Veiqaravi me Vakataka nai Vakabula

Mai vei Jean B. Bingham

Peresitedi Raraba ni iSoqosoqo ni Veivukei

Meda vakaraitaka na noda vakavinavinaka kei na loloma vua na Kalou ena noda veiqaravi ena loloma vei ira na tacida kei na ganeda tawamudu.

Sa dua dina na gauna vakasakiti meda bula donuya na gauna e tomani tiko kina na ivakatakila mai vua na Kalou! Nida vakanamata ka ciqoma ni na “yaco mai na gauna ena caka tale me vinaka kina na ka kecega,”¹ ka sa na yaco mai me vaka sa parofisaitaki ena noda gauna, eda sa vakarautaki ena iKarua ni Lako mai ni iVakabula.²

Ena sala cava tale beka meda vakavakarau meda sotavi Koya ka sasaga meda vakataki Koya nida veiqaravi ena loloma ena keda maliwa! Me vaka e vakatavulica o Jisu Karisito ena itekivu ni tabagauna oqo, “Kevaka ko sa lomani au, mo muri au ka talairawarawa ki na noqu ivakaro.”³ Na noda veiqaravi vei ira na tani e ivakaraitaki ni bula vakatisaipeli kei na noda vakavinavinakataka na loloma ni Kalou kei na Luvena, o Jisu Karisito.

Ena so na gauna eda nanuma meda cakava e dua na ka vakaitamera ka qaqa me rawa ni “wili” nida sa qaravi ira na tiko volekati keda. Ia, na veiqaravi lalai e rawa ni veivakayarayarataki sara vei ira na tani—vakakina vei keda sara madaga. Na cava e vakayacora na iVakabula? Ena Nona isolisoli ni loloma ni Veisorovaki kei na Tucake tale mai na mate—eda marautaka tiko ena Sigatabu ni Siganimate totoka oqo—“e sega ni dua tale na veivakayarayarataki bibi vei ira era sa bula oti kei ira era na qai bula ena vuravura oqo.”⁴ Ia, e a matadredre, vosa, lako vata, vakarogoca, ka solia na gauna, veivakauqeti, vakavulica, vakania, ka vosota. E qaravi ira na matavuvale kei na itokani, ira na tiko volekati koya kei ira era sega ni kilai, ka sureti ira e veikilai vata kaya kei ira na nodra daulomani me ra marautaka na veivakalougatataki momona ni Nona kosipeli. Na ivakarau “rawarawa” ni veiqaravi kei na loloma ena vakarautaka e dua na iwalewale ni noda veiqaravi ni siga nikua.

Ni sa nomu na madigi mo matataka nai Vakabula ena nomu sasaga ni veiqaravi, tarogi iko mada, “Ena rawa vakacava niu wasea na rarama ni kosipeli oqo kei ira na tamata yadua se vuvale? Na cava e vakauqeti au tiko kina na Yalotabu me’u cakava?”

Na veiqaravi ena rawa ni caka ena veisala duidui me veiganiti. Sa cava, sara beka na kena irairai?

Na veiqaravi ena mataveiliutaki ni kuoramu ni talatala qase kei na iSoqosoqo ni Veivukei era masulaka ka veitalanoataka vata na veilesi me vakayacori. Mai na kena irairai ni ra soli tiki ni pepa tiko na veiliutaki, e kena irairai dina na veitalanoataki vakatamata na tamata yadua kei na matavuvale ni soli na ilesilesi ni veiqaravi baleti ira na tacida kei na ganeda. E vakaoqo na kena irairai na lako yani me taubale vata, veisotari me baleta e dua na bogi ni qito, dolele yani ena veiqaravi, se veiqaravi vata sara madaga. E vakaoqo na kena irairai na veisiko yani vakatamata se veitalanoa ena talevoni se veitalanoa ena initaneti se vakau na itukutuku ena talevoni. E vakaoqo na kena irairai na kena kau yani e dua nai tukutuku ni siganisucu ena kena ivola kei na tiko ena qito ni soka me kailavaki tiko na timi o tokona. E vakaoqo na kena irairai na kena wasei e dua na tiki ni ivolanikalou se vosa cavuti mai na vosa ni koniferedi ka na vakaibalebale vakalevu ki na vua e dua. E vakaoqo na kena irairai na veiwasei ni dua na taro vakosipeli kei na wasei ni vakadinadina me kauta mai na veika matata kei na vakacegu. E vakaoqo na kena irairai na noda yaco meda tiki ni nona bula e dua kei na noda kauwaitaki koya tikoga. E vakaoqo talega na kena irairai na veivakatarogi ni veiqaravi ka veitalanoataki kina na gagadre kei na veivaqaqacotaki e gadrevi. E vakaoqo na kena irairai ni sa cakacaka vata na matabose ni mataveiliutaki ni tabanalevu ena kena rogoci yani ka dolele me vukei na gagadre e levu cake.

