Ha’api’ira’a a te mau Peresideni
Pene 7: Te taraehara a Iesu Mesia


Pene 7

Te taraehara a Iesu Mesia

Ua riro te Taraehara a Iesu Mesia ei parau tumu faufaa rahi no te faaoraraa e te puna tumu no te ti‘aturiraa no te taata atoa.

No roto mai i te Oraraa o Wilford Woodruff

I to Elder Wilford Woodruff hamataraa i ta’na taviniraa ei Aposetolo, ua haa oia e to’na mau taea‘e i te Fenua Marite e i te fenua Peretane i rotopu i te mau taata e haamori nei ia Iesu Mesia ei Tamaiti na te Atua e te Faaora o te taata nei. No to ratou iteraa e ti‘aturiraa to te feia e faaroo ia ratou i te Taraehara a Iesu Mesia, ua haatumu ratou i ta ratou haapiiraa i ni‘a i te mau tumu parau mai te piiraa o te peropheta ra Iosepha Semita, te tae- raa mai o te Buka a Moromona, e te faaho‘i-faahou-raa-hia mai te autahu‘ araa.1 Area râ, ia pato‘i ana‘e te taata i te haapiiraa no te Taraehara, ua tatara o Elder Woodruff i to ratou mau mana‘o hape ma te mana e te maramarama. Ua faaite oia e « te fâ no te misioni a te Mesia i te fenua nei o te pûpûraa ïa ia’na iho ei tusia no te faaora i te taata i te pohe mure ore. »2

I te matahiti 1845 ua pia te hoê melo no te Ekalesia i te mau motu Peretane i te hoê buka iti o tei tamata i te faaite e e ere i te mea titauhia ia Iesu Mesia ia mauiui e ia pohe no te faaoraraa i te taata nei. Ua pato‘i o Elder Woodruff, te mana faatere o te Ekalesia i roto i te mau motu Peretane, i teie nei faahaparaa ra i roto i te hoê faataaraa parau tei topahia « Rationality of the Atonement » [Te tumu no te Taraehara]. Ua ti‘aturi oia na roto i te piaraa i teie nei rata ia haapapû e ia « taa-maitai-hia te ti‘araa [o te Ekalesia] no ni‘a i teie nei parau tumu e te taatoaraa, e ia ineine te Feia Mo‘a a te Atua ia ti‘a atu i mua i te mau aroraa a Satane, te enemi rahi no te faaoraraa i te taata e ia faatitiaifaro roa i teie nei parau tumu i roto i te feruriraa o te feia e ti‘aturi nei i te mau heheuraa a te Atua »3. Ua faaite mai ta’na mau parau, no te faahaparaa i te haapiiraa hape e no te arueraa i te Faaora, i to’na here tamau i te Fatu e to’na mauruuru hohonu no te opuaraa no te faaoraraa.

Ua faaite oia i to’na oto no te taata tei papa‘i i te buka iti e to’na mana‘o tei haavîhia paha e te mau mana o te pouri no te hahi ê raa’tu i te haapa‘oraa e te arata‘iraa a te basileia a te Atua. » Ua parau oia e, « E mea hau a‘e i te maitai ia faa‘erehia te hoê taata i te mau taleni eiaha râ e faaohipa i teie mau taleni no te tamata i te faaite i te faufaa ore o te taraehara a te Mesia, e te aroraa mai ta’na i rave i te parau tumu faufaa rahi no te faaoraraa. »4

Ua faataa o Elder Woodruff te rahiraa o teie nei faataaraa parau no te mau faahitiraa i roto i te mau papa‘iraa mo‘a, faaiteraa i te « rahiraa o te iteraa » na roto mai i te mau peropheta tahito e na roto mai i te Fatu iho.5 Ua parau oia e ere te haapiiraa no te Taraehara e « tumu parau ta te mau peropheta e te mau tavini a te Atua i mutaa ihora i oaoa i te haapii ua riro râ ei puna tumu no to ratou mau ti‘aturiraa, e te puna e nehenehe ai ia ratou ia iriti mai i te puai e te tautururaa. »6

Te mau haapiiraa a Wilford Woodruff

Mai te au i te hinaaro a To’na ra Metua, ua haere mai Iesu Mesia i te fenua nei no te faaora ia tatou i te mau ati o te Hi‘araa.

