Te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai e tupu tāmau noa nei ā
’Ua ha’amata te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai i roto i te uru rā’au mo’a a 200 matahiti i ma’iri a’e nei ’e tē tāmau noa nei ā i teie mahana—e nehenehe ’outou ’e ’o vau nei e riro ’ei tuha’a nō te reira.
Tē hina’aro o tō’u ’ā’au (’ōrama mātāmua), nā Walter Rane
E taime fa’ahiahia teie ’ia pārahi i te fenua nei. E ha’amaita’ira’a nō tātou te ’āmuira’a i roto i te mau ’ohipa rarahi e tupu nei i roto i te tau tu’ura’a o te ’īra’a o te mau tau, nō te fa’aineine i te tae-piti-ra’a mai o te Fatu.1 ’Eiaha tātou e hi’o noa i te mau ’ohipa nehenehe e tupu ra, ’ia riro ato’a rā tātou ’ei tuha’a nō te reira.2
I te tahi taime tē paraparau nei tātou i te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai o te ’evanelia mai te huru ē, ’ua tupu te reira i te hō’ē noa iho taime. E piti hānere matahiti i ma’iri a’e nei, nā te ’Ōrama mātāmua i ’ōmua i te reira ’ohipa, ’aita rā te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai i hope i reira. Nā te ’ohipa a te Fatu nā roto ia Iosepha Semita ’e tōna mau ’āpiti, i ti’a ai ’ia ’īritihia te Buka a Moromona, ’ia fa’aho’ihia mai te autahu’ara’a, ’ia fa’anahohia te ’Ēkālesia, ’ia tonohia te mau misiōnare, ’ia patuhia te mau hiero, ’ia fa’anahohia te Sōtaiete Tauturu, ’e tē vai atu ra. ’Ua ha’amata teie mau ’ohipa o te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai i te matahiti 1820 ’e ’ua tāmau noa i te roara’a o te orara’a ’o Iosepha Semita.
Noa atu te fa’ahiahia te mau mea tā te Atua i heheu mai nā roto mai ia Iosepha Semita, ’aita te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai i hope i te tau o Iosepha. Nā roto i te mau peropheta i muri mai iāna, ’ua fāri’i tātou i te mau ’ohipa mai te hotura’a tāmau o te ’ohipa o te hiero ; te tahi atu mau pāpa’ira’a mo’a ; te ’īritira’a o te pāpa’ira’a mo’a i roto i te mau reo e rave rahi ; te hōpoira’a i te ’evanelia ’ati a’e te ao nei ; te fa’anahora’a o te Ha’api’ira’a Sābati, te Feiā ’Āpī Tamāhine, te Paraimere, ’e te mau pupu autahu’araa ; ’e e rave rahi tauira’a i te fa’anahora’a ’e te terera’a o te ’Ēkālesia.
’Ua parau te peresideni Russell M. Nelson, « e mau ’ite tātou nō te hō’ē ’ohipa o te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai ». « Mai te mea ē, tē feruri nei ’outou ē, ’ua hope roa te ’Ēkālesia i te fa’aho’ihia mai, e ha’amatara’a noa teie tā ’outou e ’ite nei. E rahi atu ā ’o tē tae mai… ’A tīa’i e tae atu i te matahiti i muri nei. E i muri iho, te matahiti i muri nei. E ’amu i tā ’outou huero vītāmīne. ’A ha’amāha ri’i. E tupu mau te ’oa’oa rahi ».3
Mai te au i te parau a te peresideni Nelson ē, tē tāmau noa nei te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai, ’ua ’ite tātou e rave rahi tauira’a i roto i te ’Ēkālesia mai te taime ’a riro ai ’oia ’ei peresideni. I rotopū i te reira, te fa’anaho-fa’ahou-ra’a ïa o te mau pupu autahu’ara’a, te monora’a te aupurura’a i te hahaerera’a ’utuāfare, ’e te ha’amaura’a o te hō’ē huru tuatāpapara’a i te ’evanelia, niuhia i ni’a i te ’utuāfare, ’e pāturuhia e te ’Ēkālesia.4 ’Ua tupu te tahi atu mau tauira’a mai taua taime ra, ’e e rave rahi atu ā ’o te tupu.
