Wase 12

Cakacaka kei na Rawati Koya

Ena vakalougatataki keda na Turaga ni da cakacaka ena kena levu sara ga eda rawata.

Na Bula nei Heber J. Grant

Edau vunautaka vakalevu ko Peresitedi Heber J. Grant na ivakavuvuli ni cakacaka vakaukauwa kei na rawati koya. E a vakasalataka: “Me ra vakila na tamata kecega ni sai ira yadudua na daudroini kei na dautaravale ni nodra dui bula, ka vakatura me rawata vakavinaka ena nona cakacakataka. ‘E ono na siga mo dau cakacaka kina, ka kitaka kina na nomu cakacaka kecega, ’ ka cegu ena ikavitu [raica Lako Yani 20:9–11]. Kakua ni makutu mo cakacaka ena va se lima na siga ka qai cakacaka ga vakaveimama. Me ra solia ko ira kece na Yalododonu Edaidai na veika vinaka ka kilikili kaya na veika era rawata, ena cakacaka se ena ka ga e vakaitavi kina.¹

Ni vosa ko Peresitedi Grant ena yaga ni cakacaka e a vosa tiko mai na veika era yaco vua ena nona bula taucoko. Me vaka ni o koya taudua ga na luvena na marama yada tinana, e a vulica taumada me taviraka na fuloa ka savata ka vaka mamacataka na iyaya ni kana. E a vukei tinana talega ena nona cakacaka vakadauculacula me rau bula kina. “Au dau dabe ena fuloa ena bogi me yacova na lomanibogi levu, ” e muri e qai nanuma, “ka butuka tiko na misini ni culacula me vukea na wawale ni yava.”² Na sasaga nei Heber me vukei tinana ena gauna ni gone, me yacova na nona curuma na vuravura ni bisinisi ena nona gauna ni itabagone me vukei koya kina.

E dua na gagadre levu nei Peresitedi Grant sa ikoya me “vakadeitaka ena nodra vakasama na itabagone kei Saioni na kaukauwa kei na yaga, e sega ni vakamacalataki rawa ni kaukauwa kei na yaga ni cakacaka.”³ Ena vuqa na ilavelave ena mekesini ni Lotu na Improvement Era, e talanoataka ko Peresitedi Grant na veika e yaco sara ga vei koya, ka vakaraitaka kina na nona mamakutu ni cakacaka e tuberi koya ki na totolo ni nona rawa ka ena vuravura ni bisinisi. “Au na kitaka vakakina, ” e a kaya, “sega ni baleta me viritaki mai vei au na ivutu senikau, ni vosa tiko vakaibalebale, ia ena vakanuinui niu na vakauqeti ira na noqu dau wilivola era gadreva na cakacaka. E vakadinadinataki ni nona itukutuku ni bula vakaikoya e dua, tukuni se volai, e kaukauwa cake, ka na tiko vakadede ena nodra vakasama na rogoca kei na wilika mai na dua tale na kena gaunisala tani. Rairai o koya beka oqo na vuni noqu talanoataka e vuqa na ka ka yaco ena noqu bula vakacakacaka.

“Ena gauna au se itabagone kina, ka vuli tiko, e a vakaraitaki vei au e dua na tagane ka daunifika tiko ena Wells, Fargo and Co’s Bank, mai Salt Lake City, ka tukuni ni taura tiko na isau e dua na drau limasagavulu na dola dua na vula. Au nanuma rawa sara ni rawata tiko e ono na dola dua na siga, sega ni wili na Sigatabu, ka rairai vei au ni dua na ilavo levu. … Au tatadrataka niu na vunivola, ka cakacaka vei Wells, Fargo & Co., kau curu sara vakatotolo ena kalasi ni vunivola ena Deseret University [University of Utah edai], ena nuinui ni dua na siga au na rawata na ka au nanuma ena gauna ko ya ni dua na isau vakaitamera.

“Au cavuta ena marau … mai vei Lord Bulmer Lytton: ‘Na ka e vinakata na tamata e sega ni taledi, e inaki; sega ni kaukauwa me rawata, ia na lomana me cakacaka.’ E a kaya ko Samuel Smiles: ‘Na inaki, me vaka na yaloka, vakavo ga ke ra sausaulaki ke sega era na ca, me rawa mai kina e dua na ka ka cakacakataki.’

