A Bane ni Bua
Aio mwakoro 5 man karakinan rongorongon te Ekaretia ae boou te kaua-ni waoriam ae atuunaki Aika Itiaki: Rongorongon ana Ekaretia Iesu Kristo ni Boong Aika Kaitira. Te boki e na tauraoi inanon 14 taetae ni boretiaki, ni mwakoron Rongorongon te Ekaretia n ana Tabo n Tangoboki te Euangkerio app, ao n te aonraain n saints.lds.org. Mwakoro ake imwiina a na boretiaki inanon kaongora ake imwiina ni karokoa e otinako waoriam 1 rimwi n te ririki aei. Mwakoro akanne a na tauraoi n taetae aika 47 n ana Tabo n Tangoboki te Euangkerio app ao n saints.lds.org.
Karawawata ni Buan 116 Baan te Boki iroun Kwani Povi Winder
Imwiin are ngke e a tia n uotii bwaatua koora Iotebwa nakon mweengana, taan kakae kaubwai a kataia ni iraea inanon wiiki aika a bati. Ni kamanoi raoi reekooti, e riai bwa e na kamwainga man te tabo teuana nakon teuana, ni karabai bwaatua iaan timantin te tabo ni kaura ai, iaan timantin ana titooa tamana, ao inanon nnen te kurein aika a uatao. E aki kamotirawa kawakinana.
Kaain rarikina a kan noora te reekooti ao a tiku n te auti ni bubutiia bwa e na kaotia nakoia. N tainako e rawa Iotebwa, riki ngkana iai ae e kan kabwaka mwane bwa e na nooria. E nanomatoa ni kaawakini bwatua, n onimakina ana berita te Uea bwa ngkana e karaoia ni kabanea a na konaa, a na bon mano.1
Bwaai ni katabetabe aikai a tuukia man kamatebwaian bwaatua aikai ao n reiakina riki taekan Urim ao te Tammim. E ataia bwa taan rairairi ngaiia aika a na buokia n rairii bwaatua, ma e tuai man kakabonganai atiibu ni wareki taetaen rimoa. E ingainga ni kan waakina te mwakuri, ma e aki matata irouna bw e na kanga ni karaoia.2
Ngke e kamatebwaia taian bwaatua, temanna te tia ababa mai Palmyra ae arana Martin Harris e rang bwaka nanona n ana mwakuri anne. Martin kaanga bon roron taman Iotebwa ao n tabetai e kabooa Iotebwa bwa e na buokia n abana. Martin e a tia n ongo taekan bwaatua aika koora ma e karako ana iango iai ni karokoa are e kaoia tinan Iotebwa bwa e na kawara natina.3
E nako ni mwakuri Iotebwa ngke e roko Martin, ngaia are e titirakina Emma ao kaain ana utu ake tabeman taekan te bwaatua. Ngke e roko ni mweengana Iotebwa, Martin e taua baina ao e bubuti te kabwarabwara riki iaona. Iotebwa e tuangnga taekan bwaatua ake koora ao ana kaetieti Moronaai bwa e na rairaki ao e na boretiaki koroboki ake iaona.
“Ngkana ana mwakuri te riaboro,” e taku Martin, “Akea te bwai ae N na karaoia iai.” Ma ngkana ana mwakuri te Uea, e tangiria bwa e na buoka Iotebwa bwa e na tataekinna nakon te aonaaba.
Iotebwa e kariaia Martin bwa e na tabeka te bwaatua are e rokanaki inanon te bwaoki. Martin e ataia bwa iai te bwai ae e tinebu ikekei, ma e aki anaaki nanona ae te boota ni bwaatua ake koora. “Ko riai n aki kabureai ngkai I aki butimwaea am taeka,” e tuanga Iotebwa.
Ngke e roko n ana auti Martin imwiin te nukanibong, e kawakawa nako aon ana kainiwene ao e tataro, ni berita nakon te Atua bwa e na anga ana bwai ni kabane ngkana e kona n ataia bwa Iotebwa e karaoa te mwakuri ae tabu.
Ngke e tataro, Martin e namakina te bwanaa ae maraara, ae bebete ae taetae inanona. E a ataia ngkanne bwa bwaatua bon mairoun te Atua—ao e ataia bwa e riai ni buoka Iotebwa n tibwai rongorongo akana inanona.4
Ni banen te ririki 1827, e a ataia Emma bwa e a bikoukou ao e koroboki nakoia ana karo. E a kan koro teuana te ririki imwiin marena ma Iotebwa, ao tamana ma tinana a bon aki naba kukurei. Ma ana utu Hales a kariaia bwa a na oki taanga ataei nako Harmony bwa e aonga Emma ni kona ni bung irarikiia ana utu.
