“Laa’ex li raab’ilex inb’aan”
Li raatin li Kolonel, “laa’ex li raab’ilex inb’aan,” a’an jun b’oqom chixkawob’resinkileb’ ut chixsantob’resinkileb’ li sumwanjik sa’ xyanqeb’ chixjunileb’ li ralal xk’ajol li Dios.
Sa’ jun ruchich’och’ nujenaq rik’in wech’ink-ib’ ut jachink-ib’, b’ar wi’ li aatinak rik’in rahok najalman ru rik’in li tz’ilok-ix ut li xik’ ilok, ut eb’ li ramiiweb’ rib’ neke’xjachi rib’ jo’ -ismos ut -itas, nink’e reetal naq wan ju eetalil saqen ru, li moko naxnima ta rib’ ut wan xchoxahilal li naru naqajayali wi’ qib’ re xtawb’al junajil, rahok, ut k’ulub’ejil. Li eetalil a’an, a’an li Jesukristo. Ninch’olob’ xyaalal naq a’an tz’aqal li najunajin.
Laa’o li ramiiw
Sa’ diciembre re 1832, naq “lix k’utunik li ch’a’ajkilal sa’ xyanqeb’ li tenamit” yoo chi “ilmank chi jwal saqen wi’chik” chiru junaq chik kutan chalen xk’ojob’ankil li Iglees, eb’ laj jolominel re li Iglees aran Kirtland, Ohio, ke’xch’utub’ rib’ sa’ jun ch’utub’aj-ib’. Ke’tijok “chi junjunqal ut rik’in xyaab’eb’ xkux chiru li Qaawa’ re naq a’an tixk’utb’esi raj li rajom [reheb’].” Jo’ xsumenkileb’ lix tij li tiikil komon a’an sa’eb’ li ch’a’ajkilal hoonal, li Qaawa’ kixk’ojob’eb’ xch’ool, kiraatinaheb’ laj santil paab’anel oxib’ sut rik’in wiib’ chi aatin ninqeb’ xwankil: “li raab’ilex inb’aan.”
Chalen chaq junxil, li Jesukristo naxye amiiw reheb’ li ani neke’taaqen re chi tiik. Sa’ li Tzol’leb’ ut Sumwank, li Kolonel naroksi kaalaju sut li aatin li raab’ilex inb’aan re aatinak chirix jun sumwanjik loq’ ut nim xwankil. Ink’a’ yookin chi aatinak chirix li aatin raab’ilex inb’aan jo’ li naraj naxye choq’ re li ruchich’och’—li wankeb’ sa’ li redes sociales malaj li “me gusta.” Ink’a’ naru nak’utman a’an rik’in junaq hashtag malaj junaq li ajl sa’ Instagram malaj X.
Yaal ajwi’ naq, sa’ insaajilal, najultiko’ we naq nawab’i chaq li rahil aatin “Ma naru nokokana choq’ qamiiw qib’?” Maab’ar re xcha’al li loq’laj hu naqab’i a’an chixyeeb’al, “Laa’ex ka’ajwi’ wamiiwex.” Kixk’ut b’an naq “maaʼani qʼaxal narahok joʼ li naxqʼaxtesi lix yuʼam saʼ xkʼabʼaʼebʼ li ramiiw.” Ut “laa’ex li kexxk’e we lin Yuwa’; laa’ex li raab’ilex inb’aan.”
Saqen ru li eek’ahom: li Kolonel nokoxk’e sa’ ajl ut nokoril chiqajunilo. Li qilb’al naxb’aanu a’an moko yal nak’ulman ta chi moko maak’a’ ta raj naraj naxye. Naxtaqsi b’an qaloq’al, qawankil, ut junelik nakana. Nawil li raatin li Kolonel “laa’ex li raab’ilex inb’aan” jo’ jun b’oqom chixkawob’resinkileb’ ut chixsantob’resinkileb’ li sumwanjik sa’ xyanqeb’ chixjunileb’ li ralal xk’ajol li Dios “re naq junajaqo.” Naqab’aanu a’in naq naqajunaji qib’, naq naqasik’ wank sa’ junajil, malaj naq naqasik’ ajwi’ xk’ulub’ankil qib’.
