Na Bula kei na Veiqaravi nei John Taylor
Ni a mate o Brigham Young e na ika 29 ni Okosita 1877, sa yabaki 68 kina o John Taylor. E na loma ni tolu na yabaki ka tarava a liutaka kina na Lotu o Peresitedi Taylor ni a Peresitedi tiko ni Kuoramu ni Apositolo Le Tinikarua. E na dua na koniferedi raraba e na ika 10 ni Okotova 1880, a tokoni kina me parofita, daurairai, kei na daunivakatakila, ka Peresitedi ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai, na itutu ka a tawana tiko me yacova na nona mate e na 25 ni Julai 1887. E na nona gauna ni Peresitedi kei na gauna ni iApositolo, e dau vakarau voli ga o John Taylor me vakavulica ka taqomaka na dina. E na dua na gauna dredre e na itukutuku makawa ni Lotu, e dua o koya na ivurevure ni kaukauwa levu ka dauveidusimaki vei ira na Yalododonu.
iTuvaki kei John Taylor
E tukuni ni o Peresitedi Taylor e dua na tagane totoka na kena irairai, rauta ni ono na fiti na kena balavu ka rairai vakaagilosi. E sekavula me vaka na ucacevata na drau ni uluna, ka buto na kuli ni yagona. E vakaturaga ka rakorako na nona itovo, “o koya e sega ni tamata me vakawaletaki kevaka sara mada ga o drau veikilai vakavinaka; kevaka o vakawaleni koya o na vakila ga vakataki iko na nomu sakasaka.1 E sega ni laurai vakalailai vua na dokadoka; e lagilagi, ivalavala malua, ka dau kauwaitaka na tamata kecega. “O ira kecega era volekati koya yani yadudua se e na matanalevu era na vakila ni ra voleka vua e dua na tamata cecere, e dua na turaga dokai.2
O Sir Richard Burton, e dua na dauvolavola ni Peritania ka dausikova na veiyasai vuravura a sotavi Peresitedi Taylor, e vakamacalataki koya me dua na turaga qase rairai totoka, e laurai votu e yaloka ni matana dravu na dxauloloma, na ivakaraitaki ni yalovinaka, kei na dua na yadre ka basika kina na irairai vakaturaga.3 E dua tale na daunitukutuku makawa e vola, “e na noqu a vakaveikilaitaki vua e na 1884, ni sa yabaki vitusagavulu kavitu kina o Mr. Taylor, a kalawa mai ki liu … e dua na turaga uluvula rairai totoka, vakarauta na kena balavu, ka bulitaki vinaka na yagona, mata balavu ka mokimokiti, yaloka ni mata dravu ka daurai vakatitobu, yadre raraba ka sikuea, ka tebenigusu tasogo vinaka, e rairaitaka na dei ni yalo, ka laurai toka vakalailai kina na rarawa, ka rawa ni laurai vua e dua e sotava vaka vuqa na veivakatovolei.”4
Nona Tubu Cake
A sucu e na 1808 e na yasayasa vaka-Westmoreland e na vua-i-ra kei Igiladi, e a tubu cake o John Taylor mai vei rau na itubutubu dauvakarokoroko, yalomalua ka dauloloma ka rau a vakavulici koya me dau wilika ka vakabauta na iVolatabu, me vakanuinui vua na Kalou, ka me tu vua na inuinui vei Karisito. E rau a solia na nona itubutubu o James kei Agnes Taylor me papitaiso ki na Lotu Jaji ni sucu oti ga. Na nona susugi cake mai e na Lotu Jaji e vakavuna me dau taleitaka na ivakatagi tabu, na veivakavulici e na iVolatabu kei na masu votu. Na loloma titobu kei na yalodina vua na Kalou sa i koya e so na itovo vinaka a tauyavutaka o John Taylor ni se gone sara. “E na dua na gauna taumada sara e na noqu bula au sa vulica kina me’u dau goleva na Kalou,” a tukuna vei ira na Yalododonu Edaidai ni oti na nona sa yaco me Peresitedi ni Lotu. “E na vuqa na gauna au dau lako kina ki veikau ka vunitaki au, ka’u dau cuva vua na Turaga ka kerei koya me dusimaki au ka liutaki au. A rogoca o Koya na noqu kerekere. … Oqori na vakabauta e tu vei au ni’u a se gonetagane lailai. … E dau vakasaqara tu ga na Kalou na yaloqu e na gauna o ya ka vaka kina edaidai.”5
Ni a se gonetagane lailai a raica e na raivotu, e dua na agilosi mai lomalagi, ni uvuca e dua na biukila, ka tukutuku tiko ki na veimatanitu.” E dina ni a sega ni kila na dina ni raivotu o ya me yacova e dua na gauna e muri ni nona bula, a tomana tikoga na nona kabi voleka Vua na Kalou e na nona gauna ni bula vakaitabagone. “E na vuqa na gauna ni’u tiko taudua voli,” e vola o koya, ka so na gauna ni’u tiko vata kei ira tale e so. Au dau rogoca na ivakatagi totoka, malumu ka rogorogo vinaka, me vaka ni ra vakatagitaka tiko na agilosi se na veika bula mai lomalagi.”6
Ni rauta ni yabaki 16 a biuta na Lotu Jaji ka vuki me Lotu Wesele. E na yabaki ga ka tarava a yaco kina me dua na ivakavuvuli e na lotu o ya—e dua na itavi ka tu yadua na cauravou me qarava. E basika e na nona bula e na gauna sara mada ga oqori na doudou ka yavutaki mai na veika e vakabauta—kei na yalodina ka vu mai na veika sa sotava mai. E na gauna vata oqori e na nona bula a vakila kina e dua na ivakaraitaki kaukauwa ni sa kacivi koya na Kalou me na vunautaka na kosipeli e na dua na siga e na vanua ko Amerika.