Te ti‘aturi nei au e ua ite te ManaHope eaha Ta’na e rave e teie nei ao hou Oia a hamani ai i te reira. Ua ite Oia i te huru o te mau varua o te haere mai e faaea i reira, e te huru ohipa e ti‘a ia ravehia no te faaora i Ta’na mau tamaroa e Ta’na mau tamahine o te haere mai i te fenua nei. E na roto i te tai‘oraa i te aamu o te mau auraa o te Atua i te taata nei, mai te Poieteraa o te ao nei e tae noa mai i teie nei tau tuuraa, te ite nei tatou e ua haa te Metua no te haamaitai i Ta’na mau tamaroa e mau tamahine. Ua horo‘a Oia i Ta’na Tamaiti Fanau Tahi ia pohe no te faaora i to te ao nei– te hoê tusia o ta te Atua ana‘e e nehenehe e horo‘a. E i teie nei mau mahana hopea nei, ua haamata Oia i te faanahonahoraa i teie nei tau tuuraa rahi hopea– te tau tuu raa rahi roa‘e o te mau tau.7

Ua faaite mai te Faaora iho ia tatou, eaha te fâ tei opuahia e to’na Metua na roto i te tonoraa mai ia’na i te ao nei. « I aroha mai te Atua i to te ao, e ua tae roa i te horo’a mai i ta’na Tamaiti fanau tahi, ia ore ia pohe te faaroo ia’na ra, ia roaa râ te ora mure ore. Aore ho‘i te Atua i tono mai i ta’na Tamaiti i te ao nei e faahapa mai i to te ao, ia ora râ to te ao ia’na. » [Ioane 3:16–17]

Te faaite rahi mai nei te mau heheuraa ta te Atua i horo’a i te taata e, ua faaterehia te Atua e te mau ao mure ore e te ture tiretiera; e ia nehenehe i te taata ia fana‘o i te hoê hanahana e te Atua iho, ua titauhia ïa ia haapa‘o te Atua i te hoê â ture, « O tei faaterehia e te ture ra ua faaora-atoa-hia ïa e te ture, e i haamaitai- roa-hia e i haamo‘ahia ho‘i e te reira. » [PH&PF 88:34] No to’na râ ofatiraa i te ture a te Atua, ua afa‘i mai te taata i ni‘a ia’na iho te utua no te haapa‘o-ore-raa, e ore roa e nehenehe ia’na ia faaora ia’na iho, e ore atoa e nehenehe i te hoê mea iti mai i te tusia faito ore ia faaora ia’na i to’na hi‘araa.

Te hotu o to te taata haapa‘o-ore-raa, ua ite-maita’i-hia te reira, o te pohe ïa, e ua vai noa teie nei utu‘a i ni‘a i te huaai atoa o Adamu. Ia haamana‘o noa tatou e te na reira nei te taata, a vai noa’i oia i raro a‘e i teie nei utu‘a, ma te mana ore i roto ia’na, oia ana‘e ra, no te faatupu i to’na ti‘a-faahou-raa e to’na ho‘iraa’tu i mua i te aro o te Atua e to’na hanahana. Tei raro a‘e oia i teie nei i te faatereraa e te mana a te pohe, e no te upooti‘araa i ni‘a i te pohe ua titauhia ïa i te tahi taata mo‘a a‘e e te mâ a‘e i te taata iho tei riro ei taata hara ia tomo atu i roto i te faatereraa a te pohe, ia nehenehe ia’na ia haamou i taua faatereraa ra; e ia ore teie nei mea e ravehia, e riro mai ïa te haavîraa ta te pohe e tuu nei i ni‘a i te taata nei ei mea mure ore. E mea iti roa te marôraa o te titauhia no te faaite e ua riro mau â te Tamaiti a te Atua i roto i te mau vahi atoa ei taata maitai no te raveraa i teie nei ohipa, no to’na mâ, to’na mo‘a e to’na viivii ore; e o oia mau te taata tei faataahia no te faatupu i te reira, mai tei faaite-maitai-hia e te iteraa a Ioane no ni‘a ia’na–« a hi‘o na i te Arenio a te Atua, o tei hopoi ê atu i te hara o te ao » [ a hi‘o Ioane 1:29]–e « Mai te taata i hope i te pohe ia Adamu, e hope atoa i te faaorahia i te Mesia. » [1 Korinetia 15:22]

