“Panag-istoryahanay sa Pamilya mahitungod sa Hikog,” Liahona, Hulyo 2024.
Panag-istoryahanay sa Pamilya mahitungod sa Hikog
Isip mga ginikanan, gusto nato nga maandam ang atong mga anak alang sa bisan unsa nga potensiyal nga peligro nga lagmit nilang atubangon. Bisan og kini dili komportable nga hisgotan, ang hikog mao ang usa niadtong mga peligro.
Ang kinabuhi sa pamilya nahisama sa usa ka paglawig sakay sa raft diha nagbul-og nga sulog sa nagputing tubig sa suba. Samtang ang mga pamilya nanagsul-ob sa mga life-jacket, ug mga helmet, ang mga ginikanan sama sa mga giya diha sa suba kinsa nakaagi na latas niini kaniadto. Ang mga anak nagkinahanglan kanato sa pagpasidaan kanila sa kusog nga mga sulog o sa mga bato sa unahan. Kon sa unahan sa suba lagmit adunay makadaot nga busay, atoa bang pasidan-an ang atong mga anak mahitungod niini? Atoa ba silang panudloan kon unsaon sa pagbugsay ug kon asa momaniubra aron matipas sa ilang rota, o maghulat lang ba kita hangtod nga sila magbitay na sa pangpang una sila pasidan-an?
Isip mga ginikanan, kita mahimong dili komportable nga mohisgot og usa ka hisgotanan sama sa hikog, apan kita makatabang sa pagpanalipod ug pagpangandam sa atong mga anak sa dili pa sila makabaton sa peligroso nga mga hunahuna.
Ang mga ginikanan makatabang sa mga bata nga makat-on sa pagkahimong lig-on ug aron makahibalo kon asa sila makadangop kon sila nagkinahanglan og emosyonal nga tabang. Si Reyna I. Aburto, kanhi Ikaduhang Magtatambag sa Kinatibuk-ang Kapangulohan sa Relief Society, mitudlo nga “kiini mahimong maglakip sa pagkahibalo kabahin sa emosyonal nga mga sakit, pagpangita og mga kapanguhaan nga makatabang sa pagsulbad niini nga mga pakigbisog, ug sa kataposan modala sa atong mga kaugalingon ug sa uban ngadto ni Kristo, kinsa mao ang Gamhanan nga Tig-ayo.”
Usa ka Importanteng Isyu nga Pagahisgotan
Ang pipila sa mga paghikog mahitabo nga walay klaro nga pasidaan. Sa pipila adunay mga hanap kaayo lamang nga mga timailhan, o usahay ang mga timailhan dili masipyat. Kita wala gayod makahibalo kon unsa ang gihunahuna sa atong mga anak, busa kita kinahanglan moandam kanila sa bata pa—inkaso nga ang mga hunahuna sa hikog mosantop sa ilang mga hunahuna.
Si Sister Aburto mimatuod, “Importante nga hisgotan ang kabahin niini nga mga isyu uban sa atong mga anak, mga pamilya, ug mga higala diha sa atong mga panimalay, mga ward, ug mga komunidad.”
Si Elder Dale G. Renlund sa Korum sa Napulog Duha ka Apostoles mitudlo: “Matag usa kanato adunay mga sakop sa pamilya, minahal nga mga higala, o mga kaila kinsa nakasinati og mga hunahuna sa paghikog, misulay sa paghikog, o mihunos sa ilang kinabuhi. … Daghang ward ug mga stake [ug mga pamilya] nga mikonsiderar nga maghisgot mahitungod sa paglikay sa hikog human nga ang usa ka tawo mihunos sa ilang kaugalingong kinabuhi. Ang akong pangutana mao kini—nganong maghulat pa man kita nga moabot kana? Nganong dili man buhaton karon? Tungod kay adunay tawo diha sa ward o stake nga nagbaton og mga hunahuna sa paghikog.”
Ako tiunay nga nakig-istorya sa akong mga anak pipila ka tuig ang milabay human nahitabo ang usa ka lokal nga trahedya. Gibati nako nga napugos sa pagpakigbahin kanila nga pinaagi ni Jesukristo, sa kanunay adunay usa ka dalan nga makapadayon. Walay butang nga ilang mabuhat, o mapakyas sa pagbuhat, nga makapahimo sa paghikog nga tubag. Sa ilang malumo nga pangidaron, ako walay mahunahunaan nga rason nga sila manaa sa risgo, apan ako nasayod nga ako adunay daghan pang mahimo aron maandam ang akong mga anak sa pagdumala sa peligro, posibleng mga hunahuna sa paghikog.
