Riiki bwa te Kakabwaia Nakoia Raora
I tataro bwa ngkami aika kairake n ataeinimwaane aika kam tamaroa tiaki n ae kam na ti tau ni karekei aia mwakuri ni ibuobuoki anera, ma kam na riki bwa anera ni ibuobuoki nako nanon maiuia tabeman.
Ngke te kairake n ataeinimwaane ae uabwi ma itiua, e katabuaki Wiriboti Wiiterabu bwa te ibonga n Nobembwa 5, 1834. Waniua te bong imwiina ao e moana ana mwakuri ni mitinare i nanon uoua te ririki n Aaba ake i Maiaki.1 N te tariki teuana ao e reke aia tabo ngaia ma toana ni maeka iroun te utu teuana are e katauraoia ibukiia te timanti ae akea nangoana ibukin aia tabo ni wene, are e kabwarabwara taekana bwa “moan te matoatoa imwiin te nankoanako inanon onobwi te maire n akea te bwai ae kanaki.” E uringnga rimwi riki, “Bwa anne bon te kabanea ni matoatoa man mwakurin te bong i nanon maiuna.”2
N te bong are i mwiina ao a nakonako i nanon te tebwi ma uoua te maire riaan te karau ni karokoa ae a roko n ana auti te mwaane temanna are e a tia n riki bwa kaain te botaki ni kamwarua. E taku te Tari ae Wiiterabu, “Bwa a nangi tibwa tekateka kaain te utu aei bwa a nang kaingaabong ngke ti roko. Bon te katei ngkoa ni boong akekei irouia kaain Mitiorii te tuangko bwa ko na amwarake e ngae ngkana aia kairiribai ngkoe; mangaia are e tuangiira bwa ti na amwarake ao ti rangi ni kukurei n te kakao. E ataia bwa kaain te Moomon ngaira; ma n te tai are ti nang moana amwarakera iai, e moana tinaraean te Moomon. E rawata i aon ana raurau te beikan ao bunimoa, ao te kariki ae bati i aon te taibora, ma ana taeka n tinaraean te Moomon e aki tukii amwarakera, a matoatoa riki ana taeka n tinaraa ma ti a kawitataira riki n amwarake, ni karokoa ae a on birotora n te amwarake; imwiina ti teirake man te taibora, ti anai bwarara, ao ti kaaitaua ibukin ara kaingaabong. Te kabanea n taeka are ti ongo mairouna e bon waaki naba n tinaraa. Ma I mwiokoa te Uea bwa e na anganna kanuangana ibukin amwarakera n te ingabong anne irouna.”3
Ni banen ana moa n ririki n ana mwakuri ni mitinare ao e taekinna bwa e a tia ni “mwananga inanon teniua tengaa ao uabubua abwii ma waniua te maire, e a tia ni karaoi bootaki aika e nakon tebubua ao itibwi tabun mwaitiia, [ao] e bwabetitoiia angaun ma teniman aomata.”4
Ana moan mwakuri ni mitinare nakon Aaba i Maiaki e rimwiaki n uoua mwakuri ni mitinare aika uarereke nakon te aba ae Bokiti ni mataniwiin te Aba ae Mein,5 ao uoua riki ana tabo ake e karaoa iai ana mwakuri ni mitinare iaon Engiran. 6 Inanon ana tai ae a tibwa nako ni karaoa ana mwakuri ni mitinare i Engiran, n te 1840, e kakoaua bwa, “man ana kakabwaia te Atua,” e a tia n riki bwa te bwai ni mwakuri ibukin uouotaia wanibubua aomata nako nanon te Ekareita inanon te tai ae waniua namwakaina.7
E taekinna Wiribote Wiiterabu bwa Ana Boki Moomon e berita bwa “E a tia te Atua ni katauraoa te anga teuana ibukin te aomata, rinanon te onimaki, ni kona ni karaoi kakai aika a korakora; mangaia are e riki bwa te kakabwaia teuana ae korakora nakoia raona n aomata.”8 Tariu aika kairake n te Nakoanibonga ae te Aaron, I kan kauringi ngkami bwa Tamara are i Karawa e aki ti tangiri ngkami bwa kam na raoiroi, ma kam na raoiroi bukin buokaia tabeman, ni buokiia tabeman ma ni kakabwaiai maiuia, ao n riki bwa te tia buokiia raom nako.
