2012
Ko Hono Langaki e Tuí ‘ia Kalaisí
Sepitema 2012


Ko Hono Langaki e Tui kia Kalaisí

Mei ha lea naʻe fai ʻi ha seminā maʻá e kau palesiteni fakamisiona foʻoú ʻi he ʻaho 23 ʻo Sune 2011 ʻi Polovo ʻIutā.

ʻĪmisi
ʻEletā D. Todd Christofferson

ʻOku lahi ha meʻa te tau lava ʻo fai ke tākiekina mo fakalahi e meʻafoaki ʻo e tuí ʻoku tau maʻú ʻo fakafou mai ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní.

Mahalo ko e ʻAposetolo ko Paulá ʻokú ne fakamatalaʻi lelei taha e tuí: “Ko ʻeni, ko e tuí ko e tuʻunga ia ʻo e ngaahi meʻa ʻoku ʻamanaki lelei ki ai, ko e fakamoʻoni ʻo e ngaahi meʻa taʻe hā mai” (Hepelū 11:1). Naʻe fakalahi mai ʻe ʻAlamā ko e ngaahi meʻa ia ʻoku ʻamanaki lelei ki ai ka ʻoku ʻikai fai ha sio ki ai “ʻa ia ʻoku moʻoni” (ʻAlamā 32:21).

Ko e tui kia Sīsū Kalaisí ko e tui mo e fakapapauʻi ia ʻo (1) Hono tuʻunga ko e ʻAlo Tofu Pē ʻe Taha ʻo e ʻOtuá ne Fakatupú, (2) ʻEne Fakalelei taʻe fakangatangatá, mo (3) ʻEne Toe Tuʻu moʻoní—mo hono kotoa ʻo e ngaahi moʻoniʻi meʻa tefito ʻoku fekauʻaki mo kitautolú.

Naʻe fakakau ʻe Paula e tuí ʻi heʻene lisi ʻo e ngaahi meʻafoaki fakalaumālié (vakai, 1 Kolinitō 12:9). ʻOku maʻu moʻoni e tuí mei he Laumālié, ka ʻoku fakamatalaʻi ʻe he Bible Dictionary ʻo pehē, “Neongo ko e tuí ko ha meʻafoaki, ka kuo pau ke tanumaki mo tokangaʻi fakalelei kae ʻoua kuo tupu ha fuʻu ʻakau lahi mei ha kiʻi tengaʻi ʻakau siʻisiʻi.” ʻOku lahi ha meʻa te tau lava ʻo fai ke tākiekina mo fakalahi e meʻafoaki ʻo e tuí ʻoku tau maʻú ʻo fakafou mai ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní.

ʻOku Maʻu e Tuí he Fakafanongo ki he Folofola ʻa e ʻOtuá

ʻOku maʻu e ngaahi fuofua fakaʻilonga ʻo e tui kia Sīsū Kalaisí ʻi he fanongo ki he folofola ʻa e ʻOtuá—ko e ongoongolelei ʻo Sīsū Kalaisí. ʻI hono ʻomi e akonaki ko iá pea maʻu ia ʻi he Laumālie Māʻoniʻoní, ʻoku tō leva e tenga ʻo e tui kia Kalaisí, (vakai, T&F 50:17–22), “ʻi he Laumālie ʻo e moʻoní.” Ne akoʻi ʻeni ʻe Paula ki he kau Lomá ʻi hono fakamatalaʻi ʻe lava ke maʻu ʻe he taha kotoa e meʻafoaki ʻo e tuí: “Ko ia, ʻoku mei he fanongó ʻa e tuí, mo e fanongo mei he folofola ʻa e ʻOtuá” (Loma 10:17). ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻoku maʻu e tuí mei he fanongo ki he pōpoakí ʻa ia ko e folofolá, pe ongoongolelei ʻo Kalaisí.

