2012
Fakamanatu ʻe he Kau Fineʻofa he Māmaní ʻa e Taʻu 170 ʻo e Fineʻofá
Sepitema 2012


Fakamanatu ʻe he Kau Fineʻofa he Māmaní ʻa e Taʻu 170 ʻo e Fineʻofá

Ke fakalāngilangiʻi e hoko e taʻu 170 ʻo hono fokotuʻu ʻo e Fineʻofá, ne kau loto vēkeveke atu e kau fafine he māmaní ki ha ngāue tokoni mo ha ngaahi ʻekitivitī kehe ʻoku nau fakahoko he houalotú.

ʻI Fēpuelí, naʻe fakahoko ʻe he kau palesitenisī lahi ʻo e Fineʻofá ha fakaafe fakamāmani lahi ki he kau fafiné, ʻo fokotuʻu ange ha ngaahi ʻekitivitī ʻe valu ʻe lava ke hokohoko ke fakamanatu ʻaki e ʻahó—ʻa ia naʻe fakahoko he Tokonaki, ʻaho 17 ʻo Māʻasi 2012. ʻOku lava ke palani e ngaahi ʻekitivitií ʻi he malumalu ʻo e fakahinohino ʻa e kau taki lakanga fakataulaʻeiki fakalotofonuá.

Pea kuo tali ia ʻe he kau fafine he māmaní. Ko e ngaahi meʻa ʻoku hā atu ʻi laló ko ha ngaahi fakamatala nounou nounou pē ia mei he niʻihi ʻo e ngaahi fakamanatu ne fakahoko ʻi he Siasí.

Lepupelika ʻo Tominikení

Naʻe fakamanatu ʻe he kātoanga ʻo e ʻaho 17 ʻo Māʻasí ki he kau fafine mei he Kolo ʻUluaki ʻo Palaimavelá ʻo e Vahefouna Lepupelika ʻo e Tominikeni La Veiká ʻa e ngāue taʻe siokita ʻa e kau fafine mei he hisitōlia ʻo e Siasí mei muʻá mo honau tukufakaholo tuʻuloá.

Naʻe tui ʻe he fefine kotoa ne kau ʻi he polokalamá havala fakapaionia pea nau vahevahe ha pōpoaki fekauʻaki mo e Fineʻofá. Naʻe fakamanatu ʻe Malia ʻElena Pisato te Kōmesi, ko e tokoni ʻuluaki ʻi he kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá ki he kau fafiné ʻa honau fatongia ke teuteu ki he ngaahi taimi faingataʻá, ʻo hangē ko hono akoʻi ʻe he kau palōfita ʻo onopōní. Naʻá ne toe pehē, “Ko e mālohi lahi ʻo e Fineʻofa ʻo e Kolo ʻUluaki ʻo Palaimavelá ʻoku ʻi homau faikehekehé pea mo e founga ʻoku fakatahaʻi ai kimautolu ʻe he ongoongolelei tatau pē.”

Fisi

Hili e akonaki ʻa e kau palesitenisī lahi ʻo e Fineʻofá ke “fokotuʻu ha ngā ue tokoni ʻa e Fineʻofá ʻi he koló,” naʻe kamata ʻe he kau Fineʻofa ʻo e Uooti Samapulá ʻo e Siteiki Suva Fisi Noaté ha ngāue hokohoko naʻe ui ko e “Fakahoko ha Liliu—ʻOku ʻIkai Fakaʻau ʻo Ngata ʻa e ʻOfá.” Naʻe fokotuʻu ʻe he fefine takitaha ʻo e uōtí ha taumuʻa ke fakahoko ha ngāue tokoni, ʻofa, pe manavaʻofa tuʻo 170—pea fakahoko kotoa ʻeni ki ha kakai kehekehe—kimuʻa ʻi he fakaʻosinga ʻo Sepitema 2012.

Naʻe fakahoko foki ʻe he uōtí ha ʻekitivitī ke tokoniʻi e kau fafiné ke mahino lelei ange mo nau houngaʻia ʻi he moʻuí mo e ngaahi tokoni ʻa e kau palesiteni lahi kotoa ʻo e Fineʻofá, ʻo kamata pē meia ʻEma Sāmita pea hokohoko mai ai.

