Wank rik’in sahil ch’oolejil ut chi junelik

Xb’aan li Elder Gerrit W. Gong

Re lix Molameb’ li Kab’laju chi Apostol

Yaal naq li sahil ch’oolejil li nakana ut li junelikil q’e kutan rik’ineb’ li neke’qara a’an tz’aqal li raam lix k’uub’anb’il na’leb’ li Dios re sahil ch’oolejil.

Ex wamiiw, ex was wiitz’in, ma jultik eere naq xepaab’, malaj xeraj xpaab’ankil, naq texruuq chi wank chi sa eech’ool chi junelik?

Nak’ulman ut li yu’am. “Nokok’i.” Li sumwanjik nach’a’ajko’. Sa’ li ruchich’och’ wan choqink, nujenaq rik’in kristiaan, wan kaqalil, wan jalanil ajom ut jalanil k’a’uxl. A’b’anan, sa’ “xchamal li qaam,”¹ naqapaab’, malaj naqaj xpaab’ankil, sa’ junaq na’ajej, yalaq chan ru, naq li wank rik’in sahil ch’oolej ut chi junelik, tz’aqal yaal ut naru natawman.

“Wank rik’in sahil ch’oolejil ut chi junelik” moko a’an ta li k’a’ru ink’a’ yaal sa’eb’ li seraq’. Yaal naq li sahil ch’oolejil li nakana ut li junelikil q’e kutan rik’ineb’ li neke’qara a’an tz’aqal li raam lix k’uub’anb’il na’leb’ li Dios re sahil ch’oolejil. Lix b’e kawresinb’il rik’in rahok naru nokoxtenq’a chixtawb’al xsahil qach’ool chi junelik sa’ li qab’eenik.

K’a’jo’ xk’ihal li k’a’aq re ru naru nasaho’ wi’ qach’ool ut li tento taqab’antioxi. A’b’anan, maajun qe laa’o tz’aqal re ru, chi moko eb’ li junkab’al. Sa’eb’ li qasumwanjik wan li rahok, li wotzok, ut li na’leb’ank, a’b’an wan ajwi’ naq nawan li ch’e’ink-ib’, li rahob’tesink, ut wan naq nimla rahilal.

“Jo’ naq chixjunileb’ neke’kam sa’ xk’ab’a’ laj Adan, jo’kan ajwi’ naq chixjunileb’ te’wanq wi’chik xyu’am sa’ xk’ab’a’ li Kristo.”² Li yu’am sa’ xk’ab’a’ li Jesukristo naxk’am chaq li kole’k chiru li kamk—lix maatan re xwaklijik li qajunxaqalil chi yo’yo. Naq nokopaab’an ut noko’ab’in, li yu’am sa’ xk’ab’a’ li Kristo naru ajwi’ naxk’am chaq jun junelik yu’am rik’in sahil ch’oolejil chi numtajenaq rik’in li Dios ut rik’ineb’ li neke’qara.

Chi k’utk’u tz’aqal, lix profeet li Qaawa’ yoo chi qanach’ob’resinkil rik’in li qaKolonel, rik’ineb’ li loq’laj k’ojob’anb’il k’anjel re li santil ochoch ut eb’ ajwi’ li sumwank li yookeb’ chi nach’ok qik’in yalaq ta b’ar li na’ajej. Wan qahoonal ut qamaatan re xsik’b’al xtawb’al qu sa’ musiq’ej, sa’ rahok, sa’ xjalb’al qak’a’uxl, ut rik’in xkuyb’al qamaak chiqib’il qib’ ut rik’in li qajunkab’al, sa’ li hoonal ut chi junelik q’e kutan.

Chi wan inliceens, tinwotz wiib’ li loq’laj numsihom wotzb’il xb’aaneb’ junjunq wamiiw chirix li Jesukristo li najunajink reheb’ li junkab’al naq naxk’irtesi li rahil ch’oolejil li nawan sa’ li jalan jalanq chi tasal tenamit.³ “Chi maak’a’ roso’jik, ut chi junelik,”⁴ “q’axal kaw wi’chik chiru xb’ak’leb’ li kamk,”⁵ lix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo naru nokoxtenq’a chixk’amb’al tuqtuukilal sa’ li k’a’ru ak xqanumsi ut naru naxk’e qoyb’enihom sa’ li chalel kutan.

