E aki kona n riki nakoiu
Maiumi n taai aika a na roko a na aki kona ni kinaaki ke ni kariki uaa, ma e na reke bwa te bwai ae e na anaanau kakoroan bukina. Uringnga bwa tera ae karaoia ni maiura ao e tauaki mwiina nakon te maiu are akea tokina.
Tariu aika a tangiraki n te nakoa ni ibonga mai roun te Atua, te mwiokoaki bwa N na taetae nakoimi n te tairiki aio bon iai angina ae rootai. I a tia n tataro ibukin ana kairiri te tamnei ao raoinakiu, bwa I kakaea te anga ae kam na mataata n au reirei.
Teuana mai buakon ara karaki ae ti kakoaua ni maiura bon aroia mwaane ngkana a iangoia bwa a na aki noraki. A rangi ni mwaiti ake a taku bwa a rangi n burabura teia, ni korakora tau ni kaitara te kariri are e na roko. A kamwaningaia nakon aia iango, “E aki kona ni riki nakoiu.” E karekea ana kantaninga mai roun Bitaran Uratio, “Ti bon bane n tatangira te teekii ike ti uti ni kaingabong iai ni katekeraoa ana ka aua ni Kaabong Nobembwa ni manga kantaninga ara katawanou n aron are e tataneiai te aba iai. A kona ni kairua bwaai n taai tabetai.”1 Taari, “e” kona n riki nakon temanna mai roura n taai tabetai. Ngaia are man bwaai ake a ririki i nanon maiura e bitaki man taian korakora ake ti karekea ataakina teutana.
Beretitenti Tiareti W. Benroti e aki toki ni kakarakina teuare te aobitia i aon te kaibuke are te Taitaeniki are e taku bwa a aki maka te “Atua, ke te riaboro,” ibukina bwa te Taitaeniki e kabaaki n rangi ni kamatoatoaki bwa e na kona n kakai tauraoi ni kauntabai kaibuke ake tabeua, ke ni kaitibo ma bwaai riki tabeua, ni ikotaki ma aitin te tino.2 Te kaibuke ae Te Taitaeniki e bon nakon buburan te marae ni butiboro ae tao e kan tenibubua te miita abakina, 12 borauaotaona bon rietana, man kateaki man biti aika a rangi n kanganga matoaia. N tairikin te tai anne n Eberi 14, 1912, kaibuke ake tabewa a anganaki te katauraoi ibukin te aiti are i aon kawaia ni kaitibo ma ngaia.. Ma e teimatoa ni karikirakea butina te Taitaeniki, ni kabuti mwaka rinanon Marawan Aeterantika ae mwaitorotoro. Ma n te tai are a nora iai aitin te tino taan kataratara ao e a rangi n oimwi. E aki kona n rairaki Te Taitaeniki man kawaina i nanon ana tai, ao aitin te tino e a kaara rarikin te kaibuke, ni karika raranin te kaibuke ae e rangi ni korakora. Uoua te aoa ke abwi te miniti imwina ao te kaibuke are e boureirei are te Taitaeniki e a inako nako kabin marawa. E riaon 1500 aomata ake a bwabwa.
N aron ae ririki teuana te kawanimwakoro man aitin te tino e mena i etan te ran. Te aiti i nanon mwaitorotoron te kooa e a rangi ni taua kawakinakin te nikira n aiti are itiua te kawanimwakoro i aan te ran. Ao n aron are e aitara ma aitin te tino te Taitaeniki, ao ai arona naba ma ngaira. Ti kona n taai nako n nori iteran kanganga ake a wene i mwaira.
Rongorongon rimoa e on n aia katoto mwaane ake a anganaki ao ni kona ngaia, i nanon te tai are a korakora iai, a kaaki baia man aia berita. Te Uea are Tawita bon teuana te katoto ae kananokawaki. Bwa ngke e kairake ao e rangi ni botonimwane, e ninikoria, ao e onrake n te onimaki. E kamatea te aintoa are e rangi ni kakamaku, Koria. E a karikaki naba ni uea. E a reke irouna bwai ni kabane ake kainnanon te mwaane. Ao ngke e nora Bwatatebwa are buun Uria ao e tangiria naba e ngae ngke neiei bon buun te mwaane temanna. E kamena buun neiei, Uria, ni kanakoa bwa e na mena ni moan aia rain taan buaka bwa e aonga ni kai tiringaki. E mate Uria n te buaka ao Tawita e iein ma Bwatatebwa. Ao n aron buakakan te bwai ae riki aei, ao Tawita e kabua raoiroin rikiana n tamnei.3 Man raoiroin nako aroaron Tawita ake e a tia ni kakaraoi, a bon kaakeaki ibukina bwa e a tia ni kariaia ngaia bwa e na kaibwabwaruaki nakon bwakan te bure ae rangi ni kaakaiaki.