Ang Paghisgot mahitungod sa Hikog Makalikay sa mga Paghikog
Ang giya sa kapanguhaan sa Simbahan alang sa paglikay sa hikog nagpahibalo: “Ang paghisgot mahitungod sa hikog dili makapahimo sa usa ka tawo nga mosulay sa paghikog. Sa pagkatinuod, ang dayag nga paghisgot mahitungod sa hikog maoy usa ka epektibong paagi sa pagtabang nga mapakgang ang paghikog.”
Sumala pa ni John Ackerman, PhD, manedyer sa klinikal nga paglikay sa hikog sa Nationwide Children’s Hospital, “Ang paghimo og komportabling palibot aron sa paghisgot mahitungod sa hikog, makaluwas sa kinabuhi sa bata.” Sa pagkatinuod, siya midugang, “kon ang usa ka bata nanlimbasog sa mga hunahuna sa paghikog, ang pagkasayod nga ang usa ka nagpakabana nga hamtong andam nga makig-istorya sa kasagaran mao ang makapahupay.”
“Ang paghisgot mahitungod sa hikog sa tukma nga mga paagi sa pagkatinuod makatabang sa paglikay niini kay sa pag-awhag niini,” matod ni Sister Aburto. Namatay ang iyang amahan sa hikog. Sulod sa katuigan, gilikayan niya nga hisgotan ang mahitungod sa kamatayon sa iyang amahan ngadto sa iyang pamilya. Hinoon, sukad niana nakat-onan niya ang kaimportante sa pagsulti mahitungod niini sa matinuoron ug yano nga paagi. “Karon dayag na nakong mahisgotan ang kamatayon sa akong amahan ngadto sa akong mga anak ug nakasaksi sa pagkaalim nga mahatag sa Manluluwas ngadto sa kalibotan sa mga espiritu ug nganhi sa atong kalibotan.
Ang bukas nga mga panag-istorya mahitungod sa hikog makapagahom sa mga bata sa pagduol ngadto sa ilang mga ginikanan ug sa ubang kasaligan nga mga hamtong imbis mosulay sa pagmaniubra sa mga hunahuna sa paghikog sa ilang kaugalingon, kon ugaling nga motumaw gayod kini.
Ang mga bata nga anaa sa pangidaron nga sais o siyete nareport nga adunay mga hunahuna sa paghikog. “Sa kaniadto … ang mga therapist ug ang mga tigsiksik ug ang mga ginikanan wala motuo nga bisan gani ang mga bata ubos sa 10 o 11 anyos aduna nay mga hunahuna sa paghikog,” miingon si Dr. Ackerman. “Nasayod kami nga dili kana tinuod.” Gipakita niya nga bisan ang gagmayng mga bata makakonektar sa seryosong paghunahuna nga maghikog pinaagi sa pagbati sama sa nabug-atan, anaa sa emosyonal nga kasakit o nagsinati og kawalay paglaom.
Mipasalig si Sister Aburto nga: “Ang pagkahibalo kon unsaon sa pag-ila ang mga timaan ug simtomas diha sa atong kaugalingon ug sa uban makatabang kaayo. Makakat-on usab kita sa pagbantay og dili tukma o dili himsog nga sundanan sa panghunahuna ug unsaon pagpuli niini og usa nga mas tukma ug mas himsog.”
Ang Hikog Mas Kanunay nga Nahitabo Kaysa Atong Gihunahuna
Sa tibuok kalibotan, hapit usa ang patay pinaagi sa hikog ang mahitabo sa matag 40 segundo, ug kini mao ang ikaduha nga hinungdan sa kamatayon sa kalibotan sa mga tawo nga nag-edad og 15–24. Sa kasamtangan nga pagtuon nga gipahigayon tali sa liboan ka batan-on sa Utah, USA, ang mga tigsiksik gikan sa Brigham Young University nakadiskobre nga gibana-bana nga 12 porsyento sa Santos sa Ulahing mga Adlaw nga mga batan-on seryosong mikonsiderar sa paghikog, ug 4 porsyente ang misulay.