Naq ke’ok sa’ Lix Iglees li Jesukristo reheb’ laj Santil Paab’anel sa’ Roso’jikeb’ li Kutan, li wamiiw ut lix b’eelom ke’xtzol rik’in sahil ch’oolejil naq li junkab’al ink’a’ naraqe’ “naq li kamk tixjach ru.” Sa’ rochoch li Qaawa’, eb’ li junkab’al naru neke’wan sa’ junajil chi junelik q’e kutan (chi tz’apb’ileb’ sa’ junajil).

A’b’an li wamiiw ink’a’ kiraj tz’ape’k sa’ junajil rik’in lix yuwa’. “A’an moko kiwan ta jo’ jun chaab’il b’eelomej choq’ re lin na’. Moko kiwan ta choq’ jun chaab’il yuwa’b’ej choq’ reheb’ li ralal xk’ajol,” chan. “Lin yuwa’ tento toj taa’oyb’eninq. Maak’a’ junaq wajom chixb’aanunkil li k’anjel re li santil ochoch chi moko chintz’apb’al wib’ sa’ junajil rik’in a’an re chixjunil li q’e kutan.”

Chiru jun chihab’ kixkuy xsa’, kitijok, ki’aatinak rik’in li Qaawa’ chirix lix yuwa’. Toj reetal naq kireek’a naq ak kawresinb’il chik. Li k’anjel re li santil ochoch choq’ re lix yuwa’ kib’aanuman. Chirix a’an, kixye, “Lin yuwa’ kixk’utb’esi rib’ chiwu sa’ jun matk’ naq yookin chi wark, chi tiqto sa’ saqi t’ikr. Kixjal xk’a’uxl. Kixye, “Ilin. Saq chik wu. B’antiox aawe naq xab’aanu li k’anjel re li santil ochoch choq’ we.” Lix yuwa’ kixye ajwi’, “Waklin ut ayu wi’chik sa’ li santil ochoch; laa was yoo chiroyb’eninkil naq taakub’siiq xha’.”

Li wamiiw naxye, “Eb’ lin xe’ intoon ut eb’ li xe’kam yookeb’ chiroyb’eninkil naq te’b’aanumanq li k’anjel choq’ reheb’.”

“Chiwix laa’in,” chan a’an, “li santil ochoch a’an jun na’ajej re k’irtesink, re tzolok, ut re xnawb’al ru lix tojb’al rix li maak xb’aan li Jesukristo.”

Xkab’ li numsihom. Jun chik wamiiw kixyal xq’e chixtz’ilb’al rix li resilal lix junkab’al. Kiraj xnawb’al ani lix yuwa’chin.

Jun eq’la, li wamiiw kixye naq kireek’a xmusiq’ jun li winq sa’ lix warib’aal. Li winq kiraj tawe’k ut nawe’k ru xb’aan lix junkab’al. Li winq kireek’a xrahil xch’ool xb’aan jun na’leb’ ink’a’ us kixb’aanu chaq li ak kixjal wi’ xk’a’uxl anajwan. Li winq kixtenq’a li wamiiw chixk’eeb’al reetal naq li wamiiw a’an maak’a’ rilom lix junkab’alil rik’in li kristiaan li yoo chixk’oxlankil naq a’an lix yuwa’chin. “Sa’ jalan chik aatin,” chan li wamiiw, “Kinnaw ru lin yuwa’chin ut kinnaw naq moko a’an ta li kristiaan li tz’iib’anb’il resil sa’ li resilal li qajunkab’al.”

