Ako

Ngaahi Pulusinga Kimuʻá

Ko Hono Kamataʻi mo Fakatupulaki ʻEku Pisinisí

Ngaahi Fakahokohokó
Talateú
Fakahokohoko ʻo e Tohí
1: ʻE founga fēfē haʻaku kamataʻi pe fakaleleiʻi ʻeku pisinisí?
2: Ko e hā ʻoku fie fakatau ʻe he kakaí?
3: ʻE founga fēfē haʻaku fakatau mai ʻeku koloá mo fokotuʻu ʻa e mahuʻinga ki hono fakatau atú?
4: Te u ʻiloʻi fēfē pe ʻoku tupu ʻeku pisinisí?
5: Te u fakamavahe’i fēfee’i ‘a e pa’anga ‘o ‘eku pisinisí mo e pa’anga hoku fāmilí?
6: ʻOku fēfē ʻa e fakalakalaka ʻa ʻeku pisinisí?
7: ʻE founga fēfē haʻaku fakatupulaki ʻeku pisinisí?
8: Ko e fiha te u lava fakaʻaongaʻi ke falatupulaki ai ʻeku pisinisí?
9: Te u ʻiloʻi fēfē kapau ʻoku totonu ke u fakaʻaongaʻi ha nō ke fakatupulaki ʻeku pisinisí?
10: ʻE anga fēfē haʻaku tohoakiʻi mai ke toe lahi ange ha kau fakatau mo ʻai ke tau ʻa e ngaahi fakataú?
11: ʻE founga fēfē haʻaku fakalahi ʻeku tupú?
12: ʻE founga fēfē haʻaku kei fakatupulaki ʻeku pisinisí?
‘Oku Ou Fakalakalaka
Tohi Fakamoʻoni ʻEne Kakató
Mape ki he Ola Lelei ʻo e Pisinisí

Ako

ʻĪmisi

lightbulb-blue

ʻOku lelei pe kovi ʻa e nō paʻangá?

Taimí:Seti ʻa e uasí ke miniti ʻe 60 ʻa e konga ki he Akó.

Aleaʻi:Fakakaukau ki ha taha ʻokú ke ʻiloʻi naʻe nō paʻanga. Naʻe tokoni ʻene nō paʻangá pe uesia ia?

Lau:ʻOku kehekehe ʻa e moʻua ia ki he ngaahi nāunau fakafoʻituitui ki he falé mo e pisinisí.

ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi nō fakatāutahá ke fakamole ʻo lahi ange ʻi he meʻa ʻoku tau maʻu ke totongi ʻakí. ʻOku fakaʻaongaʻi ʻa e ngaahi nō pisinisí ke ne fakatupu ʻo lahi ange ʻi he meʻa ʻoku tau ala maʻu ke fakatupu ʻakí.

Lau e kupuʻilea ʻi toʻomataʻú. Kuo faleʻi kitautolu ʻe he kau palōfitá ke tau fakaʻehiʻehi mei he fakamoʻua fakatāutahá.

ʻE lava ke tokoni ʻa e moʻua fakapisinisí ke langaki ʻetau pisinisí. Ka ʻoku ʻikai ko ha fili fakapotopoto maʻu pē ʻa e moʻua fakapisinisí. Kuo pau ke tau ʻiloʻi e taimi ʻoku “lelei” aí, ʻo hangē ko e lea ʻa Palesiteni Penisoní.

Lau:FEHUʻI ʻO E UIKÉ—Te u ʻilo fēfē pe ʻoku totonu ke u fakaʻaongaʻi ha nō ke langaki ʻeku pisinisí?

NGĀUE ʻO E UIKÉ—Te u (1) talanoa mo ha kau kasitomā ʻe 10 nai ke ʻilo pe te nau fakatau lahi ange kapau naʻá ku maʻu ha koloa lahi ange ke fakatau atu mo (2) ʻaʻahi ki ha ngaahi kautaha nō ʻe fā ʻo fai kiate kinautolu ʻa e ngaahi fehuʻi ʻi he laʻi pepa ngāue ki he ngaahi tuʻunga ʻo e noó.

Te tau ako mo ako fakahoko ʻi he lolotonga ʻo e fakataha ko ʻení ha ngaahi pōtoʻi ngāue ke tokoni ke tau ʻiloʻi pe ko ha fakakaukau lelei ke nō mai ha paʻanga ki heʻetau pisinisí.

