Na Bula kei na Veiqaravi nei Lorenzo Snow
Ena gauna e ya vodo ose tani mai kina e nodratou vale ni se qai yabaki 21 ena 1835 e a vakanamata me na laki vuli ki Oberdin College mai Oberdin, e Ohio. Sega ni kila o koya ni ilakolako oqo, ena laki sotava kina e dua na ka, ena veisautaka sara ga na nona bula.
Ni vodo ose sobu yani ena nona koro o Mantua, e Ohio, e mani sotava e dua na tamata ka vodo ose tale tikoga. Na tamata oqo e yacana o David W. Patten, e se qai vakatikori oti ga me dua na iApositolo ni Turaga o Jisu Karisito. E sa lesu tiko oqo vei ira na Yalododonu Edaidai mai Kirtland, Ohio ni sa mai cava na nona kaulotu. Erau salavata yani me rauta ni 30 na maile (50 na kilomita). Nanuma lesu o Lorenzo Snow na sota qo:
“Tara yani na neirau veitalanoa na ka e baleta na lotu kei na filosofi, kau a se gone ka taleitaka tu na veika au sa bau vulica rawa mai, au a vakamamadataka tu ga na nona vakasama, vakabibi ni a sega soti ni vinaka na nona vakamacalataka; ia ni sa toso yani me tara na nona tukuna na veika e baleta na yavu ni veivakabulai, au sega ni kinoca rawa na ka au vakila ni oqo e tamata ni Kalou kei na nona ivakadinadina sa ka dina sara.”1
E a sega tu ni lewena o Lorenzo Snow na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai ena gauna e a sotavi Elder Patten kina, ia sa kila toka e so na ivakavuvuli ni lotu. Na Parofita o Josefa Simici sa sikova oti na matavuvale na Snow ka ratou sa papitaiso oti ka ratou sa lewena tiko na Lotu o tinai Lorenzo kei rau na ganena o Leonora kei Eliza. Ia, o Lorenzo e vaka me “osooso voli ena veika tale e so” ena gauna qori, kei na veika oqori e “vaka me lako sivita na [nona] vakasama.”2 Sa vaka me veisau na veika oqori ni rau sa veitalanoa tiko kei Elder Patten. Ni nanuma lesu na veika oqori, e qai kaya, “Sa veisau sara ga e keri na noqu bula.”3 E vakamacalataka na veika e vakila ena gauna e rau veitalanoa tiko kina:
“E tara sara ga na yaloqu. E vaka me vakila o koya na ka oqo, ni iotioti ni ka e tukuna vei au ni sa wasea oti na nona ivakadinadina, o ya meu na lesu vua na Turaga ni bera niu moce ena bogi ka taroga. Au a cakava vaka-kina ka sa kena revurevu mai na siga au a sotava kina na iApositolo oqo, sa vakarabailevutaki sara ga na noqu rai, ka sa vakatorocaketaki talega.”
O Elder Patten, e tiko vua na dina levu, na igu kei na kaukauwa vakayalo”4 ka vakacokotaka na bula ni dua na cauravou ka na qai yaco e muri me dua na iApositolo. Na veitalanoa o ya e kauta yani na veika e qai sotavi ka na vakarautaki Lorenzo Snow me na dua na Peresitedi ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai, ka me gusu ni vosa ni Kalou e vuravura.
Tubucake ena Vuvale Vakabauta ka Daucakacaka
Rua na matavuvale, ka rau vakabauta kaukauwa sara, erau a semati vata ni rau sa mai vakamau o Oliver Snow kei Rosetta Leonora Pettibone ena ika 6 ni Me, 1800. O rau na veiwatini vou oqo e rau kawa ni so na kai Iurope ka ra mai tawani Amerika—mai Igiladi era kosova mai na Wasa Atalanitika ena 1600 ena nodra drovaka mai na veivakacacani vakalotu. O rau o Oliver kei Rosetta erau a tiko voli ga e Massachusetts ena imatai ni vica na yabaki ni nodrau bula vakawati, na vanua erau a sucu kina na levedrau yalewa o Leonora Abigail kei Eliza Roxcy. Erau sa qai toki yani ki Mantua, Ohio, e dua na itikotiko yawa sara mai ena ra kei Amerika. Eratou ika tinikadua ni matavuvale me ratou toki yani ki kea. Erau mai sucu tale e Mantua e rua na luvedrau yalewa o, Amanda Percy kei Melissa. O Lorenzo, na ika lima ni luvedrau ka imatai ni luvedrau tagane o Oliver kei Rosetta, e a sucu e Mantua ena ika 3 ni Epereli, 1814. E rau qai sucu e muri na tacina tagane o: Lucius Augustus kei Samuel Pearce.5
Ni rau via bulataka na ivakarau ni matavuvale, erau sa qai vakavulici ira na luvedrau o Oliver kei Rosetta me ra dau vakaliuca na vakabauta, cakacaka vakaukauwa kei na vuli. Ni rau dau wasea na dredre erau sotava ena nodra tara cake na nodra vuvale, era sa vulica tiko kina na luvedrau na vosota na veika dredre ka dau vakavinavinakataka na Kalou ena nodra bula. Vola vaka oqo e Eliza: “E rawa ni keitou tukuna baleti rau neitou itubutubu, na nodrau veitokoni sa bau totoka sara ga ka rau sa yalodina sara ga ena nodrau veimaliwai kei na veitokani ena itikotiko ka rau sa vakavulici ira vinaka sara ga na luvedrau me ra gumatua ena cakacaka, bula vakailavo, kei na bula savasava.”6 E vakamacalataka o Lorenzo ni rau dau qaravi koya sara vakavinaka ena “veimaroroi kei na loloma.”7
Ni sa tubucake tiko o Lorenzo, sa gumatua sara ena qaravi ni nodratou bula vakayago kei na bula vakavuli. Dau levu na gauna e dau tu yawa mai o tamana, me veiqaravi kina itikotiko, “ena veiqaravi raraba.” Ni dau yali o Oliver e dau veiliutaki tu ena qaravi ni matavuvale o Lorenzo me vaka ni luvena tagane qase,—e dua na itavi e taura sara vakabibi ka yalodina kina kena qaravi. Kevaka me sega ni cakacaka tiko o Lorenzo, ena wili ivola. Tukuna o Eliza, “ni sa nona itokani voli ga na nona ivola.”8
Ni raici lesu na ivakarau ni bula nei Lorenzo, e vakaoqo na ka e tukuna o Eliza, “Mai na gauna ni nona gone [o koya] e vakaraitaka na nona dina kei na vakatulewa ka sa tara sara vakalevu na nona bula ena veigauna e muri.”9
Uasivita na Gagadre Vakaitabagone
Erau dau vakauqeta o Oliver kei Rosetta Snow na vaqaqai ni veika vakalotu. E rau vakadonuya vei ira na luvedrau mera vulica na veimataqali lotu, ka rau dolava na katuba vei ira na “vinaka ka yalomatua ena veimataqali lotu kecega.” E dina ni tiko na veivakauqeti oqo, o Lorenzo “e vakalailaitaka ga na nona dau vakarogoca na itukutuku ni lotu, ka sega sara ga ni dua vei ira me malele kina.”10 E a nona tadra tu me iliuliu ni mataivalu, ka vakamalumalumutaka sara ga na tatadra oqo na veika e yaco vakavolivoliti koya, “sega ni baleta ni lomana na dredre,” e a vola o Orson F. Whitney, ia sa vakavuna ga ni o koya “e sa dreti koya sara ga na totoka kei na irairai ni bula vaka-mataivalu.”11 Ia, sa totolo sara na nona veisautaka na nona gagadre kina duatani tale. E a biubiu mai nodratou vale me laki vola yaca ena Oberlin College me rawa ni rawata e dua na “vulika ni koliji.”12
Ni sa vuli tiko mai Oberlin o Lorenzo sa qai tasoro mai na nona via kila na veika vakalotu. Ni se bula tiko ga e yalona na nodrau veitalanoa kei Elder Patten, e sega walega ni vakananuma na ivunau ni kosipeli vakalesumai, ia sa wasea sara tikoga kei ira tale e so mai Oberlin—e wili kina o ira sara ga era vuli tiko me ra italatala ni lotu. Ena dua na ivola vei ganena o Eliza, ka sa laki tu vata kei ira na Yalododonu mai Kirtland e vola vakaoqo: “O ira na italatala kei ira era via italatala, au sa taleitaka sara ga na ka au rawata, ena veika au kaya baleta na ivakavuvuli vaka - Momani. Sa dina sara niu sega ni se veisautaka e so, niu se bera ni dua vei ira o au, ia au sa cakava mada ga eso na ka me rawa kina ni so vei ira era sa cauraka na dina kei na [vuku] ni nomudou ivakavuvuli. Me kau laivi na idre kaukauwa ni kena cati na Momani mai na nodra vakasama na gonevuli ena koronivuli e Oberlin ena sega toka ni ka rawarawa.
Ena ivola vata ga o ya, e sauma kina o Lorenzo e dua na veisureti ka a ciqoma mai vei Eliza. O koya e a sa veivosakitaka me mai tiko e Kirtland ka vulica na ivalavala vaka Iperiu ena dua na kalasi ka na tiko kina na Parofita o Josefa Simici kei na so na lewe ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. Kaya o koya: “Au marautaka niu sa kila ni o sa taleitaka tiko na tiko mai Kirtland; ka dina ga niu sega ni se vinakata ena gauna oqo meu veisautaka na vanua meu na tiko kina; kevaka me na veisautaki na vanua ni vuli me tautauvata, au nanuma niu na tovolea meu na qai veisautaka. Kevaka me vakakina, ena irairai vinaka toka, kevaka me na rogoci ni ivunau vata ga oya sa na vunautaki mai Oberlin au sa na tutaka ka tokona sara ga vakalevu.”
E dina ga ni sa tarai Lorenzo na ivunau ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai, ia e se sega tikoga ni curu me lewena. Ia, e a malele kina. Ena nona ivola vei Eliza, e taroga e levu sara na taro baleta na Lotu. E kaya ni o ira na gonevuli e Oberlin ka ra vakarautaki tiko me ra italatala ena gadrevi me ra “vuli me vitu na yabaki se sivia ni bera ni ra vakatarai me ra laki kaburaka vei ira na tawa vakabauta ni dua tiko na Kalou mai Lomalagi, me vaka e dua na loya me na tiko vua na kila vaka-loya ni bera ni vakatarai me na vosa.” Na kena duidui, e kaya vei ganena, “O ira na nomudou italatala era vakararavi sara vakalevu kina veivakauqeti vakalou mai na nodra vakavulici o ira ena vuli ni koliji ena kena vunautaki na ivakavuvuli.” Sa qai kerea me kila na cakacaka ni veituberi ni Yalotabu, ka taroga se ena rawa me soli na Yalo Tabu vei ira na tamata “ena gauna oqo e vuravura.” Kevaka mera na ciqoma na tamata na Yalo Tabu, e taroga, “ena vakatara na Kalou me vakatikora e dua tani tale na tamata?”13 Ena dua tale na kena itukutukuni, e vinakata me kila se na gadrevi na dodonu ni matabete me na rawa ni ciqomi kina na Yalo Tabu.