Li resilal lix junkab’al kisaqeno’ ru, li wamiiw kixye: “Naweek’a naq ach’ab’anb’ilin chik, wankin sa’ tuqtuukilal. Sa reek’ankil xnawb’al aniheb’ li qakomon.” Li wamiiw naxye, “Jun ruq’ che’ b’ach’b’o moko naraj ta naxye naq yib’ ru li che’. Moko jwal aajel ta ru chan ru naq nokochal sa’ li ruchich’och’ a’in, aajel b’an wi’chik ru aniho naq noko’el arin.”

Eb’ li loq’laj hu ut eb’ li loq’laj numsihom re k’irtesink ut re xsik’b’al li tuqtuukilal sa’ li yu’am jo’ ajwi’ sa’ xyu’ameb’ li wankeb’ sa’ li tenamit re li musiq’ej, neke’xk’ut oob’ li tzol’leb’.

Xb’een: Sa’ xyi lix k’uub’anb’il na’leb’ li Dios re tojok-ix ut re sahil ch’oolejil, li Jesukristo, rik’in lix tojb’al rix li maak, naxyeechi’i xjunajinkil li musiq’ej rik’in li junxaqalil, “re naq maajo’q’e chik te’jachmanq ru, re naq taqak’ul xtz’aqalil li sahil ch’oolejil.”⁶

Xkab’: Lix tojb’al rix li maak—li junajiik rik’in li Kristo—nachal chirix naq naqak’anjela li qapaab’aal ut naqak’utb’esi naq naqajal qak’a’uxl.⁷ Sa’ li yu’am sa’ ruchich’och’ jo’ ajwi’ sa’ li yu’am maak’a’ wi’ li kamk. Eb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li santil ochoch moko nokohex’jal ta laa’o chi moko li wankeb’ sa’ li ruchich’och’ reheb’ li musiq’ej. A’b’an eb’ li choxahil k’ojob’anb’il k’anjel a’in nokohe’xtenq’a chi ok sa’ sumwank rik’in li Qaawa’ li neke’santob’resin, li naru nokohe’xk’e chixk’amb’al qib’ sa’ usilal rik’in a’an ut chiqib’il qib’.

Lix sahil qach’ool nanujak naq naqeek’a li rusilal ut lix kuyb’al qamaak xb’aan li Jesukristo. Ut naq naqayeechi’i qe chiqib’il qib’ lix sachb’a-ch’oolejil usilal ut lix kuyum chirixeb’ li maak, li uxtaan naqak’ul ut li uxtaan naqawotz naru natenq’an chixtiikob’resinkil li k’a’ru ink’a’ tiik sa’ li yu’amej.⁸

Rox: Li Dios naxnaw qu ut nokoxra chi tz’aqal re ru. “Li Dios ink’a’ naru na’eetz’uuk,”⁹ chi moko naru nab’alaq’iik. Rik’in uxtaan ut tiikilal tz’aqal re ru, naxq’aluheb’ li ani tuulan ut li ani neke’xtz’il rix lix maakeb’.

Sa’ li santil ochoch re Kirtland, li profeet aj Jose Smith kiril sa’ jun k’utb’esinb’il matk’ laj Alvin, li ras, li wan chik sa’ li choxahil awa’b’ejihom. Li profeet aj Jose kisach xch’ool, xb’aan naq laj Alvin kikam rub’elaj xk’ulb’al li k’ojob’anb’il k’anjel li nakolok, a’ li kub’iha’.¹⁰ Re xk’ojob’ankil xch’ool, li Qaawa’ kixch’olob’ naq: Li Qaawa’ “[tixraq] aatin [chiqix] jo’ chanru li qak’anjel, jo’ chanru li rajom li qach’ool.”¹¹ Li qaam na’aatinak chirix li qab’aanuhom ut li qajom.

