Li k’a’ru xchaq’al ru ruuchil li cha: Li b’e aj k’irtesinel re xkuyb’al li maak
Li xk’eeb’al li k’a’ru xchaq’al ru ruuchil li cha sa’ laa yu’am a’an xk’anjelankil laa paab’aal jo’ chanru kixb’aanu li Kolonel.
Sa’ lix hu laj 1 Samuel wan jun seraq’ chirix laj David, li taawanq jo’ rey re Israel, ut jun li ixq, li xAbigahil xk’ab’a’.
Chirix naq kikam laj Samuel, laj David ut li ke’taaqenk re ke’eelelik chaq chiru li rey aj Saul, li kiraj xkamsinkil laj David. Ke’ok chirilb’aleb’ lix ketomq jun winq b’ihom, laj Nabal xk’ab’a’, li jwal josq’. Laj David kixtaqlaheb’ lajeeb’ chi winq chixk’eeb’al xsahil xch’ool laj Nabal, ut chixpatz’b’al li tzakemq ut li k’a’ru taak’anjelaq reheb’.
Laj Nabal kixsume lix tz’aamahom laj David rik’in li hob’ok, ut maak’a’ kixk’e reheb’ lix moos laj David.
Kipo’ xch’ool laj David, ut a’an kixkawresiheb’ lix moos chi sutq’iik sa’ rochoch laj Nabal, ut kixye, “Maa’usilal yookin chixk’ulb’al choq’ reeqaj li usilal.”1 Jun li moos kixye re li xAbigahil, li rixaqil laj Nabal, resil lix maa’usilal lix b’eelom naq kixsumeheb’ lix moos laj David. Li xAbigahil kixch’utub’ sa’ junpaat li tzakemq ut eb’ li k’anjeleb’aal, ut xko’o re xtuqub’ankil li ch’a’ajkilal.
Naq li xAbigahil kixnaw ru, “kixkut rib’ chi roq [laj David], kixk’utzub’ rib’ chiru ch’och’,
“ut kixye re: “Wa’chin, chikanaaq ta sa’ inb’een lix maak lin b’eelom. …
“A’b’anan anajwan, … li Qaawa’ li xramok chawu xkamsinkileb’ li kristiaan a’in jo’wi’ xraqb’al aatin aajunes aawib’. …
“… Chak’ul laa maatan li xink’am chaq ut chajek’i reheb’ li saaj winq. …
“Chakuy taxaq inmaak. …
“Toja’ naq laj David kixye re li xAbigahil: “Usilaatinanb’il taxaq li Qaawa’, xDios laj Israel, li xtaqlank chaq aawe chink’ulb’al anajwan.
“Osob’tesinb’ilat taxaq laa’at li rik’in laa k’a’uxl xaram chiwu xkamsinkileb’ li kristiaan jo’wi’ xraqb’al aatin injunes wib’. …
“Laj David kixk’ul sa’ ruq’ li xAbigahil li k’a’ru kixk’am chaq, ut kixye re: Anajwan ayu sa’ laa wochoch chi maak’a’aq aak’a’uxl. … Xwab’i li k’a’ru xaye ut tinb’aanu li xatz’aama chiwu.”2
Xkab’ichaleb’ ke’el chi maak’a’ xk’a’uxleb’.
Sa’ li seraq’ a’in, li xAbigahil a’an jun reetalil li Jesukristo.3 Rik’in lix mayej aj tojol-ix, a’an naru toorach’ab’ chiru li maak ut raalil jun ch’oolej pleetinb’il, ut tooxch’olani.4
Jo’ naq li xAbigahil kiwan xch’ool chixk’ulb’al lix maak laj Nabal sa’ xb’een, li Kolonel—chi ink’a’ naru naqataw ru chan ru—kixk’ul sa’ xb’een a’an li qamaak jo’ ajwi’ lix maakeb’ li ke’xrahob’tesi li qach’ool laa’o.5 Sa’ Getsemani ut chiru li krus, a’an kixk’uleb’ li maak a’an. A’an kixkawresi jun b’e b’ar wi’ tooruuq chixkanab’ankil li qach’ool aj eeqajunel. Li “b’e” a’an li kuyuk maak—ut naru naq a’an jun reheb’ li k’anjel jwal ch’a’aj ut jwal sant ajwi’ sa’ li qayu’am. Sa’ xb’ehil li kuyuk maak, lix wankilal li Kolonel re xtojb’al qix naru taak’anjelaq sa’ li qayu’am ut taa’ok chixk’irtesinkil lix chamal li qach’ool ut li qaam.
