Ngaahi Pulusinga Kimuʻá
Ngaahi Maʻuʻanga Tokoní


Ngaahi Maʻuʻanga Tokoní

ʻAi ha Nō?

Fili ‘a e me’a ke faí pea fakatātaa’i ‘a e me’a ko ‘ení.

KĀLOSI: Ko ha ʻaho lahi ʻa e ʻahó ni. Te u maʻu ha nō pisinisi!

NĀOMI: ʻOku ʻai haʻo nō? Ki he hā?

KĀLOSI: Meʻa kotoa pē. Te u fakaʻataʻatā ha loki lahi ange ki heʻeku ʻinivenitolí. Te u fakatau mai ha TV foʻou mo e meʻa kehe ʻi ʻapi. ʻOku ou fiefia lahi!

NĀOMI: Tamani, ʻoku fakailifia ia. Naʻá ke toki kamata pē hoʻo pisinisí ʻi he uike kuo ʻosí. ʻE Kālosi, ʻoku ʻikai totonu ke ke nō. ʻE Malia, ʻoku fēfē hoʻo pisinisí?

MALIA: ʻOku lelei. ʻOku ou fakatau vave atu ʻeku ngaahi fuaʻimoá. ʻOku meimei ke ʻosi kotoa hono fakataú kimuʻa he 9:00 pongipongí Toki ʻeke fuaʻimoa pē kau fakataú ia he toenga e ʻahó, ka kuo ʻosi ia.

NĀOMI: Malia, fie maʻu ha fanga moa tokolahi ange. Fēfē hoʻo kole nō ke fakatokolahi ange hoʻo fanga moá? Kuo maʻu hoʻo noó?

MALIA: Teʻeki ai. ʻOku ou kiʻi manavasiʻi ke nō. Mahalo pē ʻoku ʻikai totonu ke u nō. Naʻá ke toki talaange kia Kālosi ʻoku ʻikai totonu ke ne nō.

KĀLOSI: Te u kei nō pē. Te ne fakaleleiʻi kotoa ʻeku ngaahi palopalemá!

NĀOMI: Pe fakatupu ha ngaahi palopalema foʻou. Kālosi, ʻoku ou manavasiʻi ʻe vavé ni pē tōtuʻa ho moʻuá te ne uesia koe.

Ka ʻe Malia, ʻi ho tūkungá, ʻe lava ha nō ʻo tokoniʻi moʻoni koe.

MALIA: Ka te u ʻiloʻi fēfē pe ʻe tokoniʻi pe uesia au ʻe ha nō?

NĀOMI: ʻOku fakaʻaongaʻi ʻe he kau maʻu pisinisi leleí ʻa e “Ngaahi Totonu ʻe Faá” ke fakapapauʻi ai pe ko ha fakakaukau lelei ha nō pisinisi ke fakatupulaki ʻenau pisinisí.

MALIA: Ngaahi Totonu ʻe Fā?

NĀOMI: ʻIo. Toki nō pē kapau ʻoku ʻi ai ha ʻuhinga totonu, ʻi he taimi totonu, lahi totonu, pea mo e ngaahi aleapau totonu.

KĀLOSI: ʻOku ʻikai ke u tokanga au ki he Ngaahi Totonu ʻe Faá. Te u nō pē au!

MALIA: ʻOku ou tokanga. ʻOku ou fie fakatupulaki ʻeku pisinisí, ka ʻoku ʻikai ke u fie maʻu ha moʻua lahi. Fakamatala lahi mai angé ʻo fekauʻaki mo e Ngaahi Totonu ko ʻeni ʻe Faá.

Foki ki he peesi 129

ʻUhinga Totonú?

Fili ‘a e me’a ke faí pea fakatātaa’i ‘a e me’a ko ‘ení.

NĀOMI: Kuo pau ko e ʻuhinga hoʻo kole noó ki he pisinisi, kae ʻikai ko ha ngaahi ʻuhinga fakataautaha.