… Ua faaite hope-roa-hia na ni‘a atu i te mau marôraa, na roto i te rahiraa o te iteraa… na roto mai i te mau heheuraa a te Atua, tei horo‘ahia i roto i te mau tau tuuraa huru rau e te mau tau o te ao nei, e i roto i te mau tuhaa ê o te ao nei, e te fâ a te misioni a te Mesia i te fenua nei o te pûpûraa ïa ia’na iho ei tusia no te faaoraraa i te taata nei i te pohe mure ore, e mai te au i te hinaaro o te Metua e ia ravehia taua huru tusia ra. Ua haa maite oia na roto i te haapa‘o maitai mai te au i te hinaaro a te Metua ia ravehia taua huru tusia ra. Ua haa oia mai te au i te hinaaro o te Metua i roto i te mau mea atoa mai te haamataraa, e ua inu oia i te au’a avaava tei horo‘ahia’tu ia’na. Na roto ia’na i hopoihia mai ai te maramarama, te hanahana, te tura, te tahuti ore, e te ora mure ore, e taua aroha tei hau atu i te rahi i te faaroo aore râ te ti‘aturiraa, no te mea ua rave te Arenio a te Atua i te reira no te taata o te ore roa ho‘i e nehenehe ia rave no’na iho.8

E nehenehe ta tatou e farii i te horo‘araa o te faateiteiraa na roto ana‘e râ i te Taraehara a Iesu Mesia e i to tatou haapa‘oraa i te mau ture e te mau oro‘a no te evanelia.

E ti‘a ia tatou, ei nunaa, ia ara i te parau mau e ua rave to tatou Metua i te Ao ra i te mau mea atoa e nehenehe ia’na no te faaoraraa i te taata nei. Ua faaite mai oia i te mau ture e titauhia no te faaiteiteiraa e te hanahana o te taata e ua rave i te mau mea atoa e nehenehe e ravehia na roto i te ture… Ua pohe Iesu no te faaora i te taata atoa; area râ ia nehenehe ia ratou ia haamaitaihia na roto i To’na pohe, e ia tamâ To’na toto ia ratou i te mau hara atoa e ravehia ra i roto i te tino nei, e ti‘a ïa ia ratou ia haapa‘ o i te ture no te evanelia. Ua faaorahia tatou i te mau hara a Adamu e te toto o te Mesia; e ia noaa ia tatou te ora e ti‘a ïa ia tatou ia haapa‘o e ia tamau noa i te mau ture o te evanelia.9

Mai te mea no‘atu e noaa ia‘u te ora hope e mea na roto ïa i to‘u haapa‘oraa i te mau ture a te Atua.10