Li Awa’b’ej Russell M. Nelson kixk’ut naq li Kolonel naxyeechi’i qe li wankilal re kuyuk maak:
“Sa’ xk’ab’a’ lix tojb’al rix li maak maak’a’ roso’jik xb’aan, naru taakuy xmaakeb’ li ani xe’rahob’tesink aawe ut maajun sut xe’xk’ulub’a li rahob’tesink xe’xb’aanu aawe.
“Ink’a’ mas ch’a’aj xkuyb’al xmaak li ani naxpatz’ chi maak’a’ xb’alaq’ ut chi tuulan xch’ool naq taakuy lix maak. A’ut li Kolonel tixk’e aawe li wankilal re xkuyb’al xmaak yalaq ani li xrahob’tesink aawe chi yalaq chan ru. Toja’ naq eb’ lix rahil b’aanuhom ink’a’ chik naru te’xmo’ob’resi laa waam.”6
Lix b’aanuhom li xAbigahil naq kixk’am xnaab’alil li tzakemq ut li k’anjeleb’aal a’an reetalil naq li Kolonel naxyeechi’i reheb’ li rahob’tesinb’ileb’ ut li toch’b’ileb’ li tzakemq ut li tenq’ naqaj ru re took’iraaq ut tootz’aqloq.7 Ink’a’ kanab’anb’ilo qajunes re xtuqub’ankil lix q’ajkamunkileb’ lix b’aanuhomeb’ li qas qiitz’in; laa’o ajwi’ tooruuq chi tz’aqob’resiik qe qu ut chi kole’k chiru li raalil jun ch’oolej pleetinb’il ut yalaq b’aanuhom na’alan sa’ li ch’oolej a’an.
Li Qaawa’ kixye, “Laaʼin, li Qaawaʼ, tinkuy xmaak li ani nawaj xkuybʼal xmaak, aʼbʼan saʼ eebʼeen laaʼex tenebʼanbʼil xkuybʼalebʼ xmaak chixjunil li winq.”8 Li Qaawa’ naxtaqla naq tookuyuq maak choq’ re ajwi’ li qachaab’ilal laa’o.9 A’b’an ink’a’ naxtaqla naq taqab’aanu chi maak’a’ lix tenq’, lix rahom, ut lix tawom ru. Rik’ineb’ li qasumwank rik’in li Qaawa’, naru tookawob’resiiq, toob’eresiiq, ut tootenq’aaq re naq tooruuq chixkuyb’al xmaak li qas qiitz’in ut chixk’ulb’al xkuyb’al li qamaak laa’o.
Chanawaq naq xkuyb’al lix maak junaq ink’a’ naraj naxye naq taak’e aawib’ sa’ jun na’ajej b’ar wi’ toj tatrahob’tesiiq. “Naru taqayal qaq’e chixkuyb’al xmaak junaq us ta li Musiq’ej naxye qe naq taqanajtob’resi qib’ rik’in li kristiaan a’an.”10
Jo’ naq li xAbighail kixtenq’a laj David re naq ink’a’ “kiyot’e’ xch’ool”11 ut re naq kixk’ul li tenq’ kiraj ru, li Kolonel tatxtenq’a ajwi’. A’an nakatxra, ut yoo chatawb’al sa’ laa b’e “chi wanq li kʼirtesink saʼ xxikʼ.”12 A’an naraj naq tuqtuuq aach’ool.
Laa’in injunes wib’ innumsihom li sachb’a-ch’oolej naq li Kristo kixk’irtesi lin ch’ool li pleetinb’il. Rik’in xliceens lin yuwa’, naru ninye naq kink’i sa’ jun ochoch b’ar wi’ xinxuwak chi jo’q’ehaq xb’aan li rahob’tesink rik’in aatin. Sa’ insaajilal ut naq yookin chi ixqilo’k, xik’ kiwil lin yuwa’ ut kiraho’ inch’ool xmaak li rahob’tesink a’an.
Chiru xnumikeb’ li chihab’ ut lix yalb’al inq’e chixtawb’al li tuqtuukilal ut li k’iraak sa’ xb’ehil li kuyuk maak, kink’e reetal naq li Ralal li Dios li kixtoj rix lin maak laa’in, a’an ajwi’ aj Tojol-ix li tixkoleb’ ajwi’ li ke’rahob’tesink we. Ink’a’ kinru chixpaab’ankil li xb’een reheb’ li na’leb’ a’an chi ink’a’ ninpaab’ ajwi’ li xkab’.
