Ngā Rauemi
Upoko 10: Ngā Karaipiture

Upoko 10

Ngā Karaipiture

Kua homai tō tātou Matua i te Rangi i ngā pukapuka tapu e whā hei āwhina i a tātou. E mōhio ana koe i te ingoa o ngā pukapuka e whā nei?

Ka whakaatu tō tātou Matua i te Rangi i Tōna aroha mō tātou mā te homai i ngā tuhinga tapu ki a tātou

Kua kī atu tō tātou Matua i te Rangi ki ngā poropiti, kia tuhia e rātou ngā mea e hiahiatia ana e Ia kia mōhio ai tātou. Kua karangatia ēnei tuhinga ko ngā karaipiture. He tino tapu nō te mea, ahu mai ai ngā mea ō roto, i tō tātou Matua i te Rangi. He nui ake tō rātou mana i ngā mea katoa e āhei ai e te tangata te tuhi mei kore ake te āwhina o tō tātou Matua i te Rangi.

Ka homai tō tātou Matua i te Rangi i ēnei tuhinga ki a tātou hei āwhina i a tātou. Mā te pānui i ngā karaipiture, ka ako tātou e pā ana ki te tino mahere i whakamaheretia e tō tātou Matua i te Rangi mā tātou. Ka taea e tātou ki te ako e pā ana ki tō tātou oranga i Tōna taha i mua i tō tātou whānautanga mai. Ka taea e tātou ki te ako e pā ana ki a Ihu Karaiti. Ka taea e tātou ki te ako me aha kia harikoa ai, ā, kia meinga ai pērā ki tō tātou Matua i te Rangi.

Ka āwhina ēnei tuhinga i a tātou ki te ako, e aroha ana tō tātou Matua i te Rangi ki a tātou, ā, e hiahia ana Ia kia mahi ai tātou i ngā mea tika. Ka whakamōhio mai rātou i a tātou mō ētahi atu tāngata i ako ai e pā ana ki tō tātou Matua i te Rangi. Ka whakamōhio mai rātou ki a tātou, e aroha ana Ia ki ngā tāngata katoa. Ka pānui tātou ki roto i ngā karaipiture, ki te kōwhiri ngā tāngata ki te whakarongo ki tō tātou Matua i te Rangi, ka harikoa rātou, ā, ka āwhina Ia i a rātou. Ki te kore rātou e whakarongo ki a Ia, e kore rātou e harikoa ai, ā, e kore hoki rātou e whiwhi i Tōna āwhina.

Hei Matapaki

  • He aha ngā karaipiture?

  • He aha ngā mea e ako ai tātou i ngā karaipiture?

E whā ō tātou pukapuka karaipiture

Ko ngā pukapuka karaipiture e whā ko Te Paipera, Te Pukapuka a Moromona, Ko ngā Whakaakoranga me ngā Kawenata, me te Peara Utu Nui. Kua tuhia ki ngā pukapuka katoa nei ngā kupu a tō tātou Matua i te Rangi rāua ko Ihu Karaiti. Ka whakaako ērā katoa i ngā akoranga pono o tō tātou Matua i te Rangi rāua ko Ihu Karaiti.

Te Paipera

Kei roto i Te Paipera ngā kupu i kōrerotia e tō tātou Matua i te Rangi ki ngā tāngata mai i te wā o Ārama tae noa ki te wā i ora ai ngā Āpotoro* o Ihu Karaiti. Mā tātou tonu ēnei kupu, kia ako ai, ā, kia whai tonu ai i ēnei rā. Kua whakawehea Te Paipera ki ngā wāhanga e rua. Nā, ko te Kawenata Tawhito me te Kawenata Hou.

Ka tīmata te Kawenata Tawhito me te pūrākau o te hanganga o tō tātou Matua i te Rangi i te ao, ā, me Tana tono i te tāne me te wahine tuatahi ki te ao. Kua tuhia ai ki Te Kawenata Tawhito ngā pūrākau o ngā poropiti maha, pērā i a Noa, a Āperahama, a Iharaira, a Mohi, a Ihāia, rātou ko Irāia. Ka kōrero ngā pūrākau nei mō ngā āhuatanga i āwhinatia ai ngā tāngata e tō tātou Matua i te Rangi i tā rātou mahi i te pai. Ka whakamāramatia hoki i te kore whiwhinga o ngā tāngata i te āwhina o tō tātou Matua i te Rangi, ki te kore rātou e whakarongo ki ngā poropiti, ā, ki te kore rānei e whai i ngā akoranga o tō tātou Matua i te Rangi.

Ko Te Kawenata Hou te wāhanga tuarua o te Paipera. Ka kōrerotia te pūrākau o te whānautanga mai me te oranga o Ihu i te ao. E mau ana i ētahi akoranga ātaahua ā Ihu me ngā pūrākau maha o Tōna aroha mō ngā tāngata, i pēhea hoki Tana āwhina i a rātou. Ka whakamārama i Tana karangatanga i ōna āpotoro mai i ōna kaiaru, ā, me Tana whakaako hoki i ēnei āpotoro, me te hoatu ki a rātou i te mana ki te mahi i Tana mahi. I mōhio Ōna kaiaru, ko Ia te Ariki. Ko ngā kaituhituhi o muri, i karangatia Ia ko te Ariki Ihu Karaiti.

