Wase 23

Na Toso kei na iCavacava ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai

Ena rawata na Lotu na kena icavacava vakalou, ka sa noda galala me da cakacakataka me da kilikili me rawa ni da vakaitavi ena cakacaka cecere oqo.

Na Bula nei Heber J. Grant

Ea sucu o Heber J. Grant ena 1856, ena nodra sasaga tiko na Yalododonu me ra tauyavutaka na Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai ena Bucabuca na Salt Lake. Ena gauna o ya, sa 7 tiko kina na iteki ni Lotu ka 64, 000 na lewena. E a sega ni dua na valetabu e sa vakayagataki tiko kina.

Ena 1882, na gauna a tabaki kina me iApositolo o Heber J. Grant, sa dei tu kina na kena sa tauyavu na Lotu ena Bucabuca na Salt Lake. E vuqa sara na tamata e vuravura ena gauna o ya sa tu na nodra vakanananu ka sa ca rawa tu kei na kena ka cala tu me baleta na Yalododonu Edaidai, ia a tubu ga na Lotu. Sa volekata yani na 146, 000 na iwiliwili ni lewenilotu, ka sa tubucake ki na 24 na iwiliwili ni iteki. Sa vakatabui ena lima na yabaki yani ki liu na Valetabu e St. George Utah—na valetabu duaduaga ka vakayagataki tiko ena gauna o ya.

Me vaka na iApositolo, a dua na ivakadinadina voleka ni tubu ni Lotu o Elder Grant. Ena 1902—ena gauna sa 4 tiko kina na valetabu vakayagataki ni Lotu, 50 na iteki, ka voleka ni 300, 000 na lewenilotu—a raica kina na veika oqo: “E sega ni dua na tu vakadua. E sega ni tu vakadua tu na Lotu; sa tu na ivakadinadina ena gauna oqo me baleta na kena tubu; na kena ikatini sa tubucake, na vua ni cakacaka ni kaulotu sa tubu cake tikoga e vuravura taucoko, kei na uasivi ni cakacaka ena kena veikoronivuli lelevu, na univesiti kei na vuli torocake ni Yalododonu Edaidai. Sa totoka talega na kena tubu na Vuli ena Sigatabu. Sa tubu na cakacaka ni Kalou, ka sa malumalumu sobu mai na kaukauwa kei na veivakauqeti ni meca ka dau veisaqasaqa tiko kei keda.”¹

Ena nona gauna ni veiqaravi vaka-Peresitedi ni Lotu o Heber J. Grant, mai na Noveba 1918 ki na Me ni 1945, a tomani tale kina na tubu vakasakiti ni Lotu. E kaba cake na iwiliwili ni lewenilotu mai na 496, 000 ki na 954, 000. E tubu cake na iwiliwili ni iteki mai na 75 ki na 149, ka tubu cake na iwiliwili ni valetabu sa vakayagataki tiko mai na 4 ki na 7.

E dau kaya vakawasoma o Peresitedi Grant ni da sa tekivu me laurai ena mata vinaka mai vei ira na tamata ko ira na Yalododonu Edaidai. “Au vakabauta, ” e kaya “ni da sa laurai ena gauna oqo mai vei ira kece era kilai keda ni da tamata dau rerevaka na Kalou, ni da itikotiko dau buladodonu ka dina.”² Ena koniferedi raraba ni Okotova 1937, ni se qai lesu toka ga mai ena dua na ilakolako ki na veitabana ni daukaulotu e Iurope, a wasea kina na veiivakaraitaki oqo:

“Ena noqu tiko voli mai Iurope ena 30 vakacaca na yabaki sa oti [vakaperesitedi ni tabana ni daukaulotu, ] … ena tolu na yabaki taucoko ni noqu tiko e Peritania a sega vakadua ni rawa meu tabaka e dua na ka ena pepa. E a taba e so na ka ni veivakacudrui, veika ca, veisaqasaqa, ka rerevaki me baleti keda, ia era a sega sara ga ni via rogoca e dua na ka eda tukuna.