E ngae ngke e raroanako ma ana karo ao tarina ao mwaanena, e korakora nanon Iotebwa ni kan nako. Aomata ake i New York a teimatoa ni kataia n iraea te bwaatua, ao te mwaing nakon te tabo ae boou e na kona ni karekea te rau ao te inaomata are e kainnanoia ni karaoan ana mwakuri te Uea. Ma te kananokawaki, e a taarau ao ai akea ana mwane ni karaoa te mwaing.5
Ma ana kantaninga ni kan baronga ana mwane, Iotebwa e nakon te taun ni kabwarai tabeua ana taarau. Ngke e mena n te titoa ni karaoa ana bwakamwane, e nakoina Martin Harris. “Aio, Ten Timiti, nimabwi te taara,” e taku. “I anganiko bwa ko na karaoa ana mwakuri te Uea.”
E raraoma Iotebwa ni butimwaea te mwane ao e berita bwa e na kabooa mwiina, ma e taku Martin bwa e na aki raraoma iai. Te mwane bon te bwaintangira, ao e weteia ni kabane ake n te ruu bwa a na kakoaua bwa e anga n aki tangira boon mwiina.6
N te tai ae waekoa imwiina, Iotebwa e kabwarai ana taarau ao e kanoa ana waekon. Ngaia ma Emma a nako Harmony ma bwaatua koora ake a karabaaki inanon taian bukibuki ni biin.7
A roko te taanga ni mweengaia ana utu Hales ae mwawawa tao bon teuana te wiiki imwiina.8 E tuai maan, taman Emma e kairoro bwa e na noori bwaatua koora, ma e tii kona ni kaota te bwaoki are e kawakinii iai Iotebwa. Ma te aki raunnano, Isaac e tabeka te bwaoki are e rokanaki n noora rawawatana, ma e tiku n aki nanoraoi. E taku bwa Iotebwa e aki kona ni kawakini inanon te auti tii ngkana e kaota nakoina te bwai are i nanona.9
E aki rang beebete te rairairi, ngkai e mena irarikiia taman Emma, ma Iotebwa e karaoa ana kabanea n tamaroa. Man ana ibuobuoki Emma, e korei kaobiin koroboki aika a kamimi aika a mwaiti man te bwaatua nakon te beebwa.10 Imwiina, inanon tabeua te wiiki, e kataia n rairii ma te Urim ao Tammim. Karaoan aei e tangiria bwa e na karaoa ae mwaiti riki nakon tii tabeakinan rairakiia. E riai n nanorinano ao ni kamwakura ana onimaki ngkai e kamatebwai koroboki akekei.11
Tabeua te namwakaina imwiina, e roko Martin i Harmony. E taku bwa e namakina ana wewete te Uea bwa e na mwananga mai New York n reitaki ma taan rabakau iaon tataen rimoa. E kantaningaia bwa a kona n rairi koroboki akekei.12
Iotebwa e kaewei koroboki riki tabeua man te bwaatua, e korei mwiin ana rairairi, ao e angan Martin te beebwa. Ngaia ma Emma a mamataku ngkai raoraoia a kawariia taan rabakau i mainiku n reitaki ma taan rabakau aika kinaaki.13
Katotoon katein bwaatua man ana Boki Moomon.
Ngke e roko Martin i New York, e nako n noora Charles Anthon, te burobeetia n te taetae n Ratin ao Erene n te Columbia Kaoreti. Burobeetia Anthon bon te ataeinimwaane—tao tebwi ma nimaua iaan Martin—ao e rang kinaaki ibukin boretian te encyclopedia n Erene ao te katei n I-Rom. E a tia naba ni waaki n rikoi karakinaia Inria ake kaain Amerika.14
Anthon bon te tia rabakau ae matoatoa ae unuun ni kawarana, ma e butimwaea Martin ao e kamatebwai taian koroboki ao rairairi ake e katauraoi Iotebwa.15 E ngae ngke te burobeetia e aki ataa te taetae n Aikubita, e a tia ni wareki kamatebwai tabeua iaon te taetae ao e ataia bwa aekakira. N noorakin taian koroboki, e noori tabeua aika titebo ma taetae n Aikubita ao e tuanga Martin bwa e eti te rairairi.