E sega ni vakataratutu na nona taura vakaidina ko Lord Lytton ni kevaka e tadra vakaturaga ka vakatagane e dua na itabagone, ni na vakauqeti me dua na inaki ni bula, ka saulaki na vakasama oqo ki na cakacakataki, ’ ka sega ni laiva ‘me ca.’ Niu sa nakita meu na vunivola, au sa tekivu sara vakatotolo meu cakacaka meu rawata na inaki oqo. Au nanuma vinaka na veivakalasai au solia vei ira e keimami vuli vata. E dua e kaya ni raica na noqu ivola, ‘Na cava oqo; na seseu ni toa?’ E dua tale e kaya, ‘E lutuka beka e dua na tavaya iqi na livaliva?’ Na veivosa oqo kei na so tale, e dina ga ni ra sega ni tukuni me vakamosia na yaloqu ia me ka ga ni lasa, e sa titobu sara na kena mosi, ka vakasevurataka e lomaqu na inaki ni yalodei. Au a nakita meu kitaka na ilavelave vei ira kece era vuli ena univesiti, ka meu na qasenivuli ni volavola kei na vunivola ena koronivuli ko ya. Ni tu na inaki kei na yalo ni cakacaka, ’ kau duavata kei Lord Lytton ni, “Nodra ivosavosa na itabagone e sega kina ni dua na vosa me vaka na sega ni rawata, ’ Au tekivu meu vakayagataka na noqu gauna galala ena noqu vulica na volavola, ka ia tiko ena veiyabaki me yacova niu sa vakatokai meu ‘mawe ni liga rairai vinaka duadua e vuravura.’

“Na kena macala ni vica na yabaki e muri, au a taura e dua na itutu vakadaunifika ka vunivola ni polasi ena dua na valenivolavola ni inisua. E dina ga niu yabaki tinikalima, sa totoka ka matata vakavinaka sara na mawe ni ligaqu, , ka sa ikoya sara ga na ka e gadrevi me tawani kina na itutu kau taura tu ena gauna ko ya, ia au sa sega ga ni vakacegu ka ia tikoga na tadra kei na volavola, niu sega ni ogaoga tiko. Au cakacaka ena tutu liu ni A. W. White & Co’s Bank, kevaka au sega ni osooso, au dau veivuke ena cakacaka ni baqe, ka cakava e dua ga na ka kei na ka kecega e rawa niu vakayagataka tu kina na noqu gauna, sega ena vakasamataki me’u saumi kina se sega, ia na gagadre ga meu cakacaka ka vuli. Ko Mr. Morf, na daunifika ni baqe, e dau volavola rairai vinaka ka saga vakalevu me vukei au ena noqu sasaga meu kena dau ena volavola. Au vulica meu dau volavola sara vakavinaka ka levu na gauna au rawata e levu tale na kequ isau ni se bera kei na oti ni gauna ni cakacaka ena vola ivola ni veisureti, kei na vuqa tale, kei na caka mape, mai na levu ni kequ isau dina. E vica na yabaki e muri, e dua na diploma ena Territorial Fair e a soli vei au me baleta na volavola rairai vinaka duadua e Utah. Ena gauna au ogaoga kina na noqu bisinisi, e dua na itutu e a lala ena univesiti o ya na itutu ni qasenivuli ni volavola kei na vunivola, ka meu vakayacora vinaka na yalayala au a vakayacora ga vei au, caka ena gauna ni itabagone yabaki tinikarua se tinikatolu, ni na dua na siga au na vakavulica na veitabana oqo, au a vola na noqu ivola kerekere ki na itutu lala ko ya. E a vakadonui na noqu kerekere, ka vakavuna me yaco na noqu yalayala vei au.⁴

