Ut ke’xyal xq’e chixk’eeb’al reetal ani tz’aqal li Jesus

Xb’aan li Elder James W. McConkie III

Re li Setenta

Ninch’olob’ xyaalal naq yo’yo li Jesus, naq naxnaw qu, ut naq wan xwankil re k’irtesink, jalok, ut kuyuk maak.

Ex was wiitz’in ut ex wamiiw, sa’ 2013 li wixaqil xLaurel, ut laa’in koob’oqe’ chi k’anjelak jo’ aj jolominel sa’ li mision Checa/Eslovaca. Eb’ li qakok’al kaahib’ ke’k’anjelak chaq qochb’een.¹ Koo’osob’tesiik jo’ junkab’al rik’ineb’ xchaq’al ru misioneer ut xninqaleb’ ru aj santil paab’anel aj Checos ut aj Eslovacos. Jwal neke’wulak chiqu.

Naq li qajunkab’al ki’ok sa’ li mision, jun li na’leb’ kixk’ut li Elder Joseph B. Wirthlin kiqak’am qik’in. Sa’ li raatin k’ab’a’inb’il “Li xnimal taqlahom,” li Elder Wirthlin kixpatz’, “Ma nakara li Qaawa’?” Li na’leb’ kixk’e qe li naqasume naq hehe’ moko ch’a’aj ta a’b’an nim xyaalal: “Numsi aahoonal rik’in a’an. Tz’il rixeb’ li raatin a’an. K’ul li riiq sa’ aab’een. Yal xtawb’al ru ut ab’ink chiru.”² Chirix a’an, li Elder Wirthlin kixyeechi’i osob’tesihom li naxjaleb’ xyu’am li wankeb’ xch’ool chixk’eeb’al xhoonal ut xna’aj li Jesukristo sa’ xyu’ameb’.³

Qak’ehaq xwankil lix na’leb’ ut lix yeechi’ihom li Elder Wirthlin. Rochb’eeneb’ li qamisioneer, kiqanumsi qahoonal rik’in li Jesus sa’ xtzolb’al Mateo, Markos, Lukas, ut Jwan sa’ li Ak’ Chaq’rab’ ut 3 Nefi sa’ lix Hu laj Mormon. Sa’ xraqik li junjunq chi ch’utam, naqataw wi’chik qib’ sa’ li naqak’ab’a’i li “Oob’ chi Evangelio”⁴ naq naqil, naqatz’il rix, naqak’oxla, ut naqatzol rix li Jesus.

Choq’ we laa’in, choq’ re xLaurel, ut choq’ reheb’ li qamisioneer, xnumsinkil qahoonal rik’in li Jesus sa’eb’ li loq’laj hu kixjal chixjunil. Kiqatzol xraab’al xnawb’al ani tz’aqal a’an, ut k’a’ru aajel ru choq’ re a’an. Kiqak’e reetal chan ru kik’utuk, k’a’ru kixk’ut, chan ru naq kixk’ut lix rahom, k’a’ru kixb’aanu re osob’tesink ut k’anjelak, li sachb’a-ch’oolej kixb’aanu, k’a’ru kixb’aanu chiru li b’alaq’iik, k’a’ru kixb’aanu rik’in li reek’ahom, lix k’ab’a’, chan ru naq ki’ab’in, chan ru naq kixtuqub’eb’ li ch’a’ajkilal, li ruchich’och’ kiwan wi’, lix jaljookil ru aatin, chan ru naq kiwaklesin ch’oolej chi wank sa’ junajil ut chi chaab’il, lix wankilal re kuyuk maak ut k’irtesink, lix na’leb’, lix tij, lix tojb’al rix li maak kixb’aanu, lix waklijik chi yo’yo, lix evangelio.

Wan naq kiqeek’a qib’ jo’ laj Zakeo li “ka’ch’in roq” naq na’aalinak re taqe’k sa’ jun li sikomoor naq li Jesus yoo chi nume’k aran Jeriko xb’aan naq, jo’ kixye laj Lukas, naqaj “rilb’al ani li Jesus.”⁵ Moko a’an ta li Jesus jo’ raj kiqaj naq a’anaq, a’ b’an li Jesus jo’ tz’aqal chan ru a’an.⁶ Jo’ kixyeechi’i li Elder Wirthlin, kiqatzol chi tz’aqal yaal naq “lix evangelio li Jesukristo a’an jun evangelio re jalaak. Nokoxtaw jo’ winq ut ixq re ruchich’och’ ut naxji’ qu re naq toowulaq chi wank choq’ winq ut ixq re li junelik q’e kutan.”⁷

Q’axal xchaq’aleb’ ru li kutan a’an. Koowulak chixpaab’ankil naq “maak’a’ ch’a’aj chiru li Dios.”⁸ Eb’ li loq’laj b’enwa’leb’ aran Praga, Bratislava, malaj Brno, naq xqak’oxla ut xqak’e reetal lix wankil li Jesus, toj naqeek’a anajwan chiru chixjunil li kutan.