E a vakavinavinakataka o Lorenzo na veivakaitokanitaki kei na vuli e a rawata mai na Oberlin College, ia e sa tosocake ga na nona sega ni taleitaka na veivakavulici vakalotu e soli tiko kina. Sa qai yaco ga me biuta na koliji ka vakadonuya na veisureti nei ganena me laki vuli ivalavala vaka Iperiu e Kirtland. E tukuna ni a mai vuli ena kalasi ni Iperiu me rawa kina vua me laki vuli ena koliji mai na Tokalau kei Amerika.14 Dei tiko ga o Eliza, ni kaya ni ikuri ni mai vuli ivalavala vaka Iperiu, “na nona vakasama sa gunuva sara tikoga, ka sa yavalata na yalona na vakabauta bula ka tiko ena Kosipeli tawamudu.”15 Vakalailai sa kunea na isau ni taro e a taroga mai na Oberlin College, ka me qai vula o June 1836 sa mai papitaiso vei Elder John Boynton, e dua vei ira na lewe ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. Sa mai vakadeitaki talega me lewe ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai.
Rua na macawa e muri e qai tarogi koya e dua na nona itokani, “Baraca Snow, ko sa ciqoma li na Yalo Tabu mai na gauna ko a papitaiso kina?” Nanuma lesu o koya, “Na taro o ya e a samuti koya vakasauri. Na ka dina sa ikoya, niu a sa ciqoma na veika au a gadreva, ia au se bera ni ciqoma na veika au a namaka”—kena ibalebale ni dina niu sa vakadeitaki, e se bera niu ciqoma e dua na veivakayavalati ni Yalo Tabu. “Au sa yalo ca sara ga,” e a kaya, “sega ni baleta na ka au sa cakava, ia baleti au ga. Ni tiko vei au na yalo oya, au sa qai gole kina vanua au sa dau vakamatautaka meu laki vakacacabo kina vua na Turaga.” Sa qai tekiduru ka masu ka vakalailai ga sa ciqoma na isau ni nona masu. “Na ka o ya ena sega vakadua ni na yali mai na noqu kato ni vakasama me yacova sara na kena dede ni maroroi ni vakasama vaka o ya,” e a qai nanuma e muri. “… Au ciqoma na kila cecere ni tiko na Kalou, ni o Jisu, ka a mate mai Kalivari, e Luvena, vakakina o Josefa na Parofita sa ciqoma na veivakadonui ka tukuna tiko ni sa tiko vua. Na vakacegu o ya kei na lagilagi ni veivakalomavinakataki, ena sega ni rawa ni vakamacalataki! Au lesu ki noqu vale. Au sa na rawa ni vakadinadinataka ki vuravura raraba niu sa kila, ena noqu kila, ni sa vakalesui mai na Kosipeli ni Luvena na Kalou, ka Parofita ni Kalou o Josefa, ka soli vua na kakauwa me vosa e na yacana.”16
Sa vaqaqacotaki sara ga ena ka e sotava oqo o Lorenzo Snow, ka sa vakarau sara me kaulotu. Me vaka e tukuna na ganena o Eliza, na nona sa mai veisau sa vakavuna me veisau na ka e gadreva kei na kena sa “tadola vua e dua na vuravura vou.” Vakaraica o koya ka kaya, “Sa sega na mataivalu ni vuravura ka ra dau kilai, sa curu oqo okoya ena dua na veisisivi ni veimataivalu mai lomalagi.”17
Sotavi na Bolebole ni sa Daukaulotu Tudei
O Lorenzo Snow e tekivu kaulotu mai na yasana o Ohio ena vula itubutubu ni 1837. Me vaka na nona lewa me lewena na Lotu, na nona lewa me laki kaulotu sa gadrevi kina me veisautaka na ka e raica kei na ka vakatututaka. E vola ena nona ivola-ni-veisiga, “Ena yabaki 1873, [au] sa kauta laivi na veivakasama taucoko e dau tu vei au.”18 E a kauta laivi na nona ituvatuva ni laki “vulica na veika vaka-vuravura” ena dua na koliji mai na tokalau kei Amerika.19 E vakadonuya me lako ka kakua ni soli vua na ilavo se kakana—se ena dua tale na kena itukutukuni, me lako ka kakua ni saumi, me sa na vakararavi ga kina nodra yalovinaka na tani baleta na kena kei na nona moce. Oqo e dredre sara vua, baleta ni sa tubucake tiko, sa matau ga vua me sauma ga vakaikoya na ka e vinakata, ni vakayagataka tiko na ilavo e dau solia vua o tamana ni cakacaka mai na iteitei. Kaya okoya: “Sega ni matau vei au meu vakararavi vua e dua baleta na kakana kei na moce. Kevaka meu na lako kina dua na vanua, ena raica o tamaqu ni sa tiko vei au e levu na ilavo meu na laki vakayagataka tiko. Ia oqo, meu na lako yani ka kerea na ka meu kania kei na vanua meu moce kina, sa veivakatovolei sara ga vei au, ka ni sa duidui sara ga mai na ka au vulica.”20 Sa “vakadeitaka me sa na cakava,” baleta walega ni sa ciqoma oti “na veivakauqeti ni Kalou me na cakava vaka-kina.”21
Era a tiko ena imatai ni soqoni e a veiliutaki kina o Elder Snow ni sa kaulotu, o ira na nona momo, tata lailai, nei, kei na nana lailai vakakina o ira na nona itokani. Ni nanuma lesu na imatai ni gauna me vunau kina, e kaya: “au a dau madua e liu, ka … sa dua sara na ka dredre vei au meu tucake ka vunau vei ira na noqu matavuvale kei ira na wekaqu ka ra a sureti mai. Au nanuma niu a masu tiko ena siga taucoko ni bera na bogi au a laki vosa kina. Au a lako duadua ga ka laki kerea vua na Turaga me vakaraitaka vei au na ka meu na kaya. Tukuna vei au o tinaqu lailai ni a voleka me sautaninini ena nona raici au niu sa tucake meu vosa, ia au sa tekivu vosa kau sega ni nanuma rawa na veika kece au a kaya, ia e tukuna ga vei au o tinaqu lailai niu vosa vinaka sara me rauta e tolu na ikava ni auwa.”22 E vakavinavinaka ka kaya: “Au vakabauta ka vakila ni Yalotabu e a veivakauqeti ka tukuna mai vei au na veika meu kaya. Au a kerea ena masu kei na lolo—au a vakamalumalumutaki au e matana na Turaga, ena noqu masuti Koya ena masu ni yaloqu me solia mai vei au na kaukauwa kei na veivakauqeti ni Matabete; ni ena gauna au tucake kina e matadra na ivavakoso, ka dina ga niu sega sara tu ga ni kila na vosa cava meu na kaya, ni gauna ga au dolava kina na gusuqu meu sa vosa, sa tarai au vakaukauwa sara ga mai na Yalo Tabu, ni sa serauna na noqu vakasama ena rarama ka vakadewataka mai na veika meu na kaya kei na kena vosa meu vakayagataka.23 Ena gauna me qai biuta kina na vanua oya, sa papitaisotaka ka vakadeitaka e dua na nona momo, dua na nona nei, vica vata na tavalena, kei na so na nona itokani.24
Ni sa wasea oti na kosipeli vei ira na nona matavuvale kei na itokani, sa tomana sara yani o Elder Snow na nona kaulotu ena so tale na tauni ka veiqaravi me dua na yabaki. E vola vakaoqo, “Ena noqu kaulotu oqo, au a lako kina levu sara na yasai Ohio, kau papitaisotaka e levu sara na tamata ka a yalodina sara ena vakabauta.”25
E se sega ni mai dede o Lorenzo Snow e vale ena nona lesu mai na kaulotu sa tuburi koya tale na yalo me lako tale ka laki vunautaka na kosipeli. “Na yalo ni noqu veikacivi ni kaulotu sa yavalati au tikoga vakaukauwa,” e kaya, “kau sa gagadre sara ga meu laki veiqaravi tale.”26 Ena gauna oqo sa laki vunautaka na kosipeli ki na yasana o Missouri, Kentucky, kei Illinois vaka talega kina mai Ohio.
E so na tamata era sevaki Elder Snow kei na itukutuku e laki wasea yani. Kena ivakaraitaki na ka e a yaco mai Kentucky ena nodra sa soqoni vata na tamata ena dua na vanua mera na rogoci koya kina. Ni sa vunau oti qai rogoca ni so na tamata era sa nakita lo tiko mera na qaqauraki koya ni sa biubiu mai. E nanuma lesu o koya ni “ena nodra mauwe na lewevuqu” ena loma ni vale, qai dua vei ira na tamata, “e tara vakacalaka na taga ni noqu kote, ka vaka me kidrowa sara kina vakalevu.” Ni sa vakila e dua na ka kaukauwa e tiko ena taga ni kote nei Elder Snow, sa vakasalataki ira sara na nona ilawalawa, ni o koya na daukaulotu oqo e tiko vua e dua na dakai leka. Qai vola e muri o Elder Snow, “Talaci ira sara ga o ya—era sa guilecava sara ga na ilawalawa o ya na nodra lalawa ni caka ca.” E qai dredrevaka ga o Elder Snow ka kaya, “Na dakai leka era nanuma oya ka vakabulai au, na noqu iVola Tabu lailai ka a solia vei au na Peteriaki lomani o Josefa Simici Levu”27
E so na tamata era kidavaki Elder Snow ka ciqoma na itukutuku e wase. Ena dua na itikotiko mai Missouri e a vakavulica kina e lima na tamata ka ratou a papitaiso ena vula-i-batabata. Era a qai musuka na waicevata mai na uciwai o Elder Snow kei na so tale na tamata me rawa ni veipapitaisotaki kina o koya. Dina ga ni batabata, e so vei ira na papitaiso “era cabe mai wai, ena vakasausau, ka vakavinavinaka vua na Kalou.”28
Na imatai ni rua na kaulotu nei Elder Snow e taura na gauna mai na vula-i-tubutubu ni yabaki 1837 ki na Me ni 1840. Na nona veiqaravi ena vuku ni Turaga e volai tu vaka oqo ena nona ivola: “ena vula-i-batabata ni yabaki [1838–39] au a veilakoyaki voli ga ka vunautaka na kosipeli, … ka sotavi na veika e dau sotavi ena kaulotu—so na gauna e a sotavi ena yalovinaka sara, ka so na gauna e dredre sara na ilakolako, ia e a dredre sara na kena a sotava o Jisu, o Koya au saga meu vakamuria.”29 “Niu sa mai vakaraica lesu tale na veigauna au sa lako sivia mai, … au sa matalau ka vakavuna me kidroa.”30 “E a tiko kei au na Turaga, kau sa vakalougatataki ena noqu qarava na noqu itavi.”31
Kaulotu ki Igiladi
Ena vula o Me 1840, o Lorenzo Snow e a laki tiko kei ira na Yalododonu mai Nauvoo, Illinois, ia e sega ni dede na nona tiko e kea. Sa qai kacivi me kosova na Wasa Atalanitika ka laki kaulotu ki Igiladi, ka biuti Nauvoo ena vula vata tikoga o ya. Ni se bera ni lako e a laki sikova na nodra matavuvale na le ciwa na iApositolo era sa kaulotu rawa tiko mai Igiladi.