E tu vei Peresitedi Grant “na loma ni cakacaka” ena nona vakaitavitaki vakayalo ka vakakina na nona sasaga vakavuravura. O koya e dua na tama dau cakacaka sega ni guce rawa, a ivakavuvuli ni kosipeli, ka dua na ivakadinadina uasivi ni Turaga o Jisu Karisito. Na veika kece me baleta na nona bula e vakaraitaka e dua na ivakavuvuli ka dau vakatavulica wasoma: “Na lawa ni qaqa, ena gauna oqo kei na gauna mai muri, sa ikoya na yalomalumalumu kei na yalo ni masumasu, ka cakacaka, cakacaka, CAKACAKA.”⁵ E vakasalataka: “Ke tu na nomu via kilai, tadra na ka ko vinakata mo rawata ka qai sasagataka vakaukauwa ka cakacaka. Na gagadre ka sega ni cakacakataki e sega ni rawa kina e dua na ka; na cakacaka dina e wili. Na vakabauta ka sega ni cakacakataki e mate, me vaka e tukuna vei keda ko Jemesa, me vaka na yago sa mate ni sa takali na yalo [raica Jemesa 2:17, 26]. E levu sara na tamata era vakabauta, ia e lailai sara na kena cakacakataki, ia au vakabauti ira ka tiko ruarua vei ira na vakabauta kei na cakacaka ka ra sa nakita dei me ra kitaka e vuqa na ka.”⁶

iVakavuvuli nei Heber J. Grant

E dodonu me da cakacaka ena kena levu taudua eda rawata.

E dodonu me tu na ka eda vinakata me da kilai kina, me tu na noda gagadre me da cakacaka ena kena levu duadua eda rawata. Na cakacaka e talei vua na Turaga.⁷

Au se sega mada ni raica na siga meu sega kina ni via kitaka na cakacaka lolovira duadua, (kevaka me tiko e dua na ka me vaka na cakacaka lolovira, kau sega mada ni vakabauta) meu kua ga niu moku siga.⁸

Au sasagataka sara ena mataka nikua meu wilika na Vunau kei na Veiyalayalati me baleta na tamata moku siga, ka ra tu ena keda maliwa e so na tamata moku siga. Eda kunea ena Wase 75 ni Vunau kei na Veiyalayalati:

“Ia me ra gumatua sara na tamata yadua ena ka kecega. Ia sa sega na nona tikina na tamata vucesa ena Lotu, kevaka sa sega ni veivutuni ka veisautaka na nona ivalavala.” [V&V 75:29.] …

Ena Wase 88, eda wilika:

“Dou kakua ni dau vakawelewele; dou vakasavasavataki kemudou; dou kakua ni vakaucacataki ira na tani; dou kakua ni daumoce sivia; dou moce vakayakavi mo dou bulabula kina; dou yadra vakamataka lailai me makutu kina na yagomudou kei na yalomudou.” [V&V 88:124.]

Ni yalovinaka ka nanuma ni oqo e sega ni itukutuku nei Heber J. Grant, ia era nona itukutuku na Turaga:

“Ia me ra gugumatua ena cakacaka ko ira na lewe i Saioni, io me ra yalodina ki na itavi era sa lesi kina, raica era na tarogi e mata ni Turaga ko ira na vucesa.

“Ia koi au, na Turaga, au sa sega ni vinakati ira kece na lewe i Saioni, raica e vuqa vei ira era sa vucesa, ka ra sa ivalavala ca talega ko ira na luvedra; era sa sega ni vakasaqara matua na iyau sa tawamudu, ia era sa kocova ga na ka sa raica na matadra.” [V&V 68:30–31.]

“Mo kakua ni vucesa, raica ko koya sa vucesa ena sega ni kania na kena kakana se tokara na nona isulu na daucakacaka.” [V&V 42:42.]…

“Raica, era sa talai yani me ra vunautaka na noqu ivakavuvuli vei ira na tamata ivalavala ca; ia, sa vakaoqo na noqu ivakaro, vei ira: Dou kakua ni laki vakawelewele se vakaoti gauna walega, se vunia na nomudou taledi.” [V&V 60:13.]…

Eda sa nuitaka na yalo ni tu vakaikoya ka tu vei ira na tamada tauyavutaka na Lotu me na cadra voubula tale mai vei keda, ka na sega ni dua kina ka lewena na Yalododonu Edaidai e taura tu na Matabete ni Kalou me na cala ena nona moku siga. Me da tekivu cakacaka vakamataka lailai ka cakacaka tiko me yacova ni sa yakavi na vanua.⁹

E dua na yalo e sa kadre tiko ena vuravura edaidai me ra levea na soli ni qaravi itavi, na vakabesebese ni cakacaka vakaukauwa, noda tovolea me da raica na lailai ni ka e rawa ni da kitaka kei na levu ni ka eda na rawa ni da rawata mai kina. Oqo e cala kece. Na yaloda kei na noda inaki me da kitaka na ka kece e rawa ni da cakava, ena gauna e soli, me baleti ira era vakacakacakataki ka vakakina ko ira eda veimaliwai vata.