Us tana naq naqanaw naq eb’ li yo’yo ut “eb’ li kamenaq li te’xjal xk’a’uxl te’toje’q rix, rik’in ab’ink chiruheb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li rochoch li Dios”¹² ut rik’in lix tojb’al rix li maak xb’aan li Kristo. Sa’ li ruchich’och’ reheb’ li musiq’ej, eb’ li wankeb’ ajwi’ sa’ maak ut sa’ q’etok aatin te’wanq xhoonal re naq te’xjal xk’a’uxl.¹³

Chi junpak’al chik, eb’ li yal neke’xsik’ ru li maa’usilal, li ink’a’ neke’raj xjalb’al xk’a’uxl, malaj li neke’xq’et li taqlahom us ta ak wankeb’ xnawom chirix a’an ut neke’xye naq moko ch’a’aj ta naq te’xjal xk’a’uxl, taaraqe’q aatin chirixeb’ xb’aan li Dios ut “jultikaq [reheb’] chi kutankil chixjunil li maak wan sa’ xb’eeneb’.”¹⁴ Moko naru ta toomaakob’q sa’ li sabado, ut chirix a’an royb’eninkil xkuyb’al qamaak chirix naq nokotz’aqon sa’ li loq’laj wa’ak sa’ li domingo. Choq’ reheb’ li misioneer ut xkomoneb’ chik li kristiaan li neke’xye naq xtaaqenkil li Musiq’ej naraj naxye naq ink’a’ tento te’xpaab’ lix tusulal li wank sa’ li mision chi moko eb’ li taqlahom, jultikaq eere naq rik’in xpaab’ankil lix tusulal li wank sa’ li mision ut li taqlahom naxk’am chaq li Musiq’ej. Maajun raj qe laa’o tixb’ayresi lix jalb’al xk’a’uxl. Li rosob’tesihom li jalb’a-k’a’uxlej natikla naq naqatikib’ xjalb’al qak’a’uxl.

Xkaa: Li Qaawa’ naxk’e qachoxahil hoonal re toowulaq jo’ a’an naq naxk’e chaq li k’ojob’anb’il k’anjel re li santil ochoch li aajel ru choq’ reheb’ jalan a’b’an li neke’k’anjelak ajwi’ qe laa’o. Nokotz’aqob’resiik ut nokowulak chi tz’aqlok qe qu¹⁵naq nokowulak choq’ aj “kolonel … sa’ li tzuul Sion.”¹⁶ Naq nokok’anjelak chiruheb’ li qas qiitz’in, li Loq’laj Musiq’ej re yeechi’ink naxk’e xwankil li k’ojob’anb’il k’anjel ut naxsantob’resi li nak’ehok re ut ajwi’ li nak’uluk re. Li nak’ehok re ut li nak’uluk re naru neke’ok sa’ sumwank li na’ak’ob’resin, ut rik’in xnumik li hoonal naru neke’xk’ul li osob’tesihom yeechi’inb’il re laj Abraham, laj Isaak, ut laj Jakob.

Sa’ xraqik: li ro’: Jo’ naxk’ut li na’leb’ ink’a’ naru naq’etman,¹⁷ jun xtusulal li jalb’a-k’a’uxlej ut li kuyuk maak li nasantob’resin nokoxb’oq chixk’eeb’al reheb’ li qas qiitz’in li k’a’ru naqaj ru ut naqataw laa’o.

Wan naq, li qajom re xkuyb’al xmaak junaq chik kristiaan naxtenq’aheb’ a’an ut laa’o ajwi’ chixpaab’ankil naq naru naqajal qak’a’uxl ut naru nokokuyuk maak. Wan naq, li rajb’al xjalb’al qak’a’uxl ut li wankilal re kuyuk maak neke’wulak sa’ jalan jalanq hoonal. Li qaKolonel a’an laj Tojol qix chiru li Dios, a’b’an nokoxtenq’a ajwi’ chi nach’ok qik’in chiqib’il qib’ ut rik’ineb’ li qas qiitz’in naq nokonach’ok rik’in a’an. Mas wi’chik naq ninqeb’ li toch’olal ut li rahilal, ut ch’a’aj xtuqub’ankil li qasumwanjik ut xk’irtesinkil li qaam, ut maare maajun wa tooruhanq chixb’aanunkil yal qajunes. A’b’an li choxa naru naxk’e qametz’ew ut qachaab’il na’leb’ li nim wi’chik chiru li qana’leb’ laa’o re taqanaw jo’q’e tookuyuq ut jo’q’e tookoq’o’q.