Ni sikova na matavuvale nei Brigham Young, e raica ni sa kasura tu na vanua e dau biu kina na buka ka sa qara levu tu me vakavuna na kena “liwavi iratou tiko na cagi batabata.” E oca sara tu ga o Sister Young ni se qai lesu lala mai na vaqara na tina ni bulamakau eratou dau lobaka tiko me ratou gunu sucu kina. Dina ni dredre na ka e sotavi tiko, e kaya ga yani vei Elder Snow, “Raica na ka au sotava tiko qo, tukuna vua [na watina] me kua ni leqa, se me leqataki au vakalailai—au vinakati koya me tiko ga yani ena vanua ni kaulotu, me yacova ni sa vakacegu mai vakavinaka.” Ni sa vakauqeti mai ena ituvaki ni bula nei Sister Young “rairai kana-vaka ca kei na dravudravua,” sa via veivuke sara ga o Elder Snow: “Lailai na ilavo e tiko vei au—sega ni rauta mada ga me sauma e dua na ikatini ni vanua au na lakova meu laki kaulotu ka sega ni dua na vanua au na rawata mai kina na kena vo, kau sa na biubiu sara tikoga ena mataka e tarava. Au tara mai noqu taga e dua na iwase lailai sara ni noqu ilavo, … ia e qai sega ni via taura o koya; ia au saga meu vakauqeti koya me taura, ia e sega ga vua—ni sega ga ni dodonu vua kei na kena lutu vakacalaka mai ligaqu kina fuloa ka qiqi sara yani ki tuba ena qara sa tu e yasa ni vale, ka sa soqoni vata sara na ka e veidretaki tiko, au sa mani vakamoce ga vua, ka tukuna me na qai laki tomika ga ena dua na nona gauna galala.”32
Mai Illinois,e a lako yani o Elder Snow ki Niu Ioka, na vanua me laki vodo waqa kina me takosova na Wasa Atalanitika. E tolu na cagilaba e labata na waqa ena loma ni 42 na siga ni soko. E lewe levu na pasidia era rere ka tagi, ia, o Elder Snow e vagagalu tu ga ka vakararavi lo tu vua na Kalou ni kila ni na taqomaki mai Vua. Ni yaco yani ki Liverpool, Igiladi na waqa, e sa vakasinaiti sara tu ga e Elder Snow, “ena vakavinavinaka vei Koya ka na taqomaka ka na tokoni koya e tala yani me italatala ni veivakabulai vei ira na veimatanitu e vuravura.33
Ni sa rauta e va na vula na nona kaulotu tiko mai Igiladi o Elder Snow, sa soli tale vua e dua na itavi me qarava. E a lesi me qarava na itavi ni peresitedi ni Koniferedi mai Lodoni, e dua na itavi e tautauvata kei na peresitedi ni tikina nikua. E tomana tikoga na nona vunautaka na kosipeli, ka liutaka talega na veiqaravi ni iliuliu ni matabete, me vakataki ira na peresitedi ni tabana ena nodra iwase ni vanua. Ni sa veiqaravi tiko ena itutu ni veiliutaki oqo, e dau ripote sara tikoga vei Elder Parley P. Pratt, e dua na lewe ni Kuoramu ni Le Tinikarua kei na peresitedi ni kaulotu. E vola ni lewe levu na tamata era “via kila tu na sala ni veivakabulai” e dua na rumu “sinai ka vuabale” ena soqoni ni Siga Tabu kei na “kamikamica ni papitaisotaki ira na [curuvou] kina lomanibai ni Turaga ka iVakabula o Jisu Karisito” Ni taleitaka ka vakanamata baleta na cakacaka, e qai kaya, “Dina niu sa wavokiti tu ena veitemaki ca kecega e kilai rawa, sa tekivu me cadra cake o Saioni, kau sa nuitaka, ni sega ni dede ena vaka tu e dua na cina ramase e loma ni siti.34
Na Koniferedi mai Lodoni sa tubu sara ga ena gauna ni veiliutaki nei Elder Snow. Ni marautaka tiko o Elder Snow na vua ni veiqaravi, e vakasamataka tale tikoga na itavi ni veiliutaki. Ena dua na ivola vei Elder Heber C. Kimball ena Kuoramu ni Le Tinikarua, e vakadinadinataka kina ni bolebole e sotava tiko sa vukei koya me “digitaka tale e dua na ilakolako ni veiliutaki ka duidui mai na kena sa daucaka tu e liu.”35 A tukuna vei Elder Kimball: “O iko kei Elder [Wilford] Woodruff o drau kaya ni na ka ni vuli sara, ka sa vakadinadinataki tiko sara ga oqo. … Tekivu mai na gauna au yaco mai kina eke, e dua na ka vou ena basika ena nodra bula na Yalododonu. Ni oti ga na kena yaco e dua na ka, sa na basika tale e dua na ka.” Wasea o koya e dua na dina e a vulica ena nona itavi vou sa qarava tiko: “Au sega ni walia rawa na dredre, [vakavo] kevaka me vukei au vakalevu sara na Kalou.”36 E vaka talega o ya na veika e vakaraitaka ena dua na ivola vei Elder George A. Smith ena Kuoramu ni Le Tinikarua: “Na ka lalai au sa cakava e sega ni baleti au ia e baleta na Kalou. E dua na ka au sa vulica ena ka au a sotava ena gauna au saga tiko kina meu dinata na noqu itavi vaka qasenivuli e Isireli, o ya ni o au vakataki au e sega niu rawata e dua na ka: au raica vakamatata talega ni na sega ni dua na Yalododonu me rawa ka vakalevu vakavo kevaka me talairawarawa kina i tavi e kacivi kina me veiliutaki ena Lotu. Au sa vakadeitaka oqo ni kevaka meu talairawarawa kina nona ivunau, na Turaga na Kalou ena tokoni au ena noqui ilesilesi. … Niu lako voli ena nona iserau ena yalomalumalumu, ena solia vei au na kaukauwa meu veivosaki ena yalosavasava kei na yalo ni ivakatakila.”37
Me ikuri ni vunautaki ni kosipeli kei na liutaki ni Koniferedi mai Lodoni, e a vola o Elder Snow e dua na ivolalobi vakalotu, se tikidua se ivolalailai me vukei ira na daukaulotu mera vakamacalataka na kosipeli vakalesuimai. Na tikidua qo e yacana na The Only Way to Be Saved, e a qai vakadewataki kina vica vata na vosa ka vakayagataki ena ikarua ni iwasewase ni ika 19 ni senitiuri.
E a veiqaravi tu mai Igiladi o Elder Snow me yacova sara na Janueri 1843. Ni bera ni lesu sa vakataucokotaka rawa e dua na itavi e a lesia vua o Peresitedi Brigham Young. Ena tutu ni dua na taba ni nona ivola ni veisiga, e vola toka kina na vosa: “Solia e rua na iVola iMomani vei Ranadi Vikatoria kei Ravouvou Albert ena kerekere nei Peresi. B. Young.”38
Ena gauna sa biuti Igiladi kina o Elder Snow e a salavata yani kei na dua na ilawalawa ni Yalododonu mera sa toki yani ki Nauvoo. E vola ena nona ivola ni veisiga: “Au a liutaki ira mai e rua na drau limasagavulu, ka levu vei ira era noqu itokani ka ra sa mai lewena na veiyalayalati ena noqu veiliutaki. Na ka au sa sotava tiko oqo ena noqu sa kosova lesu na wasawasa ni ra bini wavokiti au na noqu itokani sa duidui sara mai na ilakolako galili au a tucake tu kina ena rua veimama na yabaki sa oti.”39 Na ka e a sotava o Elder Snow ena waqa Swanton sa vakaraitaka na nona kila ni veiliutaki kei na vakabauta na Kalou. E tauri mai na veika oqo ena nona ivola ni veisiga:
“Au a kacivi ira vata [na Yalododonu] ka keimami sa lomavata me keimami sa wasewasei vakailawalawa, ka lesia e dua me veiliutaki ki na ilawalawa yadua, ka qai vakatura na lawa ni kena liutaki na ilawalawa. Au kunea ni levu sara na Bete Levu ka tolusagavulu na iTalatala Qase e tiko kina, ka kila na veika e rawa ni cakava e dua na iTalatala Qase me rawa ni kilai tani toka kina, ka kevaka me sega ni rawa ena dua na sala, ena tovolea me rawata ena dua tale, au sa qai vakadeitaka meu sa na lewa ga na ka me na vakayacori; kau sa qai veilesi me ra veiliutaki e so ena ka e vica kei na so tale na ka e vica tale ka biuta mera vakaitavi kece sara. Sa qai dau soqoni vata na veilawalawa me caka na masu ena veiyakavi ena veimacawa. Keimami sa dau rogo ivunau vakarua ena vei macawa kei na Lotu ena SigaTabu me qaravi kina na sakaramede.
“Na kavetani, kau a gadreva me keirau veikilai vakavinaka e yawaki keimami sara ka tu ga ena nona tu. … Au sa rawa ni kila ni nona vakasama sa sega sara ga ni taleitaki keimami.—Ni keimami sa tiko e wasawasa me rua na macawa, ka sega soti ni levu na ka e yaco, i naki e dau yaco ni soko tu na waqa, sa qai yaco na veika e tukuni toka oqo eke.
“Na ivukevuke ni kavetani e dua na cauravou ni Jamani, e a sotava e dua na vakacala-ka ka sa vakaleqa sara ga na nona bula. O koya e cauravou ivakarau vinaka ka itovo vinaka talega, sa dede toka na nona veisokoyaki, ka sa vaka me gone vakamareqeti sara nei kavetani, o ira na kaiwaqa; vaka kina o ira na Yalododonu era sa volekati koya talega. Ni sa rogovaki ni sa voleka ni mate … sa vaka me kuruseta na loma ni waqa taucoko ka vakavuna na lolosi kei na rarawa.
