2012
Ko e Anga e Moʻui ʻa e Kau Ākonga ʻa Kalaisí he Taimi ʻo e Taú mo e Fetāʻakí
Sepitema 2012


Ko e Anga e Moʻui ʻa e Kau Ākonga ʻa Kalaisí he Taimi ʻo e Taú mo e Fetāʻakí

ʻOku tokoniʻi kitautolu ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻo e Tohi ʻa Molomoná ke tau moʻui ʻi he tui mo e ʻamanaki lelei lolotonga e ngaahi taimi faingataʻá ni.

ʻOku tau moʻui ʻi ha kuonga ʻoku mafola lahi ai e taú mo e fetāʻakí. ʻOku lipooti ʻe he ngaahi maʻuʻanga ongoongó e ngaahi meʻa fakalilifú ni he ʻaho kotoa. Naʻe pehē ʻe he palōfita ʻa e ʻEikí, ko Palesiteni Tōmasi S. Monisoní, “Kuo tau omi ki he māmaní ʻi he kuonga puputuʻú ni.”1 ʻOkú ne fakapapauʻi mai e meʻa ne lea ʻaki ʻe Palesiteni Kōtoni B. Hingikelī (1910–2008): “ʻOku tau moʻui ʻi he faʻahitaʻu ʻoku fai ai ʻe he kakai anga-fakamālohí ʻa e ngaahi meʻa fakamanavahē mo fakalielia. ʻOku tau moʻui ʻi he faʻahitaʻu ʻo e tau.”2

Neongo ʻene tuʻu fakatuʻutāmakí, ka ʻoku ʻikai totonu ke fai ha ofo. ʻOku akoʻi ʻe he folofolá ʻe haʻu ʻa Sētane “ke tau” (Fakahā 12:17) ʻi he ngaahi ʻaho fakaʻosí mo e kakai angatonú pea ʻe “toʻo atu ai ʻa e melinó mei he māmaní” (T&F 1:35).

Naʻe ʻafio mai e ʻOtuá ki hotau kuongá pea ui e Palōfita ko Siosefa Sāmitá ke ʻomi e Tohi ʻa Molomoná ke tokoniʻi kitautolu (vakai, T&F 1:17, 29; 45:26). ʻI he ngaahi vahe ʻe 239 ʻi he Tohi ʻa Molomoná, ʻoku fekauʻaki e vahe ʻe 174 (peseti ʻe 73) mo e taú, tautoitoí, fakapoó, faʻufaʻu kākā fakapolitikalé, ngaahi kautaha fufuú, fakamanamaná, taumuʻa taʻe totonu fakafāmilí, mo e ngaahi fekeʻikeʻi kehekehe.

Ko e hā ne fakatolonga ai ʻe he kau tauhi lekooti ʻo e Tohi ʻa Molomoná ha ngaahi meʻa lahi ne hoko he taú? Ne tali ki ai ʻa Palesiteni ʻEselā Tafu Penisoni (1899–1994) ʻo pehē, “ʻOku tau ako mei he Tohi ʻa Molomoná e founga ne moʻui ai e kau ākonga ʻa Kalaisí ʻi he ngaahi taimi ʻo e taú.”3 ʻOku ʻoatu heni ha ngaahi fakakaukau ʻe lava ke ne tataki kitautolu ʻi heʻetau moʻui he ngaahi kuonga faingataʻá.

ʻOku Hoko e Fakahaofí mei he Talangofuá

ʻOku lahi ha taimi ʻi he Tohi ʻa Molomoná, ne fakahaofi ai ʻe he ʻEikí ʻEne kau ākongá ʻo kapau te nau talangofua ki Heʻene ngaahi fekaú.4 Ne akoʻi ʻe Nīfai, “ʻOku ʻi he kakai kotoa pē kuo fili ʻe he ʻEikí ʻa ʻene ngaahi ʻaloʻofa ongongofuá, koeʻuhí ko ʻenau tuí, ke fakaiviʻi ʻa kinautolu ʻo aʻu ki heʻenau maʻu ʻa e mālohi ʻo e fakahaofí” (1 Nīfai 1:20). Ne lekooti ʻe Nīfai e founga ne fakahaofi ai ʻe he ʻEikí ʻene tangataʻeikí mei he kakai ne nau feinga ke fakapoongi iá, fakahaofi hono fāmilí mei hono fakaʻauha ʻi Selusalemá, fakahaofi ia mo hono ngaahi tokouá mei he feinga fakapō ʻa Lēpaní, mo fakahaofi ia he taimi naʻe fakamamahiʻi ai ia ʻe Leimana mo Lemiuelá (vakai, 1 Nīfai 2:1–3; 3:28–30; 4; 7:16–19; 18:9–23).

