Ako ʻo e Tokāteliné
Ngaohikoviá
Vakai Fakalūkufuá
Ko e ngaohikoviá ko hano fakamamahiʻi pe taʻe-tokangaʻi ʻo ha niʻihi (hangē ko ha fānau pe hoa mali, kau toulekeleká, pe kau faingataʻaʻia fakaesinó) ʻi ha founga ʻokú ne fakatupu ha uesia fakaesino, fakaeloto, pe fakasekisuale. ʻI he tuʻunga ʻo e Siasí, ʻoku ʻikai pē ke fakaoleoleʻi e ngaohikoviá ʻi ha faʻahinga tuʻunga pē pea ko kinautolu ʻoku nau fakahoko e ngaohikoviá ʻe ʻekea meiate kinautolu ʻi he ʻao ʻo e ʻOtuá (vakai, Mātiu 18:6; Maʻake 9:42; Luke 17:2).
ʻOku finangalo e ʻEikí ke tau fai e ngaahi meʻa kotoa pē te tau ala lavá ke fakaʻehiʻehi ai mei he ngaohikoviá pea maluʻi mo tokoniʻi kinautolu ne ngaohikoviá. ʻOku ʻikai fie maʻu ia ke kātekina ʻe ha taha ʻa e tōʻonga ʻo e ngaohikoviá.
‘Oku ʻikai totonu ke teitei tukunoaʻi ha ngaahi lipooti ʻo e ngaohikoviá. ʻOku totonu ke tali ʻe he tokotaha kotoa pē ʻi he angaʻofa mo e ongoʻingofua kiate kinautolu ne ngaohikoviá mo honau ngaahi fāmilí. ʻOku fie maʻu ʻe kinautolu naʻe uesia ʻe he ngaohikoviá ke fanongoa mo tokoniʻi kinautolu.
ʻI hano ʻiloʻi pe mahamahalo ʻa e kau pīsopé pe palesiteni fakasiteikí ki he ngaohikoviá, ʻoku totonu ke nau fetuʻutaki ʻi he vave tahá ki he laine tokoni ʻa e Siasí kuo fokotuʻu ʻi honau fonuá pe ʻōfisi fakaʻēliá. Te nau maʻu ha fakahinohino pau ki he founga ke tokoniʻi ai kinautolu ne uesiá, maluʻi mei he ngaohikovia ʻi he kahaʻú, mo fakahoko ha ngaahi fatongia fakalipooti.
ʻE lava foki ke maumauʻi ʻe he ngaohikoviá e ngaahi lao ʻo e fonuá. ʻOku poupouʻi ʻe he Siasí hono lipooti ʻo e ngaohikoviá ki he kau maʻu mafai fakapuleʻangá, pea kuo pau ke fakakakato ʻe he kau taki mo e kāingalotu ʻo e Siasí ʻa e ngaahi fatongia fakalao kotoa pē ke lipooti ʻa e ngaohikoviá. ʻI he ngaahi feituʻu ʻe niʻihi, ʻoku tuʻutuʻuni fakalao e kau taki mo e kau faiako ʻoku nau ngāue ki he fānaú, ke nau lipooti hono ngaohikovia ʻo e fānaú ki he kau maʻu mafai fakapuleʻangá. ʻI he ngaahi feituʻu kehé, ʻoku fie maʻu fakalao ha taha pē ʻokú ne ʻilo fekauʻaki mo hono ngaohikovia ʻo e fānaú, kau toulekeleká, pe kau faingataʻaʻia fakaesinó, ke ne tala ki he kau maʻu mafai fakapuleʻangá fekauʻaki mo e ngaohikoviá.
ʻOku totonu ke fai ʻe he kau takí, kau mēmipa ʻo e fāmilí, mo e ngaahi kaungāmeʻá ʻa e meʻa kotoa pē ke taʻofi ʻa e ngaohikoviá, kumi ki he malu ʻa e taha ne uesiá, pea tokoniʻi e tokotaha ne ngaohikoviá ke ne fekumi ki he faifakamoʻuí. ʻE lava ke fie maʻu tokoni ha niʻihi ne ngaohikovia ki hono lipooti ʻo e ngaohikoviá ki he ngaahi vaʻa ki hono tauhi ʻo e laó pe ki he maluʻí. ʻE lava foki ke fie maʻu tokoni ʻa kinautolu ne ngaohikoviá ʻi heʻenau foua e founga ʻo e faifakamoʻuí mei he kau mataotaó, ʻo kau ai e kau toketaá mo e kau faifaleʻí.
