu ona fai lau pisinisi?

MARIA: Ua valu nei vaiaso talu ona faatau au fuamoa, ma o loo lelei a.

NAOMI: Lelei tele! O nisi tagata e fai nonogatupe mo pisinisi faatoa latou amataina—ma e matuai lamatia lava lena mea!

CARLOS: Ei, o au lena e te lua talanoaina? Ou te iloa le mea o loo ou faia.

NAOMI: Maria, ua fai si umi talu ona fai lau pisinisi, ae pe o le faia o se nonogatupe o se vaega o le fuafuaga na e faia e faaola ai lau pisinisi?

CARLOS: O lau fuafuaga lenei: Faatele lau faleoloa, faatele oloa e faatau atu.

MARIA: Carlos, e le foliga mai o se fuafuaga lena mea ia te au. Ou te fuafua e fai se nonogatupe, faatau nisi moa, tele atu fuamoa e faatau atu i le vaiaso, ma totogi uma le nonogatupe.

NAOMI: O se amataga lelei lena mo lau fuafuaga, Maria. O le a e manaomia la, e fuafua le aofai tonu o moa ma fuamoa. O le a lou mautinoa pe o le a tele atu fuamoa e faatau e tagata faatau pe a tele fuamoa e te faatau atu?

MARIA: Oi aue, ou te manatu o le a latou faatau uma au fuamoa, ae ou te le mautinoa.

NAOMI: Atonu e te manaomia iloa muamua!

MARIA: Lelei, o le a ou talanoa atu i tagata faatau ma fai se lisi o tagata uma o le a faatau. O le a ou talanoa atu i le le itiiti ifo ma le toa 10 o i latou.

NAOMI: Lelei. Afai e te filifili e fai se nonogatupe, o se lisi o tagata faatau o le a fesoasoani ia te oe e faaali atu ai i le tagata fai nonotupe e te malamalama lelei lava i le ala o le a e faaaoga ai le nonogatupe.

NAOMI: Lelei, o le isi fesili lea. Afai e te nonoina se tupe e faatau ai ni moa fou, pe o le a latou faaauau ona tuufua e tusa lava pe ua uma ona totogi lau nonogatupe?

MARIA: Oi, ioe. E tatau ona tuufua moa e le itiiti ifo ma le isi lua tausaga, ma ua ou fuafua e fai se nonogatupe e ono masina.

Toe foi i itulau 130

Aiaiga Sao?

Filifili tofiga ma faatino le vaega lenei.

CARLOS: Ei! Ua maua lau nonogatupe! 1000 i le pasene tumau e 3% i le masina.

NAOMI: Oi, Carlos. Ou te popole mo oe. E fia tagata nonotupe na e talanoa i ai?

CARLOS: Tasi, a. E le faamaumauina lou taimi. Sa tatau ona e vaai ia te au. Na ou savali atu i totonu ma fai atu, “Ou te manao i se nonogatupe—i le taimi nei!” Ma na latou fai mai, “Ioe, lau susuga.” Na latou faia au e pei o se tupu. E alolofa na alii ia te au.

NAOMI: Ioe, ou te mautinoa latou te alolofa ia te oe. Pe o au pepa na o le nonogatupe? Mata e afaina pe afai ou te vaai ia i latou?

CARLOS: Alu i ai. Ae ia saunia e ofo! Na ou mauaina se aiaiga sili.

NAOMI: Carlos, o nei aiaiga e matautia. 200 e totogi muamua? Peimeni faalevaiaso? Pe na e vaai ea i nei aiaiga?

CARLOS E a? E le sao lena mea. Ou te le manatua na mea. Oi leai, ou te masalo ou te lei vaai moni lava ma le faaeteete.

NAOMI: Maria, o a aiaiga na e maua?

MARIA: Ia, ua uma ona ou talanoa i tagata fai nonotupe se toatolu. Faafetai mo le tuuina mai o le pepa o galuega mai lau vaega o le ola-tutoatasi. Ua matuai fesoasoani ia te au e fai atu fesili. Ou te matuai fiafia lava na ou aoaoina e uiga i sala, tupe tului, pili, ma komisi.

O le toalua o tagata fai nonotupe e fai pasene o tupe tului tumau. Ae o le tasi e faaitiitia le pasene o le tupe tului.

CARLOS: O le a le eseesega?

MARIA: Ou te le malamalama i le eseesega. E pau le mea ou te iloaina afai e tutusa pasene, o le faaitiitia e sili atu i le tumau.

NAOMI: E sao lena, Maria. E foliga mai ua amata ona e maua aiaiga sao.

Toe foi i leitulau 130

Aofaiga Sao?

Filifili tofiga ma faatino vaega nei.

NAOMI: Carlos, o a mai oe? Ua e foliga faanoanoa.

CARLOS: E sao oe, Naomi. Ua faaputu i luga sala, ma ua pau ia te au se mauga o aitalafu.

NAOMI: Carlos, ou te faanoanoa e faalogo i lena mea,

CARLOS: Na sau le tagata nonotupe ma ave le TV. Afai ou te misia le isi peimeni, fai mai o oloa ma mea faigaluega e sosoo ai.

MARIA: Carlos, e le foliga mai e lava lau faaaluga o tupe.

CARLOS: Faaaluga o tupe?

NAOMI: O le tupe lena e sau ma alu i fafo o lau pisinisi. O le taimi nei, e le lava au tupe e sau i totonu e fai ai au peimeni.

CARLOS: Ou te lei faatauina atu le tele e pei ona ou faamoemoeina. Sa ou tuai i nisi peimeni. Ua faaputu i luga sala ma ua atili ai le faigata ona fai peimeni.

