Wiadze Mfɛndzanan Ehyiadzi
Yɛrobɔ Hɛn Amambusɛm a Ɔsor Kenyanee ho Ban
Ebɔbira 2021 wiadze mfɛndzanan ehyiadzi


Yɛrobɔ Hɛn Amambusɛm a Ɔsor Kenyanee ho Ban

Hɛn gyedzi wɔ ɔsor nkenyan mu no ma Latter-day Saintfo asodzi soronko dɛ yɛbɛpegya na yɛabɔ United States Amambusɛm na amambusɛm ho fapem no ban.

Ɔhaw mber yi mu no, metse dɛ menkasa mfa United States Amambusɛm a Ɔsor kenyanee no ho. Amambusɛm yi wɔ hia soronko ma hɛn asɔrmba a wɔwɔ United States, naaso ɔyɛ amambusɛm dodow a ɔwɔ wiadze nyina mu ne fibea.

I.

Amambusɛm yɛ aban no ne fapem. Ɔma nhyehyɛɛ na aban no tum a ɔdze dzi dwuma no bea a ɔpem. United States Amambusɛm nye amambusɛm a wɔakyerɛw a wɔdze da ho dzi dwuma a ɔakyɛr papaapa. Ahyɛse no amansin kakrabaa na wɔgyee too mu dze, mbom wɔannkyɛr na ɔbɛyɛɛ nhwɛdo wɔ wiadze nyina mu. Ndɛ, aman biara, gye dɛ no mu ebiasa, agye amambusɛm a wɔkyerɛw no ato mu.1

Dza merebɛkã yi merennkasa mma amanyɛsɛm kuw biara anaa kuw nkaa no. Mekasa ma United States Amambusɛm, a meesũa no mfe bɔbor 60. Mekasa fi mo sũahu mu dɛ mbranyimfo krakye ma ɔtsɛmbuafo panyin a ɔwɔ United States Asɛndzibea Baatan no. Mekasa fi mfe 15 dɛ mbranyimfo mu ɔbemfo, na me mfe 3½ dɛ Utah Asɛndzibea Baatan ɔtsɛmbuafo. Tsitsir ara, mekasa fi me mfe 37 dɛ Jesus Christ Ɔsomafo, a mowɔ asodzii dɛ mubosũa United States Amambusɛm a ɔsor kenyanee no ne ntseasee a ɔfa N’Asɔr a wɔdze asan ananmu aba no n’edwuma ho.

United States Amambusɛm yɛ soronko osiandɛ Nyame yii kyerɛɛ dɛ Ɔno “na [ɔa]yɛ ma honam nyina kyɛfa na banbɔ” (Nkyerɛkyerɛ na Ahyɛmudzi 101:77; hwɛ nyiyimu 80) so. Dɛm ntsi na amambusɛm yi wɔ hia kɛse ma Jesus Christ N’Asɔr a ɔwɔ hɔ Ma Nda a Odzi Ekyir Ahotseweefo a wɔwɔ wiadze nyina mu no. Sɛ ne fapem no ɔwɔ dɛ wiadze aman nkaa no dze dzi dwuma anaa mbrɛ wobesi bɛyɛ no yɛ hɔnara na wɔbɔ ho adwenpɔw no.

Ebɛnadze nye Nyankopɔn no botae a Ɔdze yɛɛ United States Amambusɛm no? Yehu no wɔ nyimpa ne pɛ su ho nkyerɛkyerɛ mu. Asɔr a wɔdze asan ananmu aba ne mfe du a odzi kan mu no, n’asɔrmba a wɔwɔ anee ahẽ do a nna woruhu amandzehu fi ankorankor na dɔm mu atseetsee. N’afã bi no nna osiandɛ dɛ wotsia nyimpa dɔnkɔyɛ a nna dɛm ber no ɔwɔ United States no. Gyinabew yinom a ɔyɛ awerɛhow mu no, Nyankopɔn nam Nkɔnhyɛnyi Joseph Smith do yii Ne nkyerɛkyerɛ ho onnyiewiei nokwar no kyerɛɛ.