KĀLOSI: Ko e hā ʻoku ʻikai fakatou ʻai ai peé? Te u fiefia ʻi heʻeku TV pea fakalahi mo hoku falekoloá!

NĀOMI: Masiʻi, Kālosi! Fanongo mai, Malia, ʻoku totonu ko e noó ki ha ngaahi meʻa te ke lava ʻo fakatau vave atu, hangē ko e hina huʻakaú, pe meʻa ʻe fakaʻaongaʻi vave, hangē ko ha moa ʻoku fakatō fua. Manatuʻi, kuo pau ke ke kamata tā ʻa e noó ʻi he taimi pē ko iá!

MALIA: ʻIo. ʻA ia, te u lava ʻo fakatau ha fanga moa kuo ʻosi kamata fakatō, pea te u maʻu leva ʻa e fuaʻimoa ke fakatau he taimi pē ko iá.

NĀOMI: Tōtōatu! Kuó ke fakakaukau ke ngāue ʻaki ʻa e paʻanga mei hoʻo pisinisí ke fakatau ha fanga moa tokolahi ange, kae ʻoua te ke nō?

MALIA: ʻOleva, pehē ʻe au naʻá ke talamai ʻoku totonu ke u nō.

NĀOMI: ʻAki ʻa e paʻanga, te ke tānaki he taimí ni pea toki fakatau ʻamui ange—siʻisiʻi ʻa e tupú ka ʻoku siʻisiʻi ke hoko ha palopalema. ʻI he noó, ʻokú ke fakatau he taimí ni kae toki totongi ʻamui—lahi ʻene tupú ka ʻoku lahi ʻene lava ke hoko ha palopalemá.

KĀLOSI: ʻIo. ʻOku ongo lelei kiate au ʻa e toki “Totongi ʻamui angé!”

MALIA: ʻOku kei fie maʻu pē ʻe he kau fakataú ha fuaʻimoa lahi ange. ʻOku ou fie fakatau atu ha fuaʻimoa lahi ange he taimi vavé ni pē!

NĀOMI: ʻE sai pē ha nō neongo ʻoku tuʻu fakatuʻutāmaki? Kuó ke fakakaukau ki ha meʻa ʻe ala fehalākí?

MALIA: Teʻeki ai! Ka, ko u mahalo ʻe ala tuʻu e fakatō ʻa e fanga moá. Pe te nau mate pe kaihaʻasi. Pe ʻikai toe fakatau fuaʻimoa ʻa e kau fakataú.

NĀOMI: Te ke lava fēfē ke fakasiʻisiʻi ʻa e ngaahi meʻa tuʻu fakatuʻutāmaki ko iá?

MALIA: Mmmm. Te u lava ʻo fafanga ʻa e fanga moá ʻaki ha fafanga ʻoku lelei mo tauhi lelei kinautolu. Te u lava ʻo lokaʻi ke ʻoua naʻa lava ʻa e kakaí ʻo kaihaʻasi.

NĀOMI: ʻOkú ke pehē ʻokú ke maʻu ha ʻuhinga totonu ke ke nō ai, Maila?

MALIA: ʻOku ou tui ki ai.

Foki ki he peesi 129

Taimi Totonú?

Fili ‘a e me’a ke faí pea fakatātaa’i ‘a e me’a ko ‘ení.

NĀOMI: Malia, ko e hā hono fuoloa hoʻo pisinisí?

MALIA: Ko e uike ʻaki ʻeni ʻe valu ʻeku fakatau fuaʻimoá, pea ʻoku lele lelei.

NĀOMI: Fakaʻofoʻofa! ʻOku nō ha kakai ʻe niʻihi ki ha pisinisi naʻa nau toki kamata pē—ʻoku fuʻu fakatuʻutāmaki ia!

KĀLOSI: ʻEi, ko hoʻo lau mai kia au? ʻOku ou ʻilo ʻa e meʻa ʻoku ou faí.