Hō’ē hi’ora’a i Afirita tō’o’a o te rā.
’Ua ha’apūaihia tō’u ’itera’a pāpū nō te huru tāmau o te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai, nā roto i nā matahiti e pae tō’u tāvinira’a i roto i te peresidenira’a ārea nō Afirita tō’o’a o te rā. ’Ua noa’a tō’u ’itera’a pāpū nō ni’a i te ’evanelia mai tō’u ’āpīra’a. Terā rā, ’a ora ai au i Afirita, ’ua ’āpiti au i te tahi o te mau ta’ata afirita mātāmua nō te fāri’i i te ’evanelia. ’Ua ’ite ato’a vau i te pararera’a te ’Ēkālesia ’ati a’e te fenua, nā roto i te fa’ati’ara’ahia e rave rahi hānere pāroita ’e titi, te mau hiero ’e te mau fare purera’a tei ’ī i te mau mau melo ha’apa’o, ’e te mau vahine ’e te mau tāne maita’i tei fāri’i i te ’evanelia i fa’aho’ihia mai, ma tō rātou ’ā’au ato’a. ’Ua ’ite au i mua i tō’u mata i te tupura’a te parau tohu a Iosepha Semita ē, « e fa’a’ī te ’Ēkālesia i te ao nei ».5
’Ua tauturu e piti nā melo ha’apa’o, ’o James Ewudzie ’e ’o Frederick Antwi, iā’u i te hō’ē mahana, i roto i te hiero nō Accra, i Ghana. E rave rahi matahiti hou ’a tae mai ai te mau misiōnare feiā mo’a i te mau mahana hope’a nei i Ghana, tei roto ’o James i te hō’ē pupu ta’ata fātata 1 000 ta’ata, tei fa’a’ohipa i te Buka a Moromona ’e te tahi atu mau mātēria a te ’Ēkālesia, i roto i tā rātou mau purera’a. ’Ua pure rātou nō te mahana e tae mai ai te ’Ēkālesia i Ghana. ’Ua ’āmui atu ’oia i te tahi atu feiā ’āpī tamāroa e rātere haere ra ’ati a’e ’o Ghana ma te ha’api’i i te ’evanelia e ’itehia i roto i tā tātou mau mātēria. I te taera’a mai te mau misiōnare i te matahiti 1978, ’ua bāpetizohia ’oia i te mahana mātāmua ’a ravehia ai te mau bāpetizora’a feiā mo’a i te mau mahana hope’a nei i Ghana.
Fred Antwi, te hō’ē melo pionie o te ’Ēkālesia i Ghana
I te ’ōmuara’a o te tau ’a riro ai ’o Fred ’ei melo, ’ua haere ’oia i te ’ōro’a hunara’a o te hō’ē fēti’i, e ra’atira nō te hō’ē pupu ta’ata. I reira ’oia i te ’itera’a ē, ’ua ’ōpua te fēti’i e fa’ariro iāna ’ei ra’atira ’āpī. Nō tōna ’ite ē, i roto i te reira ti’ara’a, e tītauhia iāna ’ia rave i te tahi mau mea ’aita e tano i tōna mau ti’aturira’a i te ’evanelia, ’ua ha’ape’epe’e a’era ’oia i te haere ’ē atu i muri a’e i te hunara’a, ’e ’ua fāriu i tōna tua i te hō’ē ti’ara’a ’o tē hōro’a mai iāna i te ro’o teitei ’e te faufa’a moni.
’Ia oti te hiero nō Accra i te ha’amo’ahia, ’ua rātere ’o James rāua ’o Fred hau atu e maha hora, nō te haere noa, hō’ē taime i te hepetoma, ’ia nehenehe ia rāua ’ia ha’a ’ei rave ’ohipa nō te hiero. ’A rave ai au i te mau ’ōro’a ’e ’o rāua, ’ua hā’atihia vau i te ’ā’amu. Nō tō’u ’itera’a i te ’ā’amu o te ’Ēkālesia i Afirita i roto ia rāua, mai te huru ē, tei pīha’i iho ’o John Taylor ’aore rā, ’o Wilford Woodruff ’aore rā, te tahi atu mau melo mātāmua o te ’Ēkālesia, iā’u i te ravera’a i te reira mau ’ōro’a.