I ongo n te tai teuana bwa e tuangia natina mwaane temanna te mwaane, “I kona ni kabuta te kaa nakon rarikin raoi te katati nakon ae kam kona ni karaoia ibukina bwa I a tia ni kabatia kakaraoana nakon ae kam kakaraoia.” E taku i rouna teuaei bwa e kona n karaoia, ma e aki noora te kangaanga n te aekaki aei. Te kangaanga ma kabonganan te tia n ririnanon bwaai e bon reireinira n tabetai te kangaanga n te aekaki ni mwaan aei e na rangi ni karekea te kabuanibwai are e na rangi n oimwi aron totokoana!4 Tabeman aomata a taku bwa aia ririki ma konabwaia n tia n rinanon bwaai e karikiia bwa a konabwai riki ni kaitarai kariiri. Aio e rangi kairua.
I uringa ongorau i roun Beretitenti J. Reuben Kirooko te tei. E karakina te tai teuana ngke temanna mai buakoia natina e nako ni maroro ma raona. E tuangiia bwa a na waekoa n oki rikaaki nakon mwengaia i nanon tabeua te aoa. Man rotakina n te baire are e aki bitaki, te kauring ae e rangi ni kaienikuri, e taku te ataeinane, “‘Tamau, tera ae riki, ko aki onimakinai?’
“Ana kaeka e rangi ni katounako nakon natina n aron ae kangai, ‘Tiaki, [natiu], I aki onimakiniko. Ao ngai ngaba I aki onimakinai i bon i rou.’”5
Bwa a aonga bwaai tabeua, “aki kona n riki nakoira” I kakoaua bwa ti reiakina aio man ana kauntira Beretitenti Tibentia W. Kimbo: “Karikirakea aron maiuraoim bwa e aonga, n teimatoa rikirakem, ao ko aki riai ni baireia ao ni manga bairea riki tera ae ko na karaoia ngkana ko a manga kaitibo naba ma te kariri ae titebo n te tai teuana ma te tai teuana. Ko ti kainnanoia ni bairei bwaai n te taina. Ai tamaroara ae ko mimitoiaki ni kangai ao ni manga kangai ni kaineti ma te kariiri. Karaoakina bon kainnanoan te tai ao e rangi ni kakamaku.”6
Temanna e na bae n katauaki man te iango, “Ti teuana te tai n taua te turaki ao e na aki kamarakai.” E tara n ae e aki kakamaku, ma taiaoka ataa aron korakoran taian turaki. I karekei aikai mai roun te tia kabongana te turaki. “Akea te turaki ae e aki mwakuri. E kaira arom. Te moan tai ao ko aki namakina mwakurina. Ma anne ngkana e a mwakuri i nanom.”7
“Tii teaina te tikareti—n ti noora angina.” Ma tarataraiko n kakamakun butina ikai. E rangi ni rietata i nanona te nikotiin.8 Nakon ae aua te tikareti e bon kona ni n tau nakon temanna n aomata ni karekeana … i aon kawaina ni karekea te bwanga ni kimokomoko.9
“Ti teaina te kaen ni biia.” Ti aki ata ara rokon angin te arekoro nakoira, ma teaina te kaen e kariiri nakon teaina riki. E kan raoiroi riki ngkana ko aki nima te moan. Ngkanne ko ataia bwa ko aki kairaki nakon ae bati.
“Kaboakin ti teuana te tiketi ni katekeraoi.” Aio e a kariaiakaki riki nakon kamwaitakina riki. Ko na aki iangoa te kemboro bwa te bwai ae na kamwaitaki i roum ibukina bwa tiaki te bwai ae e na nakon rabwatam, ma ai aron te aomata ae e na reke bwa anuan maiuna. “Te koraki ake a kemboro a na reke riki n te kangaanga nakon ae ti te mwane. Maiuia ma aia utu a na bon mena naba i nanon te kangaanga.”10
“Tao temanna e kaninganinga rinanon te intanete, ke ni katawe n tara nukan te tamnei ae rukumaki n te beeba ni kaongora ae e kakaokoro kabwabwaraan taian namakin iai.” Anne e aki kakamaku, ma tera ae ti noria bon te bwai ae kangaana ni kanakoaki mai i roura nakon ae te bwai ti anaia nakon rabwatara. Tenan tia kamangaongao aika a rang ni maan rongorongoia a kaotia bwa a moana aia kakeru man nonoran tamnei ake a riaon te kantaninga aroia.
Tabeman a taku bwa te kakaki botu e riai ngkai ao n rimwi e tikiraoi. Ma e ngae n anne, aio e rangi ni kairorokoira nakon te aki rau, te bobotaki ae aki tau, katei aika aki tau, atongakin aran te Uea n akea riaina, ao bwaai riki aika a irekereke ma baika a buakaka.