Ti warekia n te Euangkerio ae Ruka bwa “Iesu e rikirake ni wanawanana ao n abwakina, ao tatangiran te Atua ao aomata.”9 Ibukina bwa ara koaua ni bwain te aonaaba ibukin te kororaoi e irekereke ma aron rikira kanga te Tia Kamaiu, ngkanne, ti riai naba ngaira n rikirake ni wanawanara ao n abwakin rabwatara, ao n tatangiran te Atua iroura.
Mwakuri ni kakukurei ibukin te kooram ao mwakuri ni Katiteuanaaki ma Ataeinnaine ngkana e baireaki raoi ma ni maroroakinaki raoi inanon Kometen te Roronrikirake n te Bitiobiriki,10 a kona ni buokiia kairake n ataeinimwaane ao ataeinnaine, ni ikotaki ma te koraki ake a aki bati ni kakaonimaki ao te koraki ake tiaki kaain ara Ekaretia, n rikirake inanon te wanawana ngkana a karekea kukureia ae bati riki ibukin koroboki aika tabu ao aia taeka burabeti aika maiu, ao a iri ni karaoan Mwakuri ni Katiteuanaaki ake a irekereke ma “bwaai aika raraoi, aika tamaroa, ke taeka aika raraoi, ke taeka ni kaunga nano.”11
Te buoka ni iango teuana ni Kometen te Roronrikirake n te Bitiobiriki e kona ni katauraoi kataneiai aika a bongana ibukiia taani kairiiri n rooro ni kabane nakon aika a na roko ake a konaa n rabakau ni mwakuri n te aro ae moan te raoiroi ni kauntira nako.
Ngkami aika kairake n ataeinimwaane kam na rikirake n abwakin rabwatami ao ni marurungin rabwatami ngkana kam ira te taenti, takakaro, ao aeka ni kabo n takakaro nako, ake a kona n noraki mairouia taan takakaro aika bwaati. Kam na rikirake inanon tangiran te Atua ngkana kam iriiri taian kakae iaon rongorongon te utu, ni karaoan bwabetito n te tembora ibukiia ara utu ake a tia ni mate, ao n riki bwa te tia reirei n te mweenga ae raoiroi, kaitiaka te umwantabu n taai nako, ni kawari auti ake a kawakinaki iai kaara, ao ni buoka katamaroaan ana tabo te botanaomata. Ngkana ko karaoa aei, ao kaota iai ana mwakuri ni katoto ibukin ana reirei te Uea ae Beniamina bwa “ngkana kam beku ibukiia raomi ao kam bon beku naba ibukin Atuami.”12 Te tia kairiiri i bukiia kairake e na aki kabatia karaoan te karikirake n te mwane ao kabatia riki karaoan te mwakuri ni ibuobuoki nakoia aomata tabeman.
Ngkami taari aika kairake e na rikirake tangiraia aomata iroumi ao kama tauraoi riki iai ibukin am mwakuri ni mitinare, maare ao n ami mwakuri nakon taai aika a na roko ngkana kam a ataa riki aron nakoa aika a kakaokoro ao ni karikirakei aia konabwai rinanon te anga taeka ke kabwarabwara, irakin te kaotioti teuana, ao kamataku ibukin te taarena.