Naq yoo chaq chi k’iik inrahom choq’ re li Kolonel, yoo chaq ajwi’ chi nimank li wajom chixk’ulb’al lix b’an aj k’irtesinel ruuchil li rahilal ut li josq’il. Naab’al chihab’ kiraj a’an, rochb’een li kawil ch’oolej, li q’unalil, li kuyum, ut xtzolb’al xpaab’ankil lix santil wankilal li Kolonel re kolok ut re k’irtesink. Toj wan li tento tinb’aanu, a’b’an lin ch’ool ink’a’ chik naraj pleetik. K’eeb’il we jun “ak’ ch’oolej”13—jun ch’oolej li xreek’a lix junelikil rahom lin Kolonel, li kikana chink’atq, li kinixb’eresi rik’in q’unil ut kuyum sa’ jun na’ajej chaab’il wi’chik, li kiyaab’ak wochb’een, li kixnaw ru lin rahilal.
Li Qaawa’ kinrosob’tesi jo’ chanru naq li xAbigahil kixk’am li taak’anjelaq re laj David. Kixtaqlaheb’ li ani ke’tenqank we sa’ inyu’am. Ut li k’a’ru q’axal ki’ ut nim xwankil, a’an lin sumwanjik rik’in lin Choxahil Yuwa’. Rik’in a’an, kinnaw ru lix q’unil rahom jun li Yuwa’b’ej tz’aqal re ru li nakolok ut nak’amok b’e.
Li Elder Richard G. Scott kixye, “Ink’a’ naru taasach chi junajwa li ak b’aanunb’il, a’b’an naru taakuy li maak.14 Li kuyuk maak naxk’irtesiheb’ li toch’olal jwal xuwajeleb’, xb’aan naq a’an naxk’e xliceens lix rahom li Dios chirisinkil lix may li xik’ ilok sa’ laa waam ut sa’ laa k’a’uxl. Naxch’ajob’resi li reek’ob’aal aach’ool re naq ink’a’ chik taawaj eeqajunk. Naxk’e xna’aj lix rahom li Qaawa’ li nasantob’resink, nak’irtesink, ut na’ak’ob’resink.”15
Lin yuwa’ sa’ ruchich’och’ kijala ajwi’ xch’ool chiruheb’ li chihab’ a’in ut kixsik’ li Qaawa’—ut maajun wa kink’oxla naq taak’ulmanq a’an sa’ li yu’am a’in. A’an jun chik ch’olob’anb’il esil choq’ we chirix lix nimla wankilal li Jesukristo re jalok.
Ninnaw naq a’an naru tixk’irtesi li ani namaakob’k jo’ ajwi’ li ani narahob’tesiik xb’aan li maak a’an. A’an laj Kolol re ut laj Tojol rix li ruchich’och’, li kixq’axtesi lix yu’am re naq laa’o taawanq wi’chik qayu’am. A’an kixye, “Lix Musiq’ li Qaawa’ wank sa’ inb’een xb’aan naq xinxyul re xyeeb’al li Chaab’il Esilal reheb’ li neb’a’. Xinxtaqla chaq chixpuktesinkil resil li kolb’a-ib’ reheb’ li wankeb’ sa’ tz’alam, chixyeeb’al resil reheb’ li mutz’ naq te’iloq wi’chik, chirach’ab’ankil li rahob’tesinb’ileb’.”16
Reheb’ chixjunileb’ li yot’b’ileb’ xch’ool, li wankeb’ sa’ tz’alam, li toch’b’ileb’, ut maare mutz’eb’ xb’aan li rahob’tesiik malaj li maak, a’an naxyeechi’i k’irtesiik, k’iraak, ut kole’k. Ninch’olob’ xyaalal naq tz’aqal yaal li k’irtesiik ut li k’iraak li naxyeechi’i. Lix hoonalil li k’iraak jalan jalanq choq’ re chixjunileb’, ut ink’a’ naru taqanaw xhoonalil anihaq chik. Aajel ru naq taqak’ulub’a li hoonal na’ajman re took’iraaq, ut naq ink’a’ taqarahob’tesi qib’ chiru li hoonal a’an. Li Kolonel junelik nokoruxtaana ut nokoril ut yo’on wan chixk’eeb’al li tenq’ naqaj ru.17
Sa’ xb’ehil li kuyuk maak ut li k’iraak tento taqasik’ ru ink’a’ xb’aanunkil yalaq k’a’ru tixrahob’tesi li qawanjik sa’ li junkab’al malaj sa’ jalan chik na’ajej. Re chixjunileb’ li wankeb’ chiqasutam, naru naqak’e li chaab’ilal ruuchil li kaqal ch’oolej, li rahok ruuchil li xik’ ilok, li q’unal ch’oolej ruuchil li josq’il, li kole’k ruuchil li xiw, ut li tuqtuukilal ruchil li wech’ok-ib’.