“A vakadeitaki vei au ena noqu ilakolako se qai oti mai oqo ni so na notisi vinaka me baleti keda e sa taba tiko mai Jamani. Switzerland, Czechslovakia, e Holland, kei Belgium. E sega ni dua na veivakacacani se ivakamacala, e so ga na notisi vivinaka me baleta na noda veisoqoni, ena so na gauna na notisi e dau taba ena so na pepa mai Peritania era sa uasivi dina sara ni kevaka beka me soli vei keda na galala me da a vola eda na sega beka ni vola rawa e dua na ka me na vakamarautaki keda vakalevu cake mai na kena oqo. Kevaka beka me na dodonu vakavinaka sara na noqu vakatulewa, e sega sara ga ni bau dua na itukutuku e volai ena gauna taucoko ni neitou tiko mai kea me sega ni tukuni kina vakavinaka ka vakadodonu na veika e baleti ira na noda. Au reki vakalevu ena vuku ni veika oqo. Sa dua na veisau vakasakiti mai na yalo ni veisaqasaqa ka voleka sara ni veicacati au dau sotava vei ira na dauvolaitukutuku ena sivia na 30 na yabaki sa oti.”³

E dau wasea ena veigauna eso o Peresitedi Grant na nona nanuma kei na nona vakavinavinaka me baleta na tubu vakayago kei na tubu vakayalo ni Lotu. Ena vakavinavinaka oqo, e dau tukuna kina na veivakalougatataki ni Turaga kei na nodra yalodina na Yalododonu Edaidai e dina ni ra sotava tu na veivakatovolei. Ena veigauna ni yalolailai ena Lauqa Levu, e kaya: “E sega tale ni dua na [ka] e lailai mai na kila ka uasivi sara ka tu vei keda vakamata tamata, ena rawa kina vei keda me da rawata na veika eda sa rawata tiko oqo. Me da vakasamataka ni ena veigauna oqo ni lauqa vakailavo kei na leqa se rawa ga me da vakayagataka e milioni vakamilioni na dola me da tara kina na veivale ni soqoni! Sa voleka ni vei-Sigatabu kecega meu vakatabui valenisoqoni kina, ena veigauna kece oqori era dau sisinai vutucoqa kina na veivale oqo mai vei ira era dau lakova yani na veisoqoni oqori. … Eda sa tubu tiko vakavinaka sara. Sa basika na yalodei uasivi. Eda sa sega tale ni vakabekataka ni na qaqa dina ga na cakacaka ni Kalou ena veigauna mai muri.”⁴

iVakavuvuli nei Heber J. Grant

Sa koto e dua na icavacava vakalou ena Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai.

Au wasea vei kemuni na tiko eke ni kua na noqu ivakadinadina ni parofita ni Kalou dina ka bula o Josefa Simici, ni a iyaya ena ligana na Kalou ena kena tauyavutaki tale e vuravura na ituvatuva ni bula kei na veivakabulai, e sega walega ni baleti ira na bula ia e baleti ira talega na mate, ia na kosipeli oqo ka dau vakatokai tu me “Momani, ” mai vei ira na tamata vakavuravura, sa ikoya dina sara ga na ituvatuva ni bula kei na veivakabulai na kosipeli i Jisu Karisito, ka ni sa musu tani mai na ulunivanua na vatu lailai, ka na qiqi yani me yacova ni sa vakatawai vuravura [raica na Taniela 2:31–45; V&V 65:2].⁵

Sa tauyavutaka na Turaga na Nona Lotu ena veitabagauna e muri oqo me ra kacivi kina na tamata me ra veivutuni, ki na veivakabulai kei na bula vakacerecerei ni yalodra. Sa tukuna vakavica vua na Parofita o Josefa kei ira ka tiko vata kaya “ni sa matua tu na were ka sa gauna ni tatamusuki.” (V&V 4:4; 6:3; 11:3; 12:3; 14:3; 33:3, 7.) E vakaroti ira vakavica me ra kakua tale ni vunautaka e dua na ka ia na veivutuni ga ki na itabatamata oqo (V&V 6:9; 11:9; 14:8) ka qai kacivaka e muri:

“Ia mo tukuna yani na itukutuku vinaka; io mo kacivaka ena veiulunivanua kei na veitikina cecere; io mo tukuna yani vei ira kecega na tamata.

“Mo vakabauti au ka vakayacora na ka oqo ena yalodina; ia mo vosota na veivakacacani kecega.

“Raica mo kakua ni vunautaka na ivakavuvuli tani; ia mo vunauci ira ga me ra veivutuni ka vakabauta na iVakabula; io me ra papitaiso me bokoci kina na nodra ivalavala ca; io me ra papitaiso talega ena bukawaqa kei na Yalo Tabu.