I a tia n taekina ae tau i aon bwaai aika ko aki tangiria bwa e na riki nakoim. Ngkai ti na tarai tabeua bwaai aika a raoiroi ake ko bon tangiria bwa e na riki nakoim. Ngkana ko bon kainnanoia bwa ko na kabwaka boona ibukin karekeana i roum, bwaai aika a raoiroi, e ngae ngke bwaai aika a bubura, a kona n riki nakoim, e ngae ngke e a riaon miim ae mamaten nanom ao am kariaria! N angin te tai ti bon aki kabatia tabeakinan karikirakean kakukureira ao tokanikaira n te maiu aio ao n akea tokina ibukina, bwa e taku te Abotoro ae Bauro, “Ngkai ti nora ae rinanon te kirati, ae roo.”11 Ma te kai ni kataratara n tamnei e kona ni kaotaki ao ni karikia bwa e na ota raoi rinanon ana kakai te Tamnei are Raoiroi. Te Tia Kamaiu e berita nakoira bwa te Tia Kamweraoi, are bon te Tamnei are Raoiroi, e na “reireiniko bwaai nikabane,” ao “ni uoti bwaai ni kabane nakon am ururing,”12 ao N raoniko nakon koaua nikabane.13
Ti riai ni kina bwa bwai n tangira ake a bon riki mai roura ao konabwaira a rangi ni karako, ma ngkana a kamatoaki man kairakira ao raonakira i roun te Tamnei ae Raoiroi, ao karikirakean arora a na kawaerakei rabakau aika bati. Ko kainnanoa te buoka man te mwaaka are riaon am kona ni karaoi bwaai ake a rangi ni bongana nakoim. Ngkami mwaane aika kairake kam kona ni karekei tibwangami ao ni karekei kakabwaia aare riaon are kam miia ao kam kariaria. Arom n taai aika a na roko e na kona n taua rikiraken arom, ma e kona n riki te bwai ae e aki babane aron kakoroan nanona. Uringnga bwa tera ae ti karaoia ni maiura e na rooti aron maiura n are akea tokina.
Tabeman mai roumi mwaane a tuai n reke ami koaua ae rangi ni matomato man aron katean te Ekaretia aei mai karawa n aron are a reke i rouia am karo. Ko kona n kataua ae ko na kona ni koaua bwa Iotebwa Timiti e bon noora raoi Te Atua te Tama ao Natina, Iesu Kristo inanon miina ni burabeti, ao bwa ana Boki Moomon e kakoauaki rairakina man bwaatua aika koora. Ko kona ni karekei reitinakon am nanokokoraki n taekan te tua ibukin te kabwianibwai, te tua n te itiaki, ke Tuan te Mauri. Aio e aki toki n riiriki i rouia mwaane aika kairake ae ti te rorona ma ngkami. Ami onimaki tao e tuai man tutuoaki raoi. Ko riai moa n aki kamanoa am koaua ma aron maium. I taetae ni koaua bwa bwaai ake a korakora a kona n riki nakoim. Ko kona ni karekea te koaua are e teimatoa bwa aio ana Ekaretia Iesu Kristo, ao bwa rinanon Iotebwa Timiti ao e a tia ni manga kaokaki te euangkerio nakon aon te aba n arona ae bwanin. Ma te koaua anne e na kona n aki roko nikarokoa e a tia ni kataaki am onimaki.14
Ririki aika bati n nako uoman Mataniwi ni Kabuta a wetea te mwaane ae e rangi ni uarereke bwa e na riki bwa te beretitenti n te titeiki ae boou. N ana kaeka, ao e taku te titeiki beretitenti ae boou aei bwa e na anga nanona ae bwanin nakon weteana ao e na bon aki bubuti buokana nakoia kaain te ekaretia n ana titeiki bwa a na anga nano nakon are e anga ngaia. Imwiina ao e taekina ana koaua bwa e kakoaua bwa e kakoaua te euangkerio ma nanona nikabanea ao ni anga nanona bwa e na maiuakinna.
Imwiina riki n tain te katawanou temanna mai rouia Mataniwi ni Kabuta e titirakina te titeiki beretitenti ae boou aio bwa e ataia raoi ni aki nanokokoraki bwa te euangkerio aio e koaua. E kaeka bwa e aki. Te abotoro ae e a maan e titirakinia raona abotoro, “E ata ae ai aron are kam ataia. Bon ti te bwai ae e aki ataia bon te bwai ae e ataia. E na bon ataia ma te tai ae uarereke nikarakoa e a bon ataia raoi… . Ko aki kainnanoia ni karaoraomako.”