Nyankopɔn dze Ne mba hɔn pɛ su ama hɔn—tum dɛ ebɛyɛ w’adwen dze ayɛ biribi. Gyinabew mapã a ɔma wotum dze dɛm pɛ no dzi dwuma nye dɛ ɔbarimba na ɔbaa benya ahotɔ ara yie na ɔayɛ adze dɛ mbrɛ hɔn nsanmuyi horow tse. Nkyii, nyikyerɛ no kyerɛkyerɛ mu dɛ, “nyimpa biara eebu no bɔn ho nkontaa wɔ atsɛmbu da no mu” (Nkyerɛkyerɛ na Ahyɛmudzi 101:78 Ewuradze yii kyerɛɛ dɛ: “Dɛm ntsi , ɔnnsɛ dɛ nyimpa biara bɔkɔ nkowaasom ase ama obi” (Nkyerɛkyerɛ na Ahyɛmudzi 101:79 Iyi kyerɛ pefee dɛ nyimpa dɔnkɔyɛ muo. Na dɛm fapem noara kyerɛ dɛ, omuo dɛ amamfo no nnkenya ndze wɔ hɔn ahwɛdofo hɔn nyii ho anaa wɔrehyehyɛ hɔn mbra.

II

Hɛn gyedzi dɛ United States Amambusɛm no ɔsor kenyanee no nnkyerɛ dɛ ɔsor nyikyerɛ do na wɔkyerɛw kasafua na kasasin biara, tse dɛ nhyehyɛɛ kwan a wɔma ananmusifo hɔn dodow fi mansin biara anaa kor biara mfe a ɔwɔ dɛ odzi bor no.2 President J. Reuben Clark kãa dɛ nna Amambusɛm no nnyɛ “Nwoma a woewie kyerɛw.” “Naaso,” ɔkyerɛkyerɛɛ mu dɛ, “yɛgye dzi dɛ otwar dɛ onyin na otu mpon dze hyia wiadze a ɔrokɔ kan no n’ehiadze a ogu do resesã no.”3 Mfatoho, nsesã a woekenyan twaa dɔnkɔyɛ mu na ɔmaa mbaa kwan dɛ wɔntow amba. Yennhu nkenyan a ɔtse dɛm wɔ Asɛndzibea Baatan a wɔrekyerɛ ase no wɔ, hɔn adwenpɔwbɔ nyinara mu.

Megye dzi dɛ wɔannyɛ yie koraa no fapem a ɔsor kenyanee enum wɔ United States Amambusɛm no mu.4

Dza odzi kan nye dɛ aban no tum ne farbaa nye amamfo no. Ber a nna wiadze nyina fa no dɛ tum a wɔdze bu ɔman no yɛ ɔsor ndzinoa a odzi wɔ ahemfo anaa nsordaafo tum no, nna ɔyɛ adwenkyerɛ fofor koraa dɛ wɔdze tum a wɔdze bu ɔman bɛhyɛ ɔmamfo nsa. Nna nyansapɛfo esusu iyi ho, mbom United States Amambusɛm nye dza odzi kan a wɔdze dzii dwuma. Tum a wɔdze bu man dzi wɔ ɔmamfo no nnkyerɛ dɛ dɔm anaa nyimpa kuw bi botum epuw anaa wɔahyɛ aban ma wɔayɛ ndzeyɛɛ bi. Amambusɛm no hyehyɛɛ kã bi ma menkã bi aban a ogyina amambusɛm no do, a ɔmanfo dze hɔn tum yi ananmusifo a wɔatow amba ama hɔn.

Fapem nkenyan a otsia ebien nye tum nkyekyɛmu wɔ ɔman no ne mansin horow no ntamu. Hɛn aban nkyɛe nhyehyɛe mu no, fapem yi a nna bi mmbaa pɛn a ɔtɔfabi a wɔdze nsesã a woekenyan asakyer no, tse dɛ wotwaa dɔnkɔyɛ mu na wɔtraa ambatow ho kwan maa mbaa a yɛakã ho asɛm dada no. Tsitsir ara, United States Amambusɛm no pem ɔman mu aban no adze wɔ no tum a wɔdze ama no ho, dza wɔakyerɛw anaa ɔkyerɛ no, na ɔkora aban no tum nkaa no ma “amansin horow, anaa ɔmamfo no.”5

Nkenyan fapem kor so nye tum a wɔatsetsew mu no. Mfe bɔbor ɔha, ansaana hɛn afe 1787 Amambusɛm Nhyiamu no, Ngyiresi Mbrahyɛ Baguafie dzii kan tseew mbrahyɛ na amambu tumdzi ber a wɔperee gyee tum binom fii ɔhen no hɔ. America nhyiamu ne nkenyan nye dɛ wɔtsetseew amambu, mbrahyɛ, na atsɛmbu tum no ma kor biara nonko gyinae ama nkorbata ebiasa yi etum ahwɛ hɔn ho do.