Naʻe tala ʻe ʻAlamā ki hono foha ko Sipiloní, “ʻOku ou fakaʻamu ke ke manatu, ʻe fakatatau ki hoʻo falala ki he ʻOtuá ʻa hono fakahaofi koe mei ho ngaahi ʻahiʻahiʻí, mo ho ngaahi faingataʻaʻiá, pea mo ho ngaahi fakamamahiʻí” (ʻAlamā 38:5). Naʻe toe fakatokangaʻi ʻe Molomona ko “kinautolu ko ia naʻe tui faivelenga ʻi hono tauhi ʻo e ngahi fekau ʻa e ʻEikí naʻe fakahaofi ʻi he taimi kotoa pē” (ʻAlamā 50:22). Ne fakapapauʻi mai ʻe ʻEletā Lāsolo M. Nalesoni ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá ʻa e tefitoʻi moʻoni ko ʻení ʻi heʻene pehē: “ʻOku hanga ʻe he talangofuá ʻo fakaʻatā ke tafe taʻe fakangatangata mai e ngaahi tāpuaki ʻa e ʻOtuá. Te Ne faitāpuekina ʻEne fānau talangofuá ʻaki ʻa e tauʻatāina mei he pōpula mo e mamahí.”5

ʻOku toe fakaʻaliʻali mai foki ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻe lava ʻe ha kakai angatonu tokosiʻi pē ʻo ʻomi e melinó mo e malu ki ha fuʻu kolo kakato (vakai, Hilamani 13:12–14).

ʻE lava ke Hoko e Taú ko ha Ui ke Fakatomala

ʻI he taimi ʻoku tau fakangaloʻi ai e ʻOtuá, ʻokú Ne ui mai kiate kitautolu. ʻOkú Ne tomuʻa fakaʻaongaʻi ha ngaahi founga angaʻofa hangē ko e ngaahi ueʻi fakatāutahá mo e kau palōfitá. ʻOku toe lahi ange ʻEne feingá kapau ʻoku ʻikai ke tau tokanga ange kiate Ia. ʻOku ʻi ai e taimi, ʻokú Ne fakaʻatā e taú mo e fakamamahí ko ha konga ia ʻo ʻEne feinga fakaʻosi ke tokoniʻi kitautolu ke foki kiate Iá.6

Naʻe pehē ʻe Molomona, “Pea ko ia ʻoku tau ʻiloʻi kapau ʻoku ʻikai ke tauteaʻi ʻe he ʻEikí ʻa hono kakaí ʻaki ʻa e ngaahi mamahi lahí, ʻio, kapau ʻoku ʻikai te ne tauteaʻi ʻa kinautolu ʻaki ʻa e mate mo e ilifia, pea mo e honge mo e faʻahinga mahaki fakaʻauha kotoa pē, he ʻikai te nau manatuʻi ia” (Hilamani 12:3). ʻE lava ke hoko e taú ko ha fakamanatu ke tau fakatomala mo foki ki he ʻOtuá.

ʻOku ʻOmi ʻe he ʻOtuá ha Fakafiemālie he Taimi Taú

ʻI he taimi ʻoku fie maʻu ke mamahi ai e kau ākonga ʻa e ʻOtuá mei he nunuʻa ʻo e taú, ʻoku ʻomi ʻe he ʻOtuá ha fakafiemālie kiate kinautolu. ʻI he taimi ne taki pōpula ai ʻa ʻAlamā mo hono kau muimuí, naʻa nau tafoki he taimi pē ko iá ki he ʻEikí (vakai, Mōsaia 23:27–28), pea naʻá Ne tali atu he taimi pē ko iá: “Te u fakamaʻamaʻa foki ʻa e ngaahi kavenga kuo hilifaki ki homou ngaahi umá, ke ʻoua naʻa mou ongoʻi ia ʻi homou tuʻá, lolotonga hoʻomou ʻi he nofo pōpulá; … pea ke mou ʻiloʻi fakapapau ko au ko e ʻEiki ko e ʻOtuá, ʻoku ou tāpuakiʻi hoku kakaí ʻi honau ngaahi faingataʻaʻiá” (Mōsaia 24:13–14).