“Raica oqo sa iotioti ni noqu ivakaro bibi vei iko me baleta na cakacaka ko sa qarava tiko; io mo muria tiko ena veisiga taucoko ni nomu bula.

“Ia kevaka ko sa beca na ivakaro oqo, ena yaco kina vei iko na leqa; io ko na rusa vata kei na nomu iyau.” (V&V 19:29–33.)

Me da talairawarawa ki na ivakaro oqo me ra kila kina na Kalou kei Jisu Karisito o koya sa tala mai ko Koya, ni “sa ikoya oqo na bula tawamudu.” (Joni 17:3.)

Ni a tauyavutaki na Lotu ena vuku ni inaki oqo, sa vakatakilai tale mai na kosipeli ena kena taucoko, sa vakalesui tale mai na Matabete ni Kalou, kei na kena dodonu taucoko, kaukauwa, idola kei na kena cakacaka. Oqo na itavi ni Lotu. Na ilesilesi vakalou ka a soli vei ira na iApositolo ena gauna makawa (Maciu 28:19; Marika 16:15) sa vakaruataki ena gauna oqo, ni na kau yani na kosipeli ki na veivanua kecega (V&V 38:33), vei ira na Jiu kei na Matanitu tani (V&V 18:26); ena kacivaki yani ena marau (V&V 28:16); ena qiqi yani ki na Yalayala kei vuravura (V&V 65:2); sa dodonu me da vunautaka o keda sa soli vei keda na matanitu (V&V 84:76.) Me kakua ni dua na noda ivalavala se ivalavala ni Lotu me vakalatilati ki na ivakaro ni Kalou oqo.⁶

Na itavi ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai e itavi ni sautu. E kena inaki me vakarautaka na kai vuravura kecega me baleta na ikarua ni nona lako mai na Karisito, kei na kena dolavi na siga talei ko ya ni sa yaco mai na mileniumi ka na yaco me nodra Tui na tui ko Karisito, ka tu ena uludra na kawatamata.⁷

Na tubu kei na toso ni Lotu taumada e yaco me vakataucokotaki kina na parofisai.

Na nodra rawa ka na Yalododonu Edaidai e salavata kei na parofisai ka a soli ena tai ki na ra ni Uciwai na Mississippi mai vua na Parofita o Josefa Simici, me vaka e volai ena nona ivolaniveisiga na parofita ka a volai ena i ka 6 ni Okosita, 1842:

“Au parofisaitaka ni na toso tikoga na nodra vakararawataki na Yalododonu ka ra na vakasavi yani ki na Rocky Mountains. E vuqa era na vukitani, e so tale era na vakamatei mai vei ira na keda meca se era na vakayalia na nodra bula me baleta na kena tadravi ira na veimataqali draki kecega se na mate, e so vei kemuni era na bula me ra laki veivuke ena kena tawani na veivanua e so kei na tara siti, ka raica na nodra sa na yaco me ra na tamata kaukauwa na Yalododonu ena maliwa ni Rocky Mountains.” [History of The Church, 5:85.]

Eda sa vakataucokotaka vakaidina sara na parofisai koya ka sega mada ni okati kina na dina ni a sa sega tu ni wili me dua na betena na tiki ni vanua oqo ena ra kei Amerika. Ni o vakasamataka na vanua mamaca oqo, ni o vakasamataka ni a sa wili tu me sega ni dua na betena, ka raica na veika sa mai rawa kina, e sega tale ni lomalomaruataki ni da sa vakataucokotaka na parofisai oya.⁸