Xqil chi kok’ aj xsa’ Markos 2:1–12. Li seraq’ wan aran naq’unb’esin ch’oolej. Nawaj rilb’al jun raqal re a’an sa’ Markos, ut chirix a’an tinwotz chan ru naq xintaw ru chirix naq xintzol ut xintz’il rix rik’ineb’ li qamisioneer ut jalaneb’ chik kristiaan.⁹

“Kox’okaq wi’ chik li Jesus sa’ li tenamit Kafarnaum; ut ink’a’ ajwi’ k’iila kutan rokik aran, naq ki’ab’iik resil naq wank sa’ kab’l.

“Naab’aleb’ ke’ch’utlaak aran; tik maak’a’ chik li na’ajej chi moko chire li kab’l: ut li Jesus naxjultika li Aatin reheb’.

“Jun li sik kik’ame’k chaq rik’in xb’aaneb’ kaahib’ chi winq.

“A’b’an ink’a’ ke’ruuk roksinkil wan wi’ li Jesus xb’aan li k’iila tenamit; jo’kan naq ke’xte li xb’een li kab’l, ke’xyiib’ jun li okeb’aal ut aran ke’xkub’si li ch’ina ch’aat yokyo wi’ li sik.

“Naq li Jesus kiril lix paab’aaleb’, kixye re li sik: At walal, kuyb’il sachb’il chik laa maak.”

Chirix naq kiseraq’ik rik’ineb’ junjunq reheb’ li wankeb’ sa’ li ch’uut,¹⁰ li Jesus kiril li winq sik ut kixk’irtesi rik’in xyeeb’al re:

“Aawe ninye, waklin, xok laa ch’ina ch’aat ut ayu sa’ laa wochoch.

“Ak taawakliiq chi junpaat li sik, kixxok lix ch’ina ch’aat ut ki’elk aran chiru chixjunil li tenamit: q’axal sachsookeb’ xch’ool ke’kanaak chixjunileb’ ut ke’xnima ru li Dios: “Maajun wa qilom a’in,” chankeb’.”¹¹

Anajwan ut, li seraq’ jo’ nintaw ru: Sa’ xtiklajik lix k’anjel, li Jesus kisutq’i aran Kapernaum, jun ch’ina k’aleb’aal reheb’ aj kar li wan chixk’atq li nima’ Galilea.¹² Toje’aq kixb’aanu jun siir li sachb’a-ch’oolej naq kixk’irtesiheb’ li yaj ut kirisiheb’ li maa’us aj musiq’ej.¹³ Xb’aan naq neke’raj ru rab’inkil ut reek’ankil xwankil li winq k’ab’a’inb’il Jesus, eb’ li kristiaan ke’xch’utub’ rib’ sa’ li kab’l b’ar wi’ ke’rab’i naq taakanaaq.¹⁴ Naq ke’xb’aanu a’an, li Jesus ki’ok chixtzolb’aleb’.¹⁵

Eb’ li ochoch sa’ li hoonal a’an aran Kapernaum a’aneb’ kok’ ochoch helhookeb’ xb’een, jun tasal ajwi’ xteram, ut ch’utch’uukeb’ ru.¹⁶ Lix b’een ut lix tz’akil a’aneb’ pek, che’, sulul ut xxaq mokooch, ut li okeb’aal a’an jun ch’ina eeb’ chixk’atq li kab’l.¹⁷ Li ch’uut chi kristiaan ke’tam sa’ junpaat, kinujak li ch’ina ochoch li wan wi’ li Jesus chi k’utuk ut kinujak toj sa’ li b’e.¹⁸

Li seraq’ jayalinb’il rik’in jun winq “li sik” ut kaahib’eb’ li ramiiw.¹⁹ Li sikil a’an jun yajel li ochb’eeninb’il xb’aan li q’unal metz’ew ut siksitk.²⁰ Nink’oxla naq jun reheb’ li kaahib’ kixye reheb’ lix komon, “Li Jesus wan sa’ li qak’aleb’aal. Chiqajunilo qab’ihom resil li sachb’a-ch’oolej ut li k’irtesink yoo chaq chixb’aanunkil. Wi ta tooruuq chixk’amb’al li qamiiw rik’in li Jesus, maare taak’irtesiiq raj ajwi’.”