Na yalo tale ka dua—me da rawata na ka kece eda rawa ni rawata, ka solia lesu vakalailai sara me kena isau—e veibasai kei na kosipeli ni Turaga o Jisu Karisito.¹⁰

Au sa tovolea vakaukauwa meu vakadeitaka ena nodra vakasama na itabagone na yaga ni nodra cakacaka ena kena levu ga era rawata, ka vakakina ena nodra vakaitavi tiko me ra kakua ni yalolailai. …

“Mo ia ga, ka cakacaka, ka me tiko vata kei iko na Turaga.” [raica 1 Veigauna 22:16.]…

Au sega ni kunea e dua na ka me vaka na ivalu ni noqu bula ka taleitaki vakalevu vei au mai na noqu vakayacora na itavi edaidai ena kena vinaka duadua au rawata, kau kila ni vanua era vakayacora kina oqo na cauravou gone, era sa na vakarautaki ira vakavinaka ena veicakacaka ni mataka. …

Niu yabaki tinikaciwa, au sa vunivola tiko ka taura vakawawa tiko na vunivola ni inisua vei Mr Henry Wadsworth, na isema vakacakacaka nei Wells, Farfo & Co. Au a sega ni cakacaka tudei. Au sega ni cakacaka ena kabani ia vei koya ga na vakailesilesi. Au … digitaka vakaiau meu dau failitaka e vuqa na ivola ni baqe, ka maroroya e dua na ibinibini ivola ni Sandy Smelting Co., ka cakava tiko vakaikoya ko Mr Wadsworth.

Me vakadeitaki na dina ni malanivosa e cake mai na 1 Veigauna, au na kaya ni noqu cakacaka e taleitaka sara vakalevu ko Mr. Wadsworth ka mani vakacakacakataki au meu dau sosoqoni vei Wells, Fargo & Co., ka saumi au ena ruasagavulu na dola ena cakacaka oqo me ikuri ni kequ isau e vitusagavulu kalima na dola mai na bisinisi ni inisua. Au sa mani cakacaka tu vei Wells, Fargo & Co., ka sa yaco sara me ka dina e dua na noqu tatadra.

Ni sa yaco mai na yakavi ni Yabaki Vou, au a tikoga e valenivolavola niu a cakacaka bera tiko … e a curu mai ko Mr. Wadsworth ka tukuna mai ena yalovinaka ni toso vinaka tiko na bisinisi, ka ni sega ni tau na uca ia e sovaraka ga, se e dua na ka vaka ko ya. E vakaibalebaletaka tiko mai ena noqu qarava vakavinaka tiko na ivola ni Sandy Smelting Co. ka sega ni saumi, ka tukuna tale mai e so na ka ni veivakacaucautaki ka vakamarautaki au sara vakalevu. E a qai solia mai vei au e dua na jeke ni dua na drau na dola ka vakaruataka na kequ isau ena levu ni noqu cakacaka sivia. Na reki au vakila niu sa rawata na vakavinavinaka kei na yalodei ni noqu boso e bibi cake vei au mai na kena vakaruataki na dua na drau na dola.

Ko ira kece na cauravou ka ra tovolea me ra vakayagataka na nodra gauna kece, ka sega ni tu vakadua me wilika na levu ni isau ena rawata ena nona veiqaravi, ia e vakauqeti ga ena gagadre me cakacaka ka vuli, au yalataka, ena rawata na qaqa ena ivalu ni bula.¹¹

Na cakacaka e vukei keda me da bula rawati keda.