Alang sa konteksto, sa grupo nga 25 ka batan-on, 3 niana, base sa estatistika, naghunahuna og hikog, ug usa ang misulay.
Kon kita makatabang sa atong mga anak sa pagpangita og suporta nga ilang gikinahanglan sa dili pa sila moabot sa punto sa krisis—kon ang seryoso nga paghunahuna nga maghikog mahimong usa ka plano—kita makahimo sa pagtabang kanila nga matipas ang tumong sa dili pa kaayo ulahi ang tanan.
Asa Magsugod
Sa linghod pa kaayo nga edad, ang mga bata magsugod na sa pagsabot sa ilang mga pagbati, apan kita makasangkap kanila sa pinulongan aron masakto ang paghulagway sa ilang mga pagbati. Ang unang lakang tingali mao ang pagtabang sa usa ka bata nga mapalig-on ang iyang emosyonal nga bokabolaryo. Makatudlo kita sa mga bata sa pagsabot sa mga kalainan tali sa kasuko, kaguol, kasagmuyo ug uban pa. Kon ang bata makapasabot kon unsa ang iyang gibati, kita mahimong magtinabangay gikan diha. Sa paagi nga tukma sa edad, mahimo natong hisgotan ang ilang grabeng mga pagbati ngadto sa mga bata nga nag-edad pa og sayis ug tabangan sila sa pag-ila ug pagtubag niini nga mga pagbati.
Kining sayo nga mga panag-istoryahanay makatabang usab sa mga ginikanan nga mapamilyar sa kasagaran nga mga emosyon sa ilang mga anak. Kadaghanan sa mga bata makasinati og maayo ug dili maayo diha sa emosyonal. Normal kini. Ang panag-istoryahanay sa sayo pa ug sa kasagaran uban sa gagmayng mga bata makahatag sa mga ginikanan og usa ka sukdanan sa pagbati aron masabtan ang kalainan tali sa tipikal nga maayo ug dili maayo sa pagkabata ug sa peligro nga seryosong paghunahuna nga maghikog.
Ang mga panag-istoryahanay mahitungod sa hikog sama ra sa pagbansay sa pagpugong nga gihatag sa mga ginikanan. Kita makaandam sa kabataan ug kabatan-onan sa posibilidad sa pagsinati sa seryosong paghunahuna nga maghikog sa samang paagi nga kita moandam kanila kon unsaon sa pagdrayb ang usa ka sakyanan ug unsa ang buhaton sa higayon nga adunay aksidente. “Gusto nato nga andamon ang atong mga anak nga makasabot kon unsa ang mahimong mahitabo sa emosyonal ug kon unsa ang mahimo nilang makita sa ilang mga higala,” matod ni Dr. Ackerman.
Pagpadayon sa Panag-istoryahanay
Samtang magdako ang mga bata, ang mga panag-istoryahanay tali kanato ug kanila mohingkod usab. Makapangutana kita og bukas nga mga pangutana ug dayon tugotan ang mga bata sa pagtubag nga prangka. Moawhag sa mga bata nga magmatinuoron sa ilang lisod nga mga pagbati. Nakita sa pagsiksik nga ang pagtubag sa lisod nga mga emosyon mahimong makapakunhod sa kagrabehon ug kadugayon niini.
Pinaagi sa bukas nga komunikasyon mahitungod sa pagbati og depresyon, hikog, o mga pagbati sa pagkawalay kadasig, ang mga bata makakat-on nga sila mahimong mopakigbahin sa ilang sinsero nga mga hunahuna ug nga sila sa emosyonal nga paagi luwas uban kanato. “Sila makakuha usab og klarong pagsabot sa mensahe nga kamo adunay lawom nga pagpakabana mahitungod kanila, ug ang ilang kalipay ug pagkatawo importante nganha kaninyo,” miingon ang usa sa magtatambag sa kahimsog sa pangisip.
Ang atong gugma ug suporta alang sa atong mga anak mahimong modelo sa gugma sa Langitnong Amahan alang sa matag usa kanato. “Ang inyong Langitnong Amahan nahigugma kaninyo—matag usa kaninyo,” gitudlo ni Presidente Thomas S. Monson (1927–2018). “Kana nga gugma dili gayod mausab. … Anaa kini alang kanimo kon kamo naguol o malipayon, nawad-an sa paglaom o malaomon. Ang gugma sa Dios anaa alang kanimo dili igsapayan kon mobati man kamo nga angayan o dili sa gugma. Anaa ra kini kanunay.”