Jo’kan naq ke’xchap li isb’ malaj li ch’aat re li ramiiweb’ ut ke’xtikib’ xk’amb’al chiru li b’ach’b’ach’, ka’ch’in, ut ch’och’il b’e re Kapernaum.²¹ Chi lub’luukeb’, ke’wulak sa’ xxuk li b’e ut ke’xk’e reetal naq li ch’uut chi kristiaan malaj, jo’ naxye li raqal sa’ li loq’laj hu, li “k’iila tenamit” ch’utch’uukeb’ chi ab’ink k’a’jo’ xk’ihaleb’ ut ink’a’ raj te’ruuq chi ok b’ar wi’ wan li Jesus.²² Xb’aan lix rahomeb’ ut lix paab’aaleb’, eb’ li kaahib’ chi amiiw ink’a’ ke’xkanab’ rib’. Ke’ok b’an chi taqe’k toj sa’ xb’een li kab’l, ke’xtaqsi li ramiiw sa’ lix ch’aat, ke’xjor lix b’een li kab’l sa’ xjayal b’ar wi’ yoo chi k’utuk li Jesus ut ke’ok chixk’ub’sinkil li ramiiw.²³

K’oxlahomaq naq sa’ xyi jun li chaab’il k’utuk, li Jesus kirab’i jun li choqink, na’ilok taqe’q ut naril jun hopolal sa’ xb’een li kab’l ut yoo chi t’ane’k li poqs sa’ li kab’l. Chirix a’an nakub’siman chiru ch’aat jun winq sik. Chi q’un xch’ool, li Jesus kixk’e reetal naq moko yal yookeb’ ta chixch’i’ilenkil, a’an b’an jun na’leb’ aajel ru. Kiril li winq chiru li ch’aat, naxkuy lix maak sa’ xyanqeb’ chixjunil, ut naxk’irtesi lix yajel.²⁴

Rik’in li seraq’ a’an sa’ Markos 2 sa’ qak’a’uxl, neke’saqeno’ ru naab’al li yaal aajeleb’ ru chirix li Jesus jo’ li Kristo. Xb’een, naq naqayal xtenq’ankil junaq kristiaan naqara re naq taachalq rik’in li Kristo, naru naqab’aanu a’an rik’in xnawb’al chi yaal naq a’an naru tixseeb’ob’resi raalil li maak ut taakuyuq maak. Xkab’, naq naqak’am chaq li yajel sa’ tib’elej, sa’ k’a’uxlej, malaj yalaq k’a’ chik chi yajel chiru li Kristo, naru naqab’aanu rik’in xnawb’al naq a’an wan xwankil re k’irtesink ut re k’ojob’ank ch’oolej. Rox, naq naqayal qaq’e jo’ ke’xb’aanu li kaahib’ chi amiiw sa’ xk’amb’aleb’ chaq li qas qiitz’in chiru li Kristo, naru naqab’aanu rik’in xnawb’al naq a’an naril lix anchalil qach’ool ut taaroxloq’i a’an chi ch’olch’o ru.

Jultikaq eere naq li Jesus kixkanab’ k’utuk xb’aan li hopolal kik’utun chaq sa’ xb’een li kab’l. Sa’ xna’aj ch’iilank malaj risinkileb’ li kaahib’ ke’hopok re xb’een li kab’l, li raqal sa’ li loq’laj hu naxye naq “kiril lix paab’aaleb’.”²⁵ Li ke’ril li sachb’a-ch’oolej a’an “ke’xnima xloq’al li Dios li kik’ehok li nimla wankilal a’in reheb’ li winq.”²⁶

Ex was wiitz’in, tinraq li waatin rik’in wiib’ chik li na’leb’. Maare jo’ misioneer, aj jolominel, awa’b’ej re li Komonil re Tenq’ank, obiisp, aj k’utunel, na’b’ej yuwa’b’ej, asb’ej iitz’inb’ej, malaj amiiw, chiqajunilo k’ojob’anb’ilo jo’ tzolom aj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan sa’ li k’anjel re xk’amb’aleb’ chaq li qas qiitz’in rik’in li Kristo. Us raj naq taqatz’il rix ut taqasik’ ajwi’ li chaab’il na’leb’ ke’xk’utb’esi li kaahib’ chi amiiw.²⁷ Kaweb’ xch’ool, neke’raj tzolok, q’uneb’ xna’leb’, seeb’eb’ xch’ool, waklesinb’ileb’ xch’ool, neke’xik chi uub’ej, tiikeb’ chi paab’ank, neke’ilok chi uub’ej, tuulaneb’, ut neke’xyal xq’e.