Te mea tā’u i ’ite, i rave, ’e i fāri’i i Afirita tō’o’a o te rā, ’ua riro ïa ’ei tuha’a nō te mea tā te Fatu i parau ia Enoha ē, e tupu : « ’E te parau-ti’a ’o tā’u ïa e fa’atae atu i raro nō te ra’i mai ; ’e te parau mau ’o tā’u ato’a ïa e fa’atae atu nō roto mai i te fenua ’ei fa’a’ite i te parau nō tā’u ra fānau tahi […] ’e te parau-ti’a ’e te parau mau ’o tā’u ïa e ha’aparare i te fenua ato’a mai te diluvi te huru, nō te ha’aputuputu mai i tā’u i mā’iti mai nā poro e maha o te fenua nei » (Mose 7:62).
’Ua ite au i te parau-ti’a ’e te parau mau i te terera’a nā ni’a i te fenua Afirita ’e tei mā’itihia tei ha’aputuputuhia i roto i taua tuha’a o te ao ra. ’Ua ha’apūaihia tō’u ’itera’a pāpū nō te mea ’ua ’ite au i taua tuha’a o te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai i te tupura’a i mua i tō’u mata.
’Ua ’ite ato’a vau i te tahi atu mea nō ni’a i te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai ’o tē tupu tāmau noa ra : hō’ē fa’aro’o pautuutu ’e te pūai pae vārua i rotopū i te mau melo nō Afirita. ’Ua fa’aro’o vau ia Elder David A. Bednar nō te pupu nō te Tino ’Ahuru ma Piti ’āpōsetolo i te paraura’a ē, « E ’ere tei Ohio noa o Kirtland [i reira ho’i te feiā mo’a i te mau mahana hope’a nei i te orara’a i te mau matahiti 1830]. Tei roto ato’a ïa Afirita. » E rave rahi ta’ata e tomo mai nei i roto i te ’Ēkālesia i Afirita nā roto i tō rātou mau ’itera’a pae vārua pūai. Tē hōpoi mai nei te reira mau melo ’āpī i te pūai pae vārua ’e te hō’ē tītaura’a ’ia ha’api’i atu ā i te ’evanelia. Nō rātou, tē tāmau noa nei te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai nō te ta’ata iho. ’A ha’api’i noa mai ai rātou nō ni’a i te ’Ēkālesia, e tāmau noa te mau parau mau o te ’evanelia i te mahora i mua ia rātou. Mai te reira ato’a nō tātou pā’āto’a mai te mea ē, e tāmau noa tātou i te fa’arahi i tō tātou ’itera’a i te ’evanelia.
E toru rāve’a nō te tauturu i roto i te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai e tupu tāmau noa nei
’Ua hōro’a mai te Atua ia tātou i te rāve’a nehenehe ’ia rave i te mau tuha’a ’ohipa faufa’a rahi i roto i teie ’ohipa. ’Ua parau te Fatu ē, « e faufa’a ato’a tō te tino [o te ’Ēkālesia] i te mau melo ato’a ra » (Te Parau Ha’api’ira’a ’e te mau Parau Fafau 84:110). E ha’amaita’ira’a nō te mau melo ato’a o te ’Ēkālesia ’ia ’āmui i roto i teie fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai e tāmau noa nei. Nāhea tātou ’ia rave i te reira ?
Hō’ē rāve’a nō te ’āmui i roto, nā roto ïa i te ravera’a ’e te ha’apa’ora’a i te mau fafaura’a mo’a. ’Aita te mau ’ōro’a, tae noa atu i te mau ’ōro’a nō te hiero, e fā maori rā, ’ia rave ’e ’ia ha’apa’o te ta’ata i te mau fafaura’a nō taua mau ’ōro’a ra. ’Ua ha’api’i mai te tuahine Bonnie Parkin, peresideni rahi tahito nō te Sōtaiete Tauturu ē, « te ravera’a i te mau fafaura’a, e fa’a’itera’a ïa nō te hō’ē ’ā’au tae mau ; te ha’apa’ora’a i te mau fafaura’a, te fa’a’itera’a ïa nō te hō’ē ’ā’au fa’aro’o. »6
Nā roto i te ravera’a ’e te ha’apa’ora’a i te mau fafaura’a, ’aita ïa tātou e fa’aineine noa ra ia tātou iho nō te ora mure ’ore, tē tauturu ato’a ra rā tātou ’ia fa’aineine ’e ’ia ha’apūai i te mea tā te Fatu e parau nei ē, « tā’u mau ta’ata i mā’itihia ra »(Te Parau Ha’api’ira’a ’e te mau Parau Fafau 42:36). E rave tātou i te mau fafaura’a ’e te Atua ’e e riro mai ’ei tuha’a nō tōna mau ta’ata mā’itihia nā roto i te bāpetizora’a, te ha’amaura’a, te ’ōro’a mo’a, te autahu’ara’a a Melehizedeka, ’e te mau ’ōro’a o te hiero.