Ne talaange ʻe Sēkope ki he kakai loto maʻa ʻi hono kuongá, “Sio ki he ʻOtuá ʻi he ʻatamai ʻoku tuʻu maʻu, pea lotu kiate ia ʻi he fuʻu tui lahi, pea te ne fakafiemālieʻi ʻa kimoutolu ʻi homou ngaahi faingataʻaʻiá, pea te ne taukapoʻi ʻa kimoutolu, ʻo fekau hifo ʻa e tauteá kiate kinautolu ʻoku feinga ke fakaʻauha ʻa kimoutolú” (Sēkope 3:1).

ʻOku fakapapauʻi mai ʻe he kau palōfita ʻo onopōní e moʻoni ko ʻení. Naʻe akoʻi ʻe ʻEletā Siosefa B. Uefilini (1917–2008) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá, “Neongo ʻoku ʻikai ke faʻa kau mai [e ʻOtuá] ʻi he ngaahi meʻa ʻoku hokó, ka kuó Ne talaʻofa ki he kau faivelengá ha nonga ʻo aʻu ai pē ki he taimi ʻo ʻenau faingataʻaʻiá mo e mamahí.”7

Naʻe pehē ʻe Palesiteni Penisoni, “Neongo ʻoku fakaʻau ke toe kovi ange e kuongá, … ka ʻoku ʻikai totonu ke tau ilifia kapau te tau falala ki he ʻOtuá mo tauhi ʻene ngaahi fekaú.”8

ʻOku Ui ha Niʻihi ke Hoko ko ha Fakamoʻoni Ke Fakafepaki ki he Angahalá

Neongo ʻe lava ke fakahaofi e kau ākonga ʻa Kalaisí mei he taú, ka ʻe ʻi ai e kau ākonga ʻe niʻihi ʻe tuku ke faingataʻaʻia pe mate ke hoko ko ha fakamoʻoni ki he angahalá. Ko ha foʻi moʻoni faingataʻa ʻeni ʻoku faingataʻa ke tali pe mahino. Naʻe fakamanatu mai ʻe ʻEletā Niila A. Mekisuele (1926–2004) ʻo e Kōlomu ʻo e Kau ʻAposetolo ʻe Toko Hongofulu Mā Uá “ʻe ikai hao ʻaupito ʻa e kakai tui faivelengá mei he ngaahi meʻa ʻoku hoko ʻi he palanite ko ʻení.”9 Ne fakahā ʻe Palesiteni Hingikelī ko e niʻihi ʻo kitautolu ʻe “mahalo naʻa tau faingataʻaʻia.”10

ʻOku fakatolonga mai ʻe he Tohi ʻa Molomoná ha ngaahi talanoa ʻo e ngaohikovia fakamamahí mo e anga fītaʻá ke tokoni ke mahino kiate kitautolu e ʻuhinga ʻoku tukuange ai ke mamahi mo mate e kau ākonga ʻa e ʻEikí, ʻo kau ai e kau palōfitá pea pehē ki ha kakai fefine mo e fānau taʻehalaia. Hangē ko ʻení, ne hanga ʻe he kau taulaʻeiki angakovi ʻa e Tuʻi ko Noá ʻo haʻi e palōfita ko ʻApinetaí “ʻo nau haha hono kilí ʻaki ʻa e ngaahi haʻinga ʻakau vela ʻo aʻu ki heʻene mate.” Ne fai ʻe ʻApinatai haʻane fakamoʻoni kimuʻa peá ne maté, “Pea kapau te mou tamateʻi au, te mou lilingi ai ʻa e toto taʻehalaia, pea ʻe tuʻu foki ia ko ha fakamoʻoni ke talatalaakiʻi ʻa kimoutolu ʻi he ʻaho fakaʻosí” (Mōsaia 17:10, 13).

Ne toe ʻi ai ha fakapō fakamamahi ʻi he Tohi ʻa Molomoná, ʻi hono hanga ʻe he kau loea mo e kau fakamaau angakovi ʻo ʻAmonaihaá ʻo tutu e ngaahi uaifi mo e fānau ʻa e kakai ne ului ki he tui fakalotú. Ne ʻomi ʻa ʻAlamā mo ʻAmuleki ki he feituʻu ne hoko ai e mate fakamaʻatá pea fakamālohiʻi ke na mamata tonu ki he tāmate fulikivanu ko ʻení.

