Vakalutu: Nodra Vakarusai na Gone
Ni bera niu tekivu, au kerea meu vosoti niu na vakayagataka tiko eso na vosa e kaukauwa toka. Na ituvaki ni veivaluvaluti kau na tukuna tiko e gadrevi kina na veivosa e matata.
Me vaka ni da sa luvena tagane kei na yalewa na Kalou, eda vakamareqeta na bula ni sa Nona isolisoli. Na Nona ituvatuva tawamudu sa rawa kina vei ira na luvena mera mai vakayago, mera mai bula kila ena vuravura oqo, ka kila kina na kedra icavacava vakalou me nodra kina na bula tawamudu.1
iWiliwili ni Mate ena iValu
Ena veika eda sa kila o ya kei na noda rokova na bula oqo, eda sa saqata kina na veivakamatei e yaco tiko ena veivaluvaluti. Na kedra iwiliwili e vakadomobula. Ena iMatai ni iValu Levu, era mate kina e 8 na milioni na sotia. Ena iKarua ni iValu Levu, era a mate kina e sivia na 22 milioni na sotia tagane kei na yalewa.2 Ni rau soqoni vata, e rua na ivalu oqo, ni 14 na yabaki, era leqa mada ga kina e 30 na milioni na sotia e vuravura taucoko. Na iwiliwili oqo e sega ni wili kina na milioni na lewenivanua era a mate kina.
Ia, na iwiliwili oqo, e lailai sara mai na iwiliwili ni dua tale na ivalu era mate tiko kina vakalewelevu na tamata ka sivia na kena a yaco ena iMatai kei na iKarua ni Valu Levu. E vakaraitaka na veiripote e vuravura raraba ni sivia e 40 na milioni na vakalutu e vakayacori ena dua ga na yabaki.3
Na ivalu oqo ka vakatokai tiko na vakalutu era sa valuti tiko kina na gone kei na voqa ni domodra. Oqo na nodra valuti na gone e ketei tinadra. E yaco tiko e vuravura taucoko na veivaluvaluti oqo. Sa yaco kina na veimataisoqosoqo vakalawa era tutaka na taqomaki ni bula ni tamata me ra sa vakalawataka na kena tarovi na cakacaka oqo.
Vunau Vakalou
Oqo e ka bibi dina vei keda baleta sa vakaraitaka tikoga na Turaga na ivakaro vakalou oqo: “Mo kakua ni laba.”4 Ka kuria tale, “Mo kakua ni kitaka e dua na ka vakaoqori.”5 Ni se bera mada ga ni vakalesuimai na taucoko ni kosipeli, era sa kila vakavinaka tu na tamata vakavukui na cecere ni bula ni tamata. E vola vakaoqo o John Calvin, e dua na dauveituberi ni ika tinikaono ni senijiuri, “Kevaka sa vakadomobula cake na nona vakamatei e dua na tamata ena loma ni nona vale ka sega e tautuba, … sa qai ca vakalevu cake duadua na kena vakarusai e dua na gone e ketei tinana ni bera ni sucu mai.”6
Sa vakalawataki tu oqo eso na lawatu vakatamata a sega ni vinakata na Kalou mai na ivakatekivu ni gauna! Na nodra inaki na tamata sa moica ka vakatanitaka na veika dina me sa dua ga na vosa veirawai e tutaka tiko e dua na ivakarau e cala sara tu ga .
Na Kauwai Levu
E ka bibi na kena kauwaitaki vakalevu na nodra bula na marama tina. Ia e lailai sara na veinaki dodonu yadua me tagutuvi kina e dua na vakalutu me bula kina o tina ni gone, vakabibi ni ra sa tu oqo na veiqaravi cecere vakavuniwai. E kauwaitaki tale tikoga na bukete e vu mai na kucu se veiyacovi vakaveiwekani dina. E ca vakalevu sara na leqa oqo baleta ni sa mai tagutuvi na dodonu ni galala ni digidigi nei marama a sega ni cala. Ena kena vakaoqo, sa dau vakadonui ena so na gauna me sa taqomaki na ituvaki vakayago kei na vakasama nei tina ni gone. E lailai sara na vakalutu ena kena vakaoqo.
Eso era tokona na vakalutu baleta ni rivarivabitaki de na buli vakatani e ketei tinana na gone. E dau veivakacacani dina na veiwainimate gaga vei ira era se qai bukete vula tolu tiko, ia e gadrevi me qarauni ni vakasamataki na vakalutu. Sa ka bibi dina na bula ki na tamata yadua, oka kina o ira era sucu malumalumu mai vakayago. Me kena ikuri, ena sega ni dau yaco me vaka na kena inaki taumada.