Naʻe talamai ʻe Molomona kiate kitautolu ʻi heʻene fakamatalaʻi e tauhi mai ʻa e kau ʻāngeló, ne hoko maʻu pē ia ko e sīpingá hono maʻu e tuí ʻi he fanongo ki he ongoongoleleí:

“Pea ko e lakanga ʻo ʻenau [kau ʻāngeló] ngāué ke ui ʻa e kakaí ki he fakatomalá, pea fakahoko mo fai ʻa e ngāue ʻo e ngaahi fuakava ʻa e Tamaí, ʻa ia kuó ne fai ki he fānau ʻa e tangatá, ke teuteu ʻa e hala ʻi he fānau ʻa e tangatá, ʻi hono malanga ʻaki a e folofola ʻa Kalaisí kiate kinautolu ʻa ia kuo fili ʻe he ʻEikí, koeʻuhí ke nau fakamoʻoni kiate ia.

“Pea ʻi heʻene fai peheé, ʻoku teuteu ai ʻe he ʻEiki ko e ʻOtuá ʻa e hala ke lava ai ʻe hono toe ʻo e faʻahinga ʻo e tangatá ʻo maʻu ʻa e tui kia Kalaisi, koeʻuhi ke maʻu ʻe he Laumālie Māʻoniʻoní ha nofoʻanga ʻi honau lotó, ʻo fakatatau mo hono mālohí; pea ʻi he foungá ni ʻoku fakahoko ai ʻe he Tamaí, ʻa e ngaahi fuakava kuó ne fai mo e fānau ʻa e tangatá” (Molonai 7:31–32).

ʻOku ui e kau faifekaú, vaheʻi, pea ʻoange e mālohi ke fakamālohia kinautolu ʻaki e ngaahi kī mo e mafai ʻo e Kau ʻAposetoló pea fakamafaiʻi ke nau “fakamoʻoni kiate ia.” Ko ia, ʻoku lau fakataha kinautolu ʻi he “fānau ʻa e tangatá kuo fili ʻe he ʻEikí.” ʻI hono fakalea ʻe tahá, ʻi heʻenau hoko ko e kau talafekau kuo fakamafaiʻi ʻe he ʻEikí, te nau fakafeʻiloaki e tui kia Kalaisí ki he loto ʻo kinautolu ʻe fanongo kiate kinautolú, ʻaki ʻenau akonakí mo e fakamoʻoni ʻi he ivi ʻo e Laumālie Māʻoniʻoní.

Ko e lea ʻoku tau talakí, ʻa e lea ʻokú ne langaki e tui kia Kalaisí, ko e ongoongoleleí pe ongoongo fakafiefia ʻo Sīsū Kalaisí. ʻI hono fakalea mahinongofuá, ko e ongoongo fakafiefia ʻoku ʻikai ko e ngataʻangá ʻa e maté pea ʻoku fakataimi pē ʻetau mavahe mei he ʻOtuá. ʻOku ʻi ai hotau Fakamoʻui ko Sīsū Kalaisi, ko e ʻAlo fakalangi ia ʻo e ʻOtuá, ʻa ia ne ikunaʻi ʻe Heʻene Fakaleleí ʻa e maté mo heli kae lava ke toetuʻu e taha kotoa pē pea ko kinautolu kotoa pē ʻe fakatomala mo papitaiso ʻi Hono huafá te nau maʻu ha tofiʻa ʻi he puleʻanga fakalangi ʻo e ʻOtuá ʻo taʻengata.

ʻOku Maʻu e Tuí ʻi he Fakatomalá

ʻOku ʻi ai e fatongia mahuʻinga ʻo e fakatomalá ʻi hono langaki e tuí ʻia Kalaisí. ʻOku fakatupulaki ʻe he lea ʻa Kalaisí e tui ʻoku fie maʻu ki he fakatomalá, pea hanga leva ʻe he fakatomalá ʻo tanumaki ha tui ʻoku tupulakí. ʻOku lea ʻa Molomona, “Pea kuo folofola ʻa [Kalaisi]: Fakatomala ʻe ngaahi ngataʻanga kotoa pē ʻo e māmaní, pea haʻu kiate au, ʻo papitaiso ʻi hoku hingoá, pea maʻu ʻa e tui kiate aú, koeʻuhí ke fakamoʻui ʻa kimoutolu” (Molonai 7:34).