E titauraa ta te parau ti‘a i te haamataraa, e ua hi‘opo‘ahia te mau parau a te Atua– « Ei te mahana e amu ai oe i te reira, e pohe ïa oe. » [A hi‘o Genese 2:17] No reira, i te tahi pae, ua horo‘ahia mai te aroha, e ua faaitehia mai te aroha o te Atua na roto i te ofatiraa i te mau tape‘a o te pohe, e na roto i te reira i taati-faahou- hia’i te mau varua e te mau tino o te mau taata. E farii te mau varua o te feia parau-ti‘a i te hoê faateiteiraa i mua i te aro o te Atua e o te Arenio–i roto i taua mau tino iho [te mau tino tahuti] i haa ai ratou, i rave ai i te ohipa, i mauiui ai i ni‘a i te fenua nei, e ia ore taua taatiraa ra e ore roa ïa te varua o te taata e farii i te îraa o te hanahana. Te vai nei te hoê hanahana i tu‘atihia i ni‘a i teie, o te riro ei puna mure ore no te oaoa no te mau taata atoa i roto i te basileia tiretiera. I te tahi atu pae, te mau varua o te feia tei pato‘i i te Evanelia a te Mesia e tei vahavaha i to’na aroha e ho‘i atu ïa ratou i to ratou ra mau tino i te ti‘a-faahou-raa hopea no te farii i te îraa o ta ratou faautu‘araa i roto i taua ihoa mau tino i roto i te reira to ratou faaearaa ma te aro i te Atua. Te faara atu nei matou na roto i teie nei parau poro‘i i te mau taata atoa o te faaroo mai nei i te reo o teie nei mau parau, ia tatarahapa i ta ratou mau hara e ia haapa‘o i te faaueraa a te Evanelia a te Tamaiti a te Atua.11

Eaha te evanelia tei haapiihia e Iesu iho ? Te parau tumu matamua roa o te faaroo ïa i te Mesia; o teie te parau tumu matamua tei haapiihia i te taata. I muri a‘e i to Adamu ti‘avaru-raa-hia i rapae au i te ô i Edene, e a haere atu ai oia i Adamu-Onidi- Ahamana no te pûpû i te tusia, ua ani te melahi a te Fatu ia’na no te aha oia i pûpû ai i te tusia. Ua pahono atu o Adamu e aita oia i ite, maori râ ua faaue mai te Fatu ia’na ia rave. Ua parauhia’tu oia i muri iho e ia niniihia te toto o te mau puaatoro e o te mau puaaniho, o te mau mamoe oni e te mau arenio i ni’a i te fata ei hoho‘a no te tusia rahi hopea o te pupuhia no te mau hara o te ao nei. [A hi‘o Mose 5:4–7] No reira, te parau tumu matamua, tei haapiihia’tu i te Metua Adamu o te faaroo ïa i te Mesia, o tei haere mai i te afatia o te mau tau ra no te horo‘a i to’na ora no te faaoraraa i te taata. Te piti o te parau tumu o te tatarahaparaa ïa. E eaha ïa te tatarahaparaa ? Te faaru‘eraa ïa i te hara. Te taata o te tatarahapa, mai te mea e taata tuhi oia, e ore ïa oia e tuhi faahou; aore râ, e taata eiâ, e ore ïa oia e eiâ faahou; e fariu ê atu oia i te mau hara tahito e e ore oia e rave faahou i te reira. E ere te tarahaparaa ia parau ana‘e e, te tatarahapa nei au i teie nei mahana, e i muri e eiâ ananahi; o te tatarahaparaa ïa a to te ao te reira, tei riro ei ohipa au ore i mua i te mata o te Atua. Te tarahaparaa o te piti ïa o te parau tumu.