Jo’kan ajwi’, eb’ li kaahib’ neke’xk’ut x’aajelil ru li komonil wank ut li sumwanjik sa’ musiq’ej.²⁸ Re xk’amb’al li ramiiweb’ rik’in li Kristo, eb’ li kaahib’ ke’xchap li xuk neke’tz’aq. Wi nakana junaq, nach’a’ajko’ li wank. Wi wiib’ chik li neke’xkanab’ xyalb’al xq’e, moko taaruuq ta chik xb’aanunkil li k’anjel. Li junjunq qe wan xk’anjel sa’ li rawa’b’ejihom li Dios.²⁹ Naq naqab’aanu li k’anjel a’an ut naqab’aanu li k’a’ru nokotz’aq, noko’ok chixchapb’al li xuk nokotz’aq. Maare aran Argentina malaj Vietnam, Acra malaj Brisbane, jun li uq’ej malaj jun li teep malaj jun sumal li misioneer, chiqajunilo wan jun li xuk tento taqachap. Naq naqab’aanu, ut wi naqab’aanu, li Qaawa’ nokorosob’tesi chiqajunilo. Naq kiril lix paab’aaleb’, a’an tril ajwi’ li qe laa’o ut toorosob’tesi jo’ xtenamit.

Sa’ jalan jalanq hoonal ninyal inq’e chixchapb’al li xuk nikintz’aq, ut wan chik naq laa’in li nikink’ame’. Jo’ xcha’al lix wankilal li xchaq’al ru seraq’ a’in chirix li Jesus a’an naq naxjultika qe naq jwal naqajeb’ ru li qas qiitz’in, jo’ qas qiitz’in qib’, re toochalq chiru li Kristo ut toojale’q.

A’ineb’ junjunq reheb’ li k’a’aq re ru nintzol naq ninnumsi inhoonal rik’in li Jesus sa’ Markos 2.

“Li Dios taxaq chik’ehoq qahoonal re taqachap li xuk nokotz’aq, re naq ink’a’ tookeho’q, re naq ink’a’ tooxuwaq, re b’an naq taakawuq li qapaab’aal, ut tooxik chi uub’ej sa’ li k’anjel, chixb’aanunkil li rajom li Qaawa’.”³⁰

Ninch’olob’ xyaalal naq yo’yo li Jesus, naq naxnaw qu, ut naq wan xwankil re k’irtesink, jalok, ut kuyuk maak. Sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo, amen.

Eb’ li raqalil

1. Evie, Wilson, Hyrum, ut George.

2. Joseph B. Wirthlin, “El gran mandamiento,” Liahona, noviembre 2007, 30.

3. Jo’ xcha’al li osob’tesihom kixye li Elder Wirthlin wan ajwi’ li xnimal rahok, li rajb’al rab’inkil ut xk’ulub’ankileb’ lix taqlahom li Dios, li rajb’al k’anjelak chiruheb’ li kristiaan, ut li rajb’al xb’aanunkil li us junelik.