NĀOMI: Malia, kuó ke fakalele hoʻo pisinisí ʻi ha taimi nounou, ka ko e noó ko ha konga ia ʻo e palani ke fakatupulaki hoʻo pisinisí?

KĀLOSI: Ko ʻeku palaní ʻeni: Fale koloa lahi ange, lahi ange ʻa e fakataú!

MALIA: Kālosi, ʻoku ʻikai hangē ia ha palaní, kiate au. ʻOku ou palani ke u nō, fakatau mai ha fanga moa tokolahi ange, fakatau atu ha fuaʻimoa lahi ange ʻi he uike kotoa, pea totongi ʻosi ʻa e noó.

NĀOMI: Malia, ko ha kamataʻanga lelei ia ki hoʻo palaní. Ka ʻe fie maʻu ke ke fakapapauʻi ʻa e lahi ʻo e fanga moá mo e fuaʻimoá. ʻOkú ke fakapapauʻi ʻe fakatau lahi ʻa e kau fakataú kapau ʻe lahi ʻa e meʻa ke ke fakatau atú?

MALIA: ʻOi, ʻoku ou tui te nau fakatau kotoa ʻeku fuaʻimoá, ka ʻoku ʻikai ke u fakapapauʻi.

NĀOMI: Mahalo naʻa sai ke ke ʻuluaki fakapapauʻi!

MALIA: Sai, te u talanoa mo e kau fakataú pea ʻai ha lisi ʻo kinautolu kotoa te nau fakataú. Te u talanoa ki ha toko 10 pe lahi ange.

NĀOMI: Tōtōatu. Kapau te ke fie nō, ʻe tokoni ha lisi ʻo e kau fakatau ʻi he kahaʻú ke ke fakahā ki he kautaha noó ʻoku mahino moʻoni kiate koe ʻa e founga te ke fakaʻaongaʻi ai ʻa e noó.

NĀOMI: Sai, ko ha fehuʻi ʻeni ʻe taha. Kapau te ke nō ha paʻanga ke fakatau ʻaki ha fanga motuʻa-moa foʻou, te nau kei fakatō ʻo aʻu ki haʻo totongi ʻosi ʻa e noó?

MALIA: ʻOi, ʻio. ʻOku totonu ke kei fakatō ʻa e fanga moá ʻi ha toe taʻu ʻe ua, pea ʻoku ou palani ke ʻai haʻaku nō mahina ʻe ono.

Foki ki he peesi 130

Ngaahi Tuʻunga Totonú?

Fili ‘a e me’a ke faí pea fakatātaa’i ‘a e me’a ko ‘ení.

KĀLOSI: ʻEi! Naʻe maʻu ʻeku noó! 1000 ʻi ha totongi tupu 3% ki he māhina.

NĀOMI: Masiʻi, Kālosi. ʻOku ou hohaʻa atu kiate koe. Ko e ngaahi kautaha nō ʻe fiha naʻá ke talanoa ki aí?

KĀLOSI: Taha pē. ʻOku ʻikai ke u fakamole taimi. Naʻe totonu ke ke sio heʻeku meʻa naʻe faí. Naʻá ku hū atu pē ʻo pehē ange, “ʻOku ou fie maʻu ha nō—he taimí ni!” Pea nau talamai, “ʻIo, ʻe fai ia.” Naʻa nau ʻai au ʻo hangē ha tuʻí. ʻOku nau ʻofa ʻiate au.

NĀOMI: ʻIo, ʻoku ou tui ʻoku nau ʻofa moʻoni ʻiate koe. Ko hoʻo ngaahi pepa noó ʻena? Te ke loto pē, ke u sio ki ai?

KĀLOSI: ʻAi koe. Mateuteu pē ke ke ʻohovale! Naʻá ku maʻu ha aleapau lelei.

NĀOMI: Kālosi, ʻoku fuʻu kovi ʻa e ngaahi tuʻunga ko ʻení. Ko e 200 ʻa e totongi kamatá? Ngaahi totongi fakauiké? Naʻá ke kiʻi vakai ki he ngaahi tuʻunga ko ʻení?