ʻE tokoni fēfē mai ʻa e “ngaahi totonu ʻe faá” ke u fai ʻa e filí?

Mamata:“ʻAi ha Nō?”” (ʻIkai ha vitiō? Lau ʻa e peesi 136.)

Aleaʻi:Te ke ʻilo fēfē pe ʻe tokoniʻi koe ʻe ha nō pe uesia koe?

Lau:Lau leʻo lahi pea aleaʻi ʻa e konga takitaha ʻo e “Ngaahi Totonu ʻe Faá.”

KO E NGAAHI TOTONU ʻE FAÁ
1. ʻUhinga Totonú	Toki nō pē kapau te ne tokoniʻi ʻeku pisinisí ke maʻu ha paʻanga lahi ange.
2. Taimi Totonú	Toki nō pē kapau kuo fuoloa feʻunga ʻeku pisinisí ke ʻu ʻiloʻi lelei ʻa ʻeku pisinisí pea mo ne fakahaaʻi ʻe fakataua ʻe ha kakai tokolahi feʻunga ʻa e meʻa ʻoku ou fakatau atú.
3. Ngaahi Tuʻunga Totonú	Toki nō pē kapau te u maʻu ha kautaha nō lelei.
4. Lahi Totonú	Toki nō pē kapau te u lava ʻo fakahaaʻi ʻoku ou ʻiloʻi te u lava ʻo totongi fakafoki ia.

Akoako Fakahoko:ʻI hoʻo vakai ki he ngaahi vitiō ko ʻení, fakakaukauʻi pe ʻokú ke pehē ʻe lava ʻe Malia mo Kālosi ʻo tali ʻa e ngaahi fehuʻi takitaha ki he Ngaahi Totonu ʻe Faá.

Fakaʻilongaʻi ʻa e “ʻIo,” “ʻIkai,” pe “ʻIkai Ke Fakapapauʻi” ʻia Malia mo Kālosi.

Mamata:“ʻUhinga Totonú?” (ʻIkai ha vitiō? Lau ʻa e peesi 137.)

Aleaʻi:ʻOku nō ʻa Malia mo Kālosí ʻi he ngaahi ʻuhinga totonu? Ko e hā ʻoku totonu pe ʻikai totonu aí?

ʻOku fakaʻaongaʻi ʻe he kau pisinisi leleí ʻa e Ngaahi Totonu ʻe Faá ke nō fakapotopoto.

NGAAHI ʻUHINGA KE NŌ AÍ	MALIA			KĀLOSI
NGAAHI ʻUHINGA KE NŌ AÍ	ʻIo	ʻIkai	ʻIkai Ke Fakapapauʻi	ʻIo	ʻIkai	ʻIkai Ke Fakapapauʻi
Ko ʻeku noó ki ha pisinisi ʻaonga (kae ʻikai ki ha ʻuhinga fakatāautaha)?
ʻE ʻomi ʻe he ngaahi meʻa ʻoku ou fakatau ʻaki ʻa e noó ha paʻanga vave?
ʻOku lelei ange ʻa e noó ʻi he fakahū ha paʻanga ke langaki ʻaki ʻeku pisinisí?
Kuó u ʻosi fakakaukau ki he ngaahi meʻa kotoa ʻe ala fakatuʻutāmakí?

Mamata:“Taimi Totonú?” (ʻIkai ha vitiō? Lau ʻa e peesi 138.)

Aleaʻi:ʻOku nō ʻa Malia mo Kālosi ʻi he taimi totonu? Ko e hā ʻoku taimi totonu pe ʻikai taimi totonu aí?

TAIMI KE NŌ AÍ	MALIA			KĀLOSI
TAIMI KE NŌ AÍ	ʻIo	ʻIkai	ʻIkai Ke Fakapapauʻi	ʻIo	ʻIkai	ʻIkai Ke Fakapapauʻi
Kuo lōloa feʻunga ʻeku pisinisí ke u ʻiloʻi lelei ʻeku pisinisí?
Ko ha konga nai ʻeni ʻo ha palani ʻoku ou maʻu ke langaki ʻeku pisinisí?
Te u lava ʻo fakahaaʻi ʻe fakatau lahi ange ʻa e kakaí kapau ʻe lahi ange ʻa e meʻa ke u fakatau atú?
Kapau te u fakatau mai ha meʻa ki heʻeku pisinisí (hangē ko ha moa pe loli), ʻe tolonga ange ia ʻi heʻeku noó?

