“Ohi Fānaú,” Ngaahi Tefitó mo e Ngaahi Fehuʻí (2023)
Vakai Fakalūkufuá
Ohi Fānaú
ʻOku akoʻi mai ʻe he folofolá ʻoku ʻofeina ʻe he ʻOtuá ʻa e fānau īkí. Naʻe akoʻi ʻe he Fakamoʻuí ki Heʻene kau ākongá “ʻoku ʻikai ko e finangalo ʻo hoʻomou Tamai ʻoku ʻi he langí, ke malaʻia ha tokotaha ʻiate kinautolú ni ʻoku siʻí.” ʻOku ʻofeina ʻe he Tamai Hēvaní ʻa ʻEne fānau kotoa pea ʻokú Ne fakahaaʻi ʻa e ʻaloʻofá ki he tokotaha kotoa pē ʻo tatau ai pē pe ko e hā honau tūkungá. ʻOkú Ne “mohu ʻaloʻofa” pea te Ne tokoniʻi kinautolu ʻi honau ngaahi faingataʻá, ngaahi palopalemá, mo e ngaahi ʻahiʻahí. ʻOku aʻusia ʻe he kiʻi leka takitaha ha tūkunga makehe ʻi he taimi ʻoku tuku atu ai ia ke ohí. ʻI he fili ko ia ke ohi fānaú, manatuʻi ʻoku ʻofeina koe ʻe he Tamai Hēvaní mo hoʻo tamá, pea he ʻikai ʻaupito ke Ne liʻaki kimoua. ʻOkú Ne ʻofeina ʻa e kiʻi leka ko ʻení pea ʻokú Ne finangalo ke tokoniʻi koe ʻi hoʻo palani ha kahaʻu maʻana.
ʻE lava ke faʻu ha ngaahi fāmili ʻofa mo taʻengata ʻo fakafou ʻi he ohi fakalaó. Tatau ai pē pe ʻoku omi e fānaú ki ha fāmili ʻo fakafou ʻi ha ohi fakalao pe fāʻeleʻi ki ai, ko ha tāpuaki ʻoku mahuʻinga tatau pē kinautolu. ʻE lava ke maʻu ʻe he fānau ʻoku sila ʻi he temipalé ki heʻenau mātuʻa ohí, ʻa e tāpuaki kotoa pē ʻo e kau ki honau fāmili taʻengatá.
Kapau te ke loto mo hoʻo hoá ke ohi ha fānau, fakapapauʻi ʻokú mo ʻilo e ngaahi tuʻutuʻuni fakalao kotoa pē ʻi he ngaahi fonua mo e ngaahi kautaha fakapuleʻanga ʻoku kaunga ki aí. Mahalo te ke fie talanoa mo ha kautaha pe loea ki he pusiaki fānaú. Kapau ʻokú ke nofo ʻi he ʻIunaiteti Siteití, ʻe lava ke fakafehokotaki koe ʻe hoʻo pīsopé ki he Vaʻa Ngāue Tokoni ki he Fāmilí ke maʻu mei ai ha faleʻi.
ʻOku fakamanatu ʻe Palesiteni Henelī B. ʻAealingi ki he mātuʻa kotoa pē, ko ʻenau “ngaahi ngāue mahuʻinga mo mālohi tahá ʻoku ʻi he fāmilí. ʻOku nau mahuʻinga he ʻoku maʻu ʻe he fāmilí ʻa e faingamālie ʻi he kamataʻanga ʻo e moʻui ʻa ha fānau ke ne fokotuʻu maʻu hono ongo vaʻé ʻi he hala ki ʻapí.”
ʻOkú ma fie ohi fānau, te ma kamata nai mei fē?
ʻOku lahi ha ngaahi meʻa kehekehe ʻokú ne fakaʻaiʻai ha loto ʻo ha niʻihi ke nau ohi ha fānau, pea ʻe lava ke hoko ʻa e fakaʻaiʻai ko iá ko ha konga mahuʻinga ʻaupito ʻi he founga ʻoku nau foua ai ʻa e ohi fānaú. Ka ko ha faleʻi ʻe taha ʻoku kei moʻoni neongo ʻa e fakaʻaiʻaí: ʻoku totonu ke tāpuekina maʻu pē ʻe he ohi fānaú ʻa e moʻui ʻo e fānau ko iá. ʻOku kau ʻi he faleʻi ko ʻení ʻa e tauhi pau ki he ngaahi tuʻutuʻuni fakalao ki he ohi fānau ʻi ho fonuá mo e puleʻanga fakalotofonuá. ʻOku toe lahi ange e fakangatangata ʻoku fakahoko ʻi ha ohi fānau fakavahaʻapuleʻangá ʻi he ohi fānau ʻoku hoko ʻi he lotoʻi fonuá. ʻOku poupouʻi fefeka ke ngāue fakataha mo ha kau ngāue kuo fakamafaiʻi mo laiseni ki he ngaahi ngāue ki he ohi fānaú (ngaahi kautaha ohi fānaú, kau loea ki he ohi fānaú, mo e niʻihi pehē). Kātaki ʻo vakai ki he Tohi Tuʻutuʻuni Fakakātoá: Ko e Ngāue ʻi he Siasi ʻo Sīsū Kalaisi ʻo e Kau Māʻoniʻoni ʻi he Ngaahi ʻAho Kimui Ní, 38.8.1.
ʻE hoko ʻa hono ohi ha fānau ko e taha ʻo e ngaahi fili mahuʻinga taha ʻokú ke fakahoko ʻi hoʻo moʻuí, pea mahalo ʻe lava ke hoko ko e fili lahi taha pē ia ʻi he moʻui ʻa e fānaú. Ako ia ʻi hoʻo fakakaukaú, pea fekumi leva ki ha fakamoʻoni mei he Laumālié ʻo fakafou ʻi he ʻaukaí mo e lotú. Fealeaʻaki mo e ʻEikí ʻaki homou lotó kotoa.
Fekumi ki ha ngaahi tali ki he ngaahi fehuʻi lahi ʻoku felāveʻi mo e ohi ha fānaú, ke teuteuʻi ʻaki koe, hangē ko e:
-
ʻE kaunga fēfē nai ʻa e ohi ha fānaú ki heʻema vā fetuʻutaki ʻi he nofo-malí?
-
Ko e hā ʻoku fiemaʻu ke ma ako ke ma hoko ai ko ha ongomātuʻa ohi fānau lelei?
-
Ko e hā ʻa e ngaahi pale mo e ngaahi pole ʻoku felāveʻi mo hono ohi ha fānau?
Ko e fē nai ha feituʻu ʻe lava ke ma ʻilo lahi ange mei ai fekauʻaki mo e ohi ha fānaú?
Fetuʻutaki ki ha tokotaha mataotao ʻi he ohi fānaú (kautaha, loea, ngāueʻanga kuo laiseni ke ngāue ki he ohi ha fānaú) ke ʻilo pe ko e hā e ngaahi tuʻutuʻuni ke hoko ai ko ha mātuʻa ohi fānaú. Kapau ʻoku maʻu ha Vaʻa Ngāue Tokoni ki he Fāmilí ʻi hoʻomou feituʻú, ʻe lava ke ke fetuʻutaki kiate kinautolu ke maʻu ha faleʻi. ʻI he ʻIunaiteti Siteití, ʻoku maʻu foki ai ha ngaahi maʻuʻanga tokoni mei he puleʻangá.
ʻOku mātuʻaki mamafa ʻa e lao ki he ohiha fānaú pea ʻoku kehekehe pē ʻa e ngaahi tuʻutuʻuní. ʻOku fiemaʻu ke mahino kiate koe ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni ki hoʻomou feituʻú peá ke muimui ki ai.
Ko e taimi pē kuó ke mateuteu fakaʻatamai mo fakaeloto aí, peá ke feau ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni mahuʻinga kotoa pē ke ke taau ke ohi ha fānaú, ʻe lava ke ke kamata ʻa e ngāue ki hono kumi ha fānau ke ohí.
ʻE founga fēfē haʻama maʻu ha fānau ke ohí?
ʻE lava ke faingataʻa ʻa e fekumi ki ha kiʻi leka ke pusiakiʻí. Ko e fakaʻauliliki ange hoʻo tokanga ki he taʻu motuʻá, tuʻunga tangata pe fefine, mo e moʻui lelei fakaeloto mo fakatuʻasino ʻo e fānaú, ko e faingataʻa ange ia ʻa e ngāué. Mohu founga ʻi hoʻo fekumi ki ha fānau ʻoku taau mo hoʻo fāmilí. Manatuʻi ke kole ki he ʻEikí ke tokoni atu ʻi hono kumi e fānau ʻokú Ne finangalo ke mo lehilehiʻi mo silaʻi kiate kimouá. ʻE ala kau ʻi he ngaahi maʻuʻanga fakamatalá ʻa e:
-
Kau ngāue mataotao ʻi he ohi fānaú
-
Ngaahi mātuʻa kehe ʻoku ohi fānaú
-
Ko e ʻinitanetí
-
Laipeli fakapuleʻanga ʻi homou feituʻú
Ko e hā te ma fakahoko ʻi he taimi te ma maʻu ai ha fānau ke ohi?
Te ke toe fiemaʻu ʻa e tokoni ʻa ha tokotaha mataotao ʻi he ohi ha fānaú (kautaha, loea, ngāueʻanga kuo laiseni ke ngāue ki he ohi fānaú) ke fakapapauʻi ʻokú ke feau e ngaahi tuʻutuʻuni mahuʻinga ke fakamāʻopoʻopo ʻaki hoʻo ohi fānaú. Te ne fakamatalaʻi ʻa e ngaahi meʻa fakapepá mo e ngaahi founga fakalao ʻoku fiemaʻu ke fakakakato ʻaki ʻa e ohi fānaú.
Hili pē hono fakakakato kotoa ʻa e ngaahi tuʻutuʻuni fakalaó pea aofangatuku mo e ohi ha fānaú ʻo fakafou ʻi he fakamaauʻangá, ʻe lava leva ke mo ngāue mo hoʻomo pīsopé ke fokotuʻutuʻu ha founga ke silaʻi ai ʻa e fānaú kiate kimoua.
“ʻOfa ke tāpuekina maʻu pē ʻe heʻetau Tamai Hēvaní ʻa e ngaahi laumālie fakaʻofoʻofá ni, ʻa e ngaahi kaungāmeʻa makehe ko ʻeni ʻo e ʻEikí.”