KĀLOSI: Ko e hā? ʻOku ʻikai ke tonu. ʻOku ʻikai ke u manatuʻi ʻe au ʻa e ngaahi meʻa ko iá. Masiʻi, mahalo naʻe ʻikai ke u sio fakalelei au ki ai.

NĀOMI: Malia, ko e hā ha ngaahi tuʻunga kuó ke fakahoko?

MALIA: Kuó u ʻosi talanoa mo ha ngaahi kautaha nō ʻe tolu. Mālō hoʻo ʻomai ʻa e laʻi pepa ngāue nō mei hoʻomou kulupu moʻui fakafalala pē kiate kitá. ʻOku tokoni moʻoni ia ke u fai ai ha ngaahi fehuʻi lelei. ʻOku ou fiefia lahi ʻi heʻeku ʻilo ʻa e ngaahi tautea ʻe lava ke faí, ngaahi tupú, ngaahi totongí, mo e ngaahi komisoní.

Naʻe ʻi ai ha ongo kautaha nō ʻoku tuʻu maʻu pē ʻena totongi tupú. Ka ʻoku ʻi ai ha kautaha nō ʻoku holoki māmālie ʻene totongi tupú.

KĀLOSI: Ko e hā hono faikehekehé?

MALIA: ʻOku ʻikai ke fuʻu mahino kiate au e faikehekehé. ʻOku ou ʻilo kapau ʻoku tatau ʻa e totongi tupú, ʻoku lelei ange leva ʻa e totongi tupu ʻoku holo māmālié ʻi he totongi tupu ʻoku tuʻu maʻú.

NĀOMI: ʻOku tonu ia, Malia. ʻOku ngali ʻo hangē ʻoku kamata ke ke maʻu ʻa e ngaahi tuʻunga totonú.

Foki ki he peesi 130

Lahi Totonú?

Fili ‘a e me’a ke faí pea fakatātaa’i ‘a e me’a ko ‘ení.

NĀOMI: Kālosi, ʻokú ke sai pē? ʻOkú ke mataʻi mafasia.

KĀLOSI: ʻOkú ke moʻoni, Nāomi. ʻOku fokotuʻuna ʻa e totongi tauteá, pea kuo haʻaki mai ha moʻua lahi kiate au.

NĀOMI: Kālosi, ʻoku ou fakameʻapangoʻia ke fanongo ki ai.

KĀLOSI: Naʻe haʻu ʻa e kautaha noó ʻo ʻave ʻeku televīsoné. Naʻá ne pehē kapau he ʻikai lava haʻaku toe totongi fakafoki ʻe taha, ʻe hoko atu leva ki heʻeku koloa mo e meʻangāue ʻo ʻeku pisinisí.

MALIA: Kālosi, ʻoku hangē ʻoku ʻikai feʻunga hoʻo paʻanga fehūfakí.

KĀLOSI: Paʻanga fehūfaki?

NĀOMI: Ko e paʻanga ia ʻoku fetāfeaki ʻi hoʻo pisinisí. Ko e taimi ní, ʻoku ʻikai ke ʻi ai ha paʻanga feʻunga ʻoku hū mai ke ne feau hoʻo totongi fakafoki ʻo e noó.

KĀLOSI: Naʻe ʻikai lahi feʻunga ʻa e meʻa naʻá ku fakataú ʻo hangē ko ʻeku ʻamanakí. Naʻe tōmui haʻaku totongi fakafoki ʻe niʻihi. ʻOku fokotuʻuna ʻa e totongi tauteá pea faingataʻa ange leva ke u fai ʻa e ngaahi totongi fakafokí.

NĀOMI: Kālosi, ko e ʻuhinga ia ʻokú ke fie maʻu ai ha fakamatala paʻanga fakamāhina-ono kimuʻa pea toki fakakaukauʻi ha noó. Kuó ke ʻosi faʻu ha taha?