Te tai ae uarereke imwiina, te titeiki beretitenti e kakoaua bwa, iriirarikin maiuakinani te raoiroi, “E rootai te tang n au kakaitau nakon te Uea ibukin karekean, tamaroan, ao te koaua ni koaua are e roko nakon nanon maiu ni mimitongin te mwakuri aio.”15
A mwaiti mai buakora ake a tuai ni karekea tabeakinan raoi te bwai ae ti bon rangi n ataia. E ngae ngke ti a tia n reireinaki taekan te euangkerio, ti riai n aki tabeakina raoi bwa tera ae e a tia ni anganira “inanon rabwatara” ae koreaki “i kabin nanora.”16 N aroia mwaane ake n te berita ae tabu, a riki bwa taan karekea te berita ae matoatoa. Ko karekea te tai ni kona n karikiko bwa ko na raka nakon “e tia koro kai ao te tai karekei raan.”17
I aki taekinna bwa I karekea te ota ae bon koaua raoi man taian koaua n te euangkerio, ma I a tia n roko bwa N na ataia ma te aki nanokokoraki ni mimitongin ao te kariaiakaki man te Ekaretia aio. Aio e roko nakoiu teutana i mwiin teutana, te rain i aon te rain, ao te tua i aon te tua. Ngkai I a ataa ae I a ataia, n aron ae ko kona n roko nakon atakina bwa ko a ataia. E kona n riki nakoim.
Te atatai e roko rinanon te onimaki. N ara bong ao ara tai ti riai n roko n ataakin te kookoaua bwa tera are mwakoro i aon bwaatua aika koora n aki nooraki. A aki kona n tauraoi ibukira bwa ti na noori ao n taui ngkai bon ibukiia naake taan Kakoaua ake Teniman ao nakoia naake taan Kakoaua ake Waniman. Tabeman mai buokoia naakai ake a bon noori ni mataia ao a taui bwaatua aika koora a aki teimatoa ni onimaki nakon te ekaretia. Noorakin te anera bon te tia n rinanoa te maiu teuana ae matoatoa, ma e rangi ni korakora riki bwa e na roko nakon te atatai ni mimitongin ara Tia Kamaiu rinanon te onimaki ao te ana kakoaua te Tamnei.18
Ko kona naba n ataia bwa tera ae ko ataia n aron natin te Atua ae ninikoria i nanon te maiu n tamnei. E kona n riki nakoim. Ma e na aki ti riki i bon i rouna n akea ataakina. Ko riai ni kakorakora am onimaki. Ti te kawai bwa ko na karekea ana atatai te tamnei ao e na kauramwaaka otana bon maiuakinan te nanorinano, taatataro, ao botumwaaka ni kakorakorako ni kawakini nikabane taian tua.
N tain kaukakin botakin te takataro n te Orombike Winta i Taoro Reiki, ana kuaea te Momoon ao taan katangitang mai Utaa a kaoti anene n nebonebo ake a koreaki i roun te tia ototo are Tiaon Uriamti ai moaraariki aron aneneakin ana boto ni iango te Takakaro. E atunaki “Weteaia tenan Tiambion.” N te tairiki aio ao I kan wewete nakoia tiambion nikabane. Taian moan taeka ni mwakorona bon: citius (butimwaaka), altius (rietaata ), ao fortius (buraintoa), are bon taian kamatenano aika a taabangaki n te Orimbike n te 1924.
Taari n te nakoa ni ibonga, ti maeka n te tai ae tamaroa. Tiaki n ana tai ngkoa te Ekaretia are ti karekeia riki taan kakoaua man te kookoaua n te mwakuri ae e tabu aio. Ngaira kaain te Ekaretia iai taan ririmwiira ao taan tua arora, n aron ae ti tataneiai ni karekei. Ma e aki kona n karietaa riki te Ekaretia, n rairaki riki, ke ni kakorakora n tokanikai n ana mwakuri. Ngkai bon te tai ibukira nikabane bwa ti na karokoira i eta ao ni kerake nako mooa. N ana mwakuru te Atua ngaira aikai ti riai naba ni mwakuri ma te katawe ae korakora; karieta riki, botumwaaka ibukin kurian raoiroin kouru; ao ni matoatoa riki, ni kantaninga korakoran te Atua. E kona n riki nakoim.
Te kawai ni koaua ni karekean te maiu ae kakukurei ao te kakabwaia ae e na roko nakoim bon ko na iriira te burabeti ae maiu, Beretitenti Kooten B. Ingkiri. Bon moan baan te raoiroi are e a tia n roko nakoira mai rouia ara burabeti ake ngkoa, ma bon bwanaan Beretitenti Ingkiri are ti kainnanoia bwa ti na ongora ni boong aikai, ana babaire aika a otioti nako ti na iriiri bwa a aonga bwaai aika kabanea n tamaroa a riiriki nakoira. Man aio I kakoaua n aran Iesu Kristo, amen.