Juno ajwi’ rik’in a’an
Li Kolonel xchaq’al ru naq kixk’utb’esi a’an sa’ lix b’oqom, “tatchalq ut tinaataaqe.” Kiril lix maataneb’ ut lix chaab’ilaleb’ jun ch’uut laj taaqenel re, re xb’oqb’aleb’ lix apostol. Kixb’oqeb’ laj kar, laj zelote, eb’ li nawb’ileb’ ru xb’aan xkawilal xch’ooleb’, ut jun ajwi’ aj titzol k’as. A’ lix paab’aaleb’ chirix li Kolonel ut li rajomeb’ chi nach’ok rik’in a’an kijunajin reheb’. Ke’ril a’an, ke’ril li Dios rik’in a’an ut “sa’ junpaat ke’xkanab’ lix yooyeb’ ut ke’xtaaqe li Jesus.”
Laa’in ajwi’ wilom chan ru naq xkawob’resinkileb’ ut xsantob’resinkileb’ li sumwanjik nokoxjunaji jo’ jun ajwi’. Li wixaqil, xJennifer, ut laa’in koo’osob’tesiik chixk’iiresinkileb’ li qakok’al oob’ sa’ li tenamit Nueva York. Aran, sa’ li laatz’ ruhil tenamit a’an, kiqakawob’resi ut kiqasantob’resi li qasumwanjik rik’ineb’ li qech kab’al, li qamiiw sa’ li eskweel, li qochb’een sa’ li trab’aaj, aj jolominel sa’ jalan chik iglees, ut laj santil paab’anel.
Sa’ mayo re 2020, naq li ruchich’och’ yoo chixyalb’al xq’e rik’in jun li nimla yajel li yoo chaq chixhirb’al rib’, eb’ li komon sa’ li Comision de Lideres Religiosos sa’ li tenamit Nueva York ke’ch’utla sa’ internet yal sa’ junpaat. Maak’a’ k’a’ru nab’eresin reheb’. Maa’ani chik ke’xb’oq chi tz’aqonk. Ka’ajwi’ kiyeeman naq taqach’utub’ qib’ ut taqatz’il rix li ch’a’ajkilal naqanumsi chiqajunilo jo’ aj jolominel sa’ li paab’aal. Sa’ li Centros para el Control de Enfermedades toje’ te’xye resil naq li qatenamit a’an xyi li nimla yajel COVID-19 sa’ Estados Unidos. A’an naraj naxye naq maak’a’aq chik li ch’utub’ank-ib’. Maak’a’aqeb’ chik li ch’utam.
Choq’ reheb’ laj jolominel a’an, risinkil li ilok-ib’ sa’ junjunqal, eb’ li ch’utub’ank-ib’, ut li loq’onink rajlal xamaan k’a’jo’ naq ra. Sa’ li qach’ina ch’uut—b’ar wi’ wan jun li cardenal, reverendo, rabino, imanes, pastor, ministro, ut jun li cheek—kiqab’i qib’, kiqak’ojob’ qach’ool, ut kiqatenq’a qib’ chiqib’il qib’. Sa’ xna’aj rilb’al k’a’ru li qajalanil, kiqil li k’a’ru juntaq’eeto wi’. Koo’aatinak chirix k’a’ raj ru taqab’aanu ut k’a’ raj ru li taak’ulmanq. Kiqach’utub’ qib’ ut kiqasumeheb’ li patz’om chirix li paab’aal ut li chalel kutan. Ut chirix a’an kootijok. Oh, k’a’jo’ naq kootijok.
Sa’ jun tenamit b’ihom ut k’iila paay ru, li naab’al xch’a’ajkilal ut jalan jalanq chi ch’e’ink-ib’, kiqil chan ru naq ki’oso’ li qajalanil naq kiqajunaji qib’ jo’ qamiiw qib’ rik’in jun ajwi’ xyaab’ kuxej, jun ajom, ut jun li tij.