Au kune marau ena tubu kei na kena tosoi na cakacaka ni Kalou e vuravura. … Au nanuma lesu na noqu tiko vata kei Peresitedi Wilford Woodruff, keirau tucake tu ena dua na qiqidreti e Idaho, … ka vosa tiko vei ira e rauta ni ono se tinikarua na itabagone ka ra vakaitikotiko e kea, au nanuma lesu talega vakaukauwa sara na nona vosa na parofita ni Kalou oqori. … Au nanuma ni ra sa dau yalolailai vakalevu na itabagone e Sand Creek, ni ra veiraiyaki ena vanua ka sega tu kina na vunikau, e sega na kau lalai ia na co matailalai ga, e sega mada ga na vale tolo ni kau. E qai kaya va’qo vei ira na itabagone o Baraca Woodruff: “Ni kakua ni yalolailai; ni kakua ni vakacauoca, baleta ni sa tu ena dela ni vanua oqo na Nona veivakalougatataki na Kalou. Ena dua ga na gauna lekaleka sa na tu eke eso na itikotiko sautu ka mamarau ni Yalododonu Edaidai. O ni na nanuma beka ni o ni sa lako tani mai vei ira na nomuni itokani, ni o ni sa voleka ni lako tani mai vuravura, ia ena dua ga na gauna lekaleka sa na dua na nomuni vale ni soqoni, kei na valenivuli kei na veika kece a dau tu vei kemuni ena vanua o ni a tiko kina ni bera na nomuni gole mai ki ke. Ena vakalougatataka ka vakalevutaka na vanua oqo na Kalou.” Na cava sa yaco tu ni kua? Ena tikiniqele sara ga oqori sa tu kina na tauni o Iona, na itikotiko liu ni dua vei ira na iteki kei Saioni, kei na rauta ni lima na udolu na tamata mai na ono se vitu na itabagone ena gauna koya; sa vakataucokotaki na nona vosa na Parofita o Wilford Woodruff ena kena veimalanivosa yadua.⁹

Niu vakasamataka na veika kece sa rawa ena Nona cakacaka na Kalou, sa sega vei au na vosa meu vakamacalataka rawa kina na noqu vakacaucautaka na cakacaka sa rawa.¹⁰

Au vakila ni veivakararawataki kei na leqa eda lakova mai sa vakarautaki keda ka vakavulici keda ka vakaukauwataki keda me da tamata ni veika cecere.¹¹

Sa dina sara, o ira na Yalododonu Edaidai, me vaka na vosa ka tukuna na Parofita o Josefa, ni ra sa tamata kaukauwa ena maliwa ni Rocky Mountains, ia eda se qai tubu tiko ka tekivu vakatorocaketaki, ia eda se somidi sara ena gauna oqo me vakatauvatani ki na vanua eda na yacova.¹²

E sega ni dua na ka ena tarova rawa na Lotu mai na kena yacova na kena icavacava

Sa toso cake tikoga ena veiyabaki yadua na kaukauwa ni Lotu. Sa toso tiko ki liu na Lotu, e sega ni suka tiko ki muri. E rawa ni cala na tamata, ia ena tudei tu na Lotu.¹³

Na meca ni yalo ni tamata, o koya na dauveivakarusai, o koya a saga me vakarusa na cakacaka ni Kalou, o koya vata kei ira na nona ilawalawa era nanuma ni ena nodra vakamatea na Parofita [o Josefa Simici] kei na Peteriaki [o Hyrum Smith] sa na rawa kina me ra vakaberaberataka na cakacaka ni Kalou bula ka sa mai tauyavu tale e delai vuravura; ia … na tubu vakasakiti ni Lotu, na valetabu cecere ni Kalou e [Salt Lake City], na valecavu vakasakiti, na valenivolavola liu ni Lotu …, na ivakananumi kei na veivaletabu, mai Kenada ki Hawaii kei St. George, kei na toso ki liu ni cakacaka ni Kalou, —na veika kece oqori era tu me ra cudruvi tu kina o ira era nanuma ni rawa ni ra tarova na cakacaka ni Turaga. Na ivakadinadina kei Jisu Karisito ka caudre tu e yalodrau na Parofita kei na Peteriaki, ka rau a solia kina na nodrau bula, sa caudre tu e yaloda oi keda yadua eda sa vakalougatataki ena rarama, na kila ka, kei na ivakadinadina ni kena vakalou na cakacaka eda okati kina.¹⁴

E so na tamata era kaya … ni vakavo sara kevaka ena tubu ka “toso ki liu” ka veisau me salavata kei na gauna edaidai na lotu oqo, me vakataki ira na veimatalotu tale e so, ena yaco me druka ka sega ni yaga. Kevaka e dua na Yalododonu Edaidai ena nanuma ena dua na miniti ni na druka na Lotu oqo e sega ni Yalododonu Edaidai sa veisau dina. Ena sega vakadua ni druka na Lotu oqo. Sa mai tauyavu ena iotioti ni gauna, ena sega tale ni soli ki na dua tale na matatamata se vakarusai.¹⁵