“Pea ʻi he vakai ʻa ʻAmuleki ki he ngaahi mamahi ʻa e kakai fefine pea mo e fānau ʻa ia naʻe vela ʻi he afí, naʻá ne mamahi foki mo ia; ʻo ne pehē kia ʻAlamā: Te ta lava fēfē ke mamata ki he meʻa fakamamahí ni? Ko ia ta mafao atu hota nimá, pea ngāue ʻaki ʻa e mālohi ʻo e ʻOtuá ʻa ia ʻoku ʻiate kitauá, ʻo fakahaofi ʻa kinautolu mei he ngaahi ulo ʻo e afí.”

Ka naʻe tali ange ʻa ʻAlamā kiate ia, “ʻOku taʻofi au ʻe he Laumālié ke ʻoua naʻa mafao atu hoku nimá; he vakai ʻoku maʻu ʻa kinautolu ʻe he ʻEikí kiate ia, ʻi he nāunau; pea ʻokú ne tuku ke nau fai ʻa e meʻá ni, pe fai ʻe he kakaí ʻa e meʻá ni kiate kinautolu, ʻo fakatatau mo e fefeka ʻo honau lotó, koeʻuhí ke totonu ʻa e ngaahi tautea te ne fai kiate kinautolu ʻi hono houhaú; pe ʻe tuʻu ʻa e toto ʻo e kakai taʻehalaiá ko ha fakamoʻoni ke talatalaakiʻi ʻa kinautolu, ʻio, pea tangi lahi ʻi he talatalaakiʻi ʻo kinautolu ʻi he ʻaho fakamuí” (ʻAlamā 14:10–11).

ʻOku Hū e Kau Angatonu ʻoku Tōtaú ki he Mālōlōʻanga ʻo e ʻEikí

ʻI heʻetau tangi he mole e ngaahi ʻofaʻanga faivelengá, kuo fakamahinoʻi mai kiate kitautolu ʻe he Tohi ʻa Molomoná ʻoku nau hū kinautolu ki he mālōlōʻanga ʻo e ʻEikí ʻo nau fiefia ai. Naʻe lea fakahangatonu mai ʻa Molonai ki he meʻá ni, “He ʻoku tuku ʻe he ʻEikí ke tāmateʻi e kau māʻoniʻoní koeʻuhí ke fakahoko ʻene fakamaau totonú mo e tauteá ki he kau fai angahalá; ko ia ʻoku ʻikai ʻaonga ke mou mahalo kuo mole ʻa e kau māʻoniʻoní koeʻuhí he kuo nau mate; kae vakai, ʻoku nau hū ki he mālōlōʻanga ʻo e ʻEiki ko honau ʻOtuá” (ʻAlamā 60:13).

Hili ha tau ne mole ai ha “ngaahi ʻangaʻanga ʻo e toko lau afe … ʻoku ʻauʻaunga ʻi ha ngaahi fokotuʻunga ʻi he funga fonuá,” ʻo kau ai ha niʻihi ʻo e kau ākonga faivelenga ʻa Kalaisí, pea lekooti ʻe he Tohi ʻa Molomoná ko e faʻahinga ne moʻuí ne “tengihia moʻoni ʻe he toko lau afe kehe ʻa e mole honau kāingá, ka ʻoku nau fiefia mo vīkiviki ʻi he ʻamanaki, mo ʻenau ʻilo foki, ʻo hangē ko e ngaahi talaʻofa ʻa e ʻEikí, ʻoku fokotuʻu hake ʻa kinautolu ke nofo ʻi he nima toʻomataʻu ʻo eʻOtuá, ʻi he nofo fiefia taʻe-hano ngataʻanga” (ʻAlamā 28:11–12).

Ko e Pilinisi ʻo e Melinó

Ne ʻomai e Tohi ʻa Molomoná ke tāpuekina e moʻui ʻa kinautolu ʻoku moʻui he ngaahi taimi ʻo e taú mo e fetāʻakí. ʻOku fakamamafaʻi mai ʻe he ngaahi meʻa ne hokó mo e akonaki ʻoku lekooti ʻi he tohí ni e ʻamanaki leleí, fakafiemālié, mo ha fakakaukau ʻoku fakalangí. ʻOku tau ʻilo ʻe fakahaofi ha tokolahi ʻi he talangofua ki he ʻOtuá, pea ʻoku lava ke hoko e taú ko ha ui ke foki ki he ʻOtuá, pea ʻomi ʻe he ʻOtuá e fakafiemālié ki Heʻene kau ākonga ʻoku fie maʻu ke nau mamahí. ʻOku tau toe ʻilo foki ko e kau angatonu ko ia ʻoku mate he lolotonga e taú pe fakamamahí te nau tuʻu ko ha fakamoʻoni ki he fai angahalá pea ʻe hū atu e kau ākonga ko ʻení ki he mālōlōʻanga ʻo e ʻEikí.