“E dau dave na dra mai na lomana, ka salavata na mosi ni yago kei na cuqa. Ni sa caka na veika kece e rawa ni caka me rawa na bula, sa seavu ga na vakanuinui ni na bula. Sa qai kerei ira na kaiwaqa o kavetani me ra lako yadudua kina nona rumu ka laki vakamoce mai vua ni se bera ni ra laki moce, baleta ni sa tiko na vakasama ni ra na sega ni raici koya tale ena siga ka tarava. Era sa qusi wainimata kecega ni ra sa lesu mai ena nona rumu.
“O Sisita Martin [e dua na Yalododonu e tiko e waqa] e a dabe duadua toka ena yasa ni nona idavodavo e tukuna vua na nona gagadre me vakadonuya meu mai lakovi yani ka laki masulaki koya de na rairai dua kina na veisau vua me na vakabulai kina. E marautaka o koya ka vakadonuya. Rauta na tinikarua na kaloko ena bogilevu, au sa mai vakayadrati me vaka niu sa moce tu. Au yadra ka lako sara vakadodonu kina nona rumu, [ka] sotava na imatai ni ivukevuke ka se qai lesu ga mai na raici koya. Ni keirau veisivi ga ea sotava e dua na Baraca Staines ka kaya vua ni o Mr. Snow sa lako o ya i loma me laki vakayacora na vakotori ni liga vua na kaiwaqa tauvimate. ‘Ia,’ kaya o koya (ena yalo rarawa), ‘sa na sega na kena yaga; o koya qo sa oti sara tu ga vua.’ ‘Oi,’ kaya o Elder Staines, ‘Na Turaga e rawa ni vakabulai koya ena veitabaki ni liga.’ ‘… Ena rawa beka?’ e sauma lesu mai na kaiwaqa ena vakanananu ni yalona.
“Niu toso yani ki liu au sotavi kavetani ena katuba ni rumu, ka mata tagitagi tu mai. ‘Au vakavinavinaka ni o sa lako mai Mr. Snow,’ kaya o koya, ‘sa na sega beka na kena yaga, ni sa na voleka sara ni oti vei koya na kaiwaqa oqo.’ Au curu kina nona rumu ka laki dabe e yasa ni nona loga. Sa lekaleka sara na nona icegu ka sa vaka me sa na mate. Sa sega ni vosa mai e cake ka sa vakaraitaka ga na ka e gadreva meu masulaki koya. Kena irairai ni o watina kei na rua na luvena mai Hamburg, Jamani eratou vakanuinuui sara tu ga mai vua ena nodratou bula. Sa vaka e lomaleqataki ratou vakalevu o koya.
“Au vakotora na ligaqu e uluna, ka ni se qai oti ga na noqu masulaki koya, sa duri ka dabe, vakasausau, ka vakavinavinaka vua na Turaga ni sa vakabulai; ka tarava sara ga mai o ya, sa tucake ka curu yani ki tuba ka veilakoyaki e dela ni waqa.
“Era kurabui kece ni ra raica ena mataka ka tarava ni sa bula vinaka tale na kaiwaqa, ka kidroa ni sa cakacaka tale me vaka e liu. Era tukuna kece na kaiwaqa ni o ya e dua na caka-mana; e vaka-kina o ira na Yalododonu; era marau ka vakavinavinaka vua na Turaga; na kavetani sa vakabauta sara ga ka vakavinavinaka kina vakalevu, ka sa qai mai duavata kei keimami me tekivu o ya ka lako yani. Na ka kecega keimami vinakata e solia o koya kevaka e tiko vua na kaukauwa me cakava, ka sa mai duavata kei keimami, mai tiko ena neimami soqoni; volia ka wilika na neimami ivola. Era cakava talega na kaiwaqa, ni gauna meu qai biuti ira kina mai New Orleans [Louisiana,] era sa yalataka ni ra na papitaiso. Au ciqoma e dua nai vola mai vua na iliuliu ni kaiwaqa ni oti e dua na yabaki, ka tukuna mai ni ra sa vakayacora na nodra yalayala. Sa vakadeitaka talega o kavetani na nona gagadre me na ciqoma na kosipeli ena dua na gauna e muri ka me na bula vata kei ira na Yalododonu. Na dauveiqaravi e a se papitaiso ga ena neimami yaco ki New Orleans; ka qai lolomataka vei au e dua na iVola Tabu kau se maroroya voli ga nikua.”40
Vola o Elder Snow: “Era veitagici sara ga na kaiwaqa ni keimami sa biuta mai na waqa na Swanton. Na kena dina, ni keimami a luluvu kece sara.”41 Mai New Orleans, era a vodo o Elder Snow kei ira na Yalododonu ena dua na feri ka muria cake na uciwai na Mississippi. Era yaco ki Nauvoo ena ika 12 ni Epereli, 1843.
Tomani na Dinati ni Cakacaka ni Turaga
Ni sa vakacavari na cakacaka ni kaulotu ena loma ni vitu na yabaki e raica o Lorenzo e so na madigi ni veiqaravi ni veisau vakalailai. Ena vula ibatabata ni 1843–44, eratou a solia vua na iliuliu ni koronivuli e dua na itavi va-qasenivuli. E ciqoma na cakacaka o ya, ka dina ga ni kila tu ni o ira na gonevuli, “era dokadokai ira ni ra dau moku qasenivuli ka vakacacana na koronivuli.” Sa vakadeitaka ni sala me rawata kina na nodra veirokovi na gone sa ikoya me rokovi ira o koya. Nanuma lesu o Eliza na ganena: “E vosa vei ira na cauravou me vaka sara ga era turaga lelevu. … E taura o koya e dua na gauna me vakadeitaka kina vei ira ni vinakata me ra rawa-ka vaka-vuli kei na ka e gadreva mera “toso ki liu ena nodra vuli-ka. … Ni vaka oqo, ena yalovinaka kei na vakatakekere, e vakamalumalumutaki na yalodra—sa dreta sara ga na nodra veitokoni, ena vosota kei na veivakadreti, era sa veisautaki sara ga na dau vakadrecike mera gonevuli veirokovi; ka ni se yawa tu na gauna me oti kina na gauna e veiyalayalatitaki, era sa veisautaki sara ga na gonevuli me ra ivakarau rakorako.42
E solia tale vua na Lotu e dua na ilesilesi vou ena 1844. E a lesi me lako yani ki Ohio ka laki liutaka na kena vunautaki me sa digitaki o Josefa Simici kina peresitedi kei Amerika. Sa sega ni taleitaka tiko na Parofita na veika e dau cakava na matanitu o Amerika vei ira na Yalododonu Edaidai, ka sa volavola vei ira era tu tiko mera digitaki kina peresitedi me kilai kina se cava era na cakava baleta na Lotu. E sega ni duavata kei na kena isau, sa nanuma kina me tu vakai koya ena digitaki ni peresitedi.
Eratou lesi Lorenzo Snow kei na so tale na Kuoramu ni Le Tinikarua me ra ‘vakaduria e dua na isoqosoqo vakapolitiki e lomai Ohio taucoko me baleta na kena tutaki o Josefa me Peresitedi.”43 Ni caka oqori, era sa na vakarewataka tiko na kuila ni kena vakaveitaliataki na galala ni Yalododonu. Tukuna o Lorenzo ni sotava “e dua na gauna taleitaki.”44 E so na tamata era saqata na nona via tu ena veididgidigi na Parofita, ia e so e nanuma ni rawa me liutaka o Josefa Simici na matanitu kina bula ni rawa-ka kei na bula sautu.
“Ena loma ni gauna dredre oqori,” e nanuma lesu o Lorenzo Snow, “sa vaka me mai tao na noqu toso, ena itukutuku ni nodrau sa vakamatei na Parofita kei tacina o Hyrum.”45 Sa qai lesu mai ki Nauvoo “ena yalorarawa.”46
Ena gauna sara ga oqo ni yalorarawa, era yalodina tikoga na Yalododonu ena taraicake ni matanitu ni Kalou. E muri ni vakaraica o Lorenzo, “ena veituberi ni Kalou Cecere sa toso tikoga ki liu na Matanitu ni Kalou.”47 Era tosoya tikoga na nodra vunautaka na kosipeli ka veivakaukauwataki, ka ra cakacaka vata me ra vakacavara na tara ni valetabu ena nodra siti.
Ni sa mai sotavi ira na Yalododonu e Nauvoo o Lorenzo Snow, sa vakadeitaka ni na sega ni vakawati, ni sa digitaka me sa solia na nona bula me na vunautaka na kosipeli. E muri qai vakaraica o Eliza na ganena, “Sa nona gagadre tudei me solia na nona gauna, na nona taledi, kei na ka kece e taukena, kina cakacaka ni lotu.” E vakila ni bula ni matavuvale ena “vakalailaitaka na nona vakayagataki” ena cakacaka ni Turaga.48
Na gauna erau laki vosa kina kei na Parofita o Josefa Simici ena baravi ni Uciwai na Mississippi, sa tekivu me veisau kina na rai nei Lorenzo me baleta na vakawati. E vakadinadinataka na Parofita na ivakatakila e a ciqoma me baleta na vakawatini vakalevu. Tukuna vei Lorenzo, “Na Turaga ena dolava vei iko na nomu gaunisala mo ciqoma ka talairawarawa kina lawa ni Vakamau vaka-Silesitieli.”49 Ena ivakasala oqori, sa tekivu me kila kina o Lorenzo ni vakawati e ivakaro ni Turaga ka sa gacagaca ni yavu ni bula marau ni Tamada Vakalomalagi.
Ena yabaki 1845, e a vakayacora kina o Lorenzo Snow na vakawatini vakalevu ena nona vakamautaki rau o Charlotte Squires and Mary Adaline Goddard. E muri e a vauci kina so tale na marama. Na nona dina vei ira na luvena kei na watina sa tiki ni nona dinata na cakacaka ni Turaga.
Era tomana tikoga na Yalododonu na tarai cake ni matanitu ni Kalou mai Nauvoo, ia na veivakacacani e tasoro tu ga. Ena vula o Feperueri 1846 donumaka na vula ibatabata era a vakasaurarataki mai vei ira na dauvakacaca mera biuta na nodra vale kei na valetabu. Era sa qai tekivu lako yani kina ra kina dua na nodra vanua vou.
Ka laki vukei ira na Yalododonu ena nodra Sota mai na Buca kei Salt Lake
E dina ni a biuti Nauvoo o Lorenzo Snow kei na nona matavuvale kei ira na vo ni Yalododonu, ia era sega ga ni yaco ena Buca kei Salt Lake ni sa oti e dua vakacaca na yabaki mai na gauna era a yaco kina na imatai ni painia. Me vakataki ira ga na imatai ni painia ni Yalododonu Edaidai, era a keba ena so na itikotiko ena vanua era lakova yani. O Lorenzo kei na nona matavuvale eratou a laki vakatikotiko vakalekaleka mai Iowa ena dua na vanua na yacana o Garden Grove, ka ra tara e so na vale kau me ra tiko kina o ira ka muri iratou yani. Mai kea era toso sara kina dua na itikotiko o Ulunivanua o Pisgah, mai Iowa talega.