Li xk’eeb’al li ink’a’ xk’eeman aawe, a’an jun cha’alej nim xwankil sa’ li choxahil k’iraak li nachal rik’in li paab’aal chirik li Jesukristo. Li xk’eeb’al, jo’ kixye laj Isaias, li k’a’ru xchaq’al ru ruuchil li cha sa’ laa yu’am18 a’an xk’anjelankil laa paab’aal jo’ chanru kixb’aanu li Kolonel li kixk’ul chixjunil li rahilal re naq taaruuq tixtenq’a chixjunileb’.
Laj Jose re Egipto kiwan naab’al xchahal lix yu’am. Xik’ ki’ile’ xb’aaneb’ li ras, kiq’axtesiik, kik’ayiik sa’ moosil, kik’ehe’ sa’ tz’alam us ta maak’a’ xmaak, ut kisache’ sa’ xch’ool jun winq xyeechi’i naq tixxtenq’a. A’b’an toj kixpaab’ li Qaawa’. “Li Qaawa’ kixtenq’a laj Jose”19 re naq eb’ lix ch’a’ajkilal te’xk’e li rosob’tesinkil ut xk’iijik—jo’ ajwi’ xkolb’al lix junkab’al ut chixjunil li tenamit Egipto.
Naq laj Jose kixk’uleb’ li ras riitz’in jo’ nimla jolominel aran Egipto, kik’utb’esiik li kuyuk maak ut lix chaab’ilal sa’ li kixye reheb’:
“A’b’anan anajwan miraho’k lee ch’ool chi moko chexjosq’o’q rik’in naq xineek’ayi chaq, xb’aan naq kolok yu’am xinxtaqla wi’ chaq li Dios arin, cheru laa’ex. …
“Jo’kan b’i’, moko laa’ex ta li xextaqlank chaq we arin, a’ b’an li Dios.”20
Rik’in li Kolonel, lix yu’am laj Jose kixk’e li k’a’ru xchaq’al ru “ruuchil li cha.”21
Laj Kevin J. Worthen, awa’b’ej re li tzoleb’aal BYU, kixye naq li Dios “naru naxk’e chi uxk li chaab’il … ink’a’ yal rik’in li usaak, rik’in aj b’an wi’ li qapaaltil ut xpaaltileb’ li qas qiitz’in li nokoxrahob’tesi. Li Dios jwal chaab’il ut jwal nim.”22
Ninch’olob’ xyaalal naq li tz’aqal reetalil li rahok ut li kuyuk maak a’an li qaKolonel, Jesukristo, li kixye sa’ xrahilal, “At inYuwaʼ, chakuyebʼ xmaak; xbʼaan naq inkʼaʼ nekeʼxnaw kʼaʼru nekeʼxbʼaanu.”23
Ninnaw naq li qaYuwa’ sa’ Choxa naraj li chaab’ilal ut li yo’onihom choq’ re chixjunileb’ li ralal xk’ajol. Sa’ li hu Jeremias naqil, “Laa’in wan sa’ inch’ool k’a’ru tinb’aanu choq’ eere: twaj texwanq sa’ tuqtuukilal.”24
Li Jesukristo a’an laa Mesias, laj Tojol aawix ut laj Kolol aawe, li naxnaw lix tz’aam laa waam. A’an naraj naq tatk’iraaq ut taasaho’q aach’ool. Nakatxra. Nayaab’ak aawochb’een sa’ laa rahilal ut nasaho’ xch’ool chak’irtesinkil. Chisaho’q qach’ool ut chiqachap li ruq’ aj rahonel li junelik ye’b’il25 naq nokob’eek sa’ xb’ehil li kuyuk maak, a’an lin tz’aam sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.