Hangē ko ʻení, ʻe faleʻi mo lotu e faifekau potó mo hono hoá, ʻo kumi ha tataki fakalaumālie kau ki he tuʻunga ʻo e fakatomalá ʻoku totonu ke fakahoko ʻe he fiefanongo takitaha. ʻE palani fakaleleiʻi ʻe he ongo faifekaú ʻena lēsoní ʻo fakatatau ki ai. Te na fakakaukauʻi ʻi he faʻa lotu pe ko e hā e fakaafe pe ngaahi fakaafe ʻe fai ki he fiefanongó he ʻaʻahi takitaha. ʻE fakahoko ʻena lēsoní ʻo fakatatau ki he fakaafé, ʻo ʻiloʻi e ngaahi tokāteline ʻoku fie maʻu ke mahino ki he fiefanongó kae lava ʻo tali ʻena fakaafé.

ʻE fakakaukauʻi ʻe he ongo faifekaú e founga ke akoʻi ai e ngaahi tokāteline ko iá ke maʻu ʻe he tokotaha fakafoʻituituí e mahino lahi tahá mo e loto tui moʻoní. Te na palani ha ngaahi founga ki hono fakaʻaongaʻi e ngaahi maʻuʻanga tokoni kotoa pē, kau ai e tokoni ʻa e kāingalotú, ʻi hono tokoniʻi e fiefanongó ke tauhi ʻene tukupaá pea ngāue ʻo fenāpasi mo e tefitoʻi moʻoni pe fekau ʻoku kei fehuʻiá. Ko e faʻahinga lēsoni fakafaifekau mo e fakamoʻoni ʻeni ʻoku tau fai ki ha fiefanongo ke ne ʻilo ki he founga ʻo e fakatomalá.

ʻOku Fakafou Mai e Tuí ʻi he Ngaahi Fuakavá

Ko e ʻelemēniti mahuʻinga ʻe taha ʻo e fakatomalá ko e papitaiso ʻi he fakaukú, ʻa ia ʻoku kamata ai ʻetau toʻo kiate kitautolu e huafa ʻo Kalaisí. ʻOku lahi ha ngaahi veesi he folofolá ʻoku fakamatala ki he “papitaiso ki he fakatomalá” pe “papitaiso ʻo e fakatomalá” (vakai, Ngāue 19:4; ʻAlamā 5:62; 7:14; Molonai 8:11; T&F 35:5–6). ʻOku ʻilo he ngaahi kupuʻi leá ni e tokāteline ʻo e papitaiso he vaí ko e sitepu fakaʻosi pe aofangatuku ia ʻi he founga ʻo e papitaisó. ʻOku toki kakato ʻetau fakatomalá ʻi hono liʻaki ko ia e angahalá, fakataha mo ʻetau fuakava ke talangofuá; ʻio ʻoku ʻikai lava ke kakato e fakatomalá taʻe kau ai e fuakava ko iá. ʻOku tau feʻunga ke maʻu ha fakamolemole ʻo e angahalá ʻaki e angaʻofa ʻa Sīsū Kalaisi ʻi he papitaiso ʻo e Laumālié (vakai, 2 Nīfai 31:17). Fakalahi atu ki aí, ʻoku fakaʻaongaʻi e fuakava papitaisó ki he kahaʻú pea pehē ki he kuohilí: ʻi he taimi kotoa pē ʻoku tau fakatomala moʻoni aí, pea ʻoku toe fakamoʻui leva e fuakava ko iá pea tau toe feʻunga ai ke maʻu ha fakamolemole ʻo e angahalá.