Fapem a otsia anan a woekenyan nye tadua si a ɔma ankorankor ndzinoa na ɔpem aban no tum adze pɔkyee wɔ Bill of Rights, a wɔdze nsesae gyee too mu mfe ebiasa a Amambusɛm no hyɛɛ ase dɛ wɔdze ridzi dwuma no mu. Nna Bill of Rights nnyɛ adze fofor. Ha no nkenyan no fi mbrɛ wosii dze fapem a wɔhyɛɛ ase wɔ Ngyeresi Aborɔkyir no, a Magna Carta na wɔdze hyɛɛ ase. Nna hɔn a wɔkyerɛɛw Amambusɛm no nyim iyinom osiandɛ nna amansin mu nkyerɛwee no wɔ dɛm taduasi a ɔtse dɛm no dada.

Sɛ Bill of Right no ammba a, nkyɛ America nnkotum asom dɛ ɔman a ɔbɛgye asɛmpa Nsanananmu no atsena, a ɔhyɛɛ ase mfe eduasa ekyir no. Nna ɔsor nkenyan wɔ dza wodzii kan kyerɛwee dɛ onnyi dɛ wɔhwɛ obi ne nyamesom ana oegyina aban dzibew ano,6 mbom Nsesã a Odzi Kan a wɔdze nyamesom ho fahodzi na ɔman nyamesom kor bi nnyi, kãa ho no yɛɛ adze tsitsir. Yehu ɔsor nkenyan wɔ Nsesã a Odzi Kan no wɔ kasa na nsɛnkyerɛfo fahodzi na ankorankor bambɔ a ɔwɔ nsesã nkaa no mu no, tse dɛ ommunyɛnyi a wɔdze no kɔ asɛndzii.

Mfonyin
Hɛn nkorɔfo no

Enum na ewiei, muhu ɔsor nkenyan wɔ Amambusɛm mu nyina ne botae tsitsir no. Wɔdze mbra bu ɔman na nnyɛ ankorankor na wɔhwɛ hɛn do na hɛn nokwardzi abamba no kɔ ma Amambusɛm na ne fapem na nhyehyɛɛ horow, nnyɛ dzibewfo biara hɔ. Kwan yi do no, nyimpa nyina yɛ kor wɔ mbra no enyim. Fapem yinom no siw nhyɛ su horow a, wɔasɛɛ kã bi ma menkã bi amambu a ɔwɔ aman binom mu. Ɔkyerɛ so dɛ onnyi dɛ aban no nkorbata ebiasa no mu kor biara per dɛ obedzi nkaa no do, anaa obesiw hɔn kwan ma wɔayɛ hɔn amambusɛm dwuma dɛ wɔhwɛ hɔn ho do no.

III.

Nkenyan fapem horow wɔ United States Amambusɛm mu no mpo no, ber a nyimpa a wonndzi mu na wɔdze dzi dwuma ntsi nnyɛ nsunsuando a enyi da ho kwan nyina na nsa tum akã. Mbrahyɛ nsɛngyinado a ohia no, dɛ mbra a wɔdze hwɛ ebusua nkitahodzi do no, nkyɛmu aban no eyi efi mansin no tum ase. Nsesã a Odzi Kan no ma fahodzi tadua wɔ kasa ho no, ɔtɔfabi a wɔdze hom asɛnkã a wɔnntaa mmpɛ do. Ntsetsew mu fapem no wɔahom do ara yie, a ɔkɔ sor ba ase fi aban nkorbata kor a oridzi dwuma anaa orisiw tum a wɔdze ama kor so.

