Kacivi me Veiqaravi
Me da qarava na noda matavuvale ka veiqaravi tikoga ena Lotu, ka sega ni vakatotolotaka cake na noda itosotoso me sivia na noda kaukauwa, ena gadrevi kina na yalomatua,na vakatulewa, na veivuke vakalou—ka da na sega ni rawa ni vakuwai mai na solibula.
Ni bula vinaka na taciqu kei na ganequ. Au kauta mai vei kemuni na nodra iloloma na daukaulotu kei na lewenilotu vinaka mai Amerika vaka-Latina. Me vaka o ni kila e levu vei kemuni, ni ratou sa kacivi o Elder kei Sista Dallin Oaks, kei Elder kei Sista Holland me ratou laki veiqaravi ena iwasewase ni Lotu e Philippines kei Chile. Kevaka e kena ivakatakilakila na rorogo ni veivosaki, sa vakadinadinataki ni tikina kauwaitaki sara ki na Lotu na tikina oqo me laurai vata kei na veika ena vakasamataka e dua. Se na cava ga o ni na vakasamataka, au vakabauta ni tu vei au na dodonu meu vakadeitaka vei kemuni ni sega ni keirau lakova na ilesilesi vakayawa oqo me vaka e rua vei iratou na lewe va na dau vodo ose ka tukuni ena iVakatakila. Vei ira era vakasaqara tiko e dua na “ivakatakilakila” ena veika kece oqo, ni yalovinaka ni raica oqo me ivakatakilakila ni dua na ka talei, ka tubu tiko, na Lotu ni vuravura raraba, ka sa tete tiko na lewena kei ira na kena daukaulotu ki na duivosavosa kei na veimatanitu. Sa dua na ka rekitaki me da sota ka veiqaravi vata kei ira na Yalododonu Edaidai ena veivanua cava ga, yawa se voleka, e noda vanua se ena veivanua tani, ka keimami vakavinavinakataki kemuni me baleta na nomuni masu kei na nomuni malele tiko ki na cakacaka oqo.
Na veiqaravi vakaoqo mai vei iratou na Le Tinikarua, e sega ni ka vou, ka dodonu meu tukuna eke ni sega soti ni levu na leqa e sotavi ena neimami qarava na cakacaka ni Kalou me vakatauvatani kei ira era veiqaravi kina e liu vei keimami. E uasivi cake sara, ni tu e tikiqu o Sista Holland, ka sega ni biu tu ga mai me qai sasagataki koya tu vata kei ira na luvei keirau. Me kena ikuri au sega tale ni qai bunotaka tiko ena noqu ilakolako na ilavo me saumi kina na ivodovodo ki Santiago. Keirau vuka ki na vanua keirau lako kina ena vica ga na auwa ena dua na waqavuka vakaitamera ka sega ni soko tiko me vica na macawa, se vica sara na vula, ena dreke isau rawarawa duadua ni dua na waqa. Au sega ni lako ka tauvimate taka tu, malaria se tibi, e dina ga ni’u a batabata, ka a bera ena dua na auwa e dua na neirau waqavuka. Au nuitaka ni sa na rawa vei au mai na dredre e vica oqori au a rawa me’u na sota kina kei Pita kei Paula, Brigham kei Wilford, ena dua na siga.
Me vakataka e levu vei kemuni au dau rogoca wasoma ena noqu tubu tiko ena italanoa me baleti ira na turaga era lako ki Canada, Igiladi, Scandinavia, Continental Europe, na Wasa Pasifika, Mexico, Esia kei na so tale na vanua. Ena dua na gauna lekaleka sa oti au qai wilika kina na itukutuku ni nona kaulotu ki Chile o Parley P. Pratt, na vanua a la’ki mate ka rau buluta kina na luvedrau tagane lailai e Valparaiso. Au sa wilika oti na veika me baleti Elder Melvin J Ballard kei ira tale na so era a kacivi ki na Ceva kei Amerika ena gauna e se qai vou kina na kaulotu ki na matanitu levu veivakurabuitaki o ya. Na veiqaravi e tauyavutaki kina e dua na lotu gone ka tubu tiko e dau vakasamataki vakatitobu sara na kena kerei, ka dau soli na veiqaravi e soli kina ena yalodina kei na dei ni vakabauta. Ena so na gauna e dau vakaitamera na veisaqasaqa ka so na gauna sa ka levu sara na kena isau.
Eda na veivosaki tiko sega walega me baleti ira na turaga e liu era a gole yani me veiqaravi, ia o ira talega na marama era a veitokoni tiko yani—ka kena ikuri na nodra tokoni ira tiko kei ira na dui luvedra, na nodra tiko e vale me ra susuga cake ka taqomaka tiko na matavuvale, na iwase kadua ni nona were ni vaini na Turaga ka dau vosa kina vakabibi.
