Na iVolanikalou Tabu: Na Kaukauwa ni Kalou ki na Noda Vakabulai

Elder Robert D. Hales

Ena Kuoramu ni iApositolo Le Tinikarua

Na ivolatukutuku vakalou oqo era vakadinadinataka na iVakabula ka ra na kauti keda Vua.

Na ivolanikalou tabu era sa vosa ni Kalou e soli mai me da vakabulai kina. Sa inaki bibi ni ivolanikalou me na rawati kina e dua na ivakadinadina i Jisu Karisito kei na Nona kosipeli. Na ivolanikalou sa solia mai vei keda na Kalou edaidai o ya na Veiyalayalati Makawa, na Veiyalayalati Vou, na iVola i Momani, na Vunau kei na Veiyalayalati, kei na Mataniciva Talei. O ira na ivolatukutuku vakalou oqo era vakadinadinataka na iVakabula ka na kauti keda Vua. Oqo na vuna era masu vagumatua kina na parofita qaqa me vakataki Inosi me na taqomaki na ivolanikalou.

E rawa ni da cega mada na iVola i Momani? Rai ki na tabana vakaiulutaga. Eda wilika ni sa “volai me sa ivakaro, ena yalo ni parofisai kei na ivakatakila.” E sa “tadu mai ena isolisoli kei na kaukauwa ni Kalou,” ka sa vakadewataki “ena isolisoli ni Kalou”—o ya ena Yalo Tabu. Sa vakaraitaka tiko “na veika cecere sa cakava na Turaga” ka solia vei keda “me da kila rawa kina na veiyalayalati ni Turaga,” me da kakua kina ni “yali tawamacala.” E ka bibi duadua, era sa volai me ra vakauqeti keda “ni o Jisu na Karisito, na Kalou Tawamudu”.

Cega tale na draunipepa, ki na ivakamacala taumada. Eda vulica eke ni itukutuku vakaparofita oqo sa “ivolanikalou tabu era vakatauvatataki tiko ki na iVolatabu.” Sa umanaki tu kina “na taucoko ni kosipeli tawamudu, sa vakamacalataka na yavu ni veivakabulai, ka tuberi [keda] ki na veika [me da] cakava me da kunea kina na vakacegu ena bula oqo kei na veivakabulai tawayalani ena bula sa roro tiko mai.” E sa yalataka tu vei keda ni “o ira kece era na lako mai vua na [iVakabula] ka muria na ivakaro kei na cakacakatabu vakalotu ni Nona kosipeli era na vakabulai.”

Na cava beka na inaki bibi ni ivolanikalou tabu oqo ena noda gauna oqo? Na cava e tukuna me baleta na kedra inaki na ivolanikalou taucoko?

Ena imatai ni draunipepa ni ivola ni 1 Nifai—na imatai ni ivola ena iVola i Momani—eda vulica kina ni o Liai, ena yabaki 600 B.K., a vakasalataki mai vua na Kalou me kauta na nona matavuvale ka dro yani ki na lekutu. E vakalailai ga ki liu sa vakaroti koya tale na Turaga me talai iratou lesu tale na luvena. Na vuna? Me laki kau mai na ivolanikalou, na peleti parasa, ka rui ka bibi sara ka ratou solibula kina na luvei Liai ka vakayalia kina na nodratou iyau me laki kau ga mai! Sa yaco sara kina na veivuke ni Turaga kei na vakabauta nei Nifai ka kurabuitaki na nona taura rawa. Ni ratou sa lesu mai o Nifai kei rau na tuakana, sa marau o Liai, na tamadratou. Sa tekivu me vakasaqara na ivolanikalou tabu “mai na ivakatekivu,” ka “kunea ni sa vinaka ka yaga vakalevu sara vei [iratou]; … ka rawa me [ratou] vakavulica kina na vunau ni Turaga vei ira na [nodratou] kawa.”¹

E ka dina, na peleti parasa sa kedra ivolatukutuku na tamai Liai, ka vakakina na nodra ivosavosa, ituvatuva ni kawa, ka bibi duadua, ni kosipeli era vakavulica na parofita tabu ni Kalou. Ni sa vakadeuca tiko o Liai na peleti parasa, sa kila kina o koya na veika eda na kila ni da vulica na ivolanikalou:

O cei o keda
Na veika eda rawa ni yacova
Na parofisai baleti keda kei ira na noda kawa
Na vunau, na lawa, cakacakatabu vakalotu, kei na veiyalayalati me da na bulataka tiko me da rawata kina na bula tawamudu
Kei na ivakarau ni noda bula me da vosota ki na ivakataotioti ka lesu vua na Tamada Vakalomalagi ena lagilagi.