Ink’a’ chik yal naqaka’ya qib’ chixka’pak’al li meex, noko’ilok b’an chik sa’ choxa. Chirix a’an noko’el chik sa’ li junjunq chi ch’utam chi jwal junajo wi’chik ut chi kawresinb’ilo chixchapb’al li “qapaal” ut xik chi k’anjelak. Li tenq’ank-ib’ ut li k’anjelak chiruxeb’ k’iila mil aj Nueva York kixk’ut chiwu naq sa’ jun ruchich’och’ li naxjach qu, nokoxnajtob’resi, ut nokoxram, junelik wan k’a’ru naru nokoxjunaji chiru li k’a’ru najachok qu. Li Kolonel kixk’ut: “Junajaqex, ut wi ink’a’ junajex, moko wehex ta.”
Ex was wiitz’in, tento taqakanab’ xsik’b’al xjachb’al qib’, xsik’b’al b’an wank “chi junaj.” A’an xoorosob’tesi rik’in maatan ut seeb’al li nokohe’xk’am chi tzolok chiqix chiqib’il qib’ ut chi chaab’ilo’k sa’ junjunqal. Junelik ninye chaq reheb’ lin tzolonel sa’ li universidad naq wi laa’in tinb’aanu li nekeb’aanu laa’ex ut laa’ex teeb’aanu li ninb’aanu laa’in, ink’a’ naqaj qu chiqib’il qib’. A’b’an xb’aan naq ink’a’ nekeb’aanu li ninb’aanu laa’in ut laa’in ink’a’ ninb’aanu li nekeb’aanu laa’ex, naqaj qu chiqib’il qib’. Ut li ajom a’an naxjunaji qu. Li jachok ut li maq’ink a’an lix k’uub’anb’il na’leb’ li xik’ na’ilok re xrahob’tesinkileb’ li amiiw, li junkab’al, ut li paab’aal. A’an li Kolonel li najunajin.
Reho a’an
Jun reheb’ li osob’tesihom yeechi’inb’il rik’in li “wulak chi wank sa’ junajil” a’an li reek’ankil naq k’ulub’anb’ilo. Li Elder Quentin L. Cook kixk’ut naq “li wank sa’ komonil nayo’la sa’ xjunajinkil qib’ rik’in li Kristo.”
Sa’ jun ula’anink xqab’aanu wochb’een lin junkab’al aran Ghana, jun tenamit aran Africa Occidental, kinra chaq jun li na’leb’ k’aynaqeb’ wi’ aran. Naq nokowulak sa’ jun li kapiiy malaj sa’ junaq ochoch, nokohe’xk’ul rik’ineb’ li aatin “k’ulb’ilat.” Naq neke’xk’e li tzakemq, li na’k’amok chaq re li tzakemq naxye, “B’oqb’ilat.” Eb’ li kok’ aatin a’in wankeb’ rajom ut xk’anjel. K’ulb’ilat. B’oqb’ilat.
Naqak’eheb’ loq’laj aatin jo’eb’ a’an sa’ rokeb’aaleb’ li na’ajej naqach’utub’ wi’ qib’. A’b’an li ch’ol aatin K’ulb’ilex ex ula’ moko tz’aqal ta. Ma naqak’e xk’ulunikeb’ chixjunileb’ li neke’ok chiruheb’ li okeb’aal a’an? Ex was wiitz’in, moko tz’aqal naq ka’ajwi’ nokochunla sa’eb’ li chuleb’aal. Tento taqak’e reetal lix b’oqom li Kolonel naq naxye naq tento taqachaab’ilob’resi li qasumwanjik rik’in chixjunileb’ li ralal xk’ajol li Dios. Tento taqayu’ami li qapaab’aal! Lin yuwa’ junelik naxjultika we naq li chunlaak sa’ li chunleb’aal sa’ li domingo moko nakatxchaab’ilob’resi jo’ aj Kristiano, jo’ naq moko nakatwulak ta choq’ b’eleb’aal ch’iich’ wi wankat sa’ jun xna’aj li b’eleb’aal ch’iich’.