Ua faaroo vau e rave rahi mau taata i te parauraa e aita e faufaa no te mau oro‘a, e ua titau-noa-hia te ti‘aturi i te Fatu ra ia Iesu Mesia ia faaorahia tatou. Aita vau i haapii mai i te reira no‘u iho na roto mai i te hoê noa‘e heheuraa a te Atua i te taata nei, te mea tahito anei aore râ te mea apî. Ua haapiihia râ, te faaroo i te Mesia, te tatarahaparaa, e te bapetizoraa ia matara te hara e te mau patereareha e te mau peropheta e o Iesu Mesia e Ta’na mau Aposetolo. Te bapetizoraa ia matara te hara o te hoê ïa oro‘a no te evanelia. Ua parau te hoê taata e, e ere te bapetizoraa i te mea faufaa rahi roa no te faaoraraa. Aita o Iesu i haapii noa i te reira, ua haapa‘o râ oia iho i taua titauraa ra, e ere ua bapetizohia oia ia matara te hara– area râ mai ta’na i parau, « no te faatia i te mau parau-tia atoa » no reira i roto i teie nei oro‘a, mai roto i te tahi atu mau tuhaa atoa, horo‘araa i te hi‘oraa no te mau taata atoa tei pee atu [a hi‘o Mataio 3:15] Ia haapa‘ohia ana‘e teie nei mau parau tumu no te evanelia, e ineine ïa te hoê taata no te farii i te Varua Maitai; e te horo‘ahia nei teie nei horo‘araa mo‘a i teie nei mahana mai mutaa ihora, na roto i te tuuraa rima e te mau taata tei mau i te mana no te faatere i roto i te mau oro‘a o te evanelia. Teie te mau parau tumu matamua o te evanelia ta te Feia Mo‘a i te mau Mahana Hopea nei e ti‘aturi nei e e haapii atu nei i to tatou mau taata tupu.12

Ia pii-ana‘e-hia te mau taata ia tatarahapa i ta ratou mau hara, te faahiti ra te piiraa i ta ratou iho mau hara tata‘itahi, eiaha râ te mau hara a Adamu. Te mea tei parauhia te hara matamua ua faaorehia ïa na roto i te poheraa o te Mesia noa’tu te ohipa atoa a te taata; ua aufau-atoa-hia te hara a te taata tata‘itahi e taua iho tusia, ia haapa- ‘o ra oia i te opuaraa no te ora a te evanelia o te porohia’tu ia’na.13

E hara ta te mau tamarii atoa o te taata [tei tae] i te faito matahiti ua ite ratou i te haapa‘oraa, ua hinaaro paatoa i te rave i te ino mai te mau pura auahi e toro ra i te ra‘i. « Eaha ïa ta matou e rave ia faaorahia ? » o te reo o te taata tei faaroo i te pororaa a Petero i te mahana Penetetote [ a hi‘o Te Ohipa 2:37] e e nehenehe te reira e tano atoa i te mau taata atoa i te mau u‘i atoa. E riro ïa te pahonoraa e, a haapa‘o i te ture o te Evanelia. Teie te rave‘a papû tei horo‘ahia no te faaora i te taata.14

Te mana‘o nei au e e ti‘a ia tatou ia oaoa ei nunaa; e ti‘a ia tatou ia faafaufaa i teie nei mau horo‘araa e haamaitairaa ta te Atua i tuu i roto i to tatou nei mau rima, e e ti‘a ia tatou ia mata i te faarahi i to tatou mau piiraa, e ei hoê nunaa ia faatupu i te tia‘iraa a to tatou Metua i te Ao ra, e te tia‘iraa a te feia tei pohe na mua’tu ia tatou…

… Te Evanelia a te Mesia o te hoê ïa o te mau haamaitairaa rahi roa‘e e nehenehe ia tuuhia’tu i ni‘a i te taata. Mai ta te Fatu i parau, te ora mure ore o te horo’a hau a‘e te reira i te mau horo’a atoa a te Atua [a hi‘o PH&PF 14:7]. E nehenehe e noaa ia tatou te reira, na roto ana‘e râ i te haapa‘oraa i teie nei Evanelia. Teie ïa ta tatou haamaitairaa, e te mau taea‘e e te mau tuahine.15

Ta‘u pure u‘ana e ia tae mai ïa te mau haamaitairaa a to tatou Atua i ni‘a ia tatou i roto i teie nei oraraa, e ia pohe tatou e ia haere atu tatou i tera’tu pae o te paruru, ua hope paatoa ïa ia tatou i te rave i te mea i titauhia ia tatou, e ia ineine tatou i te parahi i pihai iho i tei haamo‘ahia e tei haamaitai-roa-hia e te toto o te Arenio.16

Na roto i te maitai o te Taraehara, e nehenehe ai ia tatou ia haamaitai-roa-hia i roto i te Mesia.