Naq noko’ok chixkeeb’al reetal naq moko wanko ta qajunes, chi yaal naq moko wanko ta qajunes. Li qaKolonel junelik naxtaw ru chixjunil.¹⁸ Rik’in xtenq’ li qaKolonel, naru naqaq’axtesi li qakaqalil, li qarahilal, ut eb’ li qamaak re li Dios. A’ yaal k’a’ru naqeek’a sa’ xtiklajik, natz’aqlok qu naq naqakanab’ qib’ sa’ ruq’ a’an re naq tixyiib’ li k’a’ru ink’a’ us sa’ li qawanjik.

Li Qaawa’, li na’ilok re ut naxtaw ru chixjunil, naxkuyeb’ xmaak li ani naraj xkuyb’al xmaak; laa’o (chi ink’a’ tz’aqal qe qu) tento te’qakuy xmaak chixjunil. Naq nokochal rik’in li qaKolonel, noko’ok chixkanab’ankil rilb’al qib’ qajunes. Noko’ok chixkanab’ankil tz’ilok-ix ut noko’ok chi kuyuk maak. Xkanab’ankil qib’ sa’ ruq’ lix b’aanuhom, li ruxtaan ut li rusilal¹⁹ naru nokorach’ab’ chiru li wech’ink-ib’, li josq’il, li muxuk, li tz’eqtaanank, li k’a’ru ink’a’ tiik, ut eb’ li ch’a’ajkilal sa’ tib’elej ut sa’ k’a’uxlej li neke’chal sa’ li junxaqalil sa’ jun ruchich’och’ b’ar wi’ wan li kamk. Li wank sa’ sahil ch’oolejil ut chi junelik moko naraj ta naxye naq chixjunileb’ li sumal sahaqeb’ xch’ool ut chi junelik. A’b’an jun mil chihab’ naq laj Satanas b’ak’b’ooq²⁰ naru naxk’e qahoonal chixtzolb’al li rahok, chi tawok-u, ut chixyiib’ankil li k’a’ru ink’a’ us, naq yooqo chixkawresinkil qib’ choq’ re’ li junelik q’e kutan.

Naqataw lix sumwanjik li choxa rik’ineb’ li qas qiitz’in.²¹ Lix k’anjel ut lix loq’al li Dios a’an ajwi’ xk’eeb’al chi uxmank li wank sa’ sahil ch’oolejil ut chi junelik.²² Li junelik yu’am ut li taqenaqil loq’al a’an xnawb’al ru li Dios ut li Jesukristo re naq, rik’in lix wankil li Dios, b’ar wi’ wankeb’ a’an, toowanq ajwi’ laa’o.²³

Ex was wiitz’in, li Dios li qaChoxahil Yuwa’ ut lix Raarookil Alal yo’yookeb’. Neke’xk’e tuqtuukilal, sahil ch’oolej, ut k’irtesink reheb’ li jar paay chi kristiaan, li junjunq qe laa’o. Lix profeet li Qaawa’ yoo chixteeb’al li b’e. Li k’utb’esinb’il na’leb’ reheb’ li qakutankil yookeb’ chi k’ulmank. Nintz’aama naq choonach’oq chi us rik’in li qaKolonel sa’ lix santil ochoch li Qaawa’, ut a’an chinach’ob’resinq qe rik’in li Dios ut rik’ineb’ li qakomon, naq naqajunaji li qaam sa’ chaab’ilal, sa’ li yaal, ut sa’ li ruxtaan li Kristo sa’ chixjunileb’ li tasal tenamit—chiru li hoonal ut chiru li junelik q’e kutan, rik’in sahil ch’oolejil ut chi junelik. Rik’in li Jesukristo naru chixjunil; rik’in li Jesukristo yaal chixjunil. A’an a’in ninch’olob’ xyaalal sa’ lix loq’laj k’ab’a’, a’an li Jesukristo, amen.