Martin e kaoti riki tabeua taeka, ao e tuoi Anthon. E taku bwa iai inanona taetaen rimoa aika a rang mwaiti ao e angan Martin te beebwa ni bwaati ni kakoauaan etina. E tuatua naba bwa e na kaoti koroboki akanne nakon temanna te tia rabakau temanna ae arana Samuel Mitchill, are e angareirei ngkoa i Columbia.16
“E rang ataibwai naba iaon taetae aikai,” e taku Anthon, “ao akea au nanououa bwa e kona n anganiko karauan nanom.”17
Martin e karina te tietebiketi n ana buua, ma ngke e nang nako, Anthon e weteia ni kaokia. E kan ataia bwa e kanga n reke irouna bwaatua ake koora.
“Ana anera te Atua,” e taku Martin, “ae e kaotia nakoina.” E kakoaua bwa rairakin bwaatua aikai e na bita te aonaaba ao e na kamaiua man te kamaunaaki. Ao ngkai e a tia ni karekea te kakoaua, e tangiria ni kabonakoa abana ao n anga te mwane bwa e na boretiaki rairakina.
“Anganai bwa N na noora te tietebiketi anne,” e taku Anthon.
Martin e karina baina n ana buua ao e anganna. Anthon e raeraeia man taku bwa akea te bwai ae e aranaki bwa te anera ni ibuobuoki. Ngkana e tangiria Iotebwa bwa e na rairaki bwaatua akanne, e na uotii nako Columbia bwa a na rairia taan rabakau.
Martin e kabwarabwara bwa mwakoron bwaatua akanne a kabaeaki ao Iotebwa e aki kariaiakaki bwa e na kaotia nakon temanna.
“I aki kona ni wareka te boki ae kainaki,” e taku Anthon. E kauringa Martin bwa e bae ni kekeweia Iotebwa. “Taratara raoi irouia taan kamangao,” e taku.18
Martin e kiitana Burobeetia Anthon ao e nakon Samuel Mitchill. E butimwaea raoi Martin, e ongora n ana karaki, ao n noori koroboki ma rairaiia. E aki kona n oota raoi iai, ma e taku bwa e uringa aia koroboki kain Aikubita are aia koroboki te reeti n aomata ae a bua.19
Martin e kiitana te kaawa n te tai ae uarereke imwiina ao e oki nako Harmony, ni kakoaua riki nakon are mai imwaaina bwa Iotebwa iai irouna bwatua aika koora ao te mwaaka n rairii. E kaongoa Iotebwa taekan ana intawiu ma te burobeetia ao bukina ngkai tabeman mwaane aika bane aroia n te reirei i Amerika a aki kona n raira te boki, Iotebwa e riai ni karaoia.
“I aki kona,” e taku Iotebwa, e tei nangin te beku, “bwa I aki reiakinaki.” Ma e ataia bwa te Uea e a tia ni katauraoa te tia raitaeka bwa e aonga ni kona n rairi bwaatua.20
Martin e iranna. E baireia bwa e na oki nako Palmyra, ni bairea raoi ana bitineti, ao ni manga oki n te tai ae e waekoa n riki bwa ana tia koroboki Iotebwa n te rairairi.21
Mweengan Iotebwa ma Emma Smith i Harmony, Pennsylvania.
N Eberi 1828, Emma ao Iotebwa a maeka ni mweengaia irarikin te karaanga are Susquehanna, n aki raroa man mweengaia ana karo.22 Ngkai e marurung man bikoukouna, Emma n tabetai e riki bwa ana tia koroboki Iotebwa imwiin are e waaki n rairii reekooti. N te bong teuana, ngke e rairairi, Iotebwa e waekoa ni mainarake. “Emma, iai oon Ierutarem ni katobibi?” e titiraki.
“Eng,” e taku, kauringa kabwarabwaraana n te Baibara.