KĀLOSI: ʻIkai.

NĀOMI: ʻOku tokoniʻi koe ʻe ha fakamatala paʻanga fehūfakí ke ke ʻiloʻi pe te ke lava ʻo totongi fakafoki ʻa e noó ʻi he māhina kotoa pē. ʻOku ʻi ai haʻo fakamatala paʻanga hū mai mei he māhina ʻe ua kuo ʻosí?

KĀLOSI: ʻIkai, ʻoku hala ia.

MALIA: Te u lava ʻo ʻomi ʻeku fakamatala paʻanga fehūfakí mo ʻeku ngaahi fakamatala paʻanga naʻá ku faʻú. Te ma lava ʻo fakahinohinoʻi koe ʻi he foungá.

NĀOMI: Lelei ia! Te ma tokoni atu ke faʻu ha fakamatala paʻanga. Pea te ke toki ʻilo leva pe ʻokú ke nō ʻa e lahi totonú.

Foki ki he peesi 131

Lisi Vakaiʻi ʻo e Ngaahi Totonu ʻe Faá

Fehuʻi pē kiate koe ʻa e ngaahi fehuʻi ko ʻení. Fakaʻilongaʻi ʻa e fehuʻí takitaha ʻi he taimi ʻokú ke lava ʻo tali “ʻio” aí.

NGAAHI TOTONU ʻE FAÁ

ʻUhinga Totonú?

  • ʻOku ou nō ki ha pisinisi ʻoku lelei (ʻikai ʻi ha ʻuhinga fakatāutaha)?

  • ʻOku sai nai ange noó ʻi he paʻangá ke fakatupulaki ʻaki ʻeku pisinisí?

  • ʻE lava ʻe he ngaahi meʻa ʻoku ou fakatau mai ʻaki ʻa e noó ʻo fakatupu ha paʻanga ʻi he taimi pē ko iá?

  • ʻOku ou ʻiloʻi ʻa e meʻa kotoa pē ʻe malava ke fehālaaki?

Taimi Totonú?

  • Kuo fuoloa feʻunga ʻeku ʻi he pisinisí ke u ʻiloʻi lelei ʻeku pisinisí?

  • Ko ha konga ʻeni ʻo ʻeku palani ke fakatupulaki ʻeku pisinisí?

  • Te u lava ʻo fakapapauʻi ʻe fakatau lahi ʻa e kau fakataú kapau ʻe lahi ʻa e meʻa ke u fakatau atú?

  • Kapau te u fakatau mai ha meʻa ki heʻeku pisinisí (hangē ko ha moa pe loli), ʻe tolonga ange ia ʻi heʻeku noó?

Ngaahi Aleapau Totonú?

  • ʻE lava ke u hiki ha ngaahi kautaha nō lelei ʻe tolu ki he nimá?

  • ʻOku ou ʻilo nai ʻa e totongi moʻoni ʻo e noó?

  • Te u lava nai ʻo fakamatalaʻi kotoa ʻa e ngaahi aleapau ʻo e noó?

  • ʻE lava ke u fakamatalaʻi ʻa e ʻuhinga ʻoku lelei ange ai ha kautaha nō mei ha kautaha nō kehe?

Lahi Totonú?

  • Kuó u fai ha fakamatala paʻanga māhina-ono?

  • ʻE lava ke u fai ha totongi fakafoki mo kei fakatupu ha paʻanga?

  • Kapau ʻoku ʻikai ke u fakatau atu ʻo lahi ange, ʻe lava nai ke u kei totongi ʻa e noó?

Laʻi Pepa Ngāue ki he Ngaahi Tuʻunga ʻo e Noó

ʻAlu mo e Laʻi Pepa Ngāue ki he Ngaahi Tuʻunga ʻo e Nō ko ʻení ʻi hoʻo ʻaʻahi ki he ngaahi kautaha noó.