NAOMI: Carlos, o le mafuaaga lena e te manaomia ai se faamatalaga o le faaaluga o tupe mo le ono masina ae lei filifili i se nonogatupe. Pe na e fatuina se tasi muamua?

CARLOS: Leai.

NAOMI: O se faamatalaga o le faaaluga o tupe e fesoasoani ia te oe e iloa ai pe e te gafatia e fai peimeni o le nonogatupe o masina taitasi. Pe o i ai ni au faamatalaga o tupe maua mai le lua masina talu ai?

CARLOS: Leai, e le o ia te au.

MARIA: E mafai ona ou aumaia au faamatalaga o le faaaluga o tupe na ou galue ai. E mafai ona matou faaali atu ia te oe le ala.

NAOMI: Lelei! O le a matou fesoasoani ia te oe e fatuina se faamatalaga o le faaaluga o tupe. Ona e iloa ai lea pe o e nonoina le aofai sao.

Toe foi i le itulau 131

Lisi Siaki o le Fa Sao

Fai ifo ia te oe fesili nei. Faailoga fesili taitasi pe a e tali “Ioe.”

FA SAO

Mafuaaga Sao?

  • Pe o ou nonoina mo mafuaaga o se pisinisi ola (e le o ni mafuaaga patino)?

  • Pe sili atu le nonogatupe nai lo le tupe e faaola ai lau pisinisi?

  • Pe o mea ou te faatauina i le nonogatupe o le a maua vave ai lava ni tupe?

  • Pe ua ou iloa mea uma e ono faaletonu?

Taimi Sao?

  • Pe ua lava le umi o lau pisinisi e iloa lelei ai lau pisinisi?

  • Pe o se vaega lenei o lau fuafuaga e faaola lau pisinisi?

  • Pe mafai ona ou faamaonia o tagata faatau o le a faatau nisi oloa e sili atu pe a ou faatauina atu le tele o oloa?

  • Afai ou te faatauina se mea mo lau pisinisi (e pei o se moa po o se loli), pe o le a umi atu le aoga nai lo le nonogatupe?

Aiaiga Sao?

  • Pe mafai ona ou lisiina ni tagata se toatolu e fai nonogatupe lelei?

  • Pe ou te iloaina le tau moni o le nonogatupe?

  • Pe mafai ona ou faamatalaina aiaiga o le nonogatupe?

  • Pe mafai ona ou faamatalaina pe aisea e sili ai le isi tagata fai nonotupe nai lo le isi?

Aofaiga Sao?

  • Pe ua ou faia se faamatalaga o le faaaluga o tupe mo le ono masina?

  • Pe mafai ona ou faia se peimeni ma maua pea ni tupe?

  • Afai ou te le maua nisi faatau, pe mafai pea ona ou faia peimeni?

Pepa o Galuega o Aiaiga o Nonogatupe

Ave lenei Pepa o Galuega o Aiaiga o Nonogatupe pe a e asiasi i au tagata fai nonotupe.

  • Fai i tagata fai nonotupe fesili 1-4

  • Fai ifo ia te oe lava fesili 5-6

TAGATA FAI NONOTUPE #1:

TAGATA FAI NONOTUPE #2:

TAGATA FAI NONOTUPE # 3:

TAGATA FAI NONOTUPE #4:

1. Agavaa: O a mea ou te manaomia ona tuuina atu pe faaali ia te oe (tagata fai nonotupe) e maua ai se nonogatupe?

2. Taimi o Peimeni: O afea le peimeni muamua? E faafia ona manaomia lou faia o peimeni? Pe mafai ona ou maua se kopi o le faasologa o peimeni?

3. Sala: Pe i ai ni pili po o sala pe a ou le totogia i le taimi sao?

4. Tau Tuusao: Afai ou te nonoina le 100, 1000, po o le 10000 (piki se aofai se tasi e tusa ai ma tupe o le lotoifale ma faaaoga mo tagata fai nonotupe taitasi), e fia ou te totogia pe a uma ona totogi uma le nonogatupe, e aofia ai tupe tului uma, pili, ma isi.? Afai ou te nonoina ia lava mo se aseta se tasi, mo se faataitaiga, e tasi le moa, e fia le tupe faaopoopo ou te totogia i le faia o se nonogatupe? E fia le tupe e totogi muamua? E fia peimeni taitasi? Pe tumau pe faaitiitia le pasene o le tupe tului?

5. Tau e le Tuusao: O le a le umi e fai ai peimeni? E fia le tau mo au e alu ai i le tagata fai nonotupe e totogi ai?

6. Tau Moni o le Nonogatupe: O le a le aofaiga o tau tuusao ma tau e le tuusao? (Faaopoopo tau mai fesili 4 ma le 5.)

Faamatalaga o le Faaaluga o Tupe o le Ono-Masina

Kopi lenei pepa o galuega o le faaaluga o tupe i lau tusifaamatalaga o le pisinisi. Faaaoga le tasi mo tagata fai nonotupe taitasi e iloa ai pe e te gafatia aiaiga o le nonogatupe o le a e aoao i ai i lenei vaiaso.

FAAALUGA O TUPE

Suafa o le Tagata Fai Nonotupe:

2 Masina Talu ai

Masina ua Tea

Masina Lenei

Le Isi Masina

3 Masina

4 Masina

5 Masina

6 Masina

Aofaiga o Tupe Maua

Tupe Faaalu Tumau

 Peimeni oNonogatupe

Peimeni Fetuunai

Aofaiga o Tupe Mama/Gau

Tupe Amata

Tupe o Loo I Ai

Faamatalaga

Lolomi