Sa ka bibi sara na veika dina oqo sa solia kina o Tamada Vakalomalagi na raivotu vei rau o Liai kei Nifai ni sa vakaibalebaletaki tiko na ivolanikalou ki na dua na ititoko kaukaumea. Me rau vulica o tama kei luvena tagane ni kena qumi matua na idusidusi kaukauwa oqo, sega ni kalove, ka nuitaki ni sai koya duaduaga me da tudei tiko ena sala sa qiqo ka rabalailai o ya e mua vua na noda iVakabula.

E vuqa na iwase ni iVola i Momani e vakatabakiduataka na nodrau vakayacora o Liai kei Nifai na ivakavuvuli oqo—o ya na vulici ni ivolanikalou kei na kena dau cavuti. E kilai ni rau vinakati keda kei na nodrau matavuvale me da kila vakavinaka na kedra bibi na ivolanikalou, vakabibi na parofisai nei Aisea me baleta na Vakalesui mai ni kosipeli kei na tadu mai ni kedratou itukutuku—o ya na iVola i Momani—ena siga nikua.

E volai tu e na iVola i Momani na nodra ciqoma se vakanadakuya na ivolanikalou e vica na itabatamata ka vakatekivu sara ga ena matavuvale nei Liai. A vakarota na Turaga vei Liai me drotani mai Jerusalemi ni sa na vakarau ravuti mai vei ira na kai Papiloni ka me na soko yani e wasawasa ki na vanua yalataki ena dua na waqa e ta ena kaukauwa vakalou. Ia eratou sa tawase vakarua na luvei Liai ka veileti vakaukauwa. O ira era muri Nifai na yalododonu—na Nifai—era maroroya na ivolanikalou ena gauna era biuti ira kina na Leimani, ka “sa vakararamataki ira na vosa ni [Kalou].”²

Ia o Leimani kei Lemueli—kei na nodrau kawa o ira na Leimani—era a vakanadakuya na ivolanikalou ka lako voli ena butobuto ni lecaika, veileti kei na veivakarusai. Ena 400 na A.D. era a vakanadakuya talega kina na Nifai na vosa ni Kalou, sega ni vakabauta, ka ra vakarusai kina, ka ra kawaboko kina na kawa ni Nifai ni 1,000 na yabaki ni veivakararamataki.

Na ivola nei Ica e tukuna tiko e dua na kawatamata, o ira na Jereti, ka ra biubiu mai na Vuravura Makawa ena gauna ni tara ni Vale Cecere i Pepeli, e rauta toka na 2200 B.K. A vakarota vei ira na Turaga me ra sokota na wasawasa ki na vanua yalataki ena waqa e caka ena kaukauwa vakalou. Ni ra ivalavala dodonu tiko na Jereti, era a kune kalougata; kei na gauna era vakanadakuya kina na vosa ni Turaga ka sega ni via veivutuni sa biuti ira kina na Yalo ni Turaga. Sa yaco kina me ra vukitani mai na ivakavuvuli ni Turaga ka ra veivakarusai vakaira ena rauta toka na 600 B.C., ka kawaboko kina na kawatamata ni Jereti ni 1,600 na yabaki ni veivakararamataki.

A yaco yani o Liai ni sa yaco tiko na nodra veivakarusai na Jereti. Ni oti e vica na yabaki, e a yaco talega mai ki na vanua yalataki e dua na kawatamata, o Muleki kei ira na nona tamata. Era a qai raici Korianatuma e dua na tui ka iotioti ni kawatamata na Jereti. E a sega tu ni dua na nodra ivolanikalou na Muleki; ia ni sa mai sivi e 400 na yabaki, ni sa kunei ira o Mosaia kei ira na Nifai, sa ca sara tu vakalevu na nodra ivosavosa na Muleki, ka sa sega ni ra vakabauta na nodra Dauniveibuli. Era a sega tu ni kila se o cei o ira. Na gauna era sa kila kina na Muleki ni ra sa talai mai na Nifai mai vua na Turaga vata kei na peleti parasa, ka tiko kina na kedra itukutuku vakaivolatabu na Jiu, era sa marau ka laki duavata kei ira na Nifai.

Na icavacava ni kawatamata oqo, me vaka sa tukuni tu ena ivolanikalou, sa ivakadinadina ki vuravura taucoko: kevaka me sa sega vei keda na vosa ni Kalou se ququmi matua kina ka vakamuria na vosa ni Kalou, eda na laki muria na salatu rerevaki ka da yali yadudua, vakamatavuvale, ka vakamatanitu.