Ka kōrerotia Te Kawenata Hou mō te whakapāweratanga me te matenga o Ihu mō ngā tāngata katoa. Ka mutu Te Kawenata Hou me ngā pūrākau o te whakaakonga o ngā āpotoro i ngā tāngata Mōna, ngā mea e tūpono ai i mua i te haeretanga mai anō o Ihu, ā, me te mutunga o te ao.

Kāore ngā tāngata o te ao i whakaae ki ngā āpotoro, engari i kata atu ki a rātou, i whakahāweatia rātou, ā, i whakamate i a rātou. I te matenga o ngā āpotoro me ngā poropiti katoa, kahore he tangata i mahue mai kia tuhia ai ngā kupu o tō tātou Matua i te Rangi.

E mau ana te Paipera i ngā kupu o tō tātou Matua i te Rangi, mēnā rā kua tōtika ai te whakamāoritanga.

Te Pukapuka a Moromona

E mau ana Te Pukapuka a Moromona i ngā whakaakoranga o tō tātou Matua i te Rangi ki ngā tāngata i ora i ngā tuawhenua o Amerika. I tuhia ētahi wāhanga o tēnei tuhituhinga e 2,000 tau i mua i te whānautanga mai o Ihu Karaiti. Ka tīmata tētahi atu wāhanga e 600 tau i mua i a Ihu Karaiti, ā, ka mutu e 400 tau i muri ake o Tōna whānautanga mai. Ka mau tēnei pukapuka i ngā akoranga whai tikanga o tō tātou Matua i te Rangi. I tuhia Te Pukapuka a Moromona hei āwhina i ngā tāngata i taua wā, i tēnei wā hoki, kia mōhio ai ko Ihu te Kaiwhakaora o te ao katoa.

Ka kōrero te nuinga o Te Pukapuka a Moromona mō tētahi iwi i haere atu i Hiruharama ki te tuawhenua o Amerika. I tīmata ai tō rātou haerenga e 600 tau i mua i te whānautanga mai o Ihu Karaiti. I ārahina atu rātou e tētahi poropiti ko Rīhai tōna īngoa me tana tama a Nīwhai. Tokorua ngā tuākana o Nīwhai he hunga kino, ā, kāore rāua i whakarongo ki tō rātou matua a Rīhai. Ko Rāmana rāua ko Remuere ā rāua īngoa.

I te matenga o Rīhai, i whakawehea ngā mema o tōna whānau ki ngā rōpu e rua. Ko rātou i aru ai i a Nīwhai i karangahia ko ngā Nīwhai, ā, ko rātou i aru ai i a Rāmana i karangahia ko ngā Rāmana. I tipu ēnei rōpu iti hei iwi nui. He maha ngā wā i pakanga ai ngā Nīwhai me ngā Rāmana tētahi ki tētahi. I manaakitia, ā, i tiakina tō tātou Matua i te Rangi i a rātou i whakarongo ki Āna whakahaunga.

I kōwhiri tō tātou Matua i te Rangi i ngā poropiti maha hei whakaako, ā, hei ārahi hoki i Tōna iwi i Amerika. Ka kimihia ngā pūrākau o ō rātou nei oranga me ō rātou whakaakoranga ki roto i Te Pukapuka a Moromona. Ko ētahi o ngā poropiti matua i te pukapuka nei ko Nīwhai, ko Hākopa, ko Peneāmine, ko Arami, ko Moromona, ā, ko Moronai. I tuhituhi te katoa o ēnei tāne i te Hītori o te iwi o tō tātou Matua i te Rangi i Amerika. I mauria atu e Moromona ēnei tuhinga i tuhituhia ai e ngā poropiti, ā, i whakakotahi ai ki te pukapuka kotahi.

I kōrero ngā poropiti ki ngā tāngata, ka whakakitea a Ihu i ia anō ki tō rātou whenua i muri ake i Tana whakatutuki i Āna mahi i Hiruharama. I whakakite a Ihu i ia anō ki ngā tāngata i Amerika. I whakaako Ia i Tana rongopai* me ngā mea me mahi rātou kia hoki anō ki tō tātou Matua i te Rangi i muri i te mate.

I whakapono ngā tāngata ki a Ihu, ā, i whakarongo ki a Ia mō ngā tau maha. He pai rātou, ā, i ora ai i roto i te rongomau. Kātahi ka tīmata rātou ki te wareware ki a Ihu. I mutu ta rātou whakarongo ki ō rātou poropiti. I mahi anake rātou i ngā mea kino.

I tukuna e Moromona, tētahi o ngā poropiti whakamutunga o te pukapuka, i te hītori o tōna iwi, ngā Nīwhai, ki tana tama a Moronai. I te whakamatenga katoatanga o tōna iwi i tētahi pakanga ki ngā Rāmana, i tārehutia e Moronai i te hītori i tuhituhia ai e ngā poropiti mō tōna iwi, ki tētahi puke.