Raica sa virikotori tu mai lomalagi na ivakaro, ia sa vakayavutaki kina na veivakalougatataki kecega, ia ni da sa muria e dua na ivakaro, ena vakalougatataki keda na Kalou ena ka sa yalataki tu kina [raica V&V `30:20–21]. Au vinakata meu vakadeitaka vei ira na Yalododonu Edaidai ni da taura ena bula oqo na ka eda cakacakataka, kau via uqeti kemuni kece na Yalododonu Edaidai mo ni dua na daucakacaka.¹²

Na noda inaki taumada [ena tauyavutaki ni parokaramu ni bula vakaikoya ena Lotu] me da vakaduria cake, kevaka eda rawata, e dua na ilakolako e rawa me valuta na mate ni vakasavuliga ka vakanadakui sara ga, na rerevaki ni ilavo soli wale me sa tababokoci, kei na tu vakaikoya, dau cakacaka, dau mamaroroi kei na dokai koya me taurivaki tale ena kedra maliwa na wekada. Na inaki ni Lotu me vukea na tamata me ra vukei ira vakaiira. Na cakacaka me sa vakalesui me sa ulunicovi ni ivakasala ni veiliutaki ki na nodra bula na lewe ni Lotu.

Na noda iliuliu levu, ko Brigham Young, ena itutu tautauvata sara ga oqo, e a kaya:

“Vakarautaki ira na dravudravua me ra cakacaka—tea na loga ni kau vuata, , musu na kau me bai, kelia na veikeli, virika na veibai se dua ga na ka yaga, me rawa kina na voli sila kei na falawa kei na veika e gadrevi me rawa kina na bula.” {Raica Discourses of Brigham Young, sel. John A. Widtsoe (1954), 275.]

Na veivakadreti erau salavata na gauna edaidai me tautauvata na nona a solia ko Brigham Young ena gauna ko ya.¹³

Me da mamakutu kece ka yaga ena kena levu e rawata na noda igu kei na kaukauwa, E tukuni vei keda me da kania na keda madrai mai na buno ni matada [raica iVakatekivu 3:19].

… E ka rawarawa na soli ilavo vua e dua na tamata, ia e gadrevi kina na loloma kei na yalo ni veikauwaitaki ka sagai me navuci na veika e baleti koya kei na ka e yaga vua. Oqo e dua na ivakavuvuli ni kosipeli nei Jisu Karisito, ena gauna oqo, me vaka e sa dau yaco tu, me vukea na tamata kecega me ra vukei ira— vukea na luvena kece na Tamada mai Lomalagi me ra dui cakacakataka na nodra vakabulai, vakayago ka vakayalo.¹⁴

Au gadreva mo ni rogoca na itukutuku nei Peresitedi Brigham Young:

“Na noqu kila ka e a vakavulici au, ka sa ivakavuvuli vei au, ni sega ni yaga me soli ka soli, vua na tagane se yalewa, na ilavo, kakana, isulu, se dua tale na ka, ni kevaka era dau rawa ka ka rawa ni cakacaka ka rawata na ka era gadreva, ni tu e vuqa na ka e vuravura me ra kitaka. Oqo na noqu ivakavuvuli kau tovolea meu cakacakataka. Me muri na sala veibasai ena vakacacana e dua ga na itikotiko e vuravura ka vakavuna me ra tamata vucesa.” [Raica na Discourses of Brigham Young, 274.]

Na ka cava ena vakacacana na itikotiko ena vakacacana na matanitu, ka rawa niu kuria, na vanua talega.¹⁵

Keitou na tugana ena nodra vakasama na tamata ena kena levu ga e rawa na itukutuku nei Brigham Young…ka kaya kina ni nona lawa me kua ni soli e dua na ka vua e dua ka vakavo ga ke cakacakataka, ni dodonu me ra cakacakataka na tamata na ka era rawata. E sega ni dua na ka me vakacacana na tagane, yalewa, se gone yadua me vaka na sega ni rawa ni rawati koya vakaikoya.¹⁶

Na cakacaka sa itavi ni bula taucoko.

Na cakacaka sa vakavuna nodra bulabula na tamata. Na vucesa sa ikoya na itekitekivu ni veivakamalumalumutaki mai na gauna era muduka kina na nodra cakacaka, Ko Peresitedi Young e a dau yavavala, ka kaukauwa tu ga na nona bula ena gauna e a leqa kina, ia na appendicitis e a vakaceguya na nona bula. O koya ka sosomitaki koya, ko John Taylor, e a sa yabaki vitusagavulukatolu ena nona qai kacivi me Peresitedi ni Lotu. O koya ka sosomitaki John Taylor, ko Wilford Woodruff, e a yabaki walusagavulu vakacaca ni qai mai Peresitedi ni Lotu, ka ra tukuna e so, ni dodonu me a sa vakacegu ena sivia na ruasagavulu na yabaki ni bera na gauna ko ya. … Ko Lorenso Snow e yavavala tu ga me vaka e dua na cauravou, ena gauna e mai Peresitedi kina ni Lotu, kei na matua ni vakatulewa ena nona yabaki walusagavulu kalima, ena gauna talega oqo e a vaka me leqa kina vakailavo na Lotu, e a qai vakabula kina o koya. Ena nona veiliutaki ni tolu na yabaki, me yacova ni sa yabaki walusagavulu kawalu, na nona vakasama e makare ka yavavala me vaka e dua me veiliutaki ka vakatulewa ena Lotu oqo.