Mai na Ulunivanua o Pisgah, e a cakacaka tale o Lorenzo kei na nona matavuvale baleti ira naYalododonu ka ra muri iratou tiko ki na Buca kei Salt Lake. Era tara na vale tolo ni kau ka teivaka na kakana, ni ra kila ni tiko e so era na mai tatamusuki. Ena dua na gauna ni nodra tiko mai Ulunivanua o Pisgah, e a kacivi o Lorenzo me liutaka na itikotiko oya. Ni sa tarai ira na tamata na rarawa, tauvimate, kei na mate, wili kina na nona matavuvale, e sasaga sara vakaukauwa me vukei ira na tamata me ra vakanuinui tikoga, veivaqaqacotaki, ka talairawarawa kina ivunau ni Turaga.50
Ena vula itubutubu ni yabaki 1848, sa veivakaroti kina o Peresitedi Brigham Young vei Lorenzo Snow me biuti Ulunivanua o Pisgah ka lako yani kina Buca kei Salt Lake. Soli tale vei Lorenzo e dua na itavi ni veiliutaki, me liutaka e dua na ilawalawa ni painia. Era yaco kina Buca kei Salt Lake na ilawalawa oqo ena Sepiteba 1848.
Veiqaravi me vaka e dua na Lewe ni Kuoramu ni Le Tinikarua
Ena ika 12 ni Feperueri 1849, e a ciqoma kina o Lorenzo Snow e dua na itukutuku me laki tiko ena dua na soqoni ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua. E vakacegu vakasauri mai na ka e cakava tiko ka lako yani kina soqoni, ka sa tekivu oti tiko. Ni sa lako yani e vakananuma se cava me kacivi yani kina vei iratou na Kuoramu ni Le Tinikarua. A veilecayaki—e a beitaki beka ni cakacala? E sega ni lomaleqataka ni kila o koya e dau yalodina tu ga ena nona veiqaravi. Ia e sega vakadua ni tadra na ka sa waraki koya tu mai. Ni yaco yani, e kidroa ni sa tukuni vua ni sa kacivi me lewena na kuoramu. Ena soqoni vata ga o ya, eratou lewe tolu o—Elder Charles C. Rich, Elder Franklin D. Richards, and Elder Erastus Snow, e dua na wekana—eratou a tabaki me ratou iApositolo.51
Sa moica sara ga na ituvaki ni bula nei Lorenzo Snow na nona sa mai tabaki oqo me iapositolo. Na nona kacivi me dua na “dauvakadinadinataki Karisito” (V&V 107:23) a veisautaka sara ga na ka e cakava. E muri e qai vakamacalataka na ka e vakila me baleta na itavi yadua ni iApositolo:
“Ai matai, na iApositolo me tiko vua na kila Vakalou, ena ivakatakila mai vua na Kalou, ni bula tiko o Jisu—ni o Koya na Luve ni Kalou bula.
“Ai karua, me vakalou na nona veivakadonui ni yalataka na Yalo Tabu, e dua na ivakavuvuli Vakalou ka na vakatakila na veika ni Kalou, me vakaraitaka na Lomana kei na Nona inaki, me veimuataki yani kina ka dina, na veika ena yaco mai, ni sa vakaraitaka oti nai Vakabula.
“Ai katolu, o koya sa lesi mai ena kaukauwa ni Kalou, me qarava na cakacakatabu vakalotu ni Kosipeli, ka sa vakotori oti vua e dua na ivakadiadina Vakalou. E udolu na tamata era sa mai tu ena veiulunivanua oqo, ka a ciqoma na cakacaka tabu vakalotu ena ruku ni noqu veiliutaki, era sa ivakadinadina ni dina levu oqo.”52
Me ikuri ni itavi e qarava tiko, e vakadinadinataka o Elder Snow ni tiko dina na ibalebale ni nona kacivi kina Kuoramu ni Le Tinikarua: “O keitou na Le Tinikarua, keitou sa vakadeitaka ni keitou na kauta tani na veika ena dreta laivi na yaloi keitou mai na neitou itavi. Me rawa ni keitou na duavata, me vakataki iratou na Mataveiliutaki [Taumada] e ratou sa duabau ga. Me na ovici keitou na ivakavuvuli ni loloma ka vauci rau vata na Luveni Kalou kei na Tamana.”53
Ni sa vaka o ya na ka e kila baleta na nona itavi kei na inaki ni Kuoramu ni Le Tinikarua, sa qai vakadeitaka o Elder Lorenzo Snow me sa solia na nona bula me veivuke ena tarai cake ni matanitu ni Kalou e vuravura. E a colata na itavi ni veikacivi me veiqaravi ena levu sara na veivanua.
Na iTikotiko ni Kaulotu mai Itali
E a kacivi o Elder Snow me laki tauyavutaka e dua na itikotiko ni Kaulotu mai Itali ena Koniferedi ni Okotova 1848. E dina ni sega ni matau vua na vanua, na ivakarau kei na ivosavosa, e sega ni bale imuri ena nona sa bole me lako. Ni oti e rua na macawa mai na kena oti na koniferedi, sa vakarau o koya me lako, ni sa cakava kece na veivosaki me baleta na nodratou tiko mai na watina kei na luvena.
Ena nona sa lako yani kei na so tale na daukaulotu kina tokalau kei Amerika, era na laki vodo ena waqa ka takosova na wasa Atalanitika, sa vakanamata na nona vakasama vei iratou na nona matavuvale kei ira ena laki veiqaravi vei ira. Ena dua na ivola vei ganena o Eliza e a vola: “levu sara na vakasama e veisaqasaqa e tawana na noqu vakasama. … Keimami sa dretaki laivi tiko yani vakayawa mai na idre kaukauwa ni—MATAVUVALE! ia keimami kila ni cakacaka keimami cakava tiko, o ya me kau yani na rarama vei ira na tiko ena butobuto, vakakina na Buca ni Yaloyalo ni Mate, ka sa yavalati mai na yaloi keimami ena loloma, ka sa tavoi laivi na wainimatai keimami.”54
Eratou yaco o Elder Snow kei iratou na nona ilawalawa i Genoa, Itali, ena Julai 1850. Eratou raica ni cakacaka ni Turaga ena lako sara vakamalua. Vola o Elder Snow: “Au sa tu duadua ka vulagi ena koro levu oqo, walu na udolu na maile mai vei iratou na noqu matavuvale, wavokiti mai na veitamata ka sega ni matau vei au na nodra ivalavala. Au sa lako mai meu vakauqeta na yalodra, ka vakavulici ira me ra ivalavala dodonu; ia au sega ni raica rawa e dua na sala me rawa kina na ka oqo. Sa buto walega na veika e tu e kea.” Ni vakasamataki na veika “cacawale, … ivalavala ca, butobuto vavaku, kei na vakatevoro” ni tamata e kacivi mai me mai qaravi ira, qai vola: “Au sa qai kerea na Tamada Vakalomalagi me raici ira na tamata oqo ena mata loloma. Kemuni na Turaga, ni laiva me ra iyaloyalo ni Nomuni yalololoma, me ra kakua kina ni rusa kece. Ni vosoti ira ena nodra ivalavala ca, ka vukei ira mera kilai au, me rawa ni ra kilai kemuni, ka kila, ni ko ni sa talai au mai me mai tauyavu na Nona Matanitu. … Sega beka ni tiko eke e so ko ni sa digitaka meu mai sotavi ira eke? Ni liutaki au yani vei ira, ka na nomuni na kena lagilagi ena vuku ni yaca i Jisu na Luvemuni.”55
Sa qai kunei ira era sa digitaki o Elder Snow ena kedra maliwa na Waldenses. O ira na Waldenses era bula tu ena veiulunivanua kei na vei buca ena Piedmont, ena ceva kei Italy-Switzerland kei na tokalau ni Wase ni iyala kei Itali kei Varanise. Era a dau vakacacani na nodra qase ka cemuri mai na dua na vanua kina dua tale baleta ni ra vakabauta na kaukauwa e tiko vei ira na iApositolo ka muria na nodra i vakavuvuli sega ni nodra ivakavuvuli ni lotu ena gauna o ya.
E a vola vei Peresitedi Brigham Young, o Elder Snow ni o ira na Waldenses era sa vakararawataki mai vakabalavu ena “butobuto ni veivakalolomataki” ka ra sa vakadeitaki ira ka “sega ni yavalati rawa me vaka na vatu mai wasaliwa ni liwava na cagi ni waitui ena gauna ni cava.” Ia, ni ra se bera ni ra yaco mai e Itali na Yalododonu Edaidai, era sa tekivu marautaka tiko na Waldenses e dua na gauna talei, “e dua na gauna ni vakacegu,” ka vaka mera sa qai bula galala vakalotu vakalevu sara mai vei ira na kena vo e Itali. “Sa vaka o ya,” e kaya, “na kena sa tadola na sala ni bera ni qai mai dola na itikotiko ni kaulotu, ka sega tale ni dua na tiki i Itali e liutaki tiko me vaka na veiliutaki e na lawa.”