Ko e hā e fekauʻaki ʻa e ngaahi ouaú ni mo e ngaahi fuakava ʻoku nau fekauʻakí ki hono langaki e tuí? Ko e fie maʻu pau mo mahuʻinga ʻa e tui kia Kalaisí ki hono fai e ngaahi fuakava fakalangí, ka ʻoku toe tānaki atu foki ʻe he ngaahi fuakavá ni e tuí ʻi ha founga he ʻikai lava ke toe maʻu ʻi ha founga kehe. ʻOku fakaʻatā ʻe he ʻOtua maʻongoʻonga ʻo e langí ke Ne haʻisia kiate kitautolu takitaha koeʻuhí ko e fuakavá (vakai, T&F 82:10). Kapau te tau tauhi ʻetau ngaahi fuakava mo Iá, te Ne haʻisia ke ʻomi hatau nofoʻanga ʻi Hono puleʻangá, pea ʻi he ngaahi fuakava māʻolunga angé ʻe maʻu ai e hakeakiʻí ʻi he puleʻanga ko iá. Ko ha ʻOtua Ia ʻokú Ne maʻu e mālohi kotoa pea ʻoku ʻikai lava ke loi. Ko ia, te tau lava ke maʻu e tui taʻe fakangatangata te Ne fakahoko ʻEne ngaahi fuakavá mo kitautolu. ʻI heʻetau ngaahi fuakava mo e ʻOtuá, e lava ke tau fiefia ʻi ha tui kia Kalaisi ʻoku mālohi feʻunga ke ne tokoniʻi kitautolu ʻi ha faʻahinga faingataʻa pe ʻahiʻahi, mo e ʻiloʻilo pau ʻe fakamoʻui kitautolu ʻi he ikuʻangá.

ʻE Lava ke Tupulaki e Tuí

ʻOku ʻaonga kiate kitautolu kotoa e meʻa ne u lau ki ai ʻo kau ki hono langaki e tuí ʻia Kalaisí ʻe kinautolu ne akoʻi ʻe he kau faifekaú. Ko ʻetau tui kia Kalaisí ʻoku maʻu ia ʻi he Laumālié ʻi heʻetau fanongo ki he folofola ʻa e ʻOtuá ʻi hono akoʻi ʻe kinautolu ko ʻEne kau tamaioʻeiki kuo fakamafaiʻí, ki he kakai moʻui mo e pekiá fakatouʻosi. ʻI heʻetau langa ʻi he fakavaʻe ko iá, ʻoku fakamālohia ʻetau tuí ʻaki e lotu ʻo e tuí ʻa ē kuo hoko ko ha konga ʻetau moʻui fakaʻahó—pea ʻi he taimi ʻe niʻihi kuo hoko ko ha konga ʻo ʻetau moʻuí he houa kotoa pē.

ʻOku fakalahi mo fakaloloto e tui ne kamata mei he folofolá, ʻi he hokohoko atu e keinanga ʻi he folofola ʻa Kalaisí ʻi he Tohi ʻa Molomoná mo e folofola kehé. Ko e fakatomala ʻoku fakatefito he tuí ʻokú ne toe tanumaki ʻetau tuí ʻi he haohaoa e talangofuá. ʻOku ʻomi ʻe he fakatomalá ha mālohi ki heʻetau papitaiso he vaí pea mo e Laumālié ke maʻu ai ha fakamolemole ʻo e angahalá ne ʻikai ke ngata pē ʻi hono fakatukupaaʻi kimuʻa he papitaisó kae toe pehē pē foki ʻi he hili ʻa e papitaisó. Ko e ngāue ʻofa faka-Kalaisi ki hotau kaungāʻapí ko ha konga mahuʻinga hono tauhi e ngaahi fuakava ʻokú ne tanumaki e tui kia Kalaisí. ʻE fakaʻau pē taimí pea tau ʻiloʻi ko e ngaahi tāpuaki ne talaʻofa tuʻunga ʻi he talangofua ki he ʻOtuá ʻoku lava ke mahino lelei ia ʻi heʻetau moʻuí ʻo fakapapauʻi mo fakamālohia ai ʻetau tuí.