Era kaya e vuqa na tamata, ni ko Joseph F. Smith, sa sivia e rua na yabaki na gauna ni nona vakacegu, ni qai mai kacivi me Peresitedi ni Lotu oqo, ka dina talega vakakina vei au. Ena vula mai oqo, era kaya e so na tamata, e sa na yabaki ruasagavulu kina mai na gauna e dodonu meu sa vakacegu kina.¹⁷

Au sega ni kerea e dua na tamata se gone ena Lotu oqo, e dina ga niu sa sivia na yabaki walusagavulu, me sivia na auwa ni nona cakacaka mai vei au … au sega ni kila e dua na ka me vakacacana vakatotolo sara na bula ni dua na tamata me vaka na sega ni cakacaka.¹⁸

Au vakabauta ni na tu na vakasama vua e so na Yalododonu Edaidai ka ra na kaya, “Ia, ni da sa yacova na yabaki onosagavulu kalima, eda sa na sega tale ni cakacaka.”… Sa levu na noqu cakacaka ena tinikaono na yabaki sa oti, ena noqu sa sivita oqo na onosagavulu kalima, me vaka au a dau kitaka e liu. Ena veivakalougatataki ni Turaga, ke mani vakadonuya meu tiko tale eke me tinikalima se tinikaono tale na yabaki—kau sega ni vakabauta— Au na via kitaka e levu me vaka ga e liu se me levu tale vakalailai mai na kena au a kitaka ena tinikaono na yabaki sa oti. Au vakabauta vakaidina ni cakacaka e sega ni rawa ni vakamatea e dua, ia na vucesa ga e vakamatea dina na tamata vakatotolo ena nona gauna ni bula taumada.

E dodonu me tiko ena lomadra yadudua na tagane kei na yalewa, na tagi, “Au na bula tikoga. E sega ni dua na ka e soli vei au, ia na gauna ga meu bula kina au na sasagataka ena veisiga ni noqu bula meu kitaka e so na itavi ka na vakadonui e mata ni Tamaqu Vakalomalagi, ke rawa, me vinaka cake vakalailai edaidai mai na kena kau a kitaka e nanoa.”¹⁹

Vakatutu ni Vuli kei na Veivosaki

Na cava e rawa ni da kitaka ena noda vuvale me vakadeitaki kina ni cakacaka sa ikoya na ivakavuvuli veiliutaki ni noda bula? Na sala cava e rawa ni veituberi kina na itubutubu vei ira na luvedra me ra cakacaka?
E rawa vakacava me da kunea na rakorako ena cakacaka kece eda kitaka? Na cava e rawa me da vulica ka rawata mai na cakacaka kevaka mada ga e ca se dredre?
Ena vakarautaki ni nona rawata na nona tadra me rawata na isau vinaka, na icovi cava so tale e a rawata na gone ko Heber J. Grant? Na cava e so na icovi ko sa taura ena macala ni vuli kei na cakacaka kaukauwa?
Na cava e sa rui bibi kina vei keda me da cakacakataka na veika eda taura? Na cava e ciri kina vei keda yadudua na sega ni rawata na bula rawati koya vakaikoya? Vakamatavuvale? Ena noda itikotiko kei na vanua?
E tara vakacava na vakasama, na yago kei na yalo na cakacaka? Na cava ko sa vulica mai vei ira na tamata ka ra tosoya tu ga na nodra cakacaka ena nodra bula taucoko?

men working in field — “E dodonu me tu na ka eda vinakata me da kilai kina, e dodonu me tu na noda gagadre me da cakacaka ena kena levu sara eda rawata. Na cakacaka e taleitaki vua na Turaga.