Nona Vakasaqara na Matanitu ni Kalou
E na 1830 eratou a toki vakadua kina i Toronto, Canada o i rau na itubutubu nei John Taylor kei iratou na vo ni matavuvale, ka ratou biuti koya tu e Igiladi me qai volitaka na nodratou vanua ka vakacavara na veicakacaka ni vuvale a se vo tu. Ni sa oti a qai biuti Igiladi e na dua na waqa ka gole vaka i New York. E na ilakolako oqori a sotava kina na waqa e dua na cagilaba voravora ka sa voca oti kina e vica na waqa e na wasawasa koya. E a namaka na kavetani kei ira na vakailesilesi ni waqa me ra sa na luvu, ia e vakadeitaka vei John Taylor na domo ni Yalo Tabu, “Mo na lako ki Amerika ka vunautaka na kosipeli.” E nanuma lesu tale o Peresitedi Taylor: “E dei vakavinaka tu vei au na vanua me’u na cava kina, au a cabe kina i dela ni dreke e na bogilevu, e na loma ni voravora ni cagilaba au a vakila na vakacegu levu, me vaka beka ni’u dabe toka e na dua na tikina ni vakacegu mai vale. Au vakabauta ni dodonu me’u na yaco ki Amerika ka qarava na noqu cakacaka. A yaco bula yani ki New York, ka la’ki duavata kei rau na nona itubutubu ki Toronto ni oti e vica na vula, a la’ki tomana kina na nona lakova na Lotu Wesele ka tekivu vunau. E na gauna oqori a sota kina kei Lenora Cannon, e dua na Wesele yalodina ka se qai toki wale ga mai ki Canada mai Igiladi. Erau wasea vata na nodrau yalodina vakalotu kei na nodrau taleitaka na vulica na itovo, ka vakakina na nodrau veitaleitaki, rau a vakamau e na ika 28 ni Janueri 1833 e Toronto.
Ni a tiko voli e Canada, a la’ki duavata kina kei na dua na ilawalawa e na nona sasaga kaukauwa me vakalevutaka na nona kila na dina mai na nona vulica. E donumaka sara tikoga na gauna ni sasaga kaukauwa oqo na nona sa talai mai e na dua na ilako lako ni kaulotu ki Toronto o Parley P. Pratt, e dua na lewe ni Kuoramu ni Apositolo Le Tinikarua.
Ni a yaco mai Toronto, a kerea kina o Elder Pratt vei ira na italatala kei na vakailesilesi ni koro levu e dua na vanua me vunau kina. Ia a mani sega ni vakadonui kece na nona kerekere. O John Taylor sara mada ga ni rogoca e levu na itukutuku me baleta na Lotu, a sega ni ciqomi Elder Pratt taumada. Ni sa sega ni nuitaka me na rawata e dua na ka sa mani nanuma kina o Elder Pratt me sa biuti Toronto ka la’ki tao e na nodratou vale na Taylor me tatau ni vakamoce. Ni ra sa vakila ni italai ni Kalou o Elder Pratt era a mani duavata kina o ira era vakaitikotiko veivolekati kei iratou na Taylor me ra vakani koya ka vakavaletaki koya ka solia talega me vakayaco soqoni. A ciqoma o Elder Pratt na isolisoli oqo ka sa vakaveikilaitaki sara vei ira na nona itokani ni ra vakasaqara tiko na dina.
A tekivutaka o John Taylor e dua na vakadidike vakamatailalai ni ivunau ni Lotu. “Au a cakava e veisiga me tolu na macawa, e kaya o koya, “ka’u muri Baraca Parley e veivanua.”A vola ka vulica na ivunau nei Elder Pratt ka veidutaitaka vata kei na ivolanikalou oqo. Ni oti e dua na gauna sa qai vakadeitaka ga na Yalo Tabu na dina ni itukutuku nei Elder Pratt, ka rau mani papitaiso kina o John kei Lenora Taylor e na ika 9 ni Me 1836. A qai vakadinadinataka e muri o koya ni a sega tale ni bau vakatitiqataka e dua na ivakavuvuli vakamomani me tekivu mai na gauna koya.”8
Na Lewenilotu Vou Yalodina ka iLiuliu
Ni oti ga vakalailai na nona curu i na Lotu a kacivi o John Taylor me liutaka na Lotu e Canada, e dua na itutu ka a taura tu me yacova ni oti vakalailai e dua na yabaki. E dau veilakoyaki sara vakalevu e na vuku ni nona itavi, ia e sega ni vakacauoca e na nona vunautaka na kosipeli ka raica talega na kena qaravi na veika vakayago kei na veika vakayalo me baleta na Lotu. E na gauna vata oqori a dua tu na nona gagadre levu oya me rau sota kei na Parofita o Josefa Simici. E na Maji ni 1837 a lako kina i Kirtland, Ohio, ka la’ki sota vata kina kei koya e na vale ni Parofita. E a vakamacalataka ni a vakila “e dua na sokonu vakalivaliva” e na no drau lululu kei na Parofita.9 E a vakavulici koya kina na Parofita e na nodratou vale na Simici e na vuqa tale na dina ka salavata kei na cakacaka edaidai. A totolo sara na qaqaco ni nodrau veitokani kei na veivakabauti ka na dredre sara me tagutuvi.