Ena siga a biubiu kina na watina ena ikarua ni nona ilakolako ki Igiladi, a malumalumu sara tu vakaca na yagoi Vilate Kimball, e sautanini sara tu vakalevu ena vuku ni malaria, ka sega tale kina ni dua na ka e rawa ni cakava ia me lululu ga vakamalua vua na watina ni sa curu yani ena luluvu me la’ki vakamoce. E se qai voleka tiko kina ni macawa va o David lailai, ka dua ga na gone, o Heber Parley ka yabaki va, e bau kaukauwa toka—me taki medratou wai tiko na matavuvale malumalumu oqo. Ni oti e vica na auwa mai na nona biubiu na watina, sa oti sara ga vakadua na kaukauwa nei Vilate ka qai tuberi lesu tale yani ki na nona idavodavo me la’ki vakacegu.
E via vaka sara tale tu ga kina na nodratou tauvimate o Mary Ann Young kei iratou na luvena ena gauna e biubiu kina o Brigham ena ilakolako vata o ya, ka viavia tautauvata sara tale tu ga na tu vakaca ni nodratou bula vakailavo. E dua na italanoa vakamosiyalo e vakamacalataki kina na nona takosova na uciwai na Mississippi ena batabata levu ni vulaililiwa, vakaisulu mamare ka sakure tu ena batabata, roqota matua toka ga na luvena ena nona ilakolako, e lako tiko ki na valenivolavola ni ikatini e Nauvoo me la’ki kerea mai kina e vica na pateta. Ni oti oya, ni se tauvi koya tu ga na mate, a takosova lesu tale vata kei na gonelailai na uciwai rerevaki oya, ka qai sega ni bau vola vua na watina e dua na italanoa ni veika dredre vakaoqori.1
E dau tu yadua sara na noda sotava na mataqali ka vata oqori ena gauna oqo, e dina ni vuqa na daukaulotu kei keda na lewenilotu eda dau solibula vakalevu me da cakava na cakacaka ni Turaga. Ni yaco mai na veivakalougatataki ka sa matua mai na Lotu, eda vakanuinui kece tiko ni na sega soti ni dredre sara na veiqaravi me vaka na kena era a sota kaya na lewenilotu taumada oqo, ni ra lagata tiko edaidai na daukaulotu mai Oslo ki Osorno ka vakakina mai Seattle ki Cebu, ni da sa “kacivi me veiqaravi.”2 Me da qarava na noda matavuvale ka veiqaravi tikoga ena Lotu ka sega ni vakatotolotaka cake na noda itosotoso me sivia na noda kaukauwa3 ena gadrevi kina na yalomatua, na vakatulewa, na veivuke vakalou—ka da na sega ni rawa ni vakuwai mai na solibula. Me tekivu mai vei Atama ka yacova na gauna oqo, e dau vakaraitaki na dei ni vakabauta na Turaga o Jisu Karisito ena solibula, ni noda solibula lalai e ivakatakarakara lailai sara ni nona solibula vakaturaga.4 Ni vakananuma matua toka na Parofita o Josefa Simici na Veisorovaki nei Jisu Karisito, e qai vakavuvulitaka kina ni lotu e sega ni okata e dua na veiyalayalati ni solibula ena sega ni tiko kina na kaukauwa me solia na yalayala ni bula tawamudu.5
Me’u wasea mada e dua na ivakaraitaki ena noda gauna oqo ni veika dredre kei na veivakalougatataki e rawa ni kauta mai na noda “kacivi me veiqaravi.” E kaya ena dua na gauna lekaleka sa oti e dua na marama taleitaki vua e dua na nona itokani lomani, “Au vinakata me’u tukuna mada vei iko me baleta na gauna au a muduka kina na noqu dau vosataka tiko na gauna kei na solibula nei watiqu ena nona itutu vakabisopi. E dau matalia na kena dau basika e dua na “ka vakasauri” vua e dua na lewe ni tabanalevu ena gauna sara ga e dau vakarau kina me keirau la’ki cakava vata e dua na ka digitaki.
Ena dua na siga au qai sovaraka kina na noqu yalorarawa ka qai vakadonuya o koya me keirau vakadeitaka, me ikuri ni bogi ni Moniti, me dua tale na bogi ena veimacawa me baleti keirau. Sa mani yaco mai na imatai ni “bogi ni veiloku” ka sa vakarau sara tu ga me keirau vodo ena motoka sa taqiri na talevoni.