Te piti o te rāve’a e nehenehe tātou e ’āmui i roto i te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai e tāmau noa nei, nā roto ïa i te fa’aotira’a i te mau pi’ira’a ’e te mau fa’ata’ara’a ’ohipa tā tātou e fāri’i. E mea nā reira te ’Ēkālesia ’ia haere i mua. E ha’api’i te mau ’orometua itoito i te ’evanelia i te mau tamari’i, te feiā ’āpī, ’e te feiā pa’ari. E ’atu’atu te mau tuahine ’e te mau taea’e aupuru i te mau melo tāta’itahi o te ’Ēkālesia. E hōro’a te mau peresidenira’a ’e te mau ’episekōpora’a i te arata’ira’a i te mau titi, te mau mata’eina’a, te mau pāroita, te mau ’āma’a te mau pupu autahu’ara’a, te mau fa’anahora’a, te mau piha ha’api’ira’a ’e te mau pupu. E ’atu’atu te feiā fa’atere feiā ’āpī i te feiā ’āpī tamāhine ’e te feiā ’āpī tamāroa. E pāpa’i te mau pāpa’i parau i te mau ha’amāramaramara’a faufa’a ’o tē pāpa’ihia ho’i i te ra’i ra, ’e e rave te tahi atu mau ta’ata e rave rahi i te mau ’ohipa faufa’a nō te fa’aineine i te ta’ata nō te ora mure ’ore ’e nō te tae piti-ra’a mai o te Fa’aora.
Tē ’āna’i nei te feiā ’āpī nō te tomo i roto i te hiero nō Accra Ghana
Te toru o te rāve’a e nehenehe tātou e ’āmui i roto i te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai, nā roto ïa i te tauturura’a ’ia ha’aputuputu ia ’Īserā’ela. Mai te mau mahana mātāmua roa o te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai, teie te tuha’a faufa’a o te ’ohipa. Mai tei ha’api’ihia mai e te peresideni Nelson, e rāve’a nā tātou, ’e e hōpoi’a nā tātou ’ia ’āmui i roto i te ha’aputuputura’a ’o tē tupu nei i nā pae e piti o te pāruru. I roto i tāna parau poro’i ’ōpanira’a i roto i tāna ’āmuira’a rahi mātāmua ’ei peresideni nō te ’Ēkālesia, ’ua parau poto noa te peresideni Nelson ē, « E mea ’ōhie roa ’e te ’ā’au tae tā mātou parau poro’i i tō te ao nei : Tē ani manihini nei mātou i te mau tamari’i ato’a a te Atua i nā pae e piti o te pāruru ’ia haere mai i tō rātou Fa’aora, ’ia fāri’i i te mau ha’amaita’ira’a o te hiero mo’a, ’ia fāri’i i te ’oa’oa vai maoro, ’e ’ia fāri’i i te ora mure ’ore. »7
Te aura’a nō te ha’aputuputura’a ia ’Īserā’ela i nā pae e piti o te pāruru, o te ’ohipa misiōnare ïa. Tātou pā’āto’a ’o te nehenehe e tāvini i te misiōni rave tāmau, e ti’a ïa ia tātou ’ia feruri maita’i i taua rāve’a ra. Tē fa’ariro nei au ’ei ha’amaita’ira’a rahi ’a ti’a ai iā’u ’ia tāvini i te hō’ē misiōni i Italia i te hō’ē tau e mea ’āpī roa te ’Ēkālesia i reira. ’Ua putuputu tā mātou mau ’āma’a i roto i te mau piha tārahuhia, ’e ’ua feruri mātou ē, e mea maita’i ē, i te hō’ē mahana, e ti’a mai te mau titi ’e te mau pāroita i reira. ’Ua hi’o vau i te mau pionie itoito ’ia tomo mai i roto i te ’Ēkālesia ’e ’ia ha’amau i te niu nō te ha’aputuputura’a o ’Īserā’ela i roto i te reira fenua rahi.