E a sotava o John Taylor e vuqa sara na veivakacacani vua na Parofita o Josefa Simici e na nona tiko voli e Kirtland. E dau vakavuqa na nodra vakayaco soqoni na sa biuta na Lotu ka ra vosa vakacacana na Parofita. E na mua ni dua na soqoni vata oqo e na valetabu mai Kirtland, a kerea kina o Elder Taylor me dua na nona vosa, ka taqomaka kina e na yalodoudou na Parofita. “O Josefa Simici a tauyavutaka na imatai ni vakavuvuli, e na rukui Koya sa Cecere sara,” e kaya, “sa dodonu me da rai vua me baleta na veidusimaki. Kevaka e na sega ni kauta mai na veivakalougatataki na yalo e vakatakila mai, au sega ni vakabauta ni na kauta mai na veivakalougatakai na yalo era vakatakila mai na sa vosa oti. O ira na kawa i Isireli ni gauna makawa, ni ra sa raica na kaukauwa ni Kalou era sa qai vakaukauwataka tale na yalodra ka qaravi Kalou matakau, e rawa ni yaco vei keda oqo na veika oqori.”10 E vuqa vei ira na sa vukitani mai na Lotu era a muria tu ga na lomadra kaukauwa, o ira na Yalododonu dina era a vakaukauwataki mai na yalodina nei Elder Taylor.
Na Nona iLesilesi kei na Veiqaravi Vaka iApositolo
E na vulaililiwa ni 1837, a ciqoma kina o John Taylor na itavi mai vei Josefa Simici me gole i Far West, Missouri, me vakatawana e dua na itutu a sa lala tiko e na Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua (a qai tabaki e na Tiseba ni 1838). Ni vakasamataka na veiqaravi vakaiapositolo, e kaya kina o John Taylor: “E rairai vakaitamera na ilesilesi, na kena itavi e dredre me na rawati ka gadrevi me qaravi e na yalodina. Au vakila na noqu malumalumu kei na noqu sega ni yaga, ia au gadreva me’u qarava, ni na vukei au na Turaga, e na noqu segata me’u rawata.”11 Era ivakatakilakila ni veiqaravi nei Elder Taylor na nona yalomalumalumu e na mata ni Kalou kei na nona gadreva me vakasaqara na Nona veituberi. Ni a sa yaco me Peresitedi ni Lotu, a tukuna vei ira na Yalododonu: E sega vei au na vakasama ia na kena ga e solia vei au na Kalou; e dodonu mo vakatalega kina o iko. E so na tamata era dau vinakata ga me yaco na veika era vinakata ka me caka ga na nodra nanuma matalia. E sega vei au na mataqali vakasama oqori, ia e tu vei au na kena gagadre, ni yaco mai e dua na ka, me’u vulica na loma ni Kalou, ka vakayacora.12
Na iVakadinadina ki na Veivakamatei
Ni iApositolo, a dua o Elder Taylor na ilawalawa yalodina ka nuitaki ni Parofita o Josefa Simici. Ni vosa tiko me baleta na nodrau veimaliwai o Elder Taylor kei na Parofita, a kaya kina o Elder Franklin D. Richards mai na Tinikarua, “E tu yadua na tamata e rawa me ra veivolekati vakavinaka e na veiwekani kei na Parofita ka ra qai maroroya tu me yacova sara na gauna e mate kina. Na italanoa ni veimaliwai oqori a qai vakadinadinataka na gasau ni dakai ka a lauti koya e valeniveivesu mai Carthage vata kei na Parofita.”13
E dua na gauna ni veivakatovolei bibi duadua e na bula nei John Taylor na nona vakamatei e na vuku ni nona vakabauta na Parofita o Josefa Simici. A lako ki na valeniveivesu mai Carthage o Elder Taylor e na nona lewa sara ga vakataki koya, na vanua e rau a vesu tu kina vakailowa e na ika 25 ni Jiune 1844 na Parofita kei tuakana o Hyrum. E vaka me sa matata ni sega ni nodra inaki na dauvakacaca me ra na sereki rau tale ka sa koto kina e na dua na itutu rerevaki na nodrau bula. E na ika 27 ni Jiune era sa veilakoyaki kina na vo ni lewenilotu ka ra a lako mai Nauvoo ki Carthage e na nodra tovolea me ra veivuke e na kena vakatauci na lewa dodonu. E na yakavi koya erau sa qai vo tiko ga e Carthage o Elder Taylor kei na nona itokani iApositolo o Willard Richards vata kei rau o Josefa kei Hyrum. Ni sa tiko na nona inaki me soqoni ira vata na tagane mai Nauvoo me ra mai vueta na Parofita o Josefa, a mani kaya kina o Elder Taylor, Baraca Josefa, kevaka o na vakadonuya, ka kaya vakakina, au na rawa ni kauti iko tani mai na valeniveivesu oqo e na loma ni lima na aua, kevaka sara mada ga me kabasu na valeniveivesu me yaco rawa kina.” 14 A sega ni vakadonuya na Parofita na gagadre oqori.