Ni vinakata me kila e levu na ka me baleti ira na tamata oqo, sa qai lako o Elder Snow kina dua na valeniwilivola me raica kina e dua na ivola baleti ira. Nanuma lesu o koya: “Tukuna vei au na ivakatawa ni vale ni wilivola ni tiko vua e dua na ivola vaka o ya ia dua ga na kena leqa ni ivola e se kau tu i tuba. Oti ga na nona vosa sa curu mai e dua na marama ka kauta tiko mai na ivola. ‘Isa,’tukuna o koya, ‘oqo e dua na ka totoka, na turaga oqo e mai taroga tiko na ivola oqori.’ Au sa vakadeitaka ni o ira na tamata oqo era sa bula kilikili tu mera ciqoma na Kosipeli e Itali.”56
Erau sa guta sara o Elder Snow kei na nona itokani me rau laki vunautaka na kosipeli kina vanua o Piedmont, ia, erau nanuma me rau toso sara vakamalua, me rau sasaga me rau vakaitokani ka ciqomi mai vei ira na tamata. Na gauna erau sa kila kina ni sa tiko na veiwekani vinaka kei ira na tamata, erau sa qai cabeta cake e dua na delana voleka e kea, ka lagasere ni “vakavinavinaka vua na Kalou ni lomalagi,” ka cabora e dua na masu ni kena cabori na qele kei Itali me qaravi kina na cakacaka ni kaulotu. Erau vakaraitaka talega na nodrau guta me rau veiqaravi ka cakacaka, sa qai masulaki nona itokani o Elder Snow me rawa ni vukei rau ena nodrau itavi vaka-daukaulotu. Ni sa vakauqeti rau na ka e rau sotava mai na ulunivanua, sa vakatoka me yacana na vanua o ya o Elder Snow me Ulunivanua kei Brigham.57
Dina ni a sotavi na veika o ya, e oti vinaka e rua na vula sa qai basika e dua ka sa gadreva me curu kina Lotu. Era marau na daukaulotu ena ika 27 ni Okotova 1850 ni sa vakayacori na imatai ni papitaiso kei na veivakadeitaki e Itali. O Elder Snow a qai vola e muri: “Sa rui berabera na cakacaka eke ka veibolei toka. … Ia,sa tauyavu na Lotu. Sa tei na vunikau ka sa tekivu me tete na wakana.”59
A tadra ena dua na bogi o Elder Snow e dua na tadra ka vukei koya me kila na inaki no nona mai kaulotu e Itali. Ena tadra e a qoli voli kei ira na nona itokani. “Keitou marau ni keitou sa raica ni ra sa tu e dela ni wai na ika ena veiyasana kece me balavu sara na vanua era laurai kina,” e kaya. “Keitou raica ni levu na tamata era viritaka na nodra lawa kei na siwa; ia e vaka ga era tu vakadua; ia o keitou sa toso tiko ga. Ni keitou sivita e dua vei ira, au kunea ni dua na ika sa coko tiko ena noqu bati ni siwa, kau qai nanuma ni na rawa ni vakacacana na yalona na tamata ka dua niu a siwata laivi mai ligana, ia keitou toso ga yani ka cabe sara yani e baravi. Au sa qai yavia mai na noqu siwakau sega sara ni kurabui kina ena lailai nika au rawata. Au nanuma ni duatani toka, ena maliwa ni veimataqali ika lelevu, rairai totoka, au qai rawata ga e dua na ka lailai. Ia na noqu yalo vakatani e seyavu niu sa raica ni kena ivakatagedegede sa tiko sara ga e cake.”60
Na tadra nei Elder Snow e rai ni parofita. E sega ni raica e levu na curuvou ena Lotu mai Itali, ia me vaka ga e raica e dua e qai kaulotu e muri, o ira era ciqoma na kosipeli era sega ni “vutuniyau se ra turaga lelevu.”61 Ia, o Elder Snow kei ira na nona itokani era a vakayagataki ena liga ni Turaga mera kau mai na tamata vinaka, ka vakabauta, kina matanitu ni Kalou—o ira na tamata era vakaraitaka nodra vakavinavinaka ni ra sa “tekivutaka na nodra ilakolako kina dua na bula vou ka tawamudu.”62 Dua na vua ni veiliutaki nei Elder Snow ni a vakadewataki na iVola iMomani kina vosa vaka-Itali.
Sa oti oqo e dua veimama na senitiuri, sa basika tale e dua nai Apositolo o, Elder James E. Faust, ka tukuna, ni o ira na turaga kei na marama era a curu mera lewena na Lotu baleta na cakacaka nei Elder Snow kei ira na nona itokani: E so vei ira era tiko ena imatai ni ilawalawa ni qiqi bili me ra yaco kina Buca kei Salt Lake. … E levu vei ira na nodra kawa era sa veiqaravi tu ena veiloga ni vaini ni lotu ka se qai tauyavu vou, ia, nikua era sa tiki tiko ni toso ni lotu e vuravura ena vakabauta,me vakataki ira na tukadra, ni o ira na iApositolo e tiko vei ira na idola ka sega ni rawa ni na veveka.63
Tara Cake na Lotu
E muri e qai veiqaravi tale o Elder Snow ena so na kaulotu, me cakacakataka kina na nona itavi ena Kuoramu ni Le Tinikarua me ra cakacaka, “ena ruku ni veiliutaki ni [iMatai] ni Mataveiliutaki Taumada ni Lotu … me tarai cake na lotu, ka cakacakataka na veika taucoko e baleta na kena cakacaka ena veiyasai vuravura.” (V&V 107:33).
Ena 1853 e a veikacivi kina o Peresitedi Brigham Young vei Lorenzo Snow me liutaka e dua nai lawalawa matavuvale kina dua na ititkotiko mai vualiku kei Utah mai Box Elder. Na itikotiko e tiko e kea sa rui lailai, sega ni liutaki vakavinaka ka sa vaka me lutu sobu. Sa tekivu cakacaka sara ga o Elder Snow me lesi ira na tamata me vaka na ivunau ni lawa ni vakatatabu me vaka e a vakavulica o Parofita Josefa Simici. E a tekivutaki e dua na siti vou vakacakacakai koya ka vakatoka o Elder Snow me Brigham City me ivakananumi kei Peresitedi Young. Ni ra cakacaka vata ka veivukei, era sa tara cake e dua na koronivuli, kabani ni buli iyaya, kelivaki ni vakadrodroi ni wai, isoqosoqo ni vakaduri bisinisi, kei na dua na isoqosoqo ni vakaraitaki vakatasuasua. E dina ni ra a sega ni bulataka na lawa ni vakatatabu, era a tuberi ena kena ivakavuvuli, ka ra vakaraitaka na ka e rawa ni cakava e dua na itikotiko, ni ra sa duavata ka cakacaka vakaukauwa. “E sega mai Brigham City na tamata vucesa,” e vola o luvei Peresitedi Snow o Leslie. “Dua na gauna ni veimaliwai kei na bula sautu e laurai ka sega vakadua ni se yaco ena dua na gauna mai na dua na itikotiko ena yasana o ya.”64
Eratou bula tu o Elder Snow kei na nona matavuvale mai Brigham City ena vica vata na yabaki. E a veiliutaki vei ira na Yalododonu mai kea, ka dau biubiu me laki kaulotu ena so na vanua. Ena 1864, e a lako tu me rauta e tolu na vula, ena kaulotu mai Awai. E lako vata kei Elder Ezra T. Benson, ka lewe tu ni Kuoramu ni Le Tinikarua, kei Elder Joseph F. Smith, Alma Smith, kei William W. Cluff.65 Ena 1872–73, o Elder Snow kei na so tale, eratou a tomani Peresitedi George A. Smith, na iMatai ni Daunivakasala ena Mataveiliutaki Taumada, ena dua na ilakolako vula ciwa ki Iurope kei na Tokalau e Loma, kei na veisiko kina Vanua Tabu. Eratou a lako ena kerekere nei Peresitedi Brigham Young, ka sa nuitaka ni nodratou buladodonu ena rawa ni vukea na kena vakarautaki e so na matanitu me ra ciqoma na kosipeli vakalesuimai.66 Ena 1885, o Elder Snow e a kacivi me laki sikova e so na Idia ni Amerika mai na Vua-i-ra kei Amerika kei na yasana o Wyoming. Tekivu ena Okosita ka laki cava yani ena Okotova, e a tauyavutaka o koya e dua na itikotiko ni kaulotu, kacivi ira na kena iliuliu, me ra vukei ira na sa papitaiso ka sa vakadeitaki.
Cakacaka ni Valetabu
O Peresitedi Heber J. Grant, na ika vitu ni Peresitedi ni Lotu, e vakaraitaka ni o Peresitedi Lorenzo Snow “e solia nona bula ena vica vata na yabaki me veiqaravi ena Valetabu.”67 Na nona lomana na cakacaka ni valetabu e a tekivu ena itekivu ni nona lewenilotu o Peresitedi Snow ka qai dewa yani ena nona sa veiqaravi vaka iApositolo. E a dau lako kina soqoni ena Valetabu mai Kirtland ena gauna e se qai papitaiso oti ga ka vakadeitaki. E muri e a ciqoma ena yalomarau na kaci me laki soqoni ilavo me tara na valetabu mai Nauvoo. Ni sa tara na Valetabu mai Nauvoo e a veiqaravi kina vaka ofisieita, me vukei ira na Yalododonu Edaidai mera ciqoma na nodra edaumeni kei na veivauci ni bera na nodra lako yani kina Ra. E tomani tikoga na nona veiqaravi ena valetabu ena gauna sa kacivi kina me laki veiqaravi me dua na iApositolo. E a vosa ena gauna e vakatabui kina na Valetabu mai Logan Utah. Ni sa vatabuya oti o Peresitedi Wilford Woodruff na Valetabu mai Manti Utah, e a qai qarava na vo ni kena soqoni ni vakatabui o Peresitedi Snow ena nona wilika na kena masu ni vakatabui. Ena gauna sa dregati kina na uluvatu ena dela ni tawa cecere duadua ena Valetabu e Salt Lake, e a veiliutaki o koya ena kena kailavaki na Osana. O koya e a kacivi me veiqaravi vaka-imatai ni peresitedi ni Valetabu mai Salt Lake.
E vaka oqo na ka e kaya e dua na niusipepa ena kena marautaki na nona ika 80 ni siganisucu: “Ena yakavi ni sa dau cava na siga e se vakaitavitaki koya voli ga ena ituvatuva sa vakacolata kina na nona bula, ka se mai tomana tikoga oqo ena Valetabu na itavi oqori ka ra sa qarava vata tiko mai kei ira e so na nona ilawalawa mera—qarava na kena bibi kina vuravura oqo ka sa sinai tu ena ivalavala ca.68
Veiqaravi Yadudua
Ni sa dau lako yani o Peresitedi Snow kina veivanua, e vakavulici ira na tamata, ka dau taura talega na gauna me tuberi ira yadudua vakakina na nodra matavuvale. Me kena ivakaraitaki, ena Maji ni 1891, na gauna e a veiqaravi tiko kina vaka Peresitedi ni Kuoramu ni Le Tinikarua, e a vosa tiko ena dua na koniferedi mai Brigham City. Ena gauna sa vosa tiko kina sa biu yani vua e dua na ivola. Tukuna e dua e raica na ka o ya, ni “cegu o koya ena nona vosa tiko, wilika na ivola ka kaya vei ira na Yalododonu ni o ya e dua na veikacivi me talevi e dua e sotava tiko na rarawa.” E kerea me vosoti mada ka vakatikitiki mai na tevali ni vunau.
Na ivola o ya e solia o Jacob Jensen mai Brigham City. E kaya ni luvei Jacob o Ella esa mate ena siga o ya mai na matetaka ni oti e dua na macawa na kena tauvi koya na katakata. E vola ga mai o Baraca Jensen na mate, ka kerea me veivuke yani o Peresitedi Snow ena veibulu. Ia, o Peresitedi Snow e vinakata me sa sikovi ratou sara ga ena gauna o ya, ka dina ga ni na gadrevi vua me sa muduka na nona vosa ka biuta na soqoni e dabe vakatulewa tiko kina. Ni bera ni biubiu o Peresitedi Snow, e a kacivi Rudger Clawson, na Peresitedi ni Box Elder Stake me rau salavata yani.