Ko hono aofangatukú, ʻoku akoʻi kitautolu ʻe he Tohi ʻa Molomoná ki he founga ʻoku lava ke maʻu ai ʻe he kau ākonga ʻa Kalaisí e melino ʻi honau lotó, ʻapí, mo e ngaahi puleʻangá. Ko e meʻangāue mahuʻinga taha ia te ne ʻomi kitautolu kia Sīsū Kalaisi, ko e Pilinisi ʻo e Melinó.

Maʻuʻanga Fakamatalá

  1. Thomas S. Monson, “Mālohi ʻo e Lakanga Fakataulaʻeikí,” Liahona, Mē 2011, 66.

  2. Gordon B. Hinckley, “Moʻui ʻi he Kakato ʻo e Ngaahi Kuongá,” Liahona, Sānuali 2002, 4.

  3. Ezra Taft Benson, “The Book of Mormon—Keystone of Our Religion,” Liahona, Nov. 1986, 7.

  4. ʻOku ʻi ai ha ngaahi folofola ʻe 56 nai ʻi he Tohi ʻa Molomoná ʻokú ne akoʻi e founga ne fakahaofi ai ʻe he ʻEikí e kakaí mei he taú mo e ngaahi tūkunga fakatuʻutāmaki kehé.

  5. Russell M. Nelson, “Fehangahangai mo e Kahaʻú ʻi he Tui,” Liahona, Mē 2011, 34–35.

  6. ʻOku ʻi ai ha ngaahi folofola ʻe 35 nai, kau ai ha 11 mei he Tohi ʻa Molomoná, ʻokú ne akoʻi e founga ne fakaʻatā ai ʻe he ʻEikí e taú mo e fakatamaki fakaenatulá ke ne tokoniʻi kitautolu ke tau manatuʻi e ʻEikí.

  7. Joseph B. Wirthlin, “Kumi ʻo ha Taulanga Ū,” Liahona, Siulai 2000, 71.

  8. Ezra Taft Benson, ʻi he Conference Report, Oct. 1951, 46.

  9. Neal A. Maxwell, “Takatakaiʻi ʻe he Ongo Nima ʻo [ʻEne] ʻOfá,” Liahona, Nōvema 2002, 17.

  10. Gordon B. Hinckley, “Ko e Ngaahi Kuonga ʻoku Tau Moʻui Aí,” Liahona, Sān. 2002, 86.

ʻOku ʻi ai ha kau ākonga hangē ko ʻApinetai (ʻoku hā ʻi ʻolunga mo lalo), ʻoku ui ke nau mamahi pe mate koeʻuhí ke nau tuʻu ko ha kau fakamoʻoni ki he fai angahalá.

ʻOlungá: Naʻe kātekina ʻe Nīfai hono haʻi he ʻaho ʻe fā kae ʻoua ke toki fakatomala ʻa Leimana mo Lemiuela ʻo vete ia (vakai, 1 Nīfai 18:9–21). Toʻomataʻú: Ne ʻikai ha taha he kau tau kei talavou ʻe toko 2,000 ʻa Hilamaní ne mate ʻi he taú (vakai, ʻAlamā 56:44–57).

Toʻohemá: Naʻa nau Ngaohikovia ʻAupito Au, tā ʻe Walter Rane, ʻi he angalelei ʻa e Church History Museum; toʻomataʻú: Naʻe Tuku ʻEnau Falalá ʻi he ʻOtuá, tā ʻe Walter Rane, ʻi he angalelei ʻa e Church History Museum

Ne mamata ʻa ʻEta (ʻolunga) mo Molonai (peesi 34) ki hono fakaʻauha hona kakaí ʻe he taú (vakai, ʻEta 13:13–14; Molonai 1:1–4).

Toʻohema ʻi ʻolungá: Ko Hono Silaʻi ʻe ʻApinetai ʻEne Fakamoʻoní, tā ʻe Ronald Crosby, ʻikai lava ke hiki hano tatau ; toʻohema ʻi laló: Ne Fakamoʻoni ʻa ʻApinetai, tā ʻe Walter Rane, ʻi he angalelei ʻa e Church History Museum; toʻomataʻú: Ne Fakaofo e Ngaahi Kikite ʻa ʻEtá, tā ʻe Walter Rane, ʻi he angalelei ʻa e Church History Museum

Naʻá ku Toe Tokotaha pē, tā ʻe Walter Rane, ʻi he angalelei ʻa e Church History Museum

Paaki