Mpuw binom wɔ hɔ a ɔbra nkenyan fapem a ɔwɔ United States Amambusɛm no adze. Amambusɛm ne dzibew no do huan ɔnam mbɔdzembɔ dɛ wɔdze ndɛ dza wɔaba do no bɛyɛ ne siantsir a wɔdze bɔɔ ase, kyɛn dɛ ahotɔ na ankorankor aban nhyehyɛɛ. Dzibewdzifo anaa hɔn a wogyina abatow ano bu enyi gu ne fapem do a, obu Amambusɛm no tumdzi no enyimtsia. Amambusɛm n’enyimnyam na tum no do tsew ɔnam hɔn a wɔfa do dɛ ɔyɛ nokwardzi abamba anaa amanyɛ nsabran, kyɛn n’enyimnyam gyinabew dɛ aban no tumdzi ne farbaa na bia a ɔpem.

IV.

Hɛn gyedzi wɔ ɔsor nkenyan mu no ma Latter-day Saintfo asodzi soronko dɛ yɛbɛpegya na yɛabɔ United States Amambusɛm na amambusɛm ho fapem no ban beebiara a yɛtse no. Ɔwɔ dɛ yɛtwer Ewuradze na ɔman yi ne daakye no yɛkã ho nsɛm pa.

Ebɛnadze bio na Latter-day Saintnyi nokwafo wɔdɛ ɔyɛ? Otwar dɛ yɛbɔ mpaa ma Ewuradze dɛ Onhyira aman nyina na hɔn baanodzifo na ɔma hɔn kwankyerɛ. Iyi kã hɛn gyedzi ho nsɛmpɔw no ho. Yɛbrɛ hɛnho adze ma presidentfo na ahwɛdofo7 mmfa ɔhaw mbra biara pɔkyee anaa nhyehyɛɛ kor bi a yetsia. Ohia dɛ yɛdze hɛn nhyɛdo dzi dwuma enyidzi mu na asomdwee mu dɛ mbrɛ hɛn amambusɛm na mbra a ɔfa ho no kyerɛ. Nsɛm a woridzi ho aperper no, ɔsɛ dɛ yehwehwɛ dwedwe na yɛdze koryɛ ba.

Asodzi binom wɔ hɔ a ɔkã yɛrepegya Amambusɛm yi a woekenyan yi ho. Ɔsɛ dɛ yesũa na yɛkã bi ma nkenyan fapem horow no a ɔwɔ Amambusɛm mu no. Ɔsɛ dɛ yɛhwehwɛ nkorɔfo enyansafo apapa a wɔbɛma dɛm fapem no abamba wɔ hɔn guado ndzeyɛɛ na yɛma hɔn abamba.8 Ɔsɛ dɛ yɛyɛ ɔmamba a yɛwɔ nyimdzii na yɛbɔ hyew wɔ yɛrema hɛn nhyɛdo enya atsenkã wɔ ɔman dwumadzi mu.

United States na aban binom so mu no, amanyɛsɛm nhyɛdo no wogyina dzibew ambatow do (a yɛhyɛ ho nkuran), dɛ erotow amba ibɔdɔm na asom wɔ amanyɛkuw mu a ɛrema ntoboa na erekasakyɛr banodzifo amanyɛkuw na hɔn a worigyina dzibew. Ama woedzi dwuma yie no kã bi ma menkã bi hia iyinom nyina, mbom ɔmamba biara a ɔbɔ hyew no nnhia dɛ nonko bɛyɛ ne nyina.

Amanyɛsɛm pii wɔ hɔ na kuw biara nnyi hɔ na gyinabew biara nnyi hɔ, anaa nyimpa a origyina nnkotum enya hɛn ahwehwɛdze nyina. Ɔmamba biara otwar dɛ ɔyɛ n’adwen, ber pɔkyee bi, nsɛm a ɔwɔ hɔ no dza ohia no kɛse. Nkyii, asɔrmba wɔdɛ wɔhwehwɛ nkenyan wɔ mbrɛ wobesi dze hɔn nhyɛdo no bedzi dwuma dɛ mbrɛ hɔn ankorankor dza ohia hɔn kɛse no tse. Kwan yi rennyɛ mberɛw. Obehia dɛ ibɛsesã amanyɛ kuw a ema abamba anaa nyimpa origyina no, annhwɛ mpo a wɔ ambatow biara mu.