Era se bera vakadua ni bau vakayacora e dua na ka na noda meca me vakamavoataka na cakacaka ni Kalou oqo, era na sega vakadua ni rawata. Au veiraiyaki, au wilivola, au raitayaloyalo, kau qai taroga na taro, Sa evei o ira na tamata dau veivakauqeti, o ira na tamata kaukauwa ka vakairogorogo, ka ra a saqati ira tiko na Yalododonu Edaidai?. … Sa evei o ira na nodra tamata me ra na rokovi kina? Era sa yali. … Sa evei o ira na a saqata vakaukauwa na cakacaka oqo? Sa evei na nodra dau veiuqeti? Era sa seyavu yani me vaka na tegu ena cila ni siga. Me da kakua ni rere, o keda na Yalododonu Edaidai. Ena tokona tiko na cakacaka oqo na Kalou; Ena dau tokoni ira na dodonu.¹⁶

E bula tiko na Kalou, e Karisito o Jisu, a parofita dina ni Kalou dina ka bula o Josefa Simici; kei na cakacaka oqo ka vakatokai me “Momani” sa ikoya na kosipeli i Jisu Karisito na noda Dauveisereki, ka sa ikoya na ituvatuva ni bula kei na veivakabulai; ka na sega ni rawa ni tarova na tawavakabauta kecega ni vuravura, kei na dauveisaqa kecega ni vuravura taucoko, sa tauyavutaka na Kalou ka na toso tikoga me yacova ni sa rawata na kena icavacava!¹⁷

Me da bula kilikili me rawa ni da vakaitavi ena icavacava ni Lotu.

Sa yalataka tu na Kalou e vuqa sara na veika uasivi me baleti ira na tamata oqo. Sa koto e matada e dua na icavacava uasivi sara, ka da sa vakavakarau ka tovolea tiko me kilikili na noda bula ki na icavacava o ya.¹⁸

Kevaka e tiko e dua na ka au vinakata meu vakauqeta vakalevu cake kina na yalodra na Yalododonu Edaidai mai na veika tale e so, sa ikoya me da qarava vakaidina sara na Kalou ena yaloda taucoko, ena noda kaukauwa taucoko, kei na noda nanuma kecega, me rawa kina ni da toso vata kei na itosotoso ni cakacaka oqo e vuravura.¹⁹

Na nodra icavacava na Yalododonu Edaidai e cecere cake sara. Au sa qai kila ni sa dodonu me na vakayacori kece sara na veiparofisai e baleti ira na tamata oqo. Me qiqi yani na vatu sa kavida mai na ulunivanua ka sa sega ni ta ena liga ka roboti vuravura taucoko. Au vakila ni dodonu me ra na vakaiyaragitaki vakavinaka, vakarautaki, vakavulici, ka vakakina me ra vakabauta na Kalou, na Tamada Vakalomalagi, kei na Luvena o Jisu Karisito, kevaka me ra na rawata vakavinaka na nodra icavacava. Era na rawata na nodra icavacava na Yalododonu Edaidai, era na vakacavara na veika kece sara e gadreva na Kalou me ra rawata, au sega tale ni vakataratututaka. Na noda rawa ni cakava na veika kece e rawa ni da cakava e sa dui noda sara ga vakataki keda. Au sa dau tukuna vakawasoma ena noqu vosa vei ira na Yalododonu, ni o keda yadua eda na dui vakatulewataka sara ga na noda bula; ni na vakalougatataki keda na Kalou me vaka ga na noda dui vakabauta kei na noda gugumatua.²⁰

Au sega tale ni vakataratututaka ena noqu vakasama ni na vakalewelevutaki ira na Yalododonu Edaidai na Turaga ka vakalougatataki ira vakalevu sara ena veigauna mai muri me vakatauvatani kei na veigauna sa oti yani, kevaka walega eda yalomalumalumu tiko ka gugumatua; kevaka talega eda segata me da tosoya tiko ki liu na matanitu ni Kalou, ka sega ni cakava ga na nanuma ni lomada. Sa tu vei keda na kosipeli i Jisu Karisito ka sa vakalesui tale mai; sa tu vei keda na ituvatuva ni bula kei na veivakabulai; sa tu vei keda na veicakacaka vakalotu ni kosipeli sega walega ni baleti ira na bula e baleti ira talega na mate. Sa tu vei keda na veika kece sara e gadrevi, e sega walega me baleta na noda vakabulai, ia me rawa dina sara kina ni da “iVakabula ki na Ulunivanua ko Saioni, ” [raica na Opetaia 1:21] ka curu yani ki na veivaletabu ni noda Kalou ka vakabulai ira na noda qase era sa mate yani ni ra se sega tu ni kila na kosipeli.²¹