Hō’ē o rātou, ’o Agnese Galdiolo ïa. ’Ua fāri’i pā’āto’a mātou i te vārua ma te pūai ’a ha’api’ihia ai ’oia i te mau ha’api’ira’a misiōnare. Terā rā, noa atu te reira vārua, ’ua ’ite ’oia ē, e pāto’i ’ū’ana tōna ’utuāfare ’ia bāpetizohia ’oia. I te hō’ē taime, ma te ’ī ’oia i te Vārua, ’ua fāri’i ’oia ’ia bāpetizohia ’oia. Terā rā, ’ua taui ’oia i tōna mana’o i te po’ipo’i i tārenahia nō tōna bāpetizora’a. ’Ua haere ’oi’oi mai ’oia i roto i te piha tārahuhia i reira ho’i ’oia e bāpetizohia ai, nō tē fa’a’ite mai ia mātou ē, e’ita tāna e nehenehe e bāpetizo iāna, nō te pāto’ira’a a te ’utuāfare.
Hou ’a ho’i atu ai ’oia, ’ua fāri’i ’oia ’ia paraparau mātou nō te tahi taime. ’Ua haere mātou i roto i te hō’ē piha i reira tō mātou paraura’a iāna ’ia pure ’āmui mātou. I muri a’e i tō mātou tūturira’a, ’ua ani mātou iāna ’ia pure mai. I muri a’e i te pure, ’ua ti’a ’oia i ni’a ma te ta’i ’e nā ō mai ra, « nā reira, e bāpetizo vau iā’u. » E te tahi tau minuti i muri mai ’ua bāpetizohia ’oia. I te matahiti i muri iho, ’ua fa’aipoipo ’oia ia Sebastiano Caruso, ’e ’ua fānau rāua e mahana tamari’i, tei rave pauroa i te misiōni ’e ’ua tāmau noa i te tāvini i roto i te ’Ēkālesia.
Elder ’e te tuahine Curtis ’e te tahi mau melo o te ’utuāfare Caruso
’Ua tāvini ato’a o Agnese ’e o Sebastiano i te hō’ē misiōni, o Sebastiano te peresideni misiōni. I tō’u tāvini-fa’ahou-ra’a i te piti o te misiōni i Italia, e 25 matahiti i muri a’e i tō te mātāmua, ’ua ti’a iā’u ’ia ’ite e aha tā Caruso ma ’e te tahi atu mau pionie i rave nō te fa’arahi i te bāsileia o te Atua i reira. ’Ua ha’a tā’u mau misiōnare ’e ’o vau nō te patu i te ’Ēkālesia, ma te moemoeā ē, i te hō’ē mahana e patuhia te hō’ē hiero i Italia. ’A feruri nā i tō’u ’oa’oa i te mea ē, e hiero tō tātou i Roma Italia i teienei.
E mea iti roa te ’oa’oa e nehenehe e fa’aauhia i te ’oa’oa misiōnare. ’Auē ïa ha’amaita’ira’a rahi ’ia fānauhia i te hō’ē tau e ti’a ia tātou ’ia ’āmui ma te ’oa’oa i roto i te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai e tupu tāmau noa nei ā, nā roto i te ha’aputuputura’a ia ’Īserā’ela !
’Oia mau, e ’ere te mau misiōnare rave tāmau ana’e te fāri’i i te ’oa’oa misiōnare. E nehenehe tātou tāta’itahi e tauturu i roto i te fa’afāriura’a ’aore rā, te fa’aitoitora’a i tō tātou mau tuahine ’e mau taea’e nā roto i te ’ohipara’a te rima ’e te rima ’e te mau misiōnare rave tāmau. E rāve’a tā tātou nō te ha’aputuputu ia ’Īserā’ela nā roto i te anira’a ia vetahi ’ē ’ia haere mai ’e ’ia hi’o ’e nā roto i te fa’ahoara’a i te feiā e ha’api’ihia ra.