Ni sa toso na yakavi ni ika 27 ni Jiune, a lutuki iratou na lewe va oqo e dua na rarawa levu. Me vaka ni domo ni sere totoka o Elder Taylor e na domo tena, a mani kerei kina me lagata vakarua na sere “A Poor, Wayfaring Man of Grief ” me vukea me vakauqeta na yalodratou. Ni oti vakalailai na nona lagata na sere e na ikarua ni gauna, era sa cabeta cake yani na ikabakaba na ilawalawa oqo ka qumu loaloa tu na matadra. Erau a ravita yani na katuba o Hyrum Smith kei Willard Richards e na nodrau segata me kakua ni tadola mai. Ni curu basikata yani na katuba na imatai ni gasau ni dakai era vanataki mai, a mani laugasau ka mate sara o Hyrum. Era tomana tikoga na nodra vanavana na ilawalawa dauvakacaca ka ra curumaka yani vakaukauwa na nodra dakai e na laqa ni katuba. A sabaya toka na gusu ni dakai era dodo yani ki loma ni rumu o Elder Taylor e na nona vakayagataka e dua na ititoko bibi. E a dua na ka vakarerevaki na kena irairai,” e vola kina o Elder Taylor. “Era vuka siviti au na yameyame ka vaka tu na vavaku ni ligaqu ni ra vanavana tiko yani na tamata oqo, ka, … kena irairai ni sa na yaco dina ga na mate. Au nanuma tiko na noqu sa vakila ni sa yaco mai na noqu gauna, ia au sega ga ni kila se na gauna cava, e na dua na gauna rerevaki cava ga, e vaka me’u vakacegu, sega ni vakayavalati ka’u vakila ni’u kaukauwa, ka totolo na noqu ivukivuki kei na noqu vakatulewa.”15
E na loma donu ni veika e yaco tiko oqo, e kaya kina vei Elder Taylor na Parofita o Josefa ka a tovolea tale tikoga me sabai ira tani na ilawalawa dauvakacaca, “O koya qori, Baraca Taylor, sabai ira tani e na kena vinaka duadua o rawata.”16 Oqori beka na iotioti ni vosa e rogoca me cavuta e vuravura na Parofita.17 E na nona kila ni sa na sega ni rawa ni rau taura toka vakabalavu na yasana erau toka kina e yasa ni katuba a mani rikava kina o Elder Taylor na katubaleka. Ni vakarau sara ga me rika, qai lauta na sagana e dua na gasau mai loma ni valeniveivesu. A davo leqa koto e na dua na gauna e na dela ni katubaleka ka rawa me a lutu yani ki tautuba, ia a qai lauta na kaloko ka tawa tiko e nona taga e dua na gasau mai tautuba, ka viritaki koya lesu tale yani ki loma ni rumu. Ni sa vaka tu oqori a qai segata o Elder Taylor me qasi yani ki na dua na ruku ni imocemoce. Ni segata tiko a mani lauvana tale kina vakatolu. E dua na gasau e a botea na ruku ni duruna imawi, ka a sega ni kau tani rawa mai ki tautuba. E dua tale e a lauta na qeteqete ni ligana imawi. Na kena ikatolu a lauta na viciko ni dibina imawi ka basuka laivi e vica na idi na lewe na. E dina ni a sa mavoa sara vakaca ka levu sara talega na kena mosi, a bula o Elder Taylor e na veilabati oqori ka mani qai kau yani ki nona vale e Nauvoo mai vei ira e so na Yalododonu.
Ni oti ga vakalailai na nona lauvana o Elder Taylor, a segata talega na Parofita o Josefa me rikava na katubaleka ni valeniveivesu, ia a laugasau talega ka lutu yani ki tautuba. A qai vola e muri o Elder Taylor ni a qai rogoca na leqa ni Parofita, e a vakila na nunu ni tauvi mate kei na galili ni lomana.”18
E kune e na Vunau kei na Veiyalayalati wase135 na itukutuku ni veilabati e na vuku ni nona vakabauta ka a vola o Elder Taylor. E sega ni vakamatailalaitaki sara e na wase na veika e yaco, ia e dua oqori na ivakadinadina kaukauwa me baleta na Parofita: “Raica sa levu ka bibi sara na ka a vakayacora ko Josefa Simici na Parofita ka nona Daurairai na Turaga, me vakabulai ira kina na kai vuravura; io a levu cake mai vei ira kecega na tamata. … A cecere na nona bula, ka cecere talega e na mata ni Kalou kei ira na nona tamata na nona mate; ka sa vakataki ira kina e levu na nona ilumuti na Turaga e na veigauna e liu, ni sa dregata na nona ilesilesi kei na nona cakacaka e na nona dra.19
Dautaqomaka na Vakabauta