Eb’ li raqalil

1. William Butler Yeats, “The Lake Isle of Innisfree,” in The Norton Anthology of English Literature, 5th ed. (1986), 1936.

2. 1 Korintios 15:22.

3. Wankeb’ naab’al li loq’laj numsihom re yo’onink ut yeechi’ihom re jalaak naq laa’o ut eb’ li neke’qara nokochal rik’in li Jesukristo rik’in xb’aanunkileb’ li k’ojob’anb’il k’anjel re li santil ochoch ut eb’ li sumwank sa’ xka’pak’alil li tz’apleb’ t’ikr.

4. Alma 34:10.

5. Tzol’leb’ ut Sumwank 121:44.

6. Tzol’leb’ ut Sumwank 138:17.

7. Chi’ilmanq Mateo 3:8 (malaj JJS, Mateo 3:35); Lukas 3:8; Alma 5:15; 12:15; 13:11–13; 34:30–33; Moroni 6:1–4; 7:25; 8:25.

8. Chi’ilmanq Alma 42:13–15; chi’ilmanq ajwi’ Robert Frost, “A Masque of Mercy,” Complete Poems of Robert Frost, ed. by Edward Connery Lathem (1969), 521, b’ar wi’ laj Frost naxtz’iib’a, “Maak’a’ naru chi tiikob’resink re li k’a’ru ink’a’ tiik, ka’ajwi’ li uxtaan.”

9. Galatas 6:7.

10. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 137:1–6.

11. Tzol’leb’ ut Sumwank 137:9; chi’ilmanq ajwi’ li raqal –8, 10. Relik chi yaal, “chixjunilebʼ li keʼkam chi maakʼaʼ xnawomebʼ chirix li evangelio aʼin, li keʼxkʼul raj wi ta kanabʼanbʼilebʼ chi kanaak, teʼwanq choqʼ aj eechanihom re lix choxahil awaʼbʼejihom li Dios; Ut naxye ajwi’ li Qaawa’, “Chixjunilebʼ li teʼkamq chalen anajwan chi maakʼaʼebʼ xnawom chirix, li keʼxkʼul raj chi anchalebʼ xchʼool, teʼwanq choqʼ aj eechanihom re li awaʼbʼejihom aʼan.”

12. Tzol’leb’ ut Sumwank 138:58.

13. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 138:32.

14. Alma 11:43.

15. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 128:15 ut Mateo 5:48, b’ar wi naru naqatzol naq lix jaltesinkil ru tz’aqal re ru sa’ Griego naraj naxye “tz’aqob’resinb’il ru, raqenaq, chaab’ilob’resinb’il tz’aqal.”

16. Abdias 1:21.

17. Chi’ilmanq Mateo 7:12.

18. “A’an tz’eqtaananb’il ut xik’ ilb’il xb’aaneb’ li kristiaan; a’an jun li winq junes ra naril ut k’aynaq chi k’uluk rahilal” (Isaias 53:3), a’b’an a’an ajwi’ jun winq li kixch’utub’eb’ li kok’al ut kiyaab’ak chi numtajenaq xsahil xch’ool (chi’ilmanq 3 Nefi 17:20–24).

19. Chi’ilmanq 2 Nefi 2:8.

20. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 43:30–31. 1 Nefi 22:26 naxjultika qe naq lix wankil laj Satanas yal b’ab’ayaq ajwi’ chiru li jun mil chihab’ “sa’ xk’ab’a’ lix tiikilaleb’ xch’ool lix tenamit.”

21. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 130:2.

22. Chi’ilmanq Moises 1:39.

23. Chi’ilmanq Tzol’leb’ ut Sumwank 132:23–24; chi’ilmanq ajwi’ Tzol’leb’ ut Sumwank 29:29, b’ar wi’ naxye, “Xb’aan naq b’ar wankin laa’in ink’a’ neke’ru chi chalk, xb’aan naq moko wan ta wankilal rik’ineb’.”