E mea nā roto i te ’ohipa hiero ’e te ’ohipa ’ā’amu ’utuāfare tātou e ha’aputuputu ai ia ’Īserā’ela i te tahi atu pae o te pāruru. Nō te mau matahiti e rave rahi, ’ua riro te ravera’a i teie ’ohipa ’ei hōpoi’a mo’a nā tātou. Hou ’a pohe ai o Iosepha Semita, ’ua rave te feiā mo’a i te mau bāpetizora’a nō te feiā pohe, ’e e mea iti tei fāri’i i tō rātou mau ’ōro’a hiero ’e te mau tā’atira’a. I te otira’a te hiero nō Nauvoo, ’ua ha’amata pāpū a’era te mau ’ōro’a hiero nō te feiā ora. ’Ua ha’amata ato’a te mau ’ōro’a hiero ’e te mau tā’atira’a nō te mau tupuna i roto i te mau hiero i Utaha.
’O Eliza R. Snow te hō’ē ta’ata rahi i roto i te reira ’ohipa o te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai, ’e ’ua māramarama ’oia i te faufa’a o te reira tuha’a o te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai. ’Ua hōro’a ’oia i te taime rahi i roto i te fare o te ’ōro’a hiero, ma te tauturu i te mau ’ōro’a i reira.8 I roto i te hō’ē tere fārerei o te Sōtaiete Tauturu i te matahiti 1869, ’ua ha’api’i ’oia i tōna mau tuahine, « ’Ua feruri noa vau i te ’ohipa rahi tei tītauhia ia tātou ’ia rave, tae noa atu i te tauturura’a i te fa’aorara’a i te feiā ora ’e te feiā pohe. E hina’aro tātou ’ia riro ’ei mau hoa maita’i nō te Atua ’e nō te feiā mo’a. »9
’E, ’oia mau, ’ua tupu i te rahi te mau ’ōro’a hiero nā roto i te hāmanira’a o te mau hiero e rave rahi ’ati a’e te ao nei, ’e e rahi atu ā.
Nā roto i te mauha’a tā tātou e mau nei i teienei e nehenehe te ’ohipa o te hiero ’e o te ’ā’amu ’utuāfare e riro ’ei tuha’a tāmau nō tō tātou ’āmuira’a i roto i te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai ’o tē tāmau noa nei. ’Ua ’ana’anatae au ’e ’ua fa’aō vau iā’u i roto i te ’ohipa ’ā’amu ’utuāfare e rave rahi matahiti, terā rā, nā te mau mauha’a ’ītenati i ha’amaita’i rahi roa i tō’u manuia i roto i te hōpoira’a i te mau i’oa i te hiero. Tē vai nei tā’u mau ha’amana’ora’a mo’a ’a pārahi ai au i te hō’ē ’amura’a mā’a i roto i tō mātou fare i Ghana ’e ’a ’imi ai i te mau i’oa o tō’u mau tupuna nō Europa tā tā’u vahine ’e ’o vau nei e nehenehe e hōpoi i te hiero nō Accra i Ghana. ’Ua ’āpe’e mai taua rāve’a ’oa’oa ra ia mātou i te tahi atu mau vāhi i tonohia mātou.
Nā roto i te peropheta Iosepha Semita, ’ua ha’amata te Atua i te ’ohipa nō « te fa’atupura’a i te fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai o te mau mea ato’a i parauhia mai nā roto i te vaha o te mau peropheta mo’a ato’a mai te ’ōmuara’a mai o te ao nei » (Te Parau Ha’api’ira’a ’e te mau Parau Fafau 27:6). ’Ua tāmau noa te reira fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai tae roa mai i teie tau, nō te mea, e heheu mai te Atua « i teienei », ’e « e heheu mai ā ’Oia e rave rahi atu ā mau mea maita’i ’e te faufa’a rahi nō te bāsileia o te Atua » (Te mau Hīro’a Fa’aro’o 1:9). E māuruuru rahi tō’u i te mea ē, i ti’a ho’i ia tātou ’ia ’āmui i roto i teie fa’aho’i-fa’ahou-ra’a mai e tāmau noa nei.