Na mataqali veiqaravi oqo e vaqaqacotaka e dua na marama ka toki vakayawa sara mai nodratou ena gauna e vuli tiko kina na watina. Ni sega tu ni cakacaka na talevoni ka tiko edua na gone dramidrami me qarava, e vakila o koya na veituyaki ni bula ena vanua vou sa mai tiko kina, sa vaka me yali tu ka galili. E sega ni tukuni yani vua, sa basika yani e dua na peresitedi ni Soqosoqo ni Veivukei ka tukituki ena nona katuba ka kauta tu yani e dua nai vava lailai ni gone, vakavodoki rau ena nona motoka, ka kauti rau kina sitoa. E qai tukuna na marama ena yalo ni vakavinavinaka, “Esa bau dua ka kauta mai na bula o koya!”

Na veiqaravi dina e vakaraitaki mai vua e dua na marama qasecake mai Aferika ka lesi me vakasaqarai ira mai na marama era sega ni dau tiko ena soqoni ni Lotu ena dua na gauna balavu. Ena gauna e lako yani kina ki nona vale na marama o ya, e raica o koya ni a mai butakoci ka vakamavoataki tu o koya, ka lailai sara na ka e tu me kania, ka sega na isulu e nanuma o koya me veiganiti kei na soqoni ni Lotu ena Sigatabu. Na marama ka lesi me mai sikovi koya e kauta tu mai na daliga me vakarorogo kina, eso na kakana mai na nona iteitei, ivolanikalou me mai wilika, kei na bula ni veitokani. Esa lesu tale mai ki lotu na marama sa “yali” tu ka sa vakaitavi tiko baleta ni kila o koya ni sa lomani ka vakamareqeti.

Ni semati vata na veisasaga ni Soqosoqo ni Veivukei vakaoqori kei na ituvatuva vou ni kuoramu ni talatala qase ena kauta mai na duavata ka na vakayaco-ka e veivakurabuitaki. Na veiqaravi esa dua na sasaga cokoti vata me vakavotukanataka na ilesilesi ni matabete me “dausikova na nodra vuvale na lewenilotu yadudua” ka “dau vakatawai ira na lewe ni lotu ena veigauna kece sara, dauvukei ira ka vakaukauwataki ira,”⁵ ka vakakina me rawata na inaki ni Soqosoqo ni Veivukei me vukei ira yadua me ra vakavakarau ki na veivakalougatataki tawamudu.⁶ Na cakacaka vata ena veidusimaki ni bisopi, na mataveiliutaki ni kuoramu ni talatala qase kei na Soqosoqo ni Veivukei e rawa ni vakauqeti ena nodra vakasaqara na sala vinaka duadua me ra vakatawai ira ka qarauni ira na tamata yadua kei na vuvale.

Me’u solia mada vei kemuni e dua na kena ivakaraitaki. E kune vua e dua na tinani gone na kenisa. Sa tekivu sara na veiqaravi vakavuniwai, ka sa totolo sara na nodra sa cakacaka vata mai na Soqosoqo ni Veivukei, ena nodra tuvatuva-ka me ra veivuke ena vakarautaki ni kakana, na veilakoyaki ena gauna ni raici vakavuniwai, kei na so tale na veitokoni e gadrevi. Eratou sikovi koya vakawasoma, ka dau vakarautaka tu na veigauna vinaka ni veitokani. Ena gauna vata oqori, era cakacaka vata talega mai o ira na Matabete i Melikiseteki. Era vakarautaka na cakacaka e gadrevi me vakuri ka veisautaki na rumu ni moce kei na valenisili me vakarawarawataki na nona qaravi na marama tauvimate oqo. Era vakaitavi na cauravou ena nodra solia na ligadra kei na dakudra me ra tiki ni sasaga bibi oqo. Ka ra vakaitavi talega na goneyalewa: era tuva ena marau me dua vei ira me na vakataubaletaka tiko na koli ena veisiga. Sa toso na gauna, e tomana tikoga na tabanalevu na nodra veiqaravi, ka vakuria tikoga ka veiveisau ena veivanua e veiganiti kina. E dua dina na cakacaka ni loloma, nodra soli ira tu na lewenilotu yadua, ena duavata ni ra vakaraitaka tu na veikauwaitaki ena nodra sala yadua ka vakalougatataki kina, e sega walega ni o marama tauvimate ka vakakina o ira na nona lewenivuvale yadua.

Ni oti e dua na sasaga levu, e qai vakamalumalumutaki koya kina mate na kenisa na marama oqo ka sa vakotori ena vakacegu. Era yalovinaka kina ni sa mai takali na lewenilotu ka vakatoka ni sa mai caka vakavinaka na itavi era a qarava tiko mai? E sega, era dau mai vakataubaletaka tikoga na koli e veisiga na goneyalewa, era qarava na tama kei na nona vuvale na veikuoramu ni matabete, ka ra dolele tikoga yani na marama ena Soqosoqo ni Veivukei ena loloma vei vakadeitaka na veivaqaqacotaki kei na nodratou gagadre. Kemuni na taciqu kei na ganequ, oqo na nona veiqaravi—sai koya oqo na loloma me vakataka na iVakabula!

E dua tale na veivakalougatataki na itukutuku kacivaki vakauqeti oqo sai koya na madigi me ra vakaitavi na goneyalewa yabaki 14 kina 18 ena veiqaravi vakaitokani kina marama ena Soqosoqo ni Veivukei, me vakaga era sa dau vakayacora tiko mai na cauravou yabaki 14 kina 18 ena nodra itokani tiko vei ira na turaga ena Matabete i Melikiseteki. Era rawa ni wasea na itabagone na isolisoli duidui kei na tubu vakayalo ena nodra veiqaravi tikivi ira na qasecake ena cakacaka ni veivakabulai. Na nodra okati nai tabagone ena ilesilesi oqo e rawa ni vakalevutaka cake na nodra dolele yani na Soqosoqo ni Veivukei kei na veikuoramu ni talatala qase ena nodra kauwaitaki o ira na tani ka vakalevutaki cake nai wiliwili era vakaitavi.

Ni’u vakasamataki ira na goneyalewa kilai levu au sa kilai ira tu, au mamarau ena vukudra na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei ka na nodra na madigi me ra vakalougatataki mai vei ira na goneyalewa cariba, vakataledi, ka tu vei ira na vakanananu titobu vakayalo ni ra veiqaravi veitikivi tu. Ka’u marau talega ena nodra na rawa ni vakavulici, tuberi ka vaqaqacotaki na goneyalewa mai vei ira na marama ena iSoqosoqo ni Veivukei. Na madigi me ra vakaitavi oqo ena tara cake ni matanitu ni Kalou ena dua na rawaka vakasakiti vei ira na goneyalewa, ni ra vukei ena nodra vakarautaki vakavinaka me ra vakavotukanataka na nodra itavi na iliuliu ni Lotu kei na nodra veitikotiko ka veitokani ena qaravi ni nodra matavuvale. Me vaka e wasea o Sister Bonnie L. Oscarson ena noa, o ira na goneyalewa era “vinakata me ra veiqaravi. Me ra kila tiko ni ra sa vakamareqeti ka tiki bibi sara ena cakacaka ni veivakabulai!”⁷

Na kena dina, era sa veiqaravi tiko vei ira na tani o ira na goneyalewa, ni ra sega ni lesi se vakamacalataki. E dua na vuvale au kila a toki vakayawa sara ni rauta e drau vakadrau na maile ki na dua na vanua vou, ka ratou sega ni kila e dua. Ena loma ni dua ga na macawa, e basika mai ki na nodratou mata ni katuba e dua na goneyalewa yabaki 14, ka kauta tu mai e dua na veleti na bisikete kamica, ka kidavaki iratou ki na nodratou yasayasa. E duru tu e dakuna ena matadredre na tinana ka draivataki koya mai, ena nona tokona na gagadre ni luvena yalewa me veiqaravi.

E dua tale na tina e lomaleqa voli ena dua na siga, ni sa sega ni yaco mai ki vale na luvena yalewa yabaki 16 ena gauna e dau yaco tiko mai kina. Ena gauna sa yaco mai kina ki vale na goneyalewa, sa vakatarogi koya ena rawarawa na tinana ena vanua e tu mai kina. E sauma yani vakamalua na goneyalewa yabaki 16 oqo ni a kauta eso na senikau vua e dua na yada ka tiko volekati iratou. E raica o koya ni vaka e galili vakalevu na marama oya ka sa vakila na veivakauqeti me sikovi koya. Ena veivakadonui nei tinana, sa qai tomana tiko o goneyalewa na nona veisiko tiko vua na yada oya. Erau mani yaco me rau veitokani vinaka sara, ka tomani tiko na nodrau veikila ena vuqa sara na yabaki.

O ira na goneyalewa yadua, kei na vuqa tale vakataki ira, era raica na nona gagadre e dua ka mani cakacaka sara kina me sotava. E tiko vei ira na goneyalewa yadua na gagadre dina me ra kauwaitaka ka veiwasei ka na rawa ni dusimaki ena veiqaravi vakaveitokani kei na dua na marama qasecake.

Se mani cava sara na nomu yabaki ni bula, ena gauna eda vakasamataka vakavinaka na sala cava sara e veiganiti duadua me veiqaravi kina, eda na taroga, “Na cava sara mada e gadreva o koya?” Ni rau ologi vata na taro oqori kei na gagadre dina meda veiqaravi, eda na liutaki ena Yalotabu meda cakava na veika ena laveti ira ka vakaukauwataki ira na tamata yadua. Au sa rogoca e vuqa nai talanoa me baleti ira na tacida kei na ganeda era a vakalougatataki mai na dua na ivakarau rawarawa sara ni nodra vakila nira wili ka kidavaki e valenilotu, e dua na imeli se itukutuku vakau ena talevoni ni veinanumi, e dua na veitaratara yadua ena gauna dredre, na veisureti me vakaitavi ena itaviqaravi vakailawalawa, se na dolele yani ni veivuke me vukei ena ituvaki dredre. O ira na tubutubu duadua, curu vou ena lotu, lewenilotu luluqa, o ira na yada, se o ira nai tabagone era na gadreva beka me vakalevutaki na gauna kei ira, ka gadrevi me ra vakaliuci ena veiqaravi mai vei keda na tacidra kei na ganedra. Na tuvai vata ni veiqaravi ena mataveiliutaki ni kuoramu ni talatala qase kei na iSoqosoqo ni Veivukei e vakatara me vakayacori na veilesi donu me vakayacori.

Ni sa tukuni ka caka na veika kece, na veiqaravi dina e rawa ga ni qaravi yadudua ka vakayacori ena igu ni loloma. Na ka e vakamareqeti, kilikili kaya ka uasivi kina na veiqaravi yalodina, sai koya ni veisautaka dina na bula!Ena gauna e tadola kina na yaloda ka sa vinakata me loloma, ka oka kina na veivakayaloqaqataki kei na vakacegu, na mana ni noda veiqaravi ena sega ni cakitaki rawa. Ni sa igu ni veiqaravi na loloma, ena yaco na cakamana, ka da na kunea na sala meda kauti ira mai na tacida kei na ganeda era sa “yali” tiko ena veitikina kece me ciqomi kina na kosipeli i Jisu Karisito.

Sa noda ivakaraitaki na iVakabula ena veika kecega—e sega walega ena veika meda cakava ia ena inaki eda cakava tiko kina.⁸ “Na Nona bula e vuravura e [dua] na veisureti vei keda—me laveta cake tale na noda rai, meda guilecava na leqa eso eda sotava tiko [ka] dolele yani vei ira na tani.”⁹ Ni da sa ciqoma ena yaloda taucoko meda veiqaravi vei ira na tacida kei na ganeda, eda sa kalougata nida sa mai moici sara vakavinaka vakayalo, ka da duavata vakalevucake kei na lewa ni Kalou, ka kila vakavinakacake na Nona ituvatuva me vukea na tamata yadua me lesu Vua. Eda na vakila vakalevucake na Nona veivakalougatataki ena gauna eda raica se vakila kina, ka da tu vakarau meda vakateteya yani na veivakalougatataki oqori vei ira na tani. Ena lagata ena duavata na yaloda kei na domoda na:

Na wekaqu me’u lomana,
Ni ko ni lomani au,
Kemuni nai dusidusi,
 Me’u muria tikoga,
Na wekaqu me’u lomana—
Ka muri kemuni.10

Meda vakaraitaka na noda vakavinavinaka kei na loloma vua na Kalou ena noda veiqaravi ena loloma vei ira na tacida kei na ganeda tawamudu.¹¹ E kena ivatuka sai koya na vakilai ni duavata me vakataki ira na tamata mai Amerika makawa ena nodra marautaka tu na Nona a rairai yani nai Vakabula ki na nodra vanua.

“Ka sa yaco ni sa sega na veileti ena vanua … ni sa tiko e lomadra na tamata na loloma ni Kalou.

“… Ka sa yaco ni sa sega na veileti ena vanua, … sa dina sara ni sa sega beka ni dua na matatamata mamarau cake ena kedra maliwa na tamata kecega sa bulia na liga ni Kalou.”¹²

Au vakadinadinataka ena marau na noqu ivakadinadina saraga o au, ni sa vakauqeti mai vua na Kalou na veisau ka vakatakilai mai oqo, nida ciqoma ena yaloda dina, eda sa na vakavakarau vinaka tu meda sotava na Luvena, o Jisu Karisito, ena Nona lako mai. Eda na volekata sara yani me vakataki ira na tamata i Saioni ka da vakila na reki e veilaveti kei ira era veivuke tiko ena sala tu vakatisaipeli. Me da cakava vakakina sa noqu masu gumatua ka malumalu ena yacai Jisu Karisito, emeni.