“‘Oqo e dua na veivakatovolei,’ au matadredre yani vua. E tataqiriqiri tiko ga na talevoni. ‘Nanuma na nodaru veidinadinati. Nanuma na nodaru bogi ni veiloku. Nanumi au. Laiva me taqiri tiko na talevoni.’ E muri au sa sega ni matadredredre.
“Sa vaka e coko tu na watiqu vakaloloma oqo ena keirau maliwa kei na talevoni tataqiriqiri. Au kila vakaidina ni ka bibi duadua vua o au ka’u kila talega ni gadreva vakalevu o koya na yakavi oya me vakataki au. Ia e vaka ga me sa vesuki koya tu na rorogo ni talevoni oya.
“‘E vinaka me’u la’ki raica mada ga,’ e kaya mai ena mata rarawa. ‘De sega beka ga ni dua na ka.’
“‘Kevaka o na lako, sa na sega ni yaga nodaru veiloku,’ au kailavaka yani. ‘Au sa kila sara ga.’
“E boboka ga na ligaqu ka kaya, ‘au na lesu totolo tale mai,’ ka cici yani ki vale me rogoca na talevoni.
“Ia, ni sa sega ni lesu totolo mai, au sa kila na ka sa yaco. Au sobu ga mai, curu ki vale ka la’ki davo. Ena mataka ka tarava sa vakasolokakanataka mai na kere veivosoti, au vakasolokakanataka talega yani na kena sa ciqomi, ka sa cava e kea.
“Au nanuma ni vakakina. Au raica ena vica na macawa ki muri ni’u se kawaitaka tikoga na ka oqo. Au sega ni bilitaka tiko na watiqu, ia e vaka me’u lomacataka. E se makare tu ga vei au na vakanananu oqori ena gauna keirau sota kina kei na dua na marama ena tabanalevu ka’u sega soti ni kilai koya vinaka. E kerea mai ena lomalomarua, me keirau veivosaki. E qai tukuna na nona sa taleitaka tiko e dua na tagane ka vaka me kauta mai na marau ki na nona bula ocaoca, ni tiko vata kei na watina ka sa cakacaka tu ga e veigauna taucoko ka vuli tiko ena univesiti, e voleka ni sa vakataki ira ga na gonevuli tudei. E osooso sara na nodrau vale. Era tu na luvena lalai cikecike, kosakosa ka vakatubu oca. E kaya, ‘ni’u sa temaki sara ga vakaukauwa me’u sa biuta na veika au nanuma ni noqu bula rarawa, ka lako vata kei na tagane oqo. Au nanuma ni dodonu me vinaka cake mai na veika au sotava tiko oqo na noqu bula. Ena noqu vakalewa toka sa mani vakauqeti kina na noqu vakasama me’u nanuma ni sa rawa me’u lako tani mai vua na watiqu, o ira na luvequ, na noqu veiyalayalati ni valetabu kei na noqu Lotu, ka kune marau vata kei na dua na vulagi.’
“E kaya, ‘ni sa donu tu na inakinaki, sa vakadonui tu na gauna me’u sa na dro kina. Ia, ena dua na gauna ka vaka beka me sa kena iotioti ena gauna e tu vinaka kina na noqu vakasama, e kaya vei au na lomaqu me’u kaciva na watimu, na noqu bisopi. Au kaya lomaqu’ ia au kila ni oqori na veivakauqeti ka vakadodonu sara ga mai lagi. E voleka ni veisaqasaqa sara ga kei na lomaqu na noqu qiri. E taqiriqiri tu ga na talevoni. Sa vakaoqo na ivakarau ni noqu vakasama, “kevaka e sega ni sauma mai na bisopi, sa na kena ivakatakilakila oqori me’u sa na cakava na noqu inaki.” E taqiriqiri tu ga na talevoni ka sa vakarau sara ga me’u biuta sobu ka lako vakadodonu yani ki na noqu vakarusai e qai vakasauri na noqu rogoca na domoi watimu. E curuma sara ga na yaloqu me vaka na livaliva. Vakasauri talega na noqu rogoca na noqu mamakeukeu, ka kaya, ‘Bisopi, o kemuni beka oqori? Au sa leqa tu oqo. Au gadreva na veivuke.’ E a kauta mai na veivuke na watimu ka’u sa galala tu ni kua baleta ni a sauma na talevoni.