Ni a lewe ni Kuoramu ni Tinikarua, e a vakatabuya na nona bula kei na taledi o Elder Taylor e na kacivaki ka taqomaki na kosipeli. Ni a vakayagataka na nona isolisoli vaka dauvolavola, e a veiqaravi kina me edita ni Times and Season, ( Na Gauna kei na Draki) na Wasp kei na Nauvoo Neighbour, na niusipepa kece ni Nauvoo. E muri, ni a liutaka na Lotu e na tokalau kei Amerika, a vakadodonutaka ka tabaka na The Mormon e dua na niusipepa ni New York ka dau tabaka e veimacawa na ivakavuvuli ni Lotu. Na nona volavola ka dau vaka na balavu ni dua na ivola e okati kina e rua na ivakamacala titobu, The Government of God kei na An Examination into an Elucidation of the Great Principle of the Mediation and Atonement of Our Lord and Saviour Jesus Christ (a taba e na gauna e Peresitedi tu kina ni Lotu). Na nona maqosa ni volavola o Elder Taylor a rawata kina na icovi e rua na “Defender of The Faith” (Daututaka na Vakabauta) kei na “Champion of Truth”(Jabeni ni Dina) vei ira na lewenilotu. E a kaya o Peresitedi Brigham Young me baleti Elder Taylor: “Au rawa ni kaya ni tu vua na vuku kaukauwa duadua ka rawa ni kune vua e dua na tamata; oqo e dua na tamata kaukauwa, o koya e dua na qaqa. … O koya e dua na edita kaukauwa me a volavola”20
Me ikuri ni kena kacivaki na kosipeli e na itukutuku volai, e a kaulotu vakava o Elder Taylor: e vakarua i Peritania, dua ki Varanise kei Jamani, ka dua e Niu Yoka. E dina ni gadrevi vakalevu na solibula e na veigauna e dau yali tu kina vakadede mai vei ira era voleka sara vua, e sega ga ni dau yavalati na vakabauta nei Elder Taylor ki na cakacaka ni Turaga.E na dua na nona ivola vei iratou na nona vuvale e na dua na nona kaulotu, e a vola mai: Au qarava tiko na cakacaka nei Tamaqu; O au e dua na italatala i Jiova me’u vunautaka na lomana ki na veimatanitu. Au sa lako me’u vakatakila na sala ki na bula tawamudu ki na dua na matanitu qaqa, me’u vola kivei ira e milioni na ivakavuvuli ni bula, na rarama kei na dina, na vuku kei na veivakabulai, me’u sereka na kedra ivesu, vagalalataki ira na bikai tu, kauti ira lesu mai na sa lako sese ka vakadodonutaka na nodra rai, vakavinakataka na nodra vakasama, vakabulai ira mai na vakalolovirataki, na rusa kei na rarawa ka kauti ira lesu mai ki na rarama, na bula, na dina kei na lagilagi vakaselesitieli. E sega li ni duavata kei na yaloqu na yalomuni? Au kila ni vakakina.21
Tagane Vakawati ka Tama
E dina ni gadrevi vakalevu sara tu na nona gauna e na itavi vakalotu, o John Taylor e dua na tagane vakawati ka tama dauloloma. E dau vakamareqeta sara o koya na veigauna e dau rawa kina vua me tiko vata kei iratou na nona matavuvale ka dau vakayagataka vakavinaka sara na veigauna oqori me marautaka kina na nodratou veitokani ka me vakavulici iratou talega kina. me kena isau, eratou dau lomani koya vakalevu sara na nona matavuvale. E na veiyabaki ka tarava, a qai vola kina na luvena o Moses W. Taylor, “Eratou dau rokovi koya vakalevu sara na luvena ka vaka me dau nodratou gagadre levu duadua oya me ratou vakamarautaki koya.”22
Ni a veimaliwai vata kei iratou na luvena, e vakaraitaka sara o John Taylor na veikauwaitaki na loloma, kei na itovo vinaka. E nanuma lesu na luvena o Ezra Oakley Taylor na veika oqo:
“Ni’u a tubu cake tiko mai, e dau kena ivalavala me vakayacori na lotu e na yakavi ni Sigatabu e na Valecavu. E dau namaki me keimami tiko kece kina, ka me dua na gauna e muri me keimami na rawa ni tukuna se o cei a vunau, na cava a vunautaki, o cei a masu, kei na sere cava soti a lagati. E na Sigatabu oqo keitou a duavata kina me keitou levea na lotu oqo me keitou qai kerea ga e dua na neitou itokani me mai tukuna na veika a yaco kina. Sa yaco mai na gauna ni veivosaki vakavuvale, me vaka na kena ivakarau a tarogi au sara mai o Tamaqu me baleta na ivunau, kei koya a vunau. Ni sa vakarautaki tu na ka me tukuni, au a tokaruataka ga na vosa a cavuta na noqu itokani, ‘o e dua na qase vosa balavu ka’u sega ni nanuma na yacana, ia sa dua na ka vakavucesa na vakarogoci koya.’ E a vaka na veiwali na irairai kei Tamaqu, ni a kaya mai, “Na qase dau vosavosa balavu oqori na tamamu’ ka tomana sara yani na veivosaki vakavuvale.”23
Ni a iApositolo, ka qai yaco e muri me Peresitedi ni Lotu, e dau vakasalataki ira na Yalododonu o Peresitedi Tayor me ra lomana ka vaqaqacotaka na nodra matavuvale. E dau vakayaloqaqataki ira na lewenilotu me ra vagalalataka e dua na yakavi e veimacawa me baleta na vulica na ivolanikalou kei na veivakamarautaki vakavuvale, ka yalataka vei ira e dua na “sautu kei na loloma, na savasava kei na marau, ka na yaco kina na nodra bula vakavuvale me taleitaki” kevaka era vakayagataka e na yalodina na ituvatuva oqori.24
Vakatulewa e na Lotu
Ni a liutaka tiko kina na Lotu o Peresitedi Taylor e na itutu ni Peresitedi ni Kuoramu ni Le Tinikarua ka qai yaco me Peresitedi ni Lotu, a tomana tiko kina na nona veiqaravi e na nona igu kei na yalodina e na nona sasaga me laveti ira cake na Yalododonu.