Aore roa e taata tei ia’na ra te mana no te faaora i te mau varua o te taata e no te horo‘a ia ratou te ora mure ore maori râ te Fatu ra o Iesu Mesia, i raro a‘e i te faaueraa a To’na ra Metua.17

Ia riro te haaputuraa i roto i to tatou feruriraa te mau parau no te ora ei tuatapaparaa tumu na tatou e ia tupu tatou i roto i te aroha e i te ite no te Atua e ia riro tatou ei taata maitai roa i te Mesia Iesu, ia nehenehe ia tatou ia farii i te hoê îraa e ia riro ei feia tuhaa e te Atua e e feia tuhaa e Iesu Mesia. [A hi‘o Roma 8:16–17]18

E te mau taea‘e e te mau tuahine, e ere anei tatou ei mau tamaroa e mau tamahine a te Atua, e ia fâ mai oia, e mai te mea e mea haapa‘o tatou, e ore anei tatou e riro mai ia’na ra te huru ? [A hi‘o 1 Ioane 3:2] Oia ïa; e ia tae te mahana hanahana ra e farii faahou â tatou i te haamaitairaa no te ti‘a i ni’a i teie nei fenua e ia farerei ma te oaoa e te mauruuru… e rave rahi tauasini atu mau taata tei horoi i to ratou ahu teatea na roto i te toto o te Arenio ra, e tei, na roto i te mau maitai a Ta’na Taraehara, faatahinuhia ei arii e ei tahu‘a i te Atua, e o te faatere arii e Ona faateiteihia i roto i To’na ra Basileia. Ia ite-ti‘amâ-hia tatou no teie nei utua; e i teie nei, a tere ai tatou na roto i teie nei ao taui e te mauiui, ia rave tatou ei hi‘oraa no tatou te oraraa o te feia parau-tia… e, hau atu i te mau mea atoa, ia pee tatou i te taahiraa ava‘e o te Hi‘oraa Rahi o te mau mea parau-tia atoa, to tatou ra Fatu o Iesu Mesia, e ia vai noa to’na maitai ia outou paatoa.19

Te mau mana‘o tauturu no te tuatapaparaa e te haapiiraa

A feruri i teie nei mau mana‘o a tuatapapa ai outou i te pene aore râ a faaineine ai outou i te haapii. No te tahi atu tauturu, a hi‘o i te mau api v-ix.

  • Eaha ta te aamu i te mau api 72-73 e faaite mai nei no ni‘a i te mau mana‘o o te peresideni Woodruff no Iesu Mesia ?

  • A tai‘o faahou i te mau haapiiraa i te mau api 72-73. Eaha ta te peresideni Woodruff i haapii mai no ni‘a i to tatou hinaaro i te Taraehara a te Faaora ?

  • A tai‘o i te pene e a tuatapapa i te tahi o te mau papa‘iraa mo‘a tei tabulahia i te hopea o teie nei api. A na reira ai outou, a hi‘o i te mau parau o te faaite mai i te mea ta Iesu Mesia i faaoromai no te faaoraraa ia tatou paatoa i te pohe tino e no te horo‘araa ia tatou te faaoraraa i ta tatou mau hara. Eaha to outou mana‘o a feruri ai outou i te mea ta te Faaora i rave no outou ?

  • Eaha ta outou e nehenehe e parau atu i te hoê taata o te parau mai e « aita e faufaa no te mau oro‘a, e ua titau-noa-hia te ti‘aturi i te Fatu ra ia Iesu Mesia ia faaorahia tatou ? » (A hi‘o i te mau api 76-80).