“‘Au railesu ka raica niu a oca ka tadravi tu ena noqu sakasaka. Ia au lomani watiqu kei ira na luvequ ena yaloqu taucoko. Au sega ni vakasamataka rawa na vakaloloma ni noqu bula ke sega o iratou. Era se gauna dredre ga ki na neitou matavuvale na veigauna oqo ia au kila ni yacovi keda kece tiko oqori. Ia sa tekivu me rarama cake mai. Era na dau yaco me vakakina.’ Oti e qai kaya tale, ‘Au sega soti ni kilai iko vinaka ia au gadreva ga me’u vakavinavinaka vei iko ena nomu tokona tiko na watimu ena nona ilesilesi. Au sega ni kila se cava na isau ni veiqaravi vakaoqori vei iko, se vei ira na luvemu ia kevaka ena yaco e dua na siga dredre ka na tarai kemudou na kena isau, yalovinaka mo qai nanuma tiko na noqu vakavinavinaka tawamudu me baleta na solibula o ni dau cakava na tamata vakataki iko me vakabulai kina na tamata vakataki au.’”
Kemuni na taciqu kei na ganequ, ni yalovinaka ka ciqoma ni o au e dua ka dau vunautaka vakabibi na veika e namaki vei ira na bisopi kei na iliuliu tale eso ka dau rawarawa ni lewai se rawati. Au vakila vakalevu ni dua vei ira na ka e dau vakatubu leqa vakalevu duadua vei keda ena gauna oqo, sa i koya na levu ni ka eda dau gadreva ka dau vakavuna na nodra dau biuta na noda itikotiko na itubutubu, era okati kina vakabibi sara na tina. Ia baleta ni’u sa rui dau leqataka vakalevu na kena dodonu me ra dau kauwaitaki na watida kei ira na luveda, mai vei ira na watidra ka tamadra, au vakabauta niu na duavata sara vakalevu kei na marama oya ena nona tukuna tiko vua na watina me kakua ni sauma na talevoni. Ia au vakavinavinaka vakalevu e lomaqu me vaka na nona vakavinavinaka na gone yalewa oya e lomana ni ena gauna oqo a muria na turaga vinaka oqo na veivakauqeti ni Yalotabu ka rogoca na nona “kacivi”—e na italanoa oqo—na nona “kacivi me veiqaravi.”
Au vakadinadinataka ni itikotiko kei na matavuvale kei na vakamau, era sa iyau vakatamata vakamareqeti duadua ena noda bula. Au vakadinadinataka na kena gadrevi me da taqomaka ka maroroya ena gauna vata eda vakasaqara tiko kina na gauna me da veiqaravi kina ena Lotu. Ena veika au nuitaka ni dau yaco vakavudua, me veisaqasaqa na itavi ki na matavuvale kei na noda “kacivi me veiqaravi” vei ira na tani, ni sa vinakata vei keda na Yalotabu kei na noda itavi me da yavala, au vakavinavinakataki ira kina na marama watida era dau dabe duadua toka ni sa batabata na ivakayakavi, ira na turaga ka dau vakarautaka ga na kedra ivakayakavi, ia baleta ni vakasaqara ga o koya, sa na batabata ga, kei ira vakayadua na gone era a vakacudrui ena kena vakadaroi na nodra laki keba se na veicaqe ka sega ni namaki na nona calata e dua na itubutubu (me kakua ni dau yaco vakawasoma oqo!). Au vakavinavinaka vei ira vakayadua na peresitedi ni veitabana ni daukaulotu kei na watidra, o ira na luvedra, o ira kece na veiwatini era kacivi me ra veiqaravi vata kei rau, ka ra na dau calata ena dua na gauna na sucu kei na papitaiso, na vakamau kei na veibulu, na vuvale kei na lasa ena nodra rogoca e dua na “kaci ni veiqaravi.” Au vakavinavinakataki ira kece, o ira ena Lotu raraba era dau solia na nodra vinaka duadua, ena loma ni dredre era sotava tu.
Au vakadinadinataka na solibula kei na veiqaravi ni noda Turaga o Jisu Karisito ka a solia na veika kece me baleti keda ka tukuna kina ena yalo ni solisoli vata oqori “mo muri au.”6 “Kevaka sa muri au e dua, me muri au ga,” e kaya ko Koya, “ia na vanua au sa tiko kina ena tiko talega kina ko koya sa qaravi au: ia kevaka sa qaravi au e dua, ena vakarokorokotaki koya ko Tamaqu.”7 Na veiqaravi vakaoqori ena kauta vakaidina mai na vakatulewa dredre me baleta na kena qaravi vakatautauvata na veika bibi kei na sala vinaka duadua me da yaco kina me tisaipeli me vaka e vinakata o Koya. Au vakavinavinaka kina Vua ena Nona veidusimaki ka vukei keda kina me da vakatulewa vakaoqori ka duavata kei keda ena noda vakaraitaka na sala dodonu vei ira kece era na dau vakatulewa vakaoqori. Au vakavinavinakataki Koya “ni sa colata na noda rarawa”8 ka vakakina na nona sa kacivi keda me da cakava vakakina vei keda vakataki keda. Ena yaca tabu i Jisu Karisito, emeni.