Me vaka na domo mai na kuvu ni soso, era sa vosa tiko vei keda ena gauna oqo o ira na parofita ni Turaga; mo ni taura na ivolanikalou! Mo ni ququmi kina, lako voli kina, bula voli kina, ka reki tiko kina ka tugana e lomada. Kakua ni vakatovolea tikoga. Oqo na “kaukauwa ni Kalou me ia kina na veivakabulai”³ ka na muataki keda vua na iVakabula, o Jisu Karisito.

Kevaka me na tiko vata keda oqo na iVakabula, ena vakavulici keda o Koya ena ivolanikalou me vaka ga e a veivakavulici ni a bula tiko e vuravura. Ena valenilotu e Nasareci, “a sa soli vua na ivola i Aisea na parofita… . Sa qai kaya vei ira ko koya, ena siga oqo sa vakayacori ena daligamudou na ivolatabu.”⁴ Ni oti o ya, ni ra sa taro vakadredre o ira na Setoki kei na Farisi, “A sa vosa ko Jisu ka kaya vei ira, Dou sa sese, ni dou sa sega ni kila na ivolatabu se na kaukauwa ni Kalou.”⁵ Ni oti na Nona tucaketale, ena nona ilakolako ena gaunisala ki Emeo. “A rau sa veikayaka vakairau na Nona tisaipeli, Sa sega li ni katakata sara na yalodaru, ni datou sa veivosaki kaya ena gaunisala ni sa vakamacalataka talega vei kedaru na ivolatabu ko koya?”⁶ Vei ira na Nona tisaipeli taumada kei ira sa tu edai, e voqa vakaoqo na domona, “Dou sa vakasaqara ena ivolatabu; … ia na ivola oqo sa tukuni au”⁷—na ivakadinadina e cavuti ena kaukauwa ni Yalo Tabu, ni “kaukauwa ni Yalo Tabu ena vakatakila vei kemudou na dina ni veika kecega.”⁸

Kemuni na taciqu kei na ganequ, au sa vakadinadinataka ni volanikalou “sa maroroi tu [me baleti keda] ena kaukauwa ni Turaga”… me vakayacori kina na nona inaki ena Vukuna.”⁹ A parofisaitaka o Liai: “A sa kaya ni na sega ni rusa na peleti parasa oqo; ka na sega talega ni na buwawa mai ena kena dede.”¹⁰ Sa veiyalayalati na Turaga vata kei Inosi me na maroroya ka taqomaka na ivolanikalou ka vakaraitaka mai ena “gauna sa lewa ko koya.”¹¹ Me baleta na iVola i Momani, a vola vakakina o Moronai na parofita, era sa “Volai ka dregati, ka sa maroroya na Turaga, me ra kakua ni vakarusai.”¹² Na ivolanikalou sa tu oqo vei keda sa tu kina na parofisai kei na iyalayala sa yaco dina ena noda gauna oqo.

Sa qai dua na kalougata lagilagi! Ni gauna eda na via vosa kina vua na Kalou, eda na masu. Kei na gauna e via vosa kina vei keda o Koya, eda na vakasaqaqara ena ivolanikalou; ni na vosa mai vei ira na Nona parofita. Ena qai vakavulici keda o Koya ni da vakarorogo ki na veivakauqeti ni Yalo Tabu.

Kevaka e se bera ni vosa vei iko walega oqo, lesu ena mata vou kei na daliga vou ki na ivolanikalou. Sai ira na wa ni vosavosa vakayalo. Ena daku ni Bai Kaukaumea, era a vakabulai na Yalododonu ni ra rogoca na Domona, ena ivolanikalou. Ena veiyasai vuravura tale eso, o ira na lewenilotu era sega ni rawa mai ki na Lotu era tomana tikoga na nodra qarava na Kalou baleta ni ra sa rogoca na Domona ena ivolanikalou. Mai na veivaluvaluti ni veisenijiuri sa oti kei na veileti sa yaco tu nikua, era vakabulai tiko na Yalododonu Edaidai baleta ni ra rogoca na domona ena ivolanikalou. Ni sa kaya na Turaga, “Ena vakatakilai mai na noqu ivakavuvuli … me ra bula kina na noqu tamata digitaki; ia era na rogoca na domoqu, ka raici au, raica era na sega ni moce, era na waraka tiko na siga au na lesu tale mai kina; ia era na vakasavasavataki, me vaka au sa savasava.”¹³