  • A tai‘o i te tuhaa hopea o teie nei pene 80), ma te haapa‘o maitai i te parau « te mau maitai o Ta’na ra Taraehara ». A tuatapapa i muri iho 2 Nephi 2:6–8 e Alama 22:14. Nahea teie nei mau haapiiraa e faarahi ai i to outou taaraa no ni‘a i te Taraehara ?

  • Nahea to outou iteraa papû no ni‘a i te Taraehara a te Faaora i haamaitai ai i to outou nei oraraa ?

Te mau papa‘iraa mo‘a: I roto i te faataaraa parau tei faahitihia i te 75, ua faahiti o Elder Woodruff i te mau papa‘iraa mo‘a i muri nei no ni‘a i te Taraehara a Iesu Mesia: Ioba 19:25; Mataio 26:28; 27:52; Ioane 1:29; 3:16–17; Te Ohipa 2:23; 4:12; 20:28; Roma 3:24–25; 1 Korinetia 15:22; Galatia 3:17–24; Ephesia 1:7; Kolosa 1:19–20; Hebera 9:28; 10:7-10, 29; 11:26, 35; 1 Petero 1:18–21; 1 Ioane 2:2; Apokalupo 1:5; 5:9–10; 13:8; 1 Nephi 10:5–6; 11:32–33; 2 Nephi 2:26; 9:3–14; 26:23–24; Iakoba 6:8–9; Mosia 3:11, 16–18; 15:19–20; 18:2; Alama 7:12; 11:42; 21:9; 34:8–15; 42:13–17; 3 Nephi 11:9–11; 27:14; Moromona 9:13; Etera 3:14; Moroni 10:33; PH&PF 18:10–11; 19:16–19; 35:2; 38:4; 45:3–4; 88:34

Te mau nota

  1. A hi‘o Dallin H. Oaks, i roto i te Conference Report, atopa 1990, 38; or Ensign, novema1990, 31. 31.

  2. « Rationality of the Atonement », Millennial Star, 1 no atopa 1845, 118.

  3. Millennial Star, 1 no atopa 1845, 113.

  4. Millennial Star, 1 no atopa, 1845 113.

  5. Millennial Star, 1 no atopa 1845, 118.

  6. Millennial Star, 1 no atopa 1845, 113-14.

  7. Deseret Weekly, 17 no atete 1889, 225.

  8. Millennial Star, 1 no atopa 1845, 114-15, 118.

  9. Deseret News: Semi-Weekly, 1 no atete 1868, 2.

  10. The Discourses of Wilford Woodruff, maitihia e G. Homer Durham (1946), 23.

  11. Millennial Star, 1 No atopa 1845, 118-19.

  12. The Discourses of Wilford Woodruff, 18-19.

  13. The Discourses of Wilford Woodruff, 3-4.

  14. Deseret News: Semi-Weekly, 13 no tiunu 1882, 1.

  15. Deseret News: Semi-Weekly, 11 no atete 1868, 2.

  16. Deseret News: Semi-Weekly, 26 no tiurai 1881, 1.

  17. Deseret Semi-Weekly News, 15 no febuare 1898, 7.

  18. Deseret News, 1 no eperera 1857, 27.

  19. Millennial Star, 9 no tiurai 1888, 436-37.

Hōho’a
Christ in the Garden of Gethsemane

« Ua rave te Arenio a te Atua… i te reira no te taata e ore roa e nehenehe [i te taata] ia rave no’na iho. »

Hōho’a
the Crucifixion

« Te fâ o te misioni a te Mesia i te fenua nei o te pûpûraa ïa ia’na iho ei tusia no te faaora i te taata nei mai te pohe mure ore. »

Hōho’a
Christ holding a lamb

« Aore roa e taata tei ia’na ra te mana no te faaora i te mau varua o te taata e no te horo‘a ia ratou te ora mure ore maori râ te Fatu ra o Iesu Mesia, i raro a‘e i te faaueraa a To’na ra Metua. »

Nene’i