Na Yavutaki Vakadodonu kei na Buladodonu e na Matabete
E dua na nona itavi bibi vaka-Peresitedi me tuva vakavinaka na ivakarau e na kuoramu ni matabete ka vakauqeti ira me ra qarava vakavinaka na nodra itavi. E dusimaki ira na bisopi me ra dau kaciva e veimacawa na bose ni matabete e na nodra tabanalevu ka vakasalataki ira na peresitedi ni iteki me ra dau kaciva na bose ni matabete ni iteki e veivula. E vola o Elder B. H. Roberts. O cei e sega ni nanuma na yalo vakusakusa kei na kaukauwa e na veikoniferedi kei na soqoni raraba tale e so, ni sa dau matau vua me vakauqeti ira na Peresitedi ni iTeki kei ira na bisopi ni veitabanalevu me ra tuva vakadodonu na ivakarau ni matabete kei na veisoqosoqo tale e so era raica?”25
E na dua na ivakatakila ka a soli vei Peresitedi Taylor e na Okotova ni 1882, a veidusimaki kina vei ira na Yalododonu na Turaga vakauasivi vei ira na veitacini ni matabete, me ra cokonaki ira vinaka ka lako e na savasava e Matana. Na veimalanivosa oqo era tauri mai na veika a volai me baleta na raivotu oqori:
“Ka me ra vakasavasavataki ira talega na Peresitedi ni Veiiteki, kei ira na matabete kei na tamata era vakatulewa e na vukudra, ka tauyavutaka na matabete e na nodra veiiteki me vaka na noqu lawa, e na kena veitabana taucoko sara, e na Matabose e Cake, na Veikuoramu ni iTalatala Qase, kei ira na Bisopi kei na nodra ma tabose, kei na veikuoramu ni Bete, na iVakavuvuli kei na Dikoni, me na taucoko sara vakavinaka na veikuoramu me vaka na kena ivakarau e na noqu Lotu.
“Ka me ra vakamalumalumutaki ira e mataqu na noqu matabete, ka me ra kakua ni muria na lomadra ia na lomaqu ga; ni kevaka era na sega ni ciqomi au na noqu matabete, o ira au a digitaki ira, ka lesi ira, ka edautaki ira e na Yalo Tabu kei na isolisoli ni nodra veilesilesi tale e so, kei na kena kaukauwa, au na sega talega ni ciqomi ira, sa kaya na Turaga; ni’u na rokovi ka rogoci mai na noqu matabete.
“Ka’u sa kaciva kina na noqu matabete, kei ira kece na noqu tamata, me ra veivutunitaka na nodra ivalavala ca kei na nodra malumalumu kece sara, na nodra kocokoco kei na qaciqacia kei na muri lomadra, kei na nodra duidui kece sara era sa ivalavla ca kina vei au; ka me ra vakasaqara e na yalomalumalumu me ra muria vakavinaka na noqu lawa, me vaka ni ra noqu matabete, noqu yalododonu ka noqu tamata; ka’u sa kerei ira kina na iliuliu ni veimatavuvale me ra vakaivakarautaka na nodra vale me vaka na lawa ni Kalou, ka ra qarava na kena cakacaka kei na kena itavi, ka me ra vakasavasavataki ira e mataqu, ka me ra kauta tani mai na nodra veimatavuvale na duidui. Ka’u na qai vakalouagatataki kemudou ka tiko vata kei kemudou, sa kaya na Turaga, ni o na soqoni vata e na nomuni vanua savasava mo ni soqoni vata ka qaravi au, ni o na kerea vei au na veika dodonu, ka’u na qai rogoca na nomuni masu, ka na tiko vata kei kemuni na noqu Yalo Tabu kei na noqu kaukauwa, ka na qai tiko vata kei kemuni na noqu veivakalougatataki, kei ira na nomuni matavuvale, na nomuni vale kei na ka era tu kina, na nomuni qele ni manumanu lelevu kei na qele ni manumanu lalai, na nomuni loga kauvuata, kei na loga vaini, kei na veika kecega e nomuni; ka mo ni qai noqu tamata ka’u na nomuni Kalou.26
Nodra Vakataucokotaki na Yalododonu
Me vakatubura na nodra kilaka kei na nodra yalodina ki na kosipeli na Yalododonu, e vakotora o Peresitedi Taylor me dau caka na koniferedi ni iteki e na veivula tolu e na Lotu raraba. E na veigauna e rawa kina, e dau lakova na veikoniferedi oqori. Kevaka e sega ni rawa e na dau tala e dua vei iratou na Kuoramu ni Le Tinikarua. Ni vosa me baleta na ivalavala oqo, e vola kina o Elder B H Roberts mai na Vitusagavulu: “Era ciqoma na Yalododonu e vuqa na ivakavuvuli kei na veidusimaki mai vei ira na iApositolo, e ke na irairai ni levu cake mai na veigauna kecega e na itukutuku makawa ni Lotu. E qai basika kina na veivakayadrati vakayalo vei ira na Yalododonu.”27 E dua tale na ka bibi a yaco e na Lotu e na gauna e se qai tekivu veiliutaki kina sa i koya na kena tauyavutaki na Lalai e na 1878 me baleta na nodra vakavulici vakavinaka na gone e na Lotu. A tomana tale tikoga o Peresitedi Taylor na nona vakabibitaka na bibi ni cakacaka ni kaulotu, ka tubucake na iwiliwili ni italatala qase era talai me ra kacivaka na kosipeli.