Sa oti oqo e rua na udolu na yabaki, a vola kina o Aisea na vosa ni Kalou: “Mo laki vola mada e matadra na ka oqo ena papa ni volavola, ka vola ena ivola me tu ka yacova na gauna e muri me sega ni mudu rawa.”¹⁴ O ya na gauna oqo. Na vuravura oqo e gadreva na ivolanikalou edaidai. Ni bera ni tadu mai na iVakabula, sa kilikili sara me ra vakavulici na luve ni Kalou ena lawa ni Vakavakarau nei Mosese, ka vakatarai kina na “mata ki na mata, kei na bati ki na bati.”¹⁵ E vuqa na kai vuravura era se bulataka tiko na ivakavuvuli rerevaki oqo, ka ra sa vakadinadinataki tu oqo vei keda.

Eda sa vakaraitaka vakadoudou ni iwali ga ni veika rerevaki, veivakarusai, kei na veivakamatei ni iotioti ni gauna oqo e kunei ga ena ivolanikalou. Na kosipeli era tiko ena Veiyalayalati Makawa sa vakavotukanataki ena Veiyalayalati Vou. Na veiparofisai era tiko ena iVolatabu sa yaco ena iVola i Momani. Sa vakadinadinataka na Vunau kei na Veiyalayalati kei na Mataniciva Talei ni sa tu oqo e vuravura na taucoko ni kosipeli.

Mai na iVakatekivu ki na Malakai kei na Mosese ki na Eparama, a parofisaitaki kina ni na yaco mai na iVakabula. Mai na ivola i Maciu ki na iVakatakila, mai na Nifai ki na Moronai, vakakina mai vei Josefa Simici ki na noda parofita bula edaidai o Peresitedi Gordon B. Hinckley, era sa vakadinadinataka kece sara na parofita ni ko Jisu Karisito, na Mesaia sa namaki tu mai vakabalavu, e sa yaco mai ka na lesu tale mai. Ki vua “sa takali yani na veika makawa, raica sa yaco me vou na veika kecega.”¹⁶ Mai na ivolanikalou tabu, sa kaburaki kina na Nona kosipeli tawamudu: “Mo lomana na kai nomu me vaka ko lomani iko.”¹⁷ “Dou lomani ira na nomudou meca, vosa vinaka vei ira sa rukaki kemudou, caka vinaka vei ira sa cati kemudou,ka masulaki ira sa vakalialiai kemudou.”¹⁸ “Ia koi kemudou sa kilikili mo dou vosota na tamata kecega.”¹⁹ Ni sai koya oqo na kosipeli ni noda iVakabula, sai koya na ilumuti “meu vunautaka na sereki vei ira na bobula, ka … vagalalataki ira era sa mavoa.”²⁰

Ena icavacava ni iVola i Momani, e rai ka vakanananu o Moronai vei ira na iotioti ni nona kawatamata. Sa kila tu ni a rawa me tarovi na nodra kawaboko kevaka era a sega beka ni guilecava na vosa tabu ni Kalou, ka lako tani mai vei ira na Yalo ni Turaga. Eda kurabui beka ni volavola vei keda o Moronai, kivei iko vata kei au ka vakamasuti keda me da ciqoma na veivakalougatataki ni ivolanikalou?

“Ia ni dou sa wilika na itukutuku oqo, mo dou kerea vua na Kalou na Tamada Tawamudu ena yaca i Karisito, me vakatakila vei kemudou ko Koya ena kaukauwa ni Yalo Tabu ni sa dina.

“Ia na kaukauwa ni Yalo Tabu ena vakatakila vei kemudou na dina ni veika kecega.”²¹

Eda sa bula donuya tiko na iotioti ni gauna, oi kemuni na taciqu kei na ganequ, oqo na taucoko ni gauna. Me da nanuma tiko ni da sa rawa ni vakatulewataki keda se cava ga na dredre kei vuravura ena yaco mai. Me vakataki ira ena 1 Nifai, ni sa rawa vei ira era tudei ka yalodina tiko me ra bokoca laivi na nona gasau vidi na tevoro ni sa dau lako voli e vuravura.²² Se cava ga na ca kei vuravura, ni sa yaco mai na iVakabula ki na Nona valetabu, me vaka e a vakayacora ena iVola i Momani, era na tiko e kea o ira sa tudei tiko ka yalodina. Me da laki oka vata kei ira, sa noqu masu oqo, ena yaca i Jisu Karisito, emeni.