Vakaoqo na ka e kaya o Jacob Jensen ni rau sa yaco yani ki nona vale o Peresitedi Snow kei Peresitedi Clawson:
“Ni oti e rauta e dua se rua na miniti nodra tucake tu ena yasa ni loga nei Ella, qai taroga mai o Peresitedi Snow se tiko e dua na waiwai ni veimasulaki e vale. Au a kurabui sara, ka tukuna vua ni tiko e so. E solia na tavaya waiwai vei Baraca Clawson ka kerei koya me wali Ella ena waiwai. Ni oti sa qai gusu ni vosa ni masulaki ni waiwai o [Peresitedi Snow].
“Ena gauna ni veimasulaki au a kurabui ena so na vosa e a vakayagataki kau se nanuma vinaka tikoga qo. E kaya: ‘Ella, au vakaroti iko ena yaca ni Turaga o Jisu Karisito, mo lesu mai ka mai bula tale, ni se bera ni oti na nomu itavi. Ko na mai bula tale ka qarava e so na itavi cecere sara.’
“E kaya ni o koya ena bula me bucina e dua na matavuvale levu, ke me itakataka ni vakacegu vei rau na nona itubutubu kei ira na itokani. Au na dau nanuma tiko na veivosa oqo. …
“… Ni sa oti na nona veimasulaki o Peresitedi Snow, e a vuki mai vei keirau vakaveiwatini, ka kaya: ‘Drau kakua tale ni rarawa se lomaleqa. Qo sa na daumaka. Keirau sa na gole tale kei Baraca Clawson, ka na sega ni rawa me keirau tiko vakadede ni keirau osooso tiko, drau dabe ga ka vakacegu ka kakua ni lomaleqa se rarawa, ni sa na daumaka na veika kece.’ …
“Davo tu vakadua o Ella me rauta ni dua na auwa mai na gauna e masulaki koya kina o Peresitedi Snow, ka rauta ni tolu na auwa mai na gauna e a cavuka kina na nona icegu. Keirau dabe toka e yasa ni loga ka saravi koya tu, o keirau vakaveiwatini, ka vakasauri sa rai mai. Veiraiyaki e loma ni rumu, raici keirau mai, ia e vaka me vakaraica tiko e dua, ka imatai ni ka e kaya: ‘Sa ivei o koya? Sa ivei o koya?” Keirau taroga, ‘O cei? Sa ivei o koya?’ ‘Baleta na cava, Baraca Snow,’sauma mai o koya. ‘O koya e kacivi au meu lesu tale mai.’”69
Ni sa yaco o Ella kina vuravura ni yalo, e a sotava e dua na vakacegu kei na marau ka sa sega kina ni vinakata me lesu mai. Ia, e talairawarawa o koya ena domo i Peresitedi Snow. Mai na siga o ya, o koya e a vakacegui ira na matavuvale kei na itokani, ka vukei ira mera kila ni sega ni dodonu me ra lomaleqa se rarawa me baleti ira na wekadra era sa takali.70 E muri e qai vakawati, ka walu na luvena, ka yalodina kina nona itavi kina Lotu.71
Veiliutaki ena Lotu me vaka ni Parofita, Daurairai, ka Dauvakatakila ni Turaga
Ena ika 2 ni Sepiteba, 1898, e a mate kina o Peresitedi Wilford Woodruff ka sa veiqaravi tu mai me Parofita ni Lotu me ciwa na yabaki. Ena gauna e a rogoca kina na itukutuku o Peresitedi Lorenzo Snow, e a qarava tiko na itavi ni Peresitedi ni Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ka tiko mai Brigham City. Sa vodo sara ga ena sitimanivanua ki Salt Lake City ena gauna e rogoca kina na itukutuku ni kila ni sa toka sara ga vei iratou na Kuoramu ni Le Tinikarua na liutaki ni Lotu.
Ni vakila na bibi ni itavi, ia e tu vakarau me qarava na ka e vinakata na Turaga, e a lako yani o koya kina Valetabu mai Salt Lake me laki masu. E a qai talevi koya mai na Turaga me isau ni nona masu. Qai vakadinadinataka e muri o Peresitedi Snow ni a “raica dina na iVakabula … ena Valetabu, ka rau veivosaki e matanavotu.” Tukuna vua na Turaga me qarava sara yani na vakacokotaki ni veiliutaki ni Mataveiliutaki Taumada, me kakua tale na lokuyara me vaka e dau vakayacori tu mai liu ena gauna e mate kina na Peresitedi ni Lotu.72 Mai tokoni o Peresitedi Snow mai vei iratou na Kuoramu ni Le Tinikarua me Peresitedi ni Lotu ena ika 13 ni Sepiteba 1898, ka sa tekivu qarava sara na itavi ni Peresitedi. E a tokoni mai vei ira na lewe ni Lotu ena ika 9 ni Okotova ka vakatikori me Peresitedi ni Lotu ena ika 10 ni Okotova.
Mai na ivakaraitaki kei na ivakatakila e soli vei Peresitedi Snow era qai kila kina na Yalododonu Edaidai ni sa parofita dina ni Kalou o koya. Era rokovi koya talega o ira na lewe ni lotu tale e so ni tamata dina ni Kalou o koya.
Veitaratara kei ira na Yalododonu Edaidai
Dau laki vunau o Peresitedi Snow ena koniferedi ni iTeki ena gauna e Peresitedi tu kina ni Lotu. Ena gauna e dau sota kina kei ira na Yalododonu, e dau vakaraitaka o koya na nona lomani ka dokai ira. Na nona vosa kei na ka e cakava e vakaraitaka ni doka na itavi e kacivi kina, ia e sega ni biuti koya me cecere mai vei ira e qaravi ira tiko.
Ena dua na koniferedi ni iteki, e a tiko ena dua na kena soqoni baleti ira na gonelalai o Peresitedi Snow. Era sureti na gone mera yatu dua me rawa ni ra sotava yadudua na parofita ka lululu vata kei koya. Ni bera ni ra cakava o ya, e tucake ka kaya: “Niu sa lululu kei kemuni au gadrevi kemuni mo ni raici au cake mai, me rawa ni ko ni nanumi au tiko kina. Oqo au sega ni vinaka cake mai vei ira e so tale na tamata, ia na Turaga sa kacivi au kina dua na itavi levu sara na kena cakacaka me qaravi. Mai na gauna e vakaraitaki Koya kina na Turaga vei au, ena nona lagilagi kece, au sa guta sara meu qarava na itavi kecega e solia mai vei au meu cakava. Baleta na itavi cecere au qarava tiko, au gadrevi kemuni mo ni nanumi au ka nanuma tiko ni ko ni sa lululu kei na Peresitedi ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai. Au nuitaka ni ko ni nanuma mo ni dau masulaki au kei rau na noqu daunivakasala, o Peresitedi Cannon kei Simici vata kei ira na iApositolo.73
Tukuna vaka oqo o Le Roi na luvei Peresitedi Snow e na dua na koniferedi e a vakayacori mai Richfield, Utah: “O rau o President Lorenzo Snow kei Francis M. Lyman [mai na Kuoramu ni Le Tinikarua] e rau a tiko ena koniferedi mai Richfield. Ni sa oti na imatai ni sere sa tarogi Elder Lyman na peresitedi ni iteki se o cei me cabora na imatai ni masu. Kaya o Baraca Lyman: ‘Tarogi Peresitedi Snow,’ kena ibalebale me tarogi o Peresitedi Snow se o cei me cabora na masu. Sa qai tukuna na peresitedi ni iteki vei Peresitedi Snow me cabora na masu. Tucake ena yalovinaka o Peresitedi Snow ka me vakayacora vakakina, ia ni bera na masu e vakaraitaka na nona marautaka ni kacivi me cabora na masu ka ni sa dede sara e sega ni se bau kerei vaka o ya me vakacabo masu e valenilotu. E tukuni ni dua masu totoka e a cabora.”74
Veitaratara kei ira Tale Eso na Mata Vakabauta
E tatara yani e taudaku ni Yalododonu Edaidai na nona veimaliwai o Peresitedi Snow. Ni ra sotavi koya na lewe ni so tale na matavakabauta, era doka na nona itovo kei na Lotu ka matataka tiko. Reverend W. D. Cornell, e dua na italatala ni dua tale na matalotu e a sikovi Salt Lake City ka laki raici Peresitedi Snow sara. E vola vakaoqo:
“Au a kau yani meu laki sota kei na dua na turaga rokovi ka dokai mai vua na nona sekeriteri vakaitovo, kau qai sotava vakadua e dua na—turaga ka tiko vua na kila me vakadeitaka na yalona e dua e lomaleqa tiko yani baleta ni rau na laki sotava—e dua ka matai sara ena veivosaki, ka sa rui vuku, me kila na veika me na kaya ka me na vakadeitaki iko ena gauna drau na sota tale kina.