Tento toowanq chi chaab’il toj reetal naq li ruchich’och’ ink’a’ tooril laa’o, taa’ilmanq b’an a’an sa’ li qayu’am. A’in moko nak’ulman ta ka’ajwi’ sa’ li domingo. Nak’ulman sa’ li k’ayib’aal, sa’ li gasolineer, sa’ li eskweel, sa’ li na’ajej wan wi’ li qochoch—sa’ chixjunileb’ li na’ajej b’ar wi’ neke’trab’ajik ut b’ar wi’ wankeb’ lee junkab’al li kub’enaqeb’ xha’ ut li ink’a’ kub’enaqeb’ xha’.
Ninloq’onin sa’ li domingo re xjultikankil naq naqaj qu chiqib’il qib’ ut sa’ komonil naqaj ru a’an. Eb’ li qamaatan ut qaseeb’al li jalan jalanqeb’ sa’ li ruchich’och’ nokohe’xjunaji sa’ jun loq’laj na’ajej. Li Kolonel nokoxb’oq chixtenq’ankil qib’ chiqib’il qib’, chixwaklesinkil qib’ chiqib’il qib’, ut chixk’ojob’anb’il qib’ chiqib’il qib’. A’an a’in li kixb’aanu a’an naq kixk’irtesi li ixq li na’el xkik’el, kixsaqob’resi li xox rix li kixtz’aama li ruxtaan, kixk’e xna’leb’ li saaj aj b’ihom li kixpatz’ k’a’ raj chik ru naru naxb’aanu, kixra laj Nikodemo li kiwan xnawom a’ut moko kaw ta lix paab’aal, ut kichunla chixk’atq xjulel li ha’ rik’in li ixq li ink’a’ naxk’am rib’ rik’in li nab’aanuman sa’ li kutankil a’an, a’ li kixye wi’ k’a’ru lix k’anjel a’an. Choq’ we, a’an a’in li Iglees—jun na’ajej re ch’utub’ank ut waklesink, re yiib’ank ut re tuqub’ank. Jo’ kixk’ut li Awa’b’ej Russell Nelson: “Li yooy re li evangelio a’an li yooy q’axal nim sa’ li ruchich’och’. Li Dios naxb’oqeb’ chixjunil chi chalk rik’in. … Wankeb’ xna’aj chixjunileb’.”
Maare wankeb’ eere li nekereek’a naq moko k’ulb’ilex ta. Juntaq’eet li raatin li Kolonel choq’ qe chiqajunilo: “Chalqex wik’in chejunilex li lub’luukex ut tawajenaqex xb’aan lee riiq, ut laa’in texinhiltasi.” Lix evangelio li Jesukristo a’an li chaab’il na’ajej choq’ qe. Li chalk sa’ li Iglees nokoxk’e chiroyb’eninkileb’ chaab’il kutan, li yeechi’ihom naq moko qajunes ta wanko, ut jun junkab’al li naraj qu ut li neke’qaj ru laa’o. Li Elder D. Todd Christofferson kixye naq “wank jo’ jun rik’in li Yuwa’b’ej, li K’ajolb’ej, ut li Santil Musiq’ej, a’an tz’aqal, li wank sa’ komonil.” Yalaq ani li xnajtob’resi rib’ ut yoo chixsik’b’al chaq sutq’iik, ninyeechi’i jun li junelikil yaal ut jun li b’oqom re: K’ulb’ilat. Sutq’in chaq. A’an a’in li hoonal.
Sa’ jun ruchich’och’ wan wi’ wech’ink-ib’ ut jachink-ib’, ninch’olob’ xyaalal naq li Kolonel Jesukristo a’an laj nimla ch’utub’anel. Nawaj xk’eeb’al qab’oqb’al chi wank chi k’ulub’ej choq’ re lix b’oqom li Kolonel re “wank chi junaj” ut chixyeeb’al rik’in kawil ch’oolej, jo’ kixb’aanu a’an, “Laa’ex li raab’ilex inb’aan.” Sa’ lix loq’laj k’ab’a’ li Jesukristo, amen.