I noho tārehu te hītori i te puke nei mō ngā rau tau. Kātahi, i te tau 1820, i kōwhiria e tō tātou Matua i te Rangi i a Hōhepa Mete hei poropiti Māna, ā, i tono i a Moronai, he mea whakaara,* kia whakaatu atu ki a Hōhepa i whea rā te hītori e tārehutia ana. I whakapākehatia te hītori nei e Hōhepa. Kua mōhiotia whānuitia ko Te Pukapuka a Moromona.

I tuhia Te Pukapuka a Moromona hei whakaatu, e mōhio ana, ā, e aroha ana tō tātou Matua i te Rangi i ngā tāngata katoa ahakoa kei hea i te ao. Ka whakaako Te Pukapuka a Moromona, ko Ihu te Kaiwhakaora o ngā tāngata katoa o te ao, ā, ko Ia te Tama o tō tātou Matua i te Rangi.

Ko ngā Whakaakoranga me ngā Kawenata

E mau ana Ngā Whakaakoranga me ngā Kawenata i ngā kupu a tō tātou Matua i te Rangi ki ngā tāngata o ngā wā hou nei. E mau ana i ngā tohutohu mō ngā whakahaerenga o te Hāhi o Ihu Karaiti. Ka whakamārama i ngā kawenga o ngā mema me ngā kaiārahi. E mau ana i ngā whakaakoranga i ngaro atu mo te wā roa ki ngā tāngata o te ao. Ka whakamārama i ētahi o ngā whakaakoranga o te Paipera.

He karere kei roto i Ngā Whakaakoranga me ngā Kawenata mō tātou e ora ana i tēnei rā. Ka whakatūpato i a tātou i ngā mea ka haere mai ki te kore tātou e whakarongo ki tō tātou Matua i te Rangi. Ka whakamōhio mai hoki ki a tātou i ngā mea mīharo kua whakaritea e tō tātou Matua i te Rangi mō tātou mehemea ka whakarongo tātou ki a Ia.

Te Peara Utu Nui

E mau nei i Te Peara Utu Nui, te pukapuka a Mohi, te pukapuka a Āperahama, me ētahi tuhinga ihiihi nā Hōhepa Mete.

E mau ana te pukapuka a Mohi i ngā whakakitenga i tukua ai e tō tātou Matua i te Rangi ki a Mohi. Ka whakamārama i te hanganga o te ao. E mau ana i ngā whakaakoranga i ngaro atu i te Paipera.

Ka kōrero te pukapuka a Āperahama mō te hanganga o te ao me te kaha o tō tātou Matua i te Rangi.

Ka whakamārama ngā tuhinga a Hōhepa Mete i te āhua i karangahia ai Ia e tō tātou Matua i te Rangi hei poropiti. Ka mau hoki rātou i ētahi o āna whakamāoritanga o te Paipera me ngā tauākī e whakamārama ana i ētahi o ngā whakapono o Te Hāhi o Ihu Karaiti o te Hunga Tapu o ngā Rā o Muri Nei. Ko ēnei tauākī e kīa nei ko Ngā Tikanga Whakapono.

Ka tuhi hoki te poropiti o tō tātou Matua i te Rangi e ora ana i tēnei rā, i ngā mea ka kōrerotia e tō tātou Matua i te Rangi ki a Ia. Kua whakakitea atu e tō tātou Matua i te Rangi i ngā mea nui whakahirahira ki ngā poropiti i ngā wā kua hipa. Ka whakamōhiotia tonutia e Ia ngā mea nui whakahirahira ki Āna poropiti i tēnei rā.

Hei Matapaki

  • He aha ngā pukapuka karaipiture e whā kei a tātou i tēnei rā?

  • He aha e whai take ai ēnei pukapuka katoa ki a tātou?

Ka āwhina tō tātou Matua i te Rangi i a tātou i a tātou e ako ana i ngā karaipiture

I roto i ngā karaipiture, ka whakaako tō tātou Matua i te Rangi i a tātou i Tana mahere e āhei ai tātou ki te hoki atu ki a Ia. Mā te ako i ngā karaipiture, ka taea e tātou te ako i ngā mea e hiahia ana Ia kia mōhio ai, ā, kia mahi ai hoki tātou. Ki te kore tātou e ako i ngā karaipiture, e kore tātou e mōhio he aha kei roto. E kore tātou e mōhio ki ngā mea e hiahia ana e tō tātou Matua i te Rangi kia mahi ai tātou.

Me ako tātou i ngā karaipiture ia rā. Me pānui hoki tātou ki ō tātou whānau mai i ngā karaipiture. Me āwhina tātou i ō tātou whānau kia mārama ai ki ngā karaipiture. Me whakaako tātou i ā tātou tamariki, he pukapuka tapu ēnei i ahu mai i tō tātou Matua i te Rangi. Me āwhina tātou i a rātou kia mārama ai he aha kei roto i ēnei pukapuka, ā, kia tuku whakamoemiti hoki mō rātou.

Hei Matapaki

  • Ka āwhina pēhea tō tātou Matua i te Rangi i a tātou i tā tātou ako i ngā karaipiture?