4. “Eb’ li evangelio … a’aneb’ kaahib’ chi hu k’ab’a’inb’ileb’ rik’in xk’ab’a’eb’ li ke’tz’iib’ank re, jalaneb’ chiru li resil lix yu’am ut lix k’utum li Jesus, ut li rahilal kixnumsi, lix kamik ut lix waklijik chi yo’yo” (Anders Bergquist, “Bible,” in John Bowden, ed., Encyclopedia of Christianity [2005], 141). Li K’utul Raqal reheb’ li Loq’laj Hu naxye naq “li aatin evangelio naraj naxye “chaab’il esilal.” Li chaab’il esilal aʼan naq li Jesukristo kixtoj rix li maak, li tojbʼilaqebʼ wiʼ rix chixjunilebʼ li winq chiru li kamk.” Li resilal lix yu’am sa’ ruchich’och’ ut li k’a’ru kik’ulman sa’ lix k’anjel nanawman ru jo’eb’ li evangelio (K’utul Raqal reheb’ li Loq’laj Hu “Evangelio (Li kaahib’ chi)”). Sa’ 3 Nefi, li tz’iib’anb’il xb’aan laj Nefi, li rimam laj Helaman, wan resil lix k’utb’esinkil rib’ ut lix k’utum li Jesukristo li waklijenaq wi’chik sa’ li ch’och’ America chirix lix k’eeb’al chiru krus, jo’kan naq naru nayeeman ajwi’ “evangelio” re. Eb’ li evangelio q’axal chaab’ileb’ xb’aan naq aran wan li k’a’ru kik’ulman ut eb’ li na’leb’ b’ar wi’ li Jesus nak’utuk ut natz’aqon. Aran naru xtikib’ankil xtawb’al ru xna’leb’ li Jesus jo’ li Kristo, li qasumwanjik rik’in a’an, ut lix evangelio.

5. Chi’ilmanq Lukas 19:1–4; chi’ilmanq ajwi’ Jakob 4:13 (li naxch’olob’ naq li Musiq’ej “na’aatinak chirix li k’a’aq re ru jo’ chanru tz’aqal wan, ut chirix li k’a’aq re ru jo’ chanru tz’aqal taawanq”) ut Tzol’leb’ ut Sumwank 93:24 (li naxch’olob’ naq li yaal “a’an xnawb’al li k’a’aq re ru jo’ chanru wan, jo’ kiwan, ut jo’ toj taawanq”).

6. Li Awa’b’ej J. Reuben Clarck kooxb’oq chi jo’kan chi tzolok chirix “lix yu’am li Kolonel jo’ tz’aqal lix kristiaanil.” Kixb’oqeb’ li kristiaan chireek’ankil naq chanchan ta wi’ naq wankeb’ sa’eb’ li seraq’ chirix li Jesukristo sa’ li loq’laj hu, re xyalb’al “rochb’eeninkil li Kolonel, wank rik’in a’an, xkanab’ankil chi wank jo’ jun winq, li wan b’ayaq xchoxahilal, yaal a’an, a’b’an li nab’eek jo’ jun tz’aqal winq sa’eb’ li kutan a’an.” Jo’kan ajwi’, kixyeechi’i naq li yalok q’e a’an “tixtenq’aheb’ chirilb’al chi saqen jo’ chanru a’an, jun li sumwanjik jwal nach’ rik’in a’an jo’ chanru ink’a’ te’xtaw chi jalan chik. … Chiqatzol li kixb’aanu, li kixk’oxla, ut li kixk’ut. Chiqab’aanu li kixb’aanu a’an Choowanq jo’ chan ru kiwan a’an, jo’ chanru naru chiqu. A’an kiwan jo’ jun winq tz’aqal re ru” (Behold the Lamb of God [1962], 8, 11). Re xtawb’al xkomon li na’leb’ chirix li kawil ch’oolej ut lix yaalal xtzolb’al resilal li Jesus, chi’ilmanq N. T. Wright ut Michael F. Bird, The New Testament in Its World (2019), 172–187.

7. Joseph B. Wirthlin, “El gran mandamiento,” 30.

8. Lukas 1:37.

9. Jo’ xkomon lix tz’ilb’al rix Markos 2:1–12 rik’ineb’ li misioneer re li Mision Checa/Eslovaca, ninb’antioxi ajwi’ li k’a’ru xintzol naq xoo’aatinak chirixeb’ li aatin a’in rik’ineb’ li saaj winq ut saaj ixq re li tzoleb’aal re kawresink choq’ re li mision re li oqech Salt Lake Highland ut eb’ laj jolominel ut eb’ li komon re li oqech Salt Lake Pioneer YSA.

10. Chi’ilmanq Markos 2:6–10.

11. Markos 12:11–12.

12. Chi’ilmanq Bruce M. Metzger and Michael D. Coogan, eds., The Oxford Companion to the Bible (1993), 104; James Martin, Jesus: A Pilgrimage (2014), 183–184.

13. Chi’ilmanq Markos 1:21–45.

14. Chi’ilmanq Markos 2:1–2.

15. Chi’ilmanq Markos 2:2.

16. Chi’ilmanq Metzger and Coogan, The Oxford Companion to the Bible, 104; William Barclay, The Gospel of Mark (2001), 53.