Ankonam ndzeyɛɛ a ɔtsetse dɛm no ɔtɔfabi a obehia dɛ ambatowfo no bɛma hɔn a worigyina anaa amanyɛ kuw ahorow no tsipia a hɔn dzibew binom wonnkotum efua ekyir.9 Iyi nye siantsir kor a yɛhyɛ hɛn asɔrmba no nkuran dɛ wongyaa dɛ worubua hɔnho atsɛn wɔ amanyɛsɛm ho. Onnyi dɛ dabiarada yesi no pi dɛ Latter-day Saintnyi nnkotum akã amanyɛ kuw bi ho anaa ɔnntow amba mma obi pɔkyee a origyina. Yɛkyerɛ fapem pa na yegyaa hɛn asɔrmba no dɛ wɔnsan mu nyi brɛ wobesi bɛsan mu eyi dza ohia hɔn papaapa na wɔdze dɛm fapem horow no atoto nsɛm a ɔbɛba fi ber to ber. Yesi no pi, na yɛserɛ hɛn sɔn mu baanodzifo no dɛ, amanyɛ nsanmuyi na nsɛngyinado no mma wɔnngye no enyi wɔ Asɔr ne nhyiamu biara mu.

Jesus Christ N’asɔr a ɔwɔ hɔ Ma Nda a Odzi Ekyir Ahotseweefo wɔ kwan dɛ mbrahyɛ nsusui a yɛgye dzi dɛ obenya nsunsuando wɔ nyamesom ho fahodzi, anaa Asɔr kuw no ne yiedzi no dɛ yetsia anaa yefua ekyir.

Megye dase dɛ United States Amambusɛm no ɔsor kenyanee na mobɔ mpaa dɛ hɛn a yehu dɛ Krɔnkrɔnnyi na okenyanee no bepegya na yɛabɔ ne fapem mapã no ho ban. Jesus Christ ne dzin mu, amen.

Nsɛnsin

  1. Hwɛ Mark Tushnet, “Constitution,” in Michel Rosenfeld na András Sajó, nwoma sesɛwfo, The Oxford Handbook of Comparative Constitutional Law (2012), 222. Aman ebisa a wonnyi amambusɛm a wɔkyerɛw dɛ mbra no nye Ngyiresi Aborɔkyir, New Zealand, nye Israel. Iyinom mu kor biara wɔ amambusɛm ho amambra a woetsim yie, mbom amambu nhyehyɛɛ no wɔmmboaa ano wɔ nwoma kor mu.

  2. Hwɛ United States Amambsɛm, nwoma 1, ɔfã 2.

  3. J. Reuben Clark Jr., “Constitutional Government: Our Birthright Threatened,” Vital Speeches of the Day, Jan. 1, 1939, 177, quoted in Martin B. Hickman, “J. Reuben Clark, Jr.: The Constitution and the Great Fundamentals,” in Ray C. Hillam, ed., By the Hands of Wise Men: Essays on the U.S. Constitution (1979), 53. Brigham Young nna ɔwɔ adwenkyerɛ dɛ Amambusɛm no yɛ dza wotu no mpon, ɔkyerɛkyerɛɛ dɛ abɔasefo no “atow fapem no, na ebusuasantsen a wɔreba na wobesi dan ankasa no esi do” (Discourses of Brigham Youngnyiyimu John A. Widtsoe [1954], 359).

  4. Iyinom enum yi tse dɛ dza wosusu ho wɔ J. Reuben Clark, Kakraba, Stand Fast by Our Constitution (1973), 7, and Ezra Taft Benson, “Our Divine Constitution,” Ensign, Ɔberɛfɛw 1987, 4–7; na Ezra Taft Benson, “The Constitution—A Glorious Standard,” Ensign, Fankwa 1987, 6–11 mbom ɔnnye no nnyɛ pɛr. Hwɛ mu ara, Noel B. Reynolds, “The Doctrine of an Inspired Constitution,” in By the Hands of Wise Men, 1–28.

  5. United States Amambusɛm, ne nsesã 10.

  6. Hwɛ United States Amambusɛm, nwoma 1, ɔfa 6.

  7. Hwɛ Gyedzi ho Nsɛmpɔw 1:12.

  8. Hwɛ Nkyerɛkyerɛ na Ahyɛmudzi 82:10.

  9. Hwɛ David B. Magleby, “The Necessity of Political Parties and the Importance of Compromise,” BYU Studies, nwoma 54, nkanee 4 (2015), 7–23.

Tsintsim