Mamata:“Ngaahi Tuʻunga Totonú?” (ʻIkai ha vitiō? Lau ʻa e peesi 139.)

Aleaʻi:ʻOku nō ʻa Malia mo Kālosi ʻi he ngaahi tuʻunga totonu? Ko e hā ʻoku totonu pe ʻikai totonu aí?

NGAAHI TUʻUNGA ʻO E KOLE NOÓ	MALIA			KĀLOSI
NGAAHI TUʻUNGA ʻO E KOLE NOÓ	ʻIo	ʻIkai	ʻIkai Ke Fakapapauʻi	ʻIo	ʻIkai	ʻIkai Ke Fakapapauʻi
Te u lava nai ʻo hiki ha kautaha nō lelei ʻe tolu ki he nima?
ʻOku ou ʻiloʻi nai ʻa e mahuʻinga totonu ʻo e noó?
Te u lava nai ʻo fakamatalaʻi kotoa ʻa e ngaahi tuʻunga ʻo e noó?
Te u lava nai ʻo fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku sai ange ai ha kautaha nō ʻi ha kautaha nō kehe?

Mamata:Lahi Totonú?” (ʻIkai ha vitiō? Lau ʻa e peesi 140.)

Aleaʻi:ʻOku nō nai ʻe Malia mo Kālosi ʻa lahi totonú? Ko e hā ʻoku totonu pe ʻikai totonu aí?

LAHI ʻO E NOÓ	MALIA			KĀLOSI
LAHI ʻO E NOÓ	ʻIo	ʻIkai	ʻIkai Ke Fakapapauʻi	ʻIo	ʻIkai	ʻIkai Ke Fakapapauʻi
Kuó u ʻosi faʻu nai ha fakamatala paʻanga fehūfaki fakamāhina ono?
Te u lava nai ʻo fai ha totongi nō mo kei maʻu pē ha paʻanga?
Kapau ʻoku ʻikai ke lahi ange ʻa e fakataú, te u kei lava nai ʻo totongi ʻa e noó?

Lau:Naʻa tau ako ki he founga fakaʻaongaʻi ʻo e fakamatala paʻanga fehūfakí ke ʻiloʻi pe te tau maʻu ha paʻanga feʻunga ke fai ʻaki e totongi noó. ʻE tokoni ʻeni ke tau ʻiloʻi pe ʻoku tau nō ʻa e lahi totonú.

Akoako Fakahoko:Ka hili hoʻo talanoa mo e ngaahi kautaha noó ʻi he uike ní, fakaʻaongaʻi ʻa e laʻi pepa ngāue ki he paʻanga fehūfakí ʻi he peesi 143 ke fakapapauʻi te ke lava ʻo fai ʻa e ngaahi totongi noó. (Vakai ki he ngaahi meʻa naʻa tau ako he uike kuo ʻosí kapau ʻokú ke fie maʻu ha tokoni ʻi hono faʻu ʻo ha fakamatala paʻanga fehūfaki.)

Ko e taimi ʻoku ʻikai fakapapauʻi ai ʻe Malia ha taha ʻi he ngaahi fehuʻi ki he Ngaahi Totonu ʻe Faá, ʻokú ne fokotuʻu leva ha palani ke maʻu ʻa e talí.

Kimuʻa pea tau noó, ʻoku totonu ke tau fekumi ki he talí ʻo kapau ʻoku ʻikai ke tau fakapapauʻi. Kole tokoni ki he kau mēmipa ʻo e kulupú pe ki ha niʻihi kehe, kapau ʻe fie maʻu.

Te u nō ki heʻeku pisinisí?

Akoako Fakahoko:Ko ha ngaahi meʻangāue ʻeni ke fakaʻaongaʻi he lolotonga ʻo e uiké ke tānaki ʻa e fakamatalá mo fai ʻa e ngaahi filí. ʻAlu ki he peesi 141–43. Tuku ha miniti ʻe nima ke ke vakaiʻi ai ʻa e Lisi-vakaiʻi ʻo e Ngaahi Totonu ʻe Faá pea mo e Laʻi Pepa Ngāue ki he Ngaahi Tuʻunga ʻo e Noó pea mou aleaʻi ʻa e founga ke fakaʻaongaʻi ai iá.