17. Chi’ilmanq Barclay, The Gospel of Mark, 53; chi’ilmanq ajwi’ Martin, Jesus: A Pilgrimage, 184.

18. Chi’ilmanq Markos 2:2, 4; chi’ilmanq ajwi’ Barclay, The Gospel of Mark, 52–53. Laj tz’iib’ naxch’olob’ naq “li yu’am aran Palestina nawb’il yalaq ta b’ar. Eq’la kiteeman li okeb’aal sa’ li ochoch ut yalaq ani naraj, na’el ut na’ok. Li okeb’aal maajun wa kitz’apman toj reetal naq junaq naraj tz’aqal wank sa’ muqmu; jun okeb’aal teeto naraj naxye naq chixjunileb’ naru neke’ok. Sa’eb’ li ochoch jwal neb’a’ [jo’ li natawman resil sa’ Markos 2] maare yaal naq kiwan, moko nim ta li okeb’aal; li okeb’aal wan tz’aqal sa’ li b’e. Jo’kan naq, sa’ junpaat, jun ch’uut chi kristiaan ke’xnujob’resi li kab’l ut ke’xram li b’e chire li okeb’aal; ut chixjunileb’ ke’rab’i li k’a’ru tento tixye li Jesus.”

19. Markos 2:3.

20. Chi’ilmanq Medical Dictionary of Health Terms, “palsy,” health.harvard.edu.

21. Chi’ilmanq Martin, Jesus: A Pilgrimage, 184.

22. Markos 2:4.

23. Chi’ilmanq Markos 2:4; chi’ilmanq ajwi’ Julie M. Smith, “The Gospel according to Mark,” (2018), 155–171.

24. Chi’ilmanq Markos 2:5–12.

25. Markos 2:5; tiqb’il xkawil li aatin.

26. Mateo 9:8; chi’ilmanq ajwi’ Markos 2:12; Lukas 5:26.

27. Tzol’leb’ ut Sumwank 62:3 naxch’olob’ naq eb’ lix moos li Qaawa’ “[osob’tesinb’ileb’], xb’aan naq li yaal xech’olob’ wan chi tz’iib’anb’il sa’ choxa … ut kuyb’il lee maak.”

28. Chi’ilmanq M. Russell Ballard, “Oyb’enink rik’in li Kristo,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re abril 2021. Li Awa’b’ej Ballard naxk’ut naq “xnawb’al naq k’ulb’ilo” aajel ru choq’ re li kawilal sa’ tib’elej jo’ ajwi’ sa’ musiq’ej, ut naxk’e reetal naq “li junjunq chi komon re li qamolam, qach’uut, qateep ut oqech wan xmaatan ut xseeb’al kixk’e li Dios re, re naq taatenq’anq sa’ xk’ojob’ankil li rawa’b’ejihom anajwan.” Chi’ilmanq ajwi’ David F. Holland, Moroni: A Brief Theological Introduction (2020), 61–65. Laj Holland naxtz’il rix Moroni 6 ut chan ru naq li tz’aqonk ut li k’amok-ib’ sa’ chaab’ilal sa’ jun ch’uut aj paab’anel neke’tenq’an chixk’amb’al chaq li musiq’ejil numsihom li najunajin uhej chi us rik’in li choxa.

29. Chi’ilmanq Dieter F. Uchtdorf, “Impulsen desde donde estén,” Liahona, noviembre 2008, 56. Li Elder Uchtdorf naxch’olob’ naq “maajun qe laa’o naru chi moko tento taareek’asi lix k’anjel li Qaawa’ xjunes. A’b’an wi chiqajunilo nokokana sa’ li na’ajej kixk’ojob’ ut kixwaklesi li Qaawa’ re toowanq, maak’a’ naru naramok re li choxahil k’anjel a’in re naq taaxik taqe’q ut chi uub’ej. Chi’ilmanq ajwi’ Chi Hong (Sam) Wong “Junajinb’il sa’ xk’amb’aleb’ wi’chik,” Jolomil ch’utub’aj-ib’ re octubre 2014. Li Elder Wong naroksi Markos 2:1–5 ut naxk’ut naq “re xtenq’ankil li Kolonel, tento took’anjelaq sa’ junajil ut sa’ sahilal. Chiqajunjunqalo, yalaq paay chi k’anjel, yalaq paay chi b’oqb’al, k’a’jo’ x’aajelileb’ ru.”

30. Oscar W. McConkie, sa’ Conference Report, Oct. 1952, 57.