“O,” Iotebwa e taku ma okin nanona, “I maaku bwa I taku bwa I a tia ni mwamwanaaki.”23
Emma e mimiakinna bwa buuna e aki ataa rongorongon rimoa ao koroboki aika a tabu ao e aki tokitoki te rairairi. Iotebwa e kaangaanga ae e na korea te reta ae barongaaki. Ma imwiin te aoa teuana ma teuana e tekateka ni kaan irarikina ngkai e wareka te reekooti n akea te ibuobuoki man booki tabeua ke koroboki. E ataia bwa tii te Atua ae e kona ni kaunga bwa e na rairairi n aron ae e karaoia.24
N te tai aei, Martin e a oki mai Palmyra ao e a manga karaoa tabena, n angan Emma ana tai ni motirawa imwaain bungina.25 Ma e aki beebete reken te motirawa. Buun Martin, Lucy, e kanene bwa e na airi ma ngaia nako Harmony, ao ngaiia ni kauoman iai anuaia ae korakora.26 Lucy e aki onimakina nanon Martin ni boutoka Iotebwa n te mwane ao e un ngkai e nako New York City n aki kairia. Ngke e tuangnga bwa e na nako Harmony n ibuobuoki n te rairairi, e iri, bwa e kan noori bwaatua.
Lucy e a bua ana kakauongo, ao ngkana e aki kona n oota n te bwai are a taekinna aomata, n tabetai e iangoia bwa a winnantiia. Iai naba anuana n aki karinea inaomataia aomata. Imwiina ngke e rawa ni kaota te bwaatua nakoina Iotebwa, e moana ana kakae inanon te auti, ni kiberii inanon aia ati te utu, kabwate, ao ni nnen bwaai. Iotebwa e uarereke ana tai ma e karabai bwaatua n te buakonikai.27
Lucy e waekoa ni kiitana te auti ao n tiku irouia kain rarikiia. Emma e manga okiria ana ati ao ana kabwate teuana riki te tai, ma n te tai aei ao Lucy e tataekina Iotebwa nakoia kaain rarikiia bwa Iotebwa e nako n ana ana mwane Martin. Imwiin tabeua te wiiki ni karaoa te kakeru, e okira mweengana Lucy nako Palmyra.
Ma te rau are e manga reke irounai, Iotebwa ao Martin a baitii n rairairi. Iotebwa e a rikirake inanon nakoana mai karawa ae te tia mamata ao te tia kaoitioti. Taraakin te tia raitaeka ke teuana te atiibu ni mamata, e a kona n rairairi ngkana e mena i matana ke n niiraki n ana kunnikai Emma iaon te taibora.28
Rinanon Eberi, Meei, ao ni moan Tuun, Emma e ongora nakon tangin bwanaan Iotebwa n taekina kanoan te reekooti.29 E taetae ni karaurau ma ni matata, n toki imarenan tai n tataninga te bwai are e na taekinna Martin n taekina “koreaki” imwiin taorimwiian are e taekinna Iotebwa.30 Emma e riki naba bwa te tia karaoi katoto ao e mimi n aron mwiin uruanakin te mwakuri ao tokitokina, Iotebwa n tainako e reitinako man te tabo are e toki iai n akea te kauring.31
Imwiina e a roko ana tai ni bung Emma. Bwariko ni beebwa ake a korobokiaki a rikirake ni matenten, ao Martin e a katikaki nanona bwa ngkana e kona n angan buuna bwa e na wareka te raitaeka, e na noora kakaawakina ao n aki manga kamangaoa aia mwakuri.32 E kantaningaia naba bwa Lucy e na rang kukurei n aron are e a tia ni kabanea iai ana tai ao ana mwane ni buoka uotan ana taeka te Atua.
N te bong teuana, Martin e bubutiia Iotebwa ibukin ana kariaia bwa e na uotii koroboki nako Palmyra inanon tabeua te wiiki.33 N uringan aron Lucy Harris are e a tia ni karaoia ngke e roko n te auti, Iotebwa e raraoma n te iango anne. Ma e tangiria ni kan kakukureia Martin, are e a tia ni kakoaua ngkai a rang mwaiti aika a nanououa n ana taeka.34
N aki koaua n te bwai ae e na karaoia, Iotebwa e tataro ibukin kairakina, ao te Uea e tuangnga bwa e na aki kariaia Martin bwa e na uotii.35 Ma Martin e kakoaua bwa ngkana e kaoti nakon kainnabana e na bae ni bitii bwaai, ao e bubutiia riki Iotebwa bwa e na bubuti riki. E karaoia Iotebwa, ma te kaeka e aki bitaki. Martin e kairoroa bwa e na bubuti riki te kateniua n tai, e ngae n anne, n te tai aei te Atua e kariaia bwa a na karaoa are a tangiria.