Kevaka eda yalodina, kevaka eda dina tiko, kevaka eda kilikili kaya tiko na kosipeli oqo, ka sa solia vei keda na Kalou e dua na kena ivakadinadina, ena sega ni rawa ni vakamavoataki keda ko vuravura. Ena sega ni rawa ni da mavoa, kemuni na taciqu kei na ganequ, mai vua e dua tale na tamata, mai vei keda ga vakataki keda. Kevaka eda sega ni rawa ni qarava na Kalou, kevaka e sega ni rawa ni da caka dodonu, eda sa butakoci keda kina mai na maqosa kei na kaukauwa me da tubu kina, me levu cake kina na noda vakabauta kei na noda kila ka, me da vakaivotavota kina ena kaukauwa vata kei na Kalou, vata kei ira na buladodonu.²²

E sega ni cala ni da parofisaitaka ni o ira na tamata ena Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai era na rawa ka tikoga vakalevu ka tiko sautu, vakayalo ka vakayago talega, ena veigauna kecega era (1) muria tiko kina na ivakaro ni Kalou ka (2) muria na sala e dusia tiko vei keda mai vei ira na Nona italai vakauqeti ka tu vei ira na Matabete Tabu. Sai ira na tamata oqori ena yaco me ka ni veivakalougatataki ka na vinaka kina na vanua na nodra vakabauta, ivakavuvuli, bula manini, kei na nodra toso tiko ki liu vakayalo ka vakayago talega. O ira na tamata ka sega ni dodonu me dua e rerevaki ira, ia me kena veibasai ga, me ra vakalougatataki ka kidavaki mai, baleta ni ra dau segata me ra cakava na loma ni Turaga, me ra cakava vei ira na tamata kecega na veika me salavata kei na ivakavuvuli ni lewadodonu kei na buladodonu, era dau yalodina ka murilewa ka talairawarawa ki na lawa ni veimatanitu dodonu e vuravura, kei na talairawarawa ki na lawa ni kosipeli i Jisu Karisito, sa tauyavutaki ka vakalesui mai ena kena vakayagataki na bula nei Josefa Simici ena nona a sikovi mai Vua na Kalou kei na Luvena, o Jisu Karisito, o koya ka tu ena ulu ni cakacaka cecere ka vakasakiti eda sa vakaitavi tu kina oqo. Na nodra ibole na “Na Dina kei na Bula Galala, ” era na solia yani oqo ki na kawatamata kece, ka raica me ra vakaivotavota na kawatamata ena veivakauqeti ni tiko sautu kei na buladodonu ka itokani ni kosipeli i Jisu Karisito—na sala duaduda ga e rawa ni tauyavutaki kina na sautu kei na bula vakaveitacini ni tamata e vuravura.²³

Vakatutu ni Vuli kei na Veivosaki

Na cava na icavacava ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai?
Na ivakadinadina cava sa tu ena gauna oqo ni ra sa yaco na lewe ni Lotu i Jisu Karisito ni Yalododonu Edaidai me ra “Tamata kaukauwa”? Na cava na vuna e sotava kina na Lotu eso na tubu vakasakiti vakaoqo?
Na cava beka e rawa ni da vulica mai na nodra sasaga na Yalododonu ena kena rawai na veika e dau vakalatilati ka tara cake na matanitu ni Kalou?
Na sala cava e rawa ni vakatauvatani kina na tosoi ni Lotu ena gauna nei Peresitedi Grant kei na tosoi ni Lotu ena gauna oqo?
Na sala cava beka e vukei iko kina na nomu kila ni Lotu e “sa mai tauyavu ena iotioti ni gauna, ena sega tale ni soli ki na dua tale na matatamata se vakarusai”?
Na sala cava e rawa ni da cau kina ki na kena rawa na icavacava ni Lotu? Na sala cava e rawa ni ra vukei ira kina na luvedra na itubutubu me ra “vakaiyaragitaki vakavinaka, ka vakarautaki” me rawa kina ni ra cau ki na icavacava oqo?

President Grant in 1945 — O Peresitedi Heber J. Grant ena 1945, ni sa yabaki 88. E a vakadinadinataka na tubu vakaiyanaqa ni Lotu ena nona gauna ni bula, ka a vakadinadinataka ni cakacaka ni Turaga ena “ toso tikoga me yacova ni sa rawata na kena icavacava.”