Dihadiha dayon human ako maghisgot bahin sa hikog ngadto sa akong kaugalingong mga anak, ang akong nuebe anyos nga anak nga lalaki nangutana kon mahimo ba siya makig istorya nako sa pribado. Misulti siya nako mahitungod sa mga higayon nga siya naghunahuna sa paghunos sa iyang kaugalingong kinabuhi, kompleto kon unsaon niya kini sa pagbuhat. Wala gayod ako magdahom nga siya aduna niini nga mga hunahuna. Ako siyang gigakos, mipasalamat kaniya sa iyang kaisog sa pagsulti kanako, ug misulti kaniya nga bisan unsa pay mahitabo unsa man ang iyang gibuhat o gihunahuna, siya gibahandi ug gikinahanglan sa among pamilya. Ug akong gipasalig ang akong kaugalingon sa pagbantay kaniya sa bisan unsa pang mga timailhan sa seryosong paghunahuna nga maghikog o sakit sa pangisip.
Ang Hikog Dili ang Tubag
Pipila sa kabatan-onan tingali nahadlok nga ang paghikog mao lang ang ilang bugtong paagi sa paglingkawas sa ilang kawalay paglaom. Si Presidente Jeffrey R. Holland, Akting nga Presidente sa Korum sa Napulog Duha ka Apostoles, mipasalig: “Bisan pila pa ka sayop nga inyong nahimo … , o unsa ka kalayo sa panimalay ug pamilya ug sa Dios, mopamatuod ko wala pa kamo malayo sa balaanong gugma. Imposible nga ang mahangtorong kahayag sa Pag-ula ni Kristo dili moabot kaninyo.”
Agi’g dugang sa pakig-istorya sa atong batan-on pa nga mga anak, kita mahimong makig-istorya ngadto sa kabatan-onan nga mosunod sa modelo nga gihatag ni Presidente Holland: “Ngadto ni bisan kinsa sa atong kabatan-onan nga anaa sa panlimbasog, bisan unsay inyong kabalaka o mga kalisod, ang kamatayon pinaagi sa hikog napamatud-an nga dili maoy tubag. Dili kini makahupay sa kasakit nga inyong gibati o nga sa inyong hunahuna kamo ang hinungdan. Dinhi sa kalibotan nga nagkinahanglan gayod sa tanan nga kahayag nga maangkon niini, palihog ayaw pagamyi ang mahangtoron nga kahayag nga gibutang sa Dios sa inyong kalag sa wala pa kini nga kalibotan. … Ayaw gub-a ang kinabuhi nga gibuhisan ni Kristo sa Iyang kinabuhi aron matunhay. Masugakod ninyo ang mga panglimbasog niining mortal nga kinabuhi tungod kay kami motabang ninyo sa pagpas-an niini. Mas lig-on kamo kay sa inyong gihunahuna. Anaa ang tabang, gikan sa uban ug ilabi na gikan sa Dios. Gipangga kamo, ug gipakabili ug gikinahanglan. Nagkinahanglan kami kaninyo!”
Ikaw ug ang imong kapikas makahisgot kon kanus-a ang maayo nga panahon nga maghisgot mahitungod niini—sa dili pa moabot ang krisis, kon ugaling adunay, moabot. Kamo mahimong magmainampoon nga magtinguha sa Espiritu sa pagtabang sa tukmang panahon ug sa mga pulong sa panag-istoryahanay uban sa inyong mga anak.
Kita dili gayod responsable sa pagpili sa laing tawo sa pagtapos sa usa ka kinabuhi, apan adunay mga butang nga atong mahimo aron makatabang nga malikayan kini. Sama sa gitudlo ni Presidente Holland:
“Ang Bugtong Anak sa Dios mianhi sa paghatag kanato og kinabuhi pinaagi sa pagbuntog sa kamatayon.
“Kinahanglan atong ibug-os mismo ang atong pasalig ngadto sa gasa sa kinabuhi ug moadto aron motabang niadtong namiligro nga mosalikway niining sagrado nga gasa.”