Au nanuma sara e dua na veiwatini rau a sotava na ka oqo. Se qai yabaki 21 tiko na marama—e totoka ka yalodina oqo. Ni se qai vula tolu tiko, a tauvi koya na misila ni Jamani. Sa mani lewai me sa vakalutu baleta ni sa kilai ni sa rairai vakacacani na gone. Era sa lomani koya eso vei iratou na lewe ni nona matavuvale, ka ra tukuna talega me sa vakalutu. Rau a mani kere ivakasala ena yalodina na veiwatini vei nodrau bisopi. A vagolei rau sara vei peresitedi ni iteki, ka rogoca sara na nodrau leqa oqo, ka vakasalataka me rau kakua ni tagutuva na bula ni gone o ya, ke mani yaco mada ga me bula gogo na gone. A tukuna o koya na ivolanikalou oqo:
“Mo vakararavi vei Jiova ena vu ni yalomu; ka mo kakua ni vakararavi ki na nomu yalomatua.
“Mo vakarogotaka vua na nomu sala kecega, ia ena vakadodonutaka na nomu ilakolako ko koya.”7
Rau a mani vakarorogo ki na ivakasala o ya ka waraka ga me sucu mai na gone—e dua na goneyalewa lailai totoka, taucoko tu na kena ituvaki, vakavo ga ni didivara. Ni laki vakadutaitaki na luvedrau ena koronivuli ni didivara, sa tukuni vei rau na itubutubu ni gone vuku sara o koya. A qai laki vuli ena dua na univesiti levu ena dua na sikolasivi. Sa mai oti oqo e 40 na yabaki, ka totoka vinaka tu na nona bula.
Sa dua na cala levu me tagutuvi tu na bula ni dua na tamata ena vuku ni leqa e vakarau yaco vua. Na lawa eso me baleta na inaki o ya sa rawa me vakarota vakakina mera tagutuvi talega o ira era malumalumu vakayago ka ra se bula tiko. Ena kena sagai na vakamuri ni vakasama o ya ena rawa ni mua ki na kena itinitini o ya o ira kece era vakaleqai tu vakayago se sega ni yaga e dodonu mera vakawabokotaki. E sa qai dua dina na veivakalolomataki levu ki na bula ni tamata!
Vakayacori Tiko ni Vakalutu
Ni vakadutaitaki sa lailai sara na vakalutu me baleta na gagadre au sa vakamacalataka oti.8 sa vakayacori tiko na vakalutu ena vuku ni sega ni vinakati na bukete. Na vakalutu vakaoqo sa yalani tiko kina na vakasucu.
Ena vuqa na matanitu era sa vakalawataka tu na vakalutu ena nona digitaka ga na marama me vakatulewa kina. E dina toka na ka oqo kivei keda yadua, na tagane se yalewa. Sa noda ga na vakasama. Sa noda ga na ituvatuva. Sa tu na galala meda vakayacora vakakina. Ia ni sa vakayacori sara, eda na sega ni galala mai na kena isau.
Ni gadrevi me da kila vakavinaka na vakasama oqo, meda vuli mai vei koya na dauvuka e maliwa lala. Sa tu vua na galala me vakasuka mai na parokaramu ni se qai digitaki se gauna ni vakavakarau. Ia ena gauna sa vuka cake kina na waqavuka ni maliwa lala, sa kovuti tu o dauvuka ni maliwa lala ki na isau ni nona digidigi ni ilakolako o ya.
E vakakina ki na nodra digitaka na tamata e dua na ilakolako ki na bula vakaitubutubu. Sa nodra ga na digidigi—me ra taura se kakua ni taura na ilakolako o ya. Ni sa bucini e dua na ka, sa yaco na digidigi.
Io, sa nona ga na marama na digidigi me baleta na yagona. Se nona digidigi me vuka e maliwa lala se vakasucuma e dua na gone, na nona digitaka na ilakolako sa kovuti koya kina ena isau ni digidigi o ya. Sa sega ni rawa vua “me lesu.”
Ni dau veibataki na kena vakayacori na vakalutu, sa dau kau cake mai kina na “dodonu ni digidigi ni tamata yadua” me vaka ni sa ikoya ga o ya na dodonu cecere duadua. E rawa ni dina ke a vakaitavi ga kina e dua. Na dodonu ni dua na tamata e sega ni dodonu me laki vakacacana kina na dodonu ni dua tale. Vakamau se sega, e sega ni ka ni tamata yadua na vakalutu. Na tagutuvi ni dua na bula rau a vakaitavi kina e rua na yago, mona, kei na uto duidui. Na digidigi ni marama ki yagona e sega ni okati ki na dodonu nei koya na gone me bula—kei na digidigi nei gone ena nona bula taucoko.