Mwakuri ni kakukurei ibukia ara kairake a riai ni kauringira ibukin ara koaua bwa “aomata a riai ni karekea te kimwareirei,”13 ao ti riai ni kukurei n tibwauaa te kimwareirei anne ma tabeman. N te tai ae e tuai rangi ni maan nako ao I kaaitibo ma te aine temanna ae roko man te aono ni Mainiku are e a maeka ngkai n te Marua ae Taoro Reiki. Bon kaain te aro teuana mai buakon Aaro ni Kiritian ae babane nanona n ana aro, mangaia are I titirakinna bwa e kukurei ni maeka ma Aomata aika Itiaki ni Bong Aika Kaitira ke e aki. E taku ana taeka, Ngai ma kaainnabau e raoiroi iroura, ma ti raraoma iroun natira te aine ae a bon te ateiaine. Ni katoaa tairikin te Katenibong koraki tao n te aoa itiua tabeman ataeinnainen te tabo are ti mena iai a aki toki n totoua rarikin ara auti ngkana a mwananga nako ike a na nako iai ma a tuai ma ni kawariira ni kaira natira ae ai 14 tabuan ana ririki n airi mangaia.”
I taku nakoina, “Bon aio am bong n tekeraoi; I mena n te tabo are I kona iai ni katoka te kangaanga.” E rangi n tauraoi n anganai aran natina ao ana tabo are e mena iai, ao ti nako ni kawara te beretitenti ao mataniwiin te tieminarii.
Raoraora ao kaain rarikira bon natin Tamara are i Karawa ae tatangira aomata are e tangiriia ni kabane bwa a na okiria. E kona n rau nanora ngkana a aki bane roko kaain ara kooram ni moani ingaabongin te Tabati? Bon te koaua ti kona n nako ni kawariia te koraki ake a bati ni kakaonimaki, ao te koraki ake kaain aaro ake tabeua, ao ni kaoiia ma te aakoi nakon aia Bootaki ni Katiteuanaaki Kairake n Ataeinimwaane ao Kairake n Ataeinaine, Tieminarii, Reirei n Tabati, ao te Taromauri n Toa.
Ngke a karekea te Nakoanibonga ae te Aaron Iotebwa Timiti ao Oriwa Kauteri mai i roun te Tia Bwabetito are e a tia ni kautaku ae Ioane, a karekei taian kiing ibukin aia mwakuri ni ibuobuoki anera,”14 ao ai bon aromi naba ngke kam katabuaki. I tataro bwa ngkami aika kairake n ataeinimwaane aika kam tamaroa tiaki n ae kam na ti karekei aia mwakuri ni ibuobuoki anera, ma kam na riki bwa anera ni ibuobuoki ibukin maiuia tabeman, ma ngkami, kam na riki kaanga ai aron te kairake ae Wiriboti Wiiterabu ngke e riki bwa anera ni ibuobuoki ibukin maiuiia aomata tabeman ngkai kam kamwakuri ami onimaki ni mwakurian “kakai aika korakora,” ao ikanne are kona n riki iai bwa kakabwaiaia raomi nako.