Iotebwa e tuanga Martin bwa e a kona n uotii iteraniba akekei ibukin uoua te wiiki ngkana e berita bwa e na kawakin n rokani ao n tii kaotia nakoia kaain ana utu ake e taku. Martin e berita ao e oki nako Palmyra, ma koroboki inanon baina.36
Imwiin nakon Martin, e kaoti Moronaai nakon Iotebwa ao e anai bwaai n raitaeka mai irouna.37
Te bong are e nako iai Martin, Emma e a mamaraki ao e a bungiia natina te mwaane. Te teei e aki marurung ao e aoraki ao e aki maan maiuna. E bane korakoran Emma n te bwai are e rinanona ao e taonaki n te nanokaawaki, ao inanon te tai anne e taraa n ae e na mate naba. Iotebwa e raonna n tainako, n aki kikitana rarikina n te tai ae maan.38
Imwiin uoua te wiiki, e tabe n oki marurungin Emma, ao e oki ana iango nakon Martin ma taian koroboki. “I aki kona n rau,” e tuanga Iotebwa, “bwa I aki kona n rau ao N na bon aki rau ni karokoa I ataa te bwai ae e karaoia Harris ma ngaia.”
E butiia Iotebwa bwa e na kakaea Martin, ma e aki kan kitanna Iotebwa. “Kawaekoa tinau,” e taku, “ao e na raonai ngkai akea ngkoe.”39
Iotebwa e anaa te kaa ae katikaki irouia aoti ao e nako meang. E amwarake ao e matu teutana inanon mwanangana, n raraoma ngkana e a tia n aki kakukureia te Uea ngkai e aki ongo ngke E tuangnga bwa e na aki kariaia Martin bwa e na uotii koroboki.40
E a oti taai ngke e roko ni mweengaia ana karo i Manchester. Te utu are te Smith a katauraoa te kaingabong ao a wewete ni kaoa Martin bwa e na raoniia. Ngke e boo waniua, a tauraoi amwarake iaon te taibora ma e aki roko Martin. Iotebwa ma ana utu a moanna n aki rau ngke a tataningaia.
N tokina, imwiin te maan ae raka iaon aua te aoa, e a kaoti Martin mai kiraroa, n rianna ni karaurau ni kaineta te auti, ma matana e baraaki n taraa aontano.41 N te mataroa e motirawa, n tekateka iaon te oo, e buuta bwarana ni katoka iaon matana. Imwiina e rinnako n tekateka n amwarake ma ni kainabwaabu.
Te utu a mataku iroun Martin ngke e tabeka ana bwain amarake, ao n tauraoi n amwarake, ma e a manga katikui. “E a bua tamneiu!” e tang, ni koomakii baina iaon borana. “E a bua tamneiu.”
E kibarake Iotebwa. “Martin, ko kabuai koroboki?”
“Eng,” e taku Martin. “A bua, ao I aki ataia bwa a mena ia.”
“O, Atuau, Atuau,” E tang Iotebwa, ni kooni ana timoi. “A bane ni bua!”
E waaki n ririaki iaon te timanti. E aki ataia bwa tera ae e a karaoia. “Nako oki,” e tuanga Martin. “Kakaea riki.”
“Ai akea uaana,” e tang Martin. “I a tia ni kakaea n tabo nako inanon te auti. I raeuai kainiwene ao uninga, ao I ataia bwa ai bon akea ikekei.”
“E riai bwa N na okira kainnabau ma te rongorongo aei?” Iotebwa e maaku bwa e na mate iai ngkana e ongo. “Ao tera arou n tei imatan te Uea?”
Tinana e kataia ni karaua nanona. E taku bwa tao te Uea e kona ni kabwara ana bure ngkana e raira nanona ma te nanorinano. Ma Iotebwa e a tang n te tai aei, n un bon irouna ngkai e aki ongotaeka iroun te Uea n te moantai. E aki reke amwarakena ni karokoa ae bong. E tiku ngke e a bong ao e nako n te moaningabong are imwiina n nako Harmony.42
Ngke e taraia Lucy ngke e nako, e rawawata nanona. Taraan ae bwaai ni kabane ake a onimakini n aia utu—bwaai ni kabane ake e a tia n uota te kakukurei nakoia inanon tabeua te ririki n nako—a bane ni birinako n te tai ae uarereke.43