Hongo Kongo

ʻI Hongo Kongó, naʻe fakamanatu ʻe he kau fafine ʻo e Siteiki ʻo e Ngaahi Vahe Fonua Foʻoú ʻa e hokosia e ʻaho ʻo e Fineʻofá ʻaki ʻenau toe fakamanatu ʻenau ngaahi hisitōlia fakatāutahá mo e hisitōlia ʻo e Fineʻofá.

Naʻa nau fokotuʻutuʻu ha fakaʻaliʻali, ne fakataumuʻa ko e “Tulifua ki he ʻAloʻofá,” ʻa ia naʻa nau fakaʻaliʻali ai ha ngaahi tā motuʻa ʻo ha kau faifekau, ngaahi lekooti fakafāmili, tā valivali, mo e ngaahi ngāue fakameaʻa naʻe ngaohi ʻi he ngaahi ʻekitivitī kimuʻa ʻa e Fineʻofá, kau ai ha ngaahi maama matangi ha ngaahi pīkoka naʻe ngaohi mei he ngaahi kato pepa kulokula, ngāue tui teuteuʻi ʻo ha tupenu (embroidery), ngaahi tautauʻanga kī, mo ha ngaahi uāleti.

Keniā

Naʻe foaki ʻe he kau fafine Fineʻofá ʻo e Kolo Pamupuli ʻo e Misiona Nailopi Keniaá ʻa e paʻanga naʻa nau mei fakaʻaongaʻi ʻi ha ʻekitivitī ʻo fakatau mai ʻaki ha ngaahi nāunau ngaohi kai mo ha ngaahi meʻa kehe pē naʻe fie maʻu ʻe he koló. Hili ʻenau fakamaʻa fakaʻauliliki ʻa e falelotu fakalotofonuá, naʻe fakatahataha ʻa e kau fafine ʻo e uōtí ʻo fai ha manatu ki hono fokotuʻu ʻo e Fineʻofá ʻi he 1842, ʻo nau fakaʻaongaʻi mo aleaʻi ʻa e ngaahi maʻuʻanga tokoni mei he Ngaahi ʻOfefine ʻi Hoku Puleʻangá: Ko e Hisitōlia mo e Ngāue ʻa e Fineʻofá.

Naʻe pehē ʻe ʻAiline Kioi, ko e tokoni ua ʻi he kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá, “ʻOku makehe ʻa e fakakaukau ke te hoko ko e konga ʻo e houalotu ʻo e Fineʻofá fakaemāmani lahí. ʻOkú ne fakapapauʻi mai kiate au ko e [Fineʻofá] ko e tuʻutuʻuni ʻa e ʻOtuá kae ʻikai ko e tangatá.”

ʻI he Kolo Momupasá, naʻe ako e kau fafiné ʻo kau ki he kau ākonga fefine ʻa Sīsū Kalaisí mei he Ngaahi ʻOfefine ʻi Hoku Puleʻangá mo e Fuakava Foʻoú. Naʻe pehē ʻe he palesiteni Fineʻofa ʻa e koló ko Saeila Maumipele, “Ko ʻemau fuofua fakamanatu ʻeni ʻo e Fineʻofá ʻi he Kolo Momupasá. ʻOku ou fakaʻamu ke mau kamata foʻou kotoa ʻi hono mateakiʻi homau ngaahi fatongia ʻi he Fineʻofá. Fakatauange ke tau fetokangaʻiʻaki, ʻalu ki heʻetau ngaahi houalotu ʻa e Siasí, pea tokoniʻi ʻa kinautolu ʻoku faingataʻaʻiá ʻo kamata he ʻahó ni.”