E na vuqa na nona volavola, e vakayaloqaqataki ira tikoga na Yalododonu o Peresitedi Taylor me ra qarava na nodra itavi e na veitiki kece sara ni nodra bula, se bula vakavuvale, bula vakalotu, vakaitikotiko vata, se vakalewenivanua. E vakavulici ira na lewenivanua ni kevaka era na talairawarawa ka nuitaka na Turaga, sega na ka me ra rerevaka. E vakavulica “ni na tiko na Kalou e na yasadra na Isireli, kevaka era na tiko na Isireli e na yasana dodonu.”28
Taqomaki ni Bulagalala
E veitalia sara na kaukauwa ni yalodina nei Peresitedi Taylor, ia, e dau rokova ka na vosa me taqomaka na galala ni tamata yadua. Ni a iApositolo e Nauvoo e a dau vakatokai me “Jabeni ni Bulagalala,” ia ni sa Peresitedi ni Lotu e tomana tikoga na nona liutaka na veikacivi oya. E na dua na gauna ni ra a lewe levu duadua tiko kina mai Utah na Yalododonu Edaidai, e dau vunautaka kina vakawasoma o Peresitedi Taylor na galala ni qaravi Kalou kei na bulagalala ki na tamata kece. E a kaya kina: E na so na gauna eda dau vakanananutaki ira kina vakaca e so na tamata ka sega ni tu vei ira na vakanananu me vakataki keda. E tu vei ira na dodonu me ra vakananuma ga na veika era vinakata; sa vakakina o keda. O koya gona kevaka e dua na tamata e sega ni vakabauta na veika au vakabauta, e sega ni dua kina na noqu bisinisi. Ka kevaka au sega ni vakabauta na veika e vakabauta e sega sara ga ni dua kina na nona bisinisi o koya. O na taqomaka li e dua e sega ni vakabauta na veika o vakabauta? Io, me yacova sara na ivaka taotioti. E dodonu me tautauvata na neirau dodonu; ka’u sa na qai namaka me taqomaka na noqu dodonu.”29
Vei Peresitedi Taylor, na bibi ni bulagalala e yaga sara talega e na loma ni Lotu. E na veimatabose e dau vakauqeti ira na tamata me ra vakaraitaka na nodra nanuma e na yalogalala. E dina ni kila vinaka tu na bibi ni duavata, e nanuma ni duavata dina e na rawa mai na bulagalala.
Gauna ni Veivakakatovolei
Na veika drdre era sotava na Yalododonu e Amerika e vakatovolea kina vakalevu na nodra tutaka na bulagalala. Mai na veidusimaki ni Turaga, era a bulataka kina na Yalododonu na vakawati lewelevu e na loma ni Lotume tekivu mai na gauna nei Josefa Simici e Nauvoo. Mai na 1860 ki na 1870, a vakadonuya kina na matanitu o Amerika na lawa ka vakatabuya kina na vakamau lewelevu ka vakuwai kina o Utah kei ira na lewena me dua na yasana ka vakakina na kena bourogotaki na veidodonu tale e so. E nodra nanuma ni sa voroki na galala ni qaravi kalou ka tukuni e na yavu ni vakavulewa e na kena vakatabui na veika oqo, a segata kina na Lotu me la’ki lewai e na Mataveilewai e Cake kei Amerika na vakatulewa oqo. E na 1879, ni se qai oti ga e rua na yabaki na nona taura na veiliutaki ni Lotu o Peresitedi Taylor, sa tokona kina na Mataveilewai e Cake kei Amerika na lewa ni matanitu vakaitaukei ka saqati kina na lawa ni vakawati lewelevu mai na 1862. E na 1882 ka vakakina e na 1887, a vakadonuya tale kina na Boselawa kei Amerika e so na ikuri ni lawa ka vakadonuya kina na matanitu vakaitaukei me bokoca laivi na kena kilai vakalawa na Lotu me dua na iSoqosoqo ka vesuka na kena iyaubula kece sara ka sivia na $50,000 (e okati kina e va na valetabu ka sa voleka tiko ni vakacavari, na Valecavu, na veivale ni soqo, kei na vuqa tale na iyaubula). E kena inaki na lawa oqo me kauta tani na nodra dodonu vakalewenivanua na lewe ni Lotu ka wili kina na nodra dodonu me ra veidigidigi. Na veika oqo sa basika kina e so na sala ka rawa ni ra lewai kina na Yalododonu Edaidai era se bulataka tiko na vakawati lewelevu. A tomana tikoga na Lotu na nona kerea tiko me raici lesu tale vakalawa na lewa oqo, ia a sega ni yaga.