E na kauarerekea am onimaki Tatan ao e na kauarerekea korakoran mwaakan te nakoanibonga iroum ni karaoan kakai aika korakora, ma Tamara are i Karawa e a tia ni karekea nakoim katanam mai i karawa, are bon Ana Bwaintibuaraoi te Tamnei ae Raoiroi. Ni moan mwakoron Ana Boki Moomon ao ti reireinaki iai bwa ngke e wareware ni koroboki aika tabu Riaai ao “e kaonaki n Tamnein te Uea.”15 Rimwi ao e berita Nibwaai bwa ngkana ti “ti taekina ana taeka Iesu Kristo … ana tuangko ana taeka Kristo bwaai aika ko riai ni karaoi.”16
Ko kona ni kaaitara ma babaire aika a kaeineti ma te mwakuri ni mitinare, ami beku nakon taai aika a na roko, ao n tokina te mareaki. Ngkana ko wareki koroboki aika tabu ma n tataro ibukin kairam, ko na aki kona n noora te reke n te aro are e na korobokiaki iaon te iteraniba, ma ngkana ko wareware ao ko na kona ni karekea te namakin ae oota raoi ao te wirikiriki, n are e a tia ni beritanaki, bwa te Tamnei ae Raoiroi e na kaotia nakoim bwaai ni kabane ake ko riai ni karaoi.”17
E na kataia Tatan ni konako bwa ko na kona anganako inaomatam n rinerine nakon aeka ni katei tabeua ake ko na kan rangi ni kan kakaraoi, ma Tamam are i Karawa e a tia ni berita nakoim rinanon Ana burebeti, ae Itaia, bwa rinanon te aki mamatam ni koaua, irekereke ma ngkana ko takanikai iaon baika e tangiri rabwatam, E na buokiko ni “kabwarai ana bwai ni kabaebae te buakaka,” ao ni “kabwara kabaean te amo.”18 Karekea te berita anne rinanon te aki mamatam. Ti riai n aki mamatam i mwaain are ti a kaitiakaki. Te baki are e reke man te aki mamatam e na buokiira n anganiira ana tabo te tamnei are ti kainnanoia ni karekean te euangkerio ae bwanin.
Reiakinan koroboki aika tabu ao te aki mamatam, are e rimwiaki n te tataro ni koaua e “kona ni bita te tairiki nakon te ngaina.”19 Maiun te Burabeti ae Iotebwa Timiti ni kabane e kamatata iai aron mwaakan te tataro ao kakoroan bukin ana berita te Uea bwa “Ngkana ko bubuti ao ko na karekea te kaotioti i aon te kaotioti.”20 Teuana te kaotioti ae kakawaki are ko na karekea bon ataakin rabakau aika nano are ko na kona iai n kairi maiuia tabeman ake a tia ni mwarua kawaia. Ni karaoan aei, e raoiroi bwa ko na uringnga ana taeka n reirei Beretitenti Koten B.Ingkiri are e kangai: “Te Tamnei ae Raoiroi bon te Tia tuoa te koaua, are e kona n reireinia aomata bwaai ake a aki kona n reiakin i bon irouia.”21
E iangoia raao aika raraoi Beretitenti Koten B. Ingkiri bwa a na riki bwa taan anai nano nakon kateimatoaia naake a tibwa rairaki nakon te Ekaretia ao manga kaokaia te koraki ake aki bati ni kakaonimaki, e taku ana taeka Robati Buraun ngke e kabwarabwara bwa e kanga n riki te bwai aei:
… N na otabwaniniai n te tangira, ao N na teirake,
Ma raou aika tangiraki aika a kona ni kawakinai;
N na aki konaaki ibukina bwa iai raoraou,
Aika ti tebo ara onimaki ma ngaia aika a na buokai.22
Rimwi riki inanon te maiu, ngke te beretitenti n te Ekaretia, Wiriboti Wiiterabu e katanoata bwa “Akea kaokorona bwa te Ibonga ke te Abotoro, ngkana e karikirakea weteana. Iai iroun te ibonga te kiing ibukin aia mwakuri ni ibuobuoki anera. I tuai ma ni karekea ana kakawakin te Uea i nanon maiu, ma ngke I riki bwa te Abotoro, te Itingaun, ke te Unimwaane, n aron are I a tia ni karekea ngke e reke irou te nakoa ni Ibonga. E a tia te Uea ni kaotia nakoiu baika a mwaiti aika a mena i mwaaiu man te mii ni burabeti, man te kaotioti, ao mai i roun te Tamnei ae Raoiroi.”23 I tataro bwa ngaira n tatabemaniira nako, man ara onimaki, ti na kabongana mwakan te nakoanibonga ni karaoi kakai aika korakora rinanon tataekinan te euangkerio ao buokaia tabeman, ao man anne e riki bwa te kakabwaia ae korakora nakoia raora, i nanon aran Iesu Kristo, amen.