Ko e Lepupelika ʻo e ʻOtu Motu Māsoló

ʻI he Tokonaki ʻaho 17 ʻo Māʻasí, naʻe fakataha ʻa e kau fafine ʻe laungeau mei he Kolo ʻAiseleteikí, Uooti Lolá, mo e Uooti ʻo e Motu Masulo Longó ʻo e Siteiki ʻo e ʻOtu Motu Māsolo Masuló ki Lailoka, ko ha kolo ofi ki he Motu ko Masuló, ʻi he 4:30 a.m. Ko hono ʻuhingá: he naʻa nau lue he houa ʻe taha mo e konga ki he falelotu Tilapá ke fakahaaʻi ʻa e mahuʻinga ʻo e ʻulungaanga ko ia ʻo e faʻa kātakí. Naʻe toe fakataha kimui ʻa e kau fafine ʻo e ongo uooti Tilapá mo Litá, ʻa ia naʻa nau lue ki he falelotú, ke fakahoko ha fakataha lotu mo ha maʻu meʻatokoni pongipongí. Hili iá naʻe fakahoko ʻe he kau fafiné ha ngaahi talanoa fakatātā mo e faiva pea nau fanongo ki ha lea mei he palesiteni fakasiteikí.

Sipeini

Naʻe fakahoko ʻe he Uooti Tosi Heamana ʻo e Siteiki Sevile Sipeiní ha fakaʻaliʻali ʻo e hisitōlia ʻo e Fineʻofa ʻa e uōtí pea fakakau atu ki ai mo ha tohi makehe ʻo ha ngaahi tā ʻo e ngāue tokoni mo e ngaahi ʻekitivitī ne fakahoko fakataha ʻe he kau fafiné.

Naʻe pehē ʻe Malia Pelesi Sanisesi, ko e tokoni ʻuluaki ʻi he kau palesitenisī ʻo e Fineʻofá, “ʻI lav ako ia ke u kau ki hono fakamanatu ʻo e ʻaho ʻo e houalotu ko ʻení, ʻoku ou ongoʻi ofi ange ai ki he kau fafine paionia ko ia ne nau fai ha feilaulau lahi maʻatautolú. Pea ko e taimí ni, kuongá ni, te tau lava ʻo hokohoko atu hono fai ʻa e ngāue ko ʻeni naʻa nau fakahokó.”

Ko e ʻIunaiteti Siteití

ʻI he Uooti Katenā ʻo e Siteiki Sipilingifila Masasūsetí, naʻe fakamanatu ʻe he kau fafiné ʻa e taʻu 170 ʻo e Fineʻofá ʻi ha houa maʻu meʻatokoni efiafi he ʻaho 15 ʻo Māʻasí. Naʻe kau he polokalama ʻo e efiafí ha ngaahi lea mei ha kau fafine ʻe toko fā, ʻa ia naʻa nau takitaha lea ʻo kau ki ha fefine naʻá ne hoko ko ha tākiekina lelei ki heʻene moʻuí. Naʻe ʻomi foki ʻe he tokotaha lea takitaha ha kiʻi meʻa ke fakaʻaliʻali ke fakamahinoʻi hono mahuʻinga ʻo e meʻa naʻá ne lea ki aí.

Naʻe pehē ʻe Senifā Uitikomi, ko e palesiteni ʻo e Fineʻofá, “Ko ha ʻekitivitī ʻeni naʻá ne poupouʻi e mālohinga mo e mahuʻinga ʻo e houʻeiki fafiné, pea ʻokú ne poupouʻi kimautolu foki ke mau ʻilo ʻa e ngaahi mālohinga, ngaahi meʻa ʻoku mau faitatau aí, mo hono mahuʻinga ʻo e tokotaha takitaha.”

Neongo kuo ʻosi e ʻahó, ka ʻoku kei hokohoko atu pē e fakaafe ki he kau fafiné ke nau kau ʻi he ngāue tokoní mo e ngaahi ʻekitivitī fakamanatu kehe pē ʻi hono kotoa ʻo e taʻu 2012.

Naʻe fakahoko ʻe he kau Fineʻofa ʻo e Uooti Samapula ʻo e Siteiki Suva Fisi Noaté ha ʻekitivitī ke tokoniʻi e kau fafiné ke mahino lelei ange mo nau houngaʻia ʻi he moʻuí mo e ngaahi tokoni ʻa e kau palesiteni lahi kotoa ʻo e Fineʻofá, ʻo kamata pē meia ʻEma Sāmita pea hokohoko mai ai.

Faitaaʻi ʻe Evonne Inia-Taufaga

Paaki