“O Peresitedi Snow e dua ka vakaitovo, ena nona vakasama, kei na ivakarau ni yalona kei na yagona. Na nona ivosavosa, ivakarau ni veimaliwai, veivakaitokanitaki ka vuli vinaka sara. Na nona itovo sa vakaraitaka na veika e rawata vakavuli. Na nona ivalavala sa vaka saraga e dua na gonelailai. Ni ko vakaveikilaitaki vua. Ko na marautaki koya sara. Ni ko drau veivosaki ga ko na taleitaki koya sara. Ni sa dede na nomudrau veitalanoa ko na taleitaki koya sara ga. Ni vosa vei ira sa kilai ira tu, ka ra sa kila tu ga vakatikina na Lotu, e kaya o Reverend Conell: “O koya mada ga e ‘Momani!’’ Io, kevaka mera na dau cakava mera vakatura e dua me doudou ka sa uasivi sara era sa cakava sara ga vaka o ya vei Peresitedi Snow. Kevaka me ra na vakatututaka na ‘Momani’ e dua na ka mera solia ki vuravuara e dua na tamata ka kila ena veika vakayalo me vakataki koya, ka sa cakava mai e so na ka vinaka sara, sa dodonu me tiko e so na ka e vinaka cake sara ena lotu Momani.75
Dua tale na italatala o Reverend Prentis, e vola vakaoqo ena gauna erau sota vata kina kei Peresitedi Snow: “Sa ivakadinadina bula na matana ka tukuna tu na yalo e tiko e loma na vanua e vakatulewa kina na Tui ni Sautu, sa ivakadinadina bula. Ena dua na bula ka dau vulica na ivakarau ni tamata, au sa kunea kina e dua na ivakadinadina. Sa vaka o ya na mata ni tamata au raica nikua. … Au a namaka meu na kunea na kila ka, vuku, dau raica na yasana vinaka, irogorogo vinaka, yalodei, kei na kaukauwa me laurai e matai Peresitedi ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai; ia niu sa vakaveikilaitaki vei Peresitedi Lorenzo Snow au sa kurabui sara. … Na matana e veivakacegui ka veivakaukauwataki; na nona tiko e kauta mai na itinitini ni vakacegu. Na titobu makare ni loa ni matana, a sega walega ni ‘itikotiko vakanomodi ni masumasu’ ia sa itakataka talega ni kaukauwa vakayalo. Ni vosa ena ‘dina ni vosa ni parofisai’ kei na dei ni vakanuinui sa mai nona, kei na vakabauta sa dregati ena voroka na veika dredre ni bula oqo, au sarava na kena qitori na veika e dau vakilai ka vulica na kena dau valuti na veika e sega ni dau tadrai me sotavi, ka sa qai vakacegui au na kena curu mai na vakacegu ni yalo; kau sa ‘duri sara tu ga ena vanua vakatabui;’ ni tamata oqo e sega ni na biu me veitaliataki; ka ni na sega ni cakacaka mai na veika lalai ni lawatu veika e gadrevi, kei na kena rawati, ka ni sa ‘veiqaravi saraga vakaidina mai vu ni yalona.’ … Kevaka me rawa ni vakarautaka na lotu Momani na ivakadinadina vaka o ya, ena sega soti ni dua na ka kevaka me sega na peni me volai se na gusu ni vosa me vakamacalataki kina.”76
iVakatakila ni iKatini
Ena dau nanumi tu ga Peresitedi Lorenzo Snow me baleta na ivakatakila ni lawa ni ikatini. Ena vula o Me 1899 e a vakauqeti me lako ki St. Gerge, Utah vata kei ira na iliuliu ni Lotu. E dina ga ni sega ni kila se cava me ra laki cakava, era a vakusakusa yani ena veivakauqeti o ya, ka ni loma ga ni rua na macawa era sa tu mai St. George. Ena ika 17 ni Me, ni oti na nodra yaco yani ki St. George, sa ciqoma kina o Peresitedi Snow na ivakatakila me sa na vunautaka na lawa ni ikatini. Ena siga ka tarava e a vakaraitaka kina o koya vei ira na Yalododonu: “Na vosa ni Turaga vei kemuni e sega ni ka vou; sa ikoya ga oqo: SA KENA GAUNA OQO VEI IRA YADUDUA NA YALO DODONU EDAIDAI, KO NI KILA NI KO NI SA VAKARAU YANI KINA VEISIGA NI MATAKA KA SA BUTU DEI TU ENA YAVUDEI, KA CAKAVA NA LOMA NI TURAGA KA SAUMA VAKADODONU NA NOMU IKATINI. O ya na vosa ni Turaga vei kemuni, ka sa ikoya talega na vosa ni Turaga kina veitikotiko taucoko ena veiyasai Saioni.”77
Ni sa solia oti na itukutuku oqo mai St. George, e a laki solia talega o Peresitedi Snow kei ira na nona ilawalawa kina ceva kei Utah kei na veivanua ena tadrua kei St. George kei Salt Lake City. Ena gauna era lesu mai kina ena ika 27 ni Me era sa vakayacora oti e 24 na soqoni ka wasea kina o Peresitedi Snow e 26 na ivakavuvuli ka lululu vata kei na 4,417 na gonelalai. Era sa vodo sitimanivanua ena 420 na maile, ka 307 na maile na vodo ose kei na qiqi bili.78 E a vakabulabulataki o Peresitedi Snow ena ka e yaco oqo ka sa guta na lomana me tosoya na nona vunautaka na lawa ni ikatini ena loma ni Lotu raraba. “Au sa marautaka dina na macala ni veisiko oqo,” e kaya, “kau sa nanamaki meu na lakova kece sara na iteki e Saioni ena dua na gauna lekaleka mai oqo.”79 E a laki dabe vakatulewa ena levu sara na koniferedi ni iteki, na vanua e laki yalataka kina vei ira na Yalododonu Edaidai ni ra sa talairawarawa ena ivunau oqo ena vakarautaki ira na lewe ni Lotu me ra ciqoma na veivakalougatataki vakayalo kei na kena vakayago.80 E yalataka talega ni talairawarawa kina lawa ni ikatini, ena rawa ni a vagalalataka na Lotu mai na dinau e bini tu kina.81
Era rogoca ka cakava vakakina na lewe ni Lotu ena veivanua kece sara na ivakasala nei Peresitedi Snow ena yalo e vakavoui. Ena 1904 na dauvolaitukutuku o Orson F. Whitney, o koya ena laki lewena na Kuoramu ni Le Tinikarua e vola vaka oqo: “E vaka na makeneta na veika e qai yaco. E tasoro mai na isolisoli ena kena levu taucoko ka se bera vakadua ni bau laurai ena dua na gauna eliu, sa veivakauqeti na ivunau ni ikatini, a sa vinaka sara na ituvaki ni Lotu ka sa rairai vinaka sara mai. A sa rawata oti o Peresitedi Snow na nodra veitokoni na lewenilotu ka sa tekivu ena gauna oqo sa vaka me toso cake sara na nodra sa raica na kena veivakalougatataki.”82 O Peresitedi Heber J. Grant, ka a lewena tu na Kuoramu ni Le Tinikarua ena gauna e a ciqoma kina o Peresitedi Snow na ivakatakila ni ikatini, e vakaoqo na ka e qai tukuna e muri: “E mai tiko o Lorenzo Snow ena mataveiliutaki ni Lotu ena gauna sa yabaki walusagavulu ka lima kina, kei na ka e rawata ena loma ni tolu na yabaki sa veivakadrukai sara ga. … Ena loma ni tolu ga na yabaki, na turaga qo sa sivia sara na nona yabaki ena rai vakatamata, e dua ka se bera vakadua ni bau vakaitavi e na cicivaka ni veika vakailavo, e dua sa dede na nona veiqaravi tu e valetabu, e taura na veika vakailavo ni Lotu i Karisito, ena veivakauqeti ni Kalou sa bula ka veisautaka na kena ituvaki vakailavo mai na butobuto kina rarama.”83
Wasei ni iVakadinadina ni sa Voleka ni Cava na Nona Veiqaravi
Ena 1 ni Janueri 1901,e a tiko o Peresitedi Snow ena dua na soqoni ena Salt Lake Tabernacle me kidavaki kina na ika 20 ni senitiuri. Era sureti kina na lewe ni veimatalotu kece sara. E a sa vakarautaka o Peresitedi Snow na nona itukutuku ena soqo oya, ia e qai sega ni rawa ni laki wilika ka ni a yacovi koya e dua na batabata vakasivia. Ni sa oti na imatai ni sere, dua na idolamasu, kei na dua na sere e a lagata na Tabernacle Choir, sa qai tucake o Le Roi na luvei Peresitedi Snow me wilika na itukutuku nei tamana ka vakatoka me “Veikidavaki ki Vuravura mai vei Peresitedi Lorenzo Snow.”84 Ena itinitini ni nona itukutuku e vakaraitaka na ka e vakila o Peresitedi Snow me baleta na cakacaka ni Turaga:
Ena ika walusagavulu ka vitu ni noqu yabaki e vuravura, au sa gu sara ga meu veiqaravi me baleta na kawatamata. … Au laveta na ligaqu ka kerea na veivakalougatataki mai lomalagi me baleta na lewei vuravura. Me vakalougatataki mai cake na nomu bula. Me kunei na iyau mai na qele kei na vuata mai na iteitei mo kune ka vinaka kina. Me na cemuria na butobuto mai yalomu na rarama ni dina. Me na levu na yalosavasava ka lailai na caka ca. … Me na lamata na cakadodonu ka guce na cakacaka vakailawaki. Me na gumatua na bula savasava kei na dina, ka me vakamalumalumutaki na ca kei na vuravura me vakasavasavataki mai na ivalavala ca. Me na tete yani na veika vinaka oqo, ka me domo ni ‘Momani‘ ena veiulunivanua mai Utah, ka lako yani kina veiyasai vuravura ka mera kila na tamata kecega ni sa neimami gagadre ka itavi mera vakalougatataki na kawatamata kecega. … Me na rokovi na Kalou ena rawa-ka ni sa malumu na ca kei na rarawa kei na yalomalumalumu. Me nomuni kece na vakacegu!”85
Ena ika 6 ni Okotova, 1901, e a tucake o Peresitedi Lorenzo Snow me vosa vei ira na Yalododonu Edaidai ena gauna sa mai cava kina na koniferedi raraba. O koya e tauvimate voli ena vica vata na siga, ni gauna e yaco kina ena teveli ni vosa, qai kaya, “Kemuni na taciqu kei na ganequ, sa dua na ka talei vei au meu mai vosa vei kemuni ena yakavi nikua. E wasea e dua na itukutuku lekaleka baleta na veiliutaki ena Lotu. Sa qai cavuta na vosa era gadreva na lewenilotu mera rogoca: “Vakalougatataki kemuni na Kalou. Emeni.”86
Ni oti e va na siga, a mai mate o Peresitedi Snow ena niumonia. Ni sa mai cava e dua na lotu ni veibulu mai na Salt Lake Tabernacle, sa qai kau na yagona me laki bula ena dua na ibulubulu mai na nona koro lomani o Brigham City.
Na tamai Lorenzo Snow, o Oliver Snow
E a papitaiso ka vakadeitaki o Lorenzo Snow mai Kirtland, Ohio, ena June 1836, ni oti e rua na vula mai na gauna e vakatabui kina na Valetabu mai Kirtland, tabaki tiko eke.
Elder Lorenzo Snow
Lewe levu na Yalododonu era a toki mai Iurope ka mai duavata kei ira na Yalododonu e Amerika.
Ena waqa na Swanton, e a vakabulai e dua na tamata mai na nona tauvimate bibi ni a masulaki koya o Elder Lorenzo Snow.
E a lesi o Lorenzo Snow me liutaka e dua na ilawalawa painia ka ra yaco mai ena Buca kei Salt Lake ena 1848.
E a buli na ivava balavu, ivava leleka, idrekedereke ni ose, kei na isala ena vale oqo mai Brigham City, Utah.
Na Mataveiliutaki Taumada kei na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua ena 1898. Mai muri, imawi kina imatau: Anthon H. Lund, John W. Taylor, John Henry Smith, Heber J. Grant, Brigham Young Jr., George Teasdale, Rudger Clawson, Marriner W. Merrill. E loma: Francis M. Lyman, George Q. Cannon, Lorenzo Snow, Joseph F. Smith, Franklin D. Richards. E liu: Matthias F. Cowley, Abraham O. Woodruff.