Oi keda na Yalododonu Edaidai, meda tutaka na noda digidigi—na digidigi dodonu—me kakua ni vakawaleni na digidigi.9
E voleka ni lawa taucoko ni vakalutu e taqomaka na gauna ni bukete. Na vakasama ni tamata sa raica ka kila na gauna e tekivu kina na “bula dina”. Niu vuli vuniwai tiko, au vulica kina ni bula e tekivu ni rau cokotivata e rua na manumanu ni yago digitaki, o ya e 23 na manumanu nei tama ka 23 nei tina. E udolu na veimataqali dra era tiko ena manumanu ni yago oqo. Ena veivakacokotaki totoka oqo ni buli dra na kena tauyavutaki na ituvaki ni tamata me sucu, sa buli kina e dua na DNA (ituvaki vakadra). Ena ituvatuva oqo sa buli kina me dua na tamata vou. Ni oti toka ga e 22 na siga na nodrau vakacokotaki vata na manumanu ni yago e rua o ya, sa tekivu me yavala e dua na uto lailai. Ena 26 na siga sa tekivu me veidrodroyaki na dra.10 Ena noqu nanuma ke vakalawataki me vakatokai e dua na bula se qai tauyavu tiko me sa “bula dina” e vakasama cala ka veivakuwai.
Sa vakalawataki na vakalutu ena vuqa na veiliutaki vakamatanitu ka sega ni rokovi kina na Kalou kei na Nona vunau. Sa vakamatatataka tu na ivolanikalou ni ra na kalougata na tamata kevaka walega era muria na vunau ni Kalou.11 Era na kalougata walega na tamata yadua ni ra bula voli ena vakabauta kei na talairawarawa vua na Kalou, ni a kaya:
“Ia koi au na Turaga, … ka bulia na vuravura, ia oqori na ka au sa kitaka; ia na ka kecega sa tu kina, sa noqu.
“Raica sa noqu inaki meu vakarautaka na veika oqo… .
“Ia me na vakayagataki ena sala sa dodonu vei au… .
“Raica sa sinai sara ko vuravura ena ka kecega.”12
E saqata na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai na kena vakayacori na vakalutu. E sivia toka e dua na senijiuri sa oti, eratou a vola vakaoqo na Mataveiliutaki Taumada, “Keitou sa vakasalataki kemuni tale na Yalododonu Edaidai mo ni kakua … vakatara na kena vakayacori na nodra vakamatei na gone se bera ni sucu kei na gone dramidrami.”13
Ena nona veiliutaki taumada o Peresitedi Spencer W. Kimball (1895–1985) a kaya kina: “Keitou via vakaraitaka tale ni sa tudei tikoga na Lotu ena nona saqata na iwalewale kecega ni vakalutu, vakavo ga ena rua na sala: Ni yaco na bukete ena vuku ni kucu kei na kena vakadinadinataki vakavuniwai ni na rawa ni leqa kina na bula nei tina ni gone.”14 Ena gauna oqo e rua tale tiko e vakatarai vakalawa—o ya na veiyacovi vakaveiwekani dina vata kei na nona sega ni rawa ni laki bula na gone ni sa sucu, ni oti na veivakadeitaki cecere vakavuniwai. Ia mai na veivakadonui oqo e sega ga ni soli na dodonu me vakayacori sara na vakalutu. E dodonu “me ra laurai taumada o ira era oka kina ni oti na nodra vakasalataki vakayalo mai vei bisopi ena masumasu.”15
Susugi
Na cava na vuna me vakamatei kina e dua ena laki veivakamarautaki vei ira tale eso? E vuqa tu na sala e vinaka cake sara me wali kina e dua na bukete cala. Ni bucini e dua na bula mai na ivalavala ca, na sala vinaka duadua ni veivutuni o ya me maroroi na bula nei gone. Na kena dau semati na ivalavala ca butobuto sa vakayacori ena vakalevutaka ga na rarawa. Na susugi ni gone e iwali vinaka mai na vakalutu. Eratou na vakalougatataki vakalevu cake kina o gone kei rau na dauniveisusu ena dua na vale me lomani ka susugi kina o gone ena veivakalougatataki ni kosipeli.
E Rawa na Veivutuni
Sa tiko beka na inuinui vei koya a vakaitavi ena vakalutu? Sa tiko beka na inuinui vei ira era cakava na ivalavala ca titobu era sa rarawa tu vakalevu? Io! “Me vaka ga na kena sa vakatakilai oti, sa rawa me veivutuni ka vosoti e dua e vakaitavi ena cala ni vakalutu.”16 Eda kila ni Turaga ena vukei ira kece era sa veivutuni vakaidina.17
Sa ka talei na bula! Ena sega ni rawa me dua e mokota e dua na gone lailai, vakadigova na yaloka ni matana totoka, vakayamoca na ligana lalai, ka reguca na baluna ke sega ni rokova vakatitobu sara na bula kei Koya na noda Dauniveibuli. Na bula ga sa mai vua na bula. E sega ni vakacalaka mai. Sa isolisoli ni Kalou. Na bula ni tamata tawa cala e sega ni tala mai o Koya me mai vakarusai. Sa soli mai Vua ka me na kauta lesu duadua ga o Koya.18 Au sa vakadinadinataka ni bula sa ka tawamudu ni sa tawamudu vakakina o Koya.