ʻOku Hoko Foki e Tuí ko ha Tefitoʻi Moʻoni ʻo e Mālohí

Ko e meʻa kuó u fakamatalaʻi atú ko e tuʻunga ʻo e tuí ʻoku kau ai e fakapapauʻi fakalaumālie ʻo hoko ai e ngaahi ngāue leleí, tautefito pē ki he talangofua ki he ngaahi tefitoʻi moʻoni mo e ngaahi fekau ʻo e ongoongoleleí. Ko e tui moʻoni ʻeni kia Kalaisí pea ko e tuʻunga ia ʻoku totonu ke tukutaha ai ʻetau akoʻi e kau fiefanongó.

ʻOku ʻi ai foki ha tuʻunga ʻo e tuí ʻoku ʻikai ngata ʻi heʻene puleʻi hotau ʻulungāngá ka ʻoku toe fakamālohia ai mo kitautolu ke liliu pea fakahoko e ngaahi meʻa ne ʻikai mei malava ke hokó. Ko ʻeku lea ʻo kau ki he tuí ʻoku ʻikai ko ha tefitoʻi moʻoni pē ʻo e ngāue ka ko ha tefitoʻi moʻoni foki ʻo e mālohi. Naʻe fakahā ʻe Paula ko e tui eni naʻe hanga ʻe he kau palōfitá ʻo “fakavaivai ʻa e ngaahi puleʻangá ʻi he tui, mo fai māʻoniʻoni, mo lavaʻi ʻa e ngaahi talaʻofa, mo tāpuni ʻa e ngutu ʻo e fanga laioné, ʻo fuʻifuʻi ʻa e kakaha ʻo e afí, pea hao ʻi he mata ʻo e heletaá, pea fakamālohiʻi ʻi heʻenau vaivaí, naʻa nau loto-toʻa ʻi he taú, pea nau tulia ʻa e ngaahi matatau ʻo e kakai mulí, [pea] maʻu ʻe he kau fefiné ʻenau maté kuo fokotuʻu moʻui” (Hepelū 11:33–35). Ko ha ngaahi meʻa mahuʻinga ʻeni—ka ʻoku ʻikai ke lahi ange ia ʻi hono ikunaʻi ai ha maʻunimā kuo mālohi pe ha fakafeʻātungia faitatau mo ia ki he uluí mo e papitaisó.

Ko e akó, fehuʻí, mo e ngāue ʻo fakatatau ki he finangalo ʻo e ʻOtuá, ʻa e meʻa mahuʻinga ki hono maʻu e mālohi ki he tuí. “Pea kuo folofola ʻa Kalaisi: Kapau te mou tui kiate au te mou maʻu ʻa e mālohi ke fai ʻa e meʻa kotoa pē ʻoku totonu ke fai ʻiate aú” (Molonai 7:33).

Ka naʻá Ne fakatokanga mai, “Pea kapau te mou kole ha meʻa ʻa ia ʻoku ʻikai ʻaonga ke mou maʻu, ʻe liliu ia ko homou fakamalaʻiaʻi” (T&F 88:65).

ʻE tupulaki fakaʻofoʻofa hoʻo tui kia Kalaisí ʻi hoʻo fekumi fakaʻaho ke ʻilo mo fai e finangalo ʻo e ʻOtuá. Ko e tui ko ia kuo hoko ko ha tefitoʻi moʻoni ʻo e ngāué ʻiate koé, ʻe toe hoko ia ko ha tefitoʻi moʻoni ʻo e mālohí.

Ngaahi tā fakatātā ʻa Cary Henrie

Paaki