  • Fai ki he ngaahi kautaha noó ʻa e fehuʻi 1–4.

  • Fehuʻi pē kiate koe ʻa e fehuʻi 5–6.

KAUTAHA NŌ #1:

KAUTAHA NŌ #2:

KAUTAHA NŌ #3:

KAUTAHA NŌ #4:

1. Ngaahi Fie Maʻú: Ko e hā ʻa e meʻa ʻoku fie maʻu ke u ʻoatu pe fakahā atu kiate koe (kautaha noó) ke maʻu ha nō?

2. Tuʻo Lahi ʻo e Totongi Fakafokí: Ko e fē ʻa e taimi ke fakahoko ai ʻa e ʻuluaki totongi fakafokí? Ko e hā ʻa e tuʻo lahi ʻoku fie maʻu ke u fakahoko ai ʻa e totongi fakafokí? ʻE lava ke u maʻu ha tatau ʻo e taimi-tēpile ʻo e totongi fakafokí?

3. Ngaahi Tauteá: ʻOku ʻi ai ha ngaahi totongi pe ngaahi tautea kapau ʻe tōmui ʻeku totongí?

4. Totongi Fakahangatonú: Kapau te u nō ʻa e 100, 1000 pe 10000 (fili ha taha ʻo fakatatau mo e paʻanga fakalotofonuá ʻo fakaʻaongaʻi ia ʻi he kautaha nō takitaha), ko e fiha ʻoku ou totongi ʻi he hili ʻeku totongi ʻosi ʻa e noó, kau ai ʻa e totongi tupú kotoa, ngaahi totongi kehé, mo e alā meʻa peheé? Kapau te u nō feʻunga ki ha koloa pē taha, hangē ko ʻení, moa ʻe taha, ko e hā ʻa e totongi kehe te u fai ke maʻu ʻeku noó? Ko e hā ʻa e lahi ʻo e ngaahi totongi he kamataʻangá? Ko e hā ʻa e lahi ʻo e totongi fakafokí takitaha? Ko ha totongi tupu tuʻu maʻu ʻeni pe ʻoku holoki māmālie?

5. Ngaahi Fakamole ʻOku ʻIkai Fakahangatonú: Ko e hā ʻa e lahi ʻo e taimi ke fai ai ʻa e ngaahi totongí? Ko e hā ʻa ʻeku fakamole ke ʻalu ki he kautaha noó ke fai ʻa e totongí?

6. Totongi Totonu ʻo e Noó: Ko e hā ʻa e fakakātoa ʻo e ngaahi totongi totonú mo e ngaahi totongi ʻoku ʻikai fakahangatonú? (Tānaki fakataha ʻa e totongi ʻi he fehuʻi 4 mo e 5.)

Fakamatala Paʻanga Fehūfaki Faka-māhina-Onó

Hiki ʻa e fakamatala paʻanga fehūfaki mei he laʻi pepa ngāue ko ʻení ki hoʻo tohi pisinisí. Fakaʻaongaʻi ʻa e taha ki he kautaha nō takitaha ke ʻiloʻi pe te ke lava ʻo totongi ʻa e ngaahi tuʻunga ʻo e noó ʻa ia te ke ako ki ai ʻi he uike ní.

PAʻANGA FEHŪFAKÍ

Hingoa ʻo e Kautaha Noó:

Māhina ʻe 2 Kuo Hilí

Māhina Kuo ʻOsí

Māhina Ko ʻEní

Māhina Hono Hokó

Māhina 3

Māhina 4

Māhina 5

Māhina 6

Fakakātoa ʻo e Paʻanga Hū Maí

Ngaahi Fakamole Tuʻu Maʻú

 Ngaahi Totongi ʻo e Noó

Ngaahi Totongi Kehekehe

Fakakātoa ʻo e Paʻanga Tupú/Molé

Paʻanga ʻoku Kamata ʻakí

Paʻanga ʻoku Maʻú

Ngaahi Fakamatalá

Paaki