E na loma ni veilecalecavi me baleta na vakawati lewelevu, a tukuni yani vei Peresitedi Taylor ni ra sa nakita tiko na vakailesilesi ni matanitu me ra vesuki koya. Ni a tovolea na gaunisala kece sara me dikevi lesu kina na lewa oqo, sa mani tu kina e na dua na gauna me digitaka se me muria na lewa ni Kalou se na lewa ni tamata. E na iotioti ni nona vunau raraba, e tukuna kina vei ira na Yaloodonu, “E na sega ni rawa me’u talaidredre vua na noqu Kalou ni’u tamata dina.….ka buturaka sobu na itavi tabu ka tawamudu oqo, ka solia vei au na Kalou me’u maroroya, ka na yacova yani na tawamudu ka na qai yaco mai.”30 Mai na siga ka a vunautaka kina na ivunau oqo me yacova mai na siga ka mate kina rauta ni rua veimama na yabaki e muri, a vuni voli e na veivanua e so e lomai Utah. A sega ni vukitani mai na nona ivakaro na Turaga me baleta na vakawati lewelevu, a nanuma o Peresitedi Taylor me vunitaki koya voli me sala ni nona talairawarawa vua na Turaga ka nuitaka me vakalailaitaka kina na kena vakacacani na Lotu. E vola kina o Elder B. H. Roberts, na nona sa yali mai na matadra na lewelevu e na yakavi ni imatai ni Feperueri, 1885, e a sega ni baleta na nona nanuma na nona bula vakataki koya se baleta na nona gadreva na vakacegu, ia e baleta ga na vinaka na lewelevu kei na kena guti na tiko sautu.”31
E dina ni sa sega ni laurai tiko e matana levu, a tomana tikoga o Peresitedi Taylor na nona liutaka na Lotu mai na veivola e so kei na veidusimaki vakavosa vei ira na nona itokani nuitaki. Ia sa tekivu me tarai koya mai na nona vuni voli, na nona sega ni tiko vata kei iratou na nona matavuvale kei ira na nona itokani, kei na dredre ni nona itavi. Sa tekivu me leqa mai na nona bula e na itekivu ni 1887. A vorata tiko na kena mate me vica na vula ka tukuna vei ira e so ni na vakalailai ga sa na bula vinaka tale, ia ni yaco mai na vula ko Julai sa rairai bibi sara na kena mate. E na yakavi ni ka 25 ni Julai 1887, a takali yani kina e na vakacegu o Peresitedi Taylor e na vale nei Thomas Roueche e Kaysville, Utah.
Veivakacaucautaki vei Peresitedi Taylor
E so na ivakamacala ka veirauti vinaka kei na cakacaka nei John Taylor era a solia o ira era a veiqaravi vata ka vakakina vei ira era a vakavulici mai vua. E na nona vosa e na lotu ni veibulu vei Peresitedi Taylor, e kaya kina o Elder Franklin D Richards mai na Kuoramu ni Le Tinikarua: “O Peresitedi Taylor e dua na turaga doudou ka gadreva vakalevu na dina. E sega ni kila na rere .… E na gauna keirau a tiko vata kina mai Iurope e na neirau kaulotu, a veiqaravi o koya mai Varanise.….a cakacaka vagumatua sara mai kea; e na dua na gauna era a duavata kina na iliuliu ni veimatalotu e so me ra vakacacana na ivakavuvuli vakamomani. A vakadonuya kina o Peresitedi Taylor me vaka na yalodoudou e tu vua me sotavi ira …a sotavi ira rawa ka vakabasikata na dina.”32
O Elder Daniel H. Wells, ka a daunivakasala vei Brigham Young, a vosa vakaoqo me baleti Peresitedi Taylor: E a bulataka na bula yaloqaqa, vakaturaga ka vakalou—laiva me ra segata o ira era bula tiko me ra vakatotomuria na nona ivakaraitaki vakaturaga. … E a jabeni o koya ni dodonu vakatamata, na dina, kei na galala. A bulataka e dua na bula vakaturaga, ka yaga sara vakalevu, sinai e na vakarokoroko ki vua kei na nona matavuvale, na vakacegu vei ira na tamata kei na lagilagi vua na Kalou. Au marautaka e na noqu tukuna na ivakadinadina oqo me baleta na yalodina nei Peresitedi Taylor, na nona savasava vua na Kalou kei na nona lomani ira na nona tamata.”33
A iotioti ni vosa e na veibulu vei Peresitedi Taylor o Angus M. Canon, na Peresitedi ni iTeki na Salt Lake ka vakaoqo na nona veivakacaucautaki vua na turaga ka a cakacaka tu mai e na vicavata na yabaki e na kena tarai cake na matanitu ni Kalou: “E sa kau tani mai vua na nona mosi. E sa moce kei na Kalou; ka rawa ni’u raica na katuba kei lomalagi ni tadola me curu kina o koya. … E ciqoma o Baraca Taylor na ivakadinadina e a solia vua o Josefa, ka a solia o Jisu vei Josefa, ni a kerei Josefa na Kalou me vakarorogo ki na vosa ni gusuna na Luvena daulomani—ka tukuna yani na itukutuku vinaka oqori ki na veimatanitu, ka marau kina na yaloda e na veivosa a vosataka kina au tukuna tiko na reki kei na mamarau levu e sotava o Peresitedi Taylor e na daku ni ilati kei ira na itokani era a veiqaravi vata, ka ra vakavolivoliti mai vei ira na iapositolo i Jisu Karisito.”34
E vakavuvulitaka o Peresitedi Taylor ni dina ga ni sa mai vakamatei e na vuku ni nona vakabauta na Parofita o Josefa, e na tubu ga na Lotu. Na lotu oqo e koto kina na sore ni tawamudu e na kena maliwa. E sega ni ka vakatamata, ka sega ni bulia na tamata—e vu mai vua na Kalou.”