Ko e tokolahi taha ʻo kinautolu ne ngaohikoviá, naʻe fai ia ʻe he kakai ʻoku nau ʻiloʻi. Ko e kakai ko iá, ʻe lava pē ko ha hoa mali, kau mēmipa ʻo e fāmilí, tokotaha ʻokú na teiti, ngaahi kaungāmeʻa, pe ngaahi maheni kehe. ʻOku totonu ke fakapapauʻi ki he niʻihi naʻe ngaohikoviá ʻoku ʻikai teitei tukuakiʻi kinautolu ki he ʻulungaanga fakalavea ʻa e niʻihi kehé—ʻo tatau ai pē pe ko hai naʻá ne ngaohikovia kinautolú. ʻOku ʻikai halaia ha taha naʻe ngaohikovia.
Neongo ʻe ala fakatupu lavea fakatuʻasino ha ngaohikovia ʻe niʻihi, ka ʻoku uesia ʻe he ngaohikovia kotoa pē ʻa e ʻatamaí mo e laumālié. ʻOku faʻa fefaʻuhi ʻa kinautolu naʻe ngaohikoviá mo e ngaahi ongo ʻo e puputuʻú, veiveiuá, loto-halaiá, maá, taʻefalalá, mo e manavaheé. Te nau ala ongoʻi tuenoa, vaivai, taʻelata, mo liʻekina. ʻE lava pē foki ke nau fehuʻia e ʻofa ʻa e Tamai Hēvaní mo honau mahuʻinga fakalangí. Ka ʻoku totonu ke fakapapauʻi kiate kinautolu naʻe ngaohikoviá mo kinautolu ʻoku tokoní ʻoku ʻomi ʻe he Fakamoʻuí ʻa e tokoní, faifakamoʻuí, mo e mālohí ʻi Heʻene Fakalelei taʻefakangatangatá (vakai, ʻAlamā 7:11–12; 34:10).
ʻE lava ke maʻu ʻe kinautolu naʻe ngaohikoviá e fakafiemālié ʻi heʻenau fekumi ki he fakahinohino fakalaumālié mo e poupou mei he kau taki ʻo e Siasí ʻi heʻenau fakaakeaké. Ko e ʻuluaki fatongia ʻo e kau taki ʻo e Siasí ko hono tokoniʻi kinautolu kuo ngaohikoviá pea maluʻi kinautolu ʻe ngali tuʻu laveangofua ki ha ngaohikovia ʻi he kahaʻú. ʻE lava ke vakai e kau takí ki he counselingresources.ChurchofJesusChrist.org ki ha ngaahi fakamatala lahi ange.
ʻOku fokotuʻu mai ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ʻi he “Ko e Fāmilí: Ko ha Fanongonongo ki Māmani” ʻa e tuʻunga moʻui ki he founga ʻoku totonu ke ʻi ai ʻetau tuʻunga feohí. ʻE tataki kitautolu ʻe he ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ke fokotuʻu ha ngaahi vā fetuʻutaki mālohi mo moʻui lelei. ʻE lava ke fakaʻaongaʻi ʻe he ngaahi mātuʻá, ngaahi hoa malí, mo e kau mēmipa ʻo e fāmilí ʻa e ngaahi tefitoʻi moʻoni ko ʻení ke vakaiʻi ʻenau founga fetuʻutakí mo e anga ʻo ʻenau feohí.
Vakai ki he abuse.ChurchofJesusChrist.org ki ha fakamatala lahi ange.
Lekooti e Ngaahi Ongo ʻOkú ke Maʻú
Ngaahi Tefito Fekauʻakí
Folofolá
Ngaahi Fakamoʻoni Fakafolofolá
Ngaahi Pōpoaki mei he Kau Taki ʻo e Siasí
Ngaahi Pōpoaki Lahi Angé
Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Fakaakó
Ngaahi Maʻuʻanga Tokoni Fakalūkufuá
Ngaahi Makasini ʻa e Siasí
“Naʻe Toʻo ʻa e